Articulus 2

Questio. PRimo ostendo quod voluntas inquantum libera non vult de necessitate finem. Philosophus 10 ethi. cap. 8. dicit quod felicitas est o peratio intellectus: secundum propriam virtutem: sed voluntas inquantum libera non de necessitate vult hanc operationem: multos enim videmus recedere ab ea: ergo voluntas inquantum libera non vult de necessitate finem cum felicitas sit ipse finis.

¶ Item Aug. in lib. de natura et gratia: non multum ante finem libri: in recto faciendo: ideo nullum est vinculum necessitatis: quia libertas est charitatis: sed libere velle finem est agere recte: ergo hic actus non conuenit voluntati de necessitate.

¶ Item voluntas inquantum libera non vult finem de necessitate nature: quia velle naturaliter est a voluntate inquantum natura: et libere velle est ab ea: inquantum est libera: nec de necessitate coactionis: quia inquantum libera est cogi non potest: videtur ergo quod inquantum libera non velit finem de necessitate.

¶ Item Aug. 10. de trini. ca id est firmissime nouimus amari nisi nota non posse: sed non omnes cognoscunt finem: quia secundum philosophum id est ethico. cap. 6 plures erra uerunt circa cognitionem finis. Unde quida posuerunt eam in voluptatibus: quidam in honoribus: quidam in diuitiis: ergo non omnis voluntas finem appetit.

Contra secundum Diony. 4. ca. de diui. nomi. nullus operatur ad malum aspiciens. Uoluntas ergo non tendit in aliquid sub ratione mali: ergo a simili non refugit aliquid sub ratione boni: sed in fine nihil apprehenditur nisi sub ratione boni: ergo impossibile est quod voluntas: etiam inquantum libera resiliat a fine: de necessitate. ergo ipsum appetit.

¶ Item secundum philosophum 2 physi. et. 6. ethico. cap. 6 finis est principium in operabilibus. Sic ergo se habet finis ad voluntatem in agibilibus: sicut principia ad intellectum in speculabilibus: sed intellectus de necessitate assentit principiis: cognoscendo ergo voluntas etiam inquantum libera de necessitate consentit fini ipsum volendo.

Ad istam questionem dicunt aliqui: quod voluntas inquantum libera non vult finem: nec de nec essitate: nec aliter: non enim vult libere vltimum sinem: sed naturaliter. tantum: Unde respectu illius actus domini non sumus. Uoluntas enim non est libera nisi respectu eorum: respectu quorum est electio. Sed secundum philosophum. 3. ethicorum. cap. 5. voluntas est finis: electio autem eorum que ad sinem: felicitas enim esse volumus et dicimus: eligimus autem dicere non contingit.

¶ Sed hec opinio expresse videtur contra Augu. esse: dicit enim in Ench. cap. 63 quod neque voluntas non est aut libera dicenda non est qua beati esse sic volumus: vt esse miseri: non solum nolimus: sed nequaquam prorsus vel le possimus. Sed beatitudo finis vltimus est: ergo respectu finis vltimi: etiam voluntas libera est.

¶ Uidetur ergo mihi dicendum ad questionem quod voluntas inquantum libera de necessitate vult finem sub ratione gnaturali sub qua generaliter est omni intellectui motus: que est bonum: maxime complens: et perficiens totum appetitum: tale enim bonum est sufficientissimum. Sub hac autem ratione generali: finis ab omni intellectu cognoscitur.

¶ Ad videndum autem clarius questionem.

¶ Primo intendo declarare quod voluntas naturaliter vult finem.

¶ Secundo quod hoc non obstante libere vult finem.

¶ Tertio quod hoc non obstante non est proprie loquendo: actus liberi arbitrii respectu finis.

¶ Quarto quod voluntas et velle naturali et velle libero de necessitate vult finem.

¶ Primum ostendo sic. Augusti. 13. de trinita. cap. 5. dicit quod omnes appetunt beatitudinem. Et infra. capitum 8 dicit quod ad hoc natura compellit: cui summe bonus: et immutabiliter beatus creator hoc indidit. Sed beatitundo finis est: ergo omnes naturaliter appetunt finem.

¶ Preterea omne quod habet aliquem naturalem motum naturaliter appetit finem: qui est consumatio motus illius. Sed vt dicitur primo metaphysi. Omnes homines natura scire desiderant: ergo naturaliter per voluntatem appetunt finem consumatiuum scientie.

¶ Preterea Glo. super illud pslamum. Bea ta gens. dicit quod animus est naturaliter capax beatitudinis. Sed nulla creatura capax alicuius boni naturaliter est derelicta sine omni naturali inclinatione ad illud: ergo in voluntate cuiuslibet creature rationalis vel intellectualis est aliqua naturalis inclinatio ad beatitudinem: que est naturale velle: vel per quam est naturalis actus volendi: ergo cum beatitudo sit finis voluntas naturaliter vult finem.

¶ Preterea secundum philosophum de bona fortuna naturales impetus sunt in nobis primi: eo quod natura semper tendit in bonum. Sed primus motus voluntatis est circa finem: sicut prima cognitio intellectus est principiorum: ergo actus volendi finem naturaliter conuenit voluntati.

¶ Ad intelligentiam secundi articuli: sciendum quod preter libertatem que est a culpa et a miseria: potest distingui: libertas duplex scilicet in libertatem: que est a naturali determinatione. Loquendo de libertate a coactione voluntas simpliciter est libera respectu finis: naturalis enim determinatio voluntatis ad volendum finem: in nullo repugnat tali libertati. Uoluntas enim diuina: que summe libera est ex natura sua determinatur ad volendum bonum: quod est ipse deus. Uidemus etiam quod supernaturalis determinatio voluntatis beatorum ad seruandum rectitudinem non derogat eius libertati. Uidemus etiam quod coactio est contra inclinationem rei coacte. Sed naturalis determinatio voluntatis ad volendum finem: non facit voluntatem velle finem contra eius inclinationem. Talis ergo naturalis determinatio voluntatis non repugnat sue libertati a coactione. Libertatem autem a naturali determinatione non habet voluntas respectu finis: quamuis eam habeat respectu eorum: que sunt ad finem: vt inferius ostendetur.

¶ Quantum ad intelligentiam tertii articuli sciendum quod actus liberi arbitrii proprie dicti id est considerati non tantum sub ratione qua liberum arbitrium est: sed etiam sub ratione qua deliberatiuum: non est libere velle absolute: sic enim eligere est actus liberi arbitrii. Sed secundum Dam. libro 2. cap. 24. Oportet omnio consilium antecedere electionem. Et philosophus 3. ethico. cap. 4 dicit quod voluntarium non omne eligibile: sed certe quod preconsiliatum: ergo libere velle non est actus nostri liberi arbitrii nisi inquantum consideratur post deliberationem in intellectu seu consiliationem. Sed secundum philosophum. 3. ethico. cap. 6 non consiliamur de sine: sequitur ergo quod actus liberi arbitrii proprie dicti non est respectu finis.

¶ Ex dictis procedo ad articulum quartum declarandum. Que naturaliter agunt: de necessitate agunt. Sed probatum est in primo articulo quod voluntas naturaliter vult finem: ergo velle naturali de necessitate vult finem. Et vt ostensumest in articulo secundo: tale velle non derogat libertati que est a coactione: ergo voluntas velle naturali: et libero de necessitate vult finem.

¶ Preterea quantuncumque intellectus consideret finem siue absolute siue in relatione numquam occurrit sibi aliqua ratio mali nec defectus boni in ipso fine. Sed tanto clarius apparebit sibi bonitas finis: et inueniet quod omnis ratio appetibilitatis includitur in fine. Sed ad hoc est determinata voluntas natura vt refugere non possit illud bonum quod sibi representatur ab intellectu: vt in se comprehendens omnem rationem appetibilitatis: et nullam rationem fugibilitatis: ergo post qualencumque considerationem: finis voluntas de necessitate absque omni coactione vult finem.

Ad primum in oppositum dicendum quod non procedit de fine sub illa ratione generali sub qua est omni intellectui naturaliter motus: sed de fine secundum aliquam eius rationem magis specialem.

¶ Ad secundum dicendum: quod illa auctoritas intelligenda est de necessitate coactionis.

¶ Ad tertium dicendum: quod voluntas de necessitate vult sinem: et naturaliter et libere: quia quamuis sub alia ratione ipsa voluntas sit nama: et sub alia ratione libera: et suum velle finem sub alia ratione liberum: tamen quia iste due rationes non discordant: sed concordant. Sicut realiter eadem est potentia que est natura: et que est libera. Ita realiter idem numero actus volendi quo voluntas vult sinem: simul potest habere rationem naturalitatis et libertatis a coactione.

¶ Ad quartum dicendum: quod quamuis non omnibus sit notum in speciali: in quo comsistit verus finis qui est beatitudo nostra: tamen omnibus notus est finis sub illa generali ratione que dicta est in principio solutionis questionis. Unde et illi qui ponebant finem in diuitiis: et illi qui ponebant in voluptatibus: et illi qui ponebant in honoribus finem recte extimabant: bonum sufficientissimum: maxime complens totum appetitum. Sed in specificando errabant dicendo: quod illud bonum consistebat in voluptatibus vel in diuitiis vel in honoribus.

Quaestio II. SEcundo queritur vtrum voluntas moueat se ad volendum finem. Et videtur quod non. Quia quod mouet inquantum mouet est in actu: dicit enim philosophus. 3. physico quod species existimatur semper aliqua mouens. Sed quod mouetur inquantum mouetur est in potentia: quia secundum philosophum. 3. physico. motus est actus entis in potentia secundum quod huiusmodi. Sed nihil simul est in potentia et in actu cum sint opposita: ergo voluntas non potest mouere seipsam ad volendum finem.

¶ Item vnus motts simplex non est a duobus motoribus. Cum ergo velle sit motus simplex et voluntas moueatur ab appetibili: vt habetur. 3. de anima. non mouet seipsam ad volendum finem: nec aliquid aliud.

¶ Item nihil quod est immobili inquantum est immobili potest mouere illud mobile: vnde existens in naui et impellens malum non mouet nanem. Sed voluntas est in volente: ergo non potest mouere ipsum volentem ad aliquid volendum.

¶ Item secundum philosophum 8. hhysicorum. in omni quod mouet se: sunt talia duo: quorum vnum est per. se mouens et aliud per se motum. Sed in voluntate non sunt talia duo cum sit simplex: ergo non potest se mouere ad aliquid volendum.

¶ Item si voluntas moueret se ad volendum finem dominaretur illi motui: quia motor liber dominatur motui: quo mouet. Sed voluntas non dominatur motui: quo mouetur in finem: quia tunc posset finem non velle: quod in precedenti questione improbatum est: ergo non mouet se ad volendum finem.

¶ Item Ansel. in libro de casu diaboli. capitu. 12 quicquid mouet se ad volendum: prius vult se: ita mouere. Sed voluntas ante actum volendi sinem: non vult se prius ita mouere: quia ante velle finem nullum habet alium actum volendi: quia quicquid vult: vult in virtute finis: vt postea declarabitur: ergo non potest se mouere ad volendum finem.

Contra secundum philosophum secundo physico. motus naturalis est a principio intrinseco. Sed vt declaratum est in questione precedenti: voluntas naturaliter vult sinem: ergo cum non sit dare aliud principium intrinsecum illius actus: quam seipsam: videtur quod ipsamet se moueat ad volendum finem.

¶ Item per illam eandem virtutem per quam mobile mouetur ad locum quiescit in loco: et econuerso. Ergo similiter per eandem virtutem: per quam homo mouetur ad finem: quiescit in fine: et econuerso. Sed per ipsam voluntatem quiescit in fine: ergo per ipsam mouet se ad finem.

¶ Item intellectus intelligendo principia non tantummodo est passiuis: sed etiam actiuis. Iudicare enim de veritate primorum principiorum et intellectualiter ea dicere est agere. Sed voluntas non minus actiua videtur quam intellectus. (Est enim nobilior potentia.) Ergo voluntas in volendo finem non tantum patitur: sed etiam mouet se.

Ad istam questionem dicunt quidam quod voluntas non mouet se ad actum volendi: nec respectu finis: nec eorum: que sunt ad finem. Sed mouetur a bono per intellectum apprehenso. Unde dicit philosophus. 3. de anima quod voluntas mouetur ab appetibili.

¶ Hi autem mouentur propter aliquas rationes factas in opponendo: maxime propter primam et quartam.

¶ Sed contra hanc opinionem est expresse Ansel. in libro de concordia. prescientie et liberi arbitrii non multum ante finem: dicens de voluntate quod ipsa se suis affectionibus mouet: vnde dici potest instrumentum se ipsum mouens.

¶ Preterea sicut potest trahi ex sententia philosophi. 5. etbicorum. ca. 15. pati iniustum: non facit patientem iniustum: sed iniustum facere. Sed volutas per suum actum malum efficitur iniusta: ergo non tantum patitur. malum actum: sed etiam facit: quod non esset verum: si non moueret se ad aliquid volendum.

¶ Preterea nulli est dubium quin postquam intellectus reductus est in actualem cognitionem principiorum possit se mouere in virtute illius cognitionis ad actualem cognitionem conclusionum: ergo similiter negari non potest: quin voluntas postquam est in actu volendi finem agibilium possit se moucre ad agibilia que sunt ad finem: cum sic se habeat finis respectu agibilium: sicut principia respectu speculabilium.

¶ Item omnibus fidelibus certum est voluntatem respectu eorum: que sunt ad finem liberam esse non tantum a coactione: sed etiam a naturali necessitate. Sed sic non esset libera nisi dominaretur suo actui respectu eorum que sunt ad finem. Cum ergo purum patiens non dominetur passioni sue: voluntas respectu actus volendi ea que sunt ad finem: non est pure passiua. Sed esset pure passiua nisi aliquo modo se moueret: ergo aliquo modo mouet se respectu eorum que sunt ad finem.

¶ Si autem dicas quod quamuis voluntas non moueat se immediate cum moueat se mediante intellectu: quia mouet intellectum: et intellectus motus mouet voluntatem. Sicut graue mouet se mediante motu medii: graue enim mouet medium et medium motum mouet ipsum graue.

Contra haoc arguo sic aut intellectus mouet primo voluntatem et postea voluntas intellectum: et tunc interum intellectus voluntatem: aut voluntas primo mouet intellectum. Si intellectus primo mouet voluntatem cum dictamen intellectus: omnem actum voluntatis precedens sit necessarium: vt in hac eadem dist. ostendetur in illa questione. Utrum voluntas possit se mouere contra iudicium intellectus circa ea que sunt ad finem: et omnis motus sit necessarius: cuius motus: motus necessarius est tota causa: sequitur quod motus voluntatis causatus in ea per predictum motum intellectus esset necessarius. Et pari ratione potest probari quod secundus motus intellectus per predictum motum voluntatis causatus effet necessarius. Et vlterius quod secundus motus voluntatis causatus per secundum actum intellectus esset necessarius: et sic deinceps. Et sic in nullo actu intellectus: et in nullo actu voluntatis esset liber tas ab omni necessitate: quia semper esset ibi vel necessitas coactionis vel necessitas naturalis determinationis.

¶ Siautem dicas quod presupposita simplici apprehensione: que non determinat voluntatem: voluntas primo mouet intellectum ad dictandum determinate alteram partem: tunc arguo. Uoluntas non mouet intellectum nisi volendo: ergo illo actu volendi: quo mouet intellectum: mouet immediate seipsam: quia illo motu non mouetur per simplicem apprehensionem precedentem: vt dictum est.

¶ Si autem dicas quod per simplicem apprehensionem precedentem moue tur voluntas ad aliquid determinate volendum. Experientia docet: hoc esse falsum saltem respectu eorum que sunt ad finem.

¶ Et preterea si ita esset sequeretur inconueniens superius tactum: secet quod tam voluntas quam intellectus in quolibet actu suo necessitaretur: quia actio intel¬ lectus agentis est naturalis: et passio: qua intellectus possibilis patitur in virtute intellectus agentis ab obiecto est naturalis: quod autem est naturale est necessarium. Simplex ergo apprehensio intellectus omnem actum voluntatis precedens est necessaria. Et tunc sequeretur quod voluntas de necessitate determinaretur ad alteram partem: et ex consequenti quod secundus motus intellectus per predictum actum voluntatis causatus esset necessarius. Et vlterius quod secundus motus voluntatis causatus per secundum actum inteliectus esset necessarius. Et sic deincegs secundum modum: qui superius tactus est. Cum ergo omnibus fidelibus certum sit voluntatem liberam esse non tantum a coactione: sed etiam a naturali necessitate respectu eorum que sunt ad finem: vt superius dictum est. Restat ergo quod voluntas potest. se mouere immediate aliquo actu volendi respectu eorum que sunt ad finem.

¶ Ideo dicunt alii quod et si voluntas reducta in actum volendi sinem: se mouere possit ad volendum ea que sunt ad finem: non tamen mouet se ad volendum finem: antequam enim velit finem non habet tantum de actualitate quod possit se mouere ad volendum: vnde Ansel. de casu diaboli. ca. 12 dicit quod illud quod nihil vult nullo modo se potest mouere ad volendum: et quasi statim post subiungit. Restat igitur vt ille angelus qui iam aptus natus est ad habendum voluntatem: sed tamen nihil vult non possit habere voluntatem primam a se.

¶ Quamuis autem haec opinio videatur concordare ipsi Anselmnus. et sit multum probabilis. Aliqubus tamen non placet: quia secundum eam non vident quomodo voluntas esset libera a coactione respectu finis nec videtur eis rationabile quod possit se mouere ad volendum illud quod est ad finem: et nullo modo possit se mouere ad volendum finem. Cum magis finis sit sibius conueniens: et magis eam inclinans ad ipsum quam ea que sunt ad finem. Adeo vicletur mihi dicendum quod proprie loquendo dici non potest quod voluntas moueat se ad volendum: sed habens voluntatem mouet se ad volendum per eam. Nec vere dici potest quod habens voluntatem determinet se ad volendum finem: et tamen vere dicitur quod habens potentiam voluntatia per eam mouet se ad volendum non tantum ea que sunt ad sinem: sed etiam finem. Quod autem sit improprius sermo: cum dicitur voluntas mouet se ad volendum patet: quia actus sunt a suppositis per formas. Unde non proprie dicitur fortitudo istius frangit lapidem Sed iste per suam fortitudinem: vnde quia anima est hominis forma. dicit philosophus primo de anima quod fortassis melius est non dicere animam misereri: aut addiscere: aut intelligere: sed hominem in anima: idest per animam: quamuis non ita sit improprius sermo: cum dicitur anima coniuncta intelligere aut velle. Sicut cum dicitur voluntas se mouere ad volendum.

¶ Quod autem habens voluntatem non determinet se ad volendum finem: patet ratione. Quod enim determinat se ad aliquem motum potest se mouere motu opposito illi motui. Et hoc trahi potest ex sententia phlosophi. 8. physicorum. Sed habens voluntatem non potest se mouere motu opposito illi motui: quo vult sinem: quia ipsum de necessitate vult: vt in precedenti questione visum est.

¶ Preterea philosophus de bona fortuna dicit quod mouet aliquo modo omnia quod in nobis diuinum: rationis autem principium non ratio: sed aliquid melius: quid igitur vtique est melius scientia: et intellectu nisi deus: virtus enim intellectus organum. Sed quodlibet instrumen tum seu organum ad suum actum primum determinatur a suo factore: ergo cum primus voluntatis actus sit vel le finem ad illum actum determinata est a creatore.

¶ Hoc etiam patet exemplo: graue enim quod determinatum est ad motum deorsum non se ad illum motum determina uit. Sed generans quod talem naturam sibi dedit quod si non assit impedimentum graue per eam non potest non moueri deorsum. Sic dico quod habens voluntatem non determinauit se ad volendum finem. Sed creator qui vor¬ in luntati dedit talem naturam: vt habens voluntatem per eam non possit non velle finem si non assit impedimentum impediens voluntatis quemlibet actum velabsentia actualis cognitionis in intellectu

¶ Quod autem habens potentiam voluntatis per eam moueat se ad volendum finem non obstante quod a creatore voluntas determinata sit ad talem motum: declaro in exemplo: vt enim iam dictum est: graue determinatum est ad motum deorsum a generante: et tamen per suam grauitatem exequitur illum motum cum aliquo adiutorio influentie loci: vt superius declaratum est disti. 14. in illa questione: vtrum pars alicuius elementi extra locum suum posita possit se mouere ad suum locum. Asimili dico in proposito quod habens voluntatem per eam mouet se ad volendum finem: cum adiutorio quasi cuiusdam ponderis inclinantis ad talem actum: quod quidem pondus est: vel ipsa apprehensio finis: vel causatum per eam: in habente voluntatem et etiam mouetur. Sed per eam mouet se ratione huius quod est in ea actiuum: et per eam mouetur illo motu ratione huius quod est in ea passiuum. Ut enim ostensum est in primo libro in tellectus et voluntas vltra essentiam anime non addunt nisi quosdam respectus habituales ad actus et obiecta: et ideo sicut pono animam esse compositam ex actuali et potentiali: sic etiam pono voluntatem.

Ad primum cum dicitur quod nihil situr est in actuet in potentia etc. Dico quod immo ratione diuersorum vel diuersimode: et ideo anima potest se mouere ad volendum ratione sui actiui: et moueri ratione sui passiui ita tamen quod tota mouet et tota mouetur. Potest etiam voluntas esse in potentia volens aliquid formaliter: et simul actu effectiue volens illud: sicut si sol esset calefactibilis formaliter: et posset reflectere virtutem suam: seu radios super se posset contingere quod simul esset in potentia calidus formaliter et actu calidus effectiue. Uoluntas autem potest se reflectere super se.

¶ Ad secundum dicendum quod maior argumenti si habeat veritatem intelligi debet de duobus motoribus secundum eundem modum mouentibus. Sed voluntas et finis apprehensus non eodem modo mouent ad volendum: quia per finem apprehensum habens voluntatem inclinatur. Sed per se ipsam voluntatem ab habente eam actus volendi elicitur.

¶ Ad tertium dicendum quod maior illius debet intelligi ad hoc quod habeat veritatem in mouente et mobili corporalibus: et de motu ad quem determinatur mobile a mouente.

¶ Ad quartum dicendum quod maior intelligenda est de eo quod non tantum exequitur motum: sed etiam determinat se ad illum motum. Habens autem voluntatem non determinat se ad volendum finem. Sed quia istud idem argumentum posset fieri de actu volendi ea que sunt ad finem: quem actum non tantummodo exequitur homo per voluntatem: sed etiam ad illum per voluntatem se determinat: vt inferius ostendetur: ideo solutio sufficiens non videtur. Unde potest aliter dici ad argumentum: quod illa propositio philosophi intelligenda est in re corporali mouente se et ad motum determinante. Ad hoc autem quod substantia spiritualis motu affectionis se moueat sufficit quod in ea sint talia duo: per quorum vnum tota moueat: et per aliud tota moueatur: et hoc sunt in omni creatura habente voluntatem.

¶ Ad quintum dicendum quod si voluntas ita moueret se ad volendum finem quod per ipsam determinaretur habens voluntatem ad talem motum: vera esset maior propositio argumenti. Sed ipsa voluntas ad illum motum a creatore determinata est: vt superius est ostensum.

¶ Ad 6m dicendum quod illa propositio Anselumus ad hoc quod habeat veritatem intelligenda est de motu volutnatis ad quem voluntas determinat se: et per velle se ita mouere intelligit velle sinem: in cuius virtute determinat se ad volendum ea que sunt ad finem.

¶ Argumenta ad partem aliam gratia conclusionis concedo.

Quaestio III. TEertio queritur. vtrum voluntas velit omne quod vult in virtute vltimi sinis. Et videtur quod. non. Quia quecumque vult homo in virtute vltimi sinis vult propter vltimum finem. Sed secundum philosophum primo metaphy. scientie speculatiue queruntur propter se: et tamen non sunt vltimus finis.

¶ Item ea que vult homo in virtute vltimi sinis non contrariantur vltimo fini. Sed homines multa mala volunt que contrariantur vltimo fini: ergo non omne quod vult voluntas: vult in virtute vltimi sinis.

¶ Item quicunque in virtute vltimi sinis aliquid vult cogitat de vltimo fine. Sed multa volunt homines non cogitantes de vltimo fine: ergo non omnia que vult voluntas vult in virtute vltimi sinis.

¶ Item volens ire ad aliquem locum non facit omnes passus intermedios in virtute illius voliti: quia cum illud velle non semper remaneat in actu: virtus est eius non semper remanet in actu. Sed virtus que non est in actu non causat actualem motum: ergo similiter voluntas intendens finem in virtute huius appetitus non facit omnes progressus ordinatos ad consecutionem finis.

Contra Aug. 3. de ciuia. cap. 5. dicit quod propter beatitudine appetunt homines cetera quecumque appetunt. Sed secundum Augusti. xi. de trinitate. cap. 6 beatitudo est finis noster: ergo quicquid appetimus: appetimus in virtute finis.

¶ Item philosophus. 2. metaphy. probat statum in causa finali: per hoc quod nullus conaretur aliquid facere non futurus venire ad terminum. Sed si homo posset aliquid velle in virtute finis proximi tantum vel cuiuscunque sinis non vltimi: argumentum philosophi nullum esset: ergo nihil potest velle homo nisi in virtute vltimi finis.

Respondeo quod voluntas vult omne quod vult in virtute vltimi sinis: sicut enim secunda mouentia in ratione efficientis non mouent nisi in virtute primi mouentis: vt superius habitum est: ita secunda mouentia ipsius voluntatis in ratione finis mouent voluntatem in virtute vltimi sinis.

¶ Preterea quicquid voluntas vult: vult sub ratione boni: vt superius habitum est. Sed quelibet bonitas parricularis est aliqua virtus vltimi sinis: est enim quedam participatio sufficientissimi boni complentis totum appetitum quod bonum est vltimus finis: ergo quicquid vult voluntas vult in virtute vltimi finis.

¶ Preterea intellectus omnem conclusionem quam cognoscit: cognoscit in virtute principii: ergo et voluntas omne quod vult: vult in virtute vltimi sinis. Sicut enim dicit philosophus. 7. ethicorum capitu. 12. in actionibus: quod cuius gratia: idest finis principium est quemadmodum in mathematicis suppositiones.

¶ Preterea Ansel. de casu diaboli. ca. 12. dicit quod homo per naturalem voluntatem vitandi incommodu: aut habendi commodum se mouet ad alias voluntates. Sed in vltimo fine includitur omnis commoditas et excluditur ab eo incommoditas: ergo quicquid vult voluntas vult in virtute naturalis appetitus vltimi sinis.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod scientie speculatiue queruntur propter se etc. Dico quod sic intelligendum est quod non queruntur propter exteriorem operationem: tamen queruntur propter interiorem intellectus perfectionem in qua est aliqua virtus vltimi sinis: est enim quoddam bonum speculantis comprehensum sub fine.

¶ Ad secundum cum dicitur quod homines multa mala volunt que contrariantur vlt mo fini etc. Dico quod verum est. Sed non volunt ea sub ratione qua contrariantur vltimo fini. Sed ratione alicuius boni substrati illis deformitatibus: que vltini repugnant quas deformitates nullo modo vuaccidens. Unde Diony. 4. capitu. de diui. nom bonum: omnia et quecunque bona et quecunque cEtenim et hoc agimus bonum desiderantes. nemo respici. ens malum: facit que facit.

¶ Ad tertium cum dicitur: quod quicunque vult aliquid in virtute vltimi sinis. cogitat de vltimo sine etc. Dico quod non oportet: quia virtus prime intentionis: que est respectu vltimi sinis: que virtus est determinatio in voluntate ad actum volendi sinem manet in quolibet appetitu voluntatis respectu cuiuscunque obiecti: quamuis volens de vltimo fine: actu non cogitet: sicut vadens per viam vt perueniat ad aliquem locum non semper cogitat in quolibet passu de loco ad quemprincipaliter tendit.

¶ Preterea nullus vult aliquid nisi sub ratione qua bonum: omnis autem bonitas est aliqua participatio vltimi sinis.

¶ Ad quartum cum dicitur quod si aliquod velle non semper manet in actu: virtus eius non remanet in actu etc. Dicunt aliqui quod differt velle rem et aduertere sevelle eam: sicut differt cognoscere rem: et aduertere se cognoscere eam: et quia prius est rem cognoscere quam aduertere se cognoscere. Ideo potest aliquis aliquam rem cognoscere et non aduertit quod cognoscat. Et similiter potest aliquando aliquid vel le: et non aquertit quod illud velit. Dicunt ergo quod quaesdoncumque aliquis vult aliquam rem propter aliquem sinem: semper actu vult illum finem: sed non aduertit se velle: et etiam illum cognoscit: sed non semper aduertit se cognoscere: et ideo non opeet quod semper de illo cogitet: quia cogitare importat cognitionem et cognitionem cognitionis.

¶ Aliter tamen potest dici et melius quod transeunte actu volendi aliquam rem que est finis illius rei quam ego volo bene remanet aliqua virtus eius in actu secundo inquantum in proximo fine actus secundi: est aliquavertus et participatio primi intenti.

Quaestio IIII. QUarto queritur. vtrum voluntas possit se mouere contra iudicium intellectus circa ea que sunt ad finem. Et videtur quod non. Quia intellectus dissentire non potest a conclusione certitudinaliter visa eius connexione ad principium: ergo cum ita se habeat finis in agibilibus respectu voluntatis: sicut principia in speculabilibus respectu intellectus: secundum sententiam phlosophi. 7. ethicorum cap. 12. Uoluntas non potest velle contrarium illius quod intellectus iudicat habere necessariam connexionem cum fine.

¶ Item secundum sententiam philosophi. 2. Top. Si simpliciter ad simpliciter: et magis ad magis. Sed bonum a voluntate appeti tur et nihil aliud: quia secundum Diony. 4. cap. de diui. no. Nihit appetitur sub ratione mali: ergo semper magis bonum: magis a voluntate appetitur: quod non esset verum: si voluntas posset se mouere contra iudicium intellectus.

¶ Item Anselmnus lib. de veritate. cap. 12. dicit quod omnis voluntas habet quid et cur: sed si per intellectum representarentur voluntati aliqua duo: vt equaliter eligibilia non esset causa: quare voluntas eligeret vnum eorum significatum altero dimisso: ergo non posset se determinare ad eligendum hoc signatum a dimisso. b.o Sed facilius posset se determinare ad ialud quod iudicatur equa eligibile alii quam ad illud quod iudicatur minus eligibile quam aliud: ergo nuquam potest voluntas velle illud: cuius contrarium intellectus dictat magis eligendum.

¶ Item philosophus 5. ethi. ca. 6 in boni ratione sit minus malum ad maius malum: ergo a simili in mali ratione sit minus bonum ad maius bonum. Sed voluntas nihil potest eligere sub ratione mali: ergo non potest duorum eligere illud quod intellectus minus iudicauerit eligendum: quod non esset verum si posset se mouere contra iudicium illius.

¶ Item philosophus. 3 ethi. cap. 3. dicit quod ignorat omnis malus que opetet operari: et a quibus fugiendum: et propter tale peccatum iniusti et viverlaiter mali fiunt: ergo videtur quod si non esset error in iudicio intellectus voluntas non posset in eligendo errare: quod non esset verum si posset se mouere comtra iudicium intellectus.

¶ Item dicit philosophus. 7. ethi. ca. 5. cum vna fiat ratio ex ipsis: hoc est ex maiore et minore necessarium conclusum: vbi quidem dicere animam: in factiuis autem operari confestim: ergo cum intellectus dictat aliquid agendum: et in vniuersali et in particulari confestim sequitur ope ratio si assit facultas operandi: quod non oporteret si voluntas posset se mouere contra iudicium intellectus.

Contra si voluntas non posset se mouere contra in dicium intellectus plus valeret ad virtutem scire quam velle: quia causa primaria plus influitur ad effectum quam secunda. Sed secundum philosophum. 2. libro ethic. ca. 4. ad virtutes scire parum: aut nihil potest: alia autem idest eligere et firmiter et immobiliter operari: non parum: sed omnia possunt.

¶ Item si voluntas non posset se mouere contra iudicium intellectus: tunc cum homo sciret quid esset agendum: et in vniuersali et in particulari non esset monem dus: vt vellet facere illud quod scit: quia non posset non velle facere illud. Sed sicut dicit Aug. 3 lib. de. libero arbitrio: non multum post principium: quisquis existimat non monendum hominem bene viuere de numero hominum exterminandus est. Sequitur ergo quod voluntas possit se mouere contra iudicium intellectus.

¶ Item Ber. de libero arbitrio. non multum post principium dicit: quod voluntas non semper ex ratione: sed numquam absqueratione mouetur: ita vt multa faciat per ipsam contra ipsam hoc est per eius quasi ministerium contra eius consilium siue iudicium.

¶ Item si voluntas non posset se mouere contra iudicium intellectus determinaret voluntatem non econuerso: ergo nobilior esset intellectus quam voluntas: quod falsum est: vt superius ostensum est.

¶ Item Augu. 12. de ciui. cap. 6. dicit quod si aliqui duo equaliter affecti animo et corpore: et omnibus aliis conditionibus paribus videant vnius corporis pulchritudinem non dispariliter occurrentem eorum aspectibus: vnus eorum potest moueri ad illicite fruendu et aliter in voluntate pudica perseuerare stabiliter. Sed per suppositionem: equale est iudicium in vtroque: ergo cum ipsi eligant contraria electio alterius eorum est contraiudicium intellectus.

Ad istam questionem dixerunt quidam quod homo non potest aliquid per voluntatem eligere contra iudicium intellectus: nec etiam aliquid velle preter. iudicium intellectus: quia non esset ratio: quare magis vellet vnum quam aliud cum ipse sit indifferens ad volendum quodcumque voltbile.

¶ Sed contra hanc opinionem sic potest argui sim plex finis apprehensio sufficeret ad hoc quod homo posset velle sinem: eo quod ad volendum finem determinata est natura voluntatis a creatore: quamuis illum motum exequatur voluntas. Unde voluntas non est indifferens ad volendum finem: et nolendum: quia nullo modo potest finem nolle.

¶ Preterea contra predictam opinionem sic potest argui de actu voluntatis respectu eorum: que sunt ad finem. Si voluntas non posset se mouere respectu eorum que sunt ad finem: preter iudicium intellectus nec contra iudicium intellectus: intellectus de necessitate moueretur ad iudicandum quicquid iudicat: et eo modo quo iudicat: et ex consequenti voluntas de necessitate mouereturus ad volendum omne quod vult: quod erroneum est. Siue loquamur de necessitate coactionis: siue de necessitate immutabilitatis. Probatio maioris intellectus respectu sui iudicii. Aut habet rationem necessariam: aut probabilem: aut non plus habet de probabilitate pro vna perte quam pro alia. Si primo modo de necessitate asserit hoc esse eligendum. Si secundo modo de necessitate opinatur hoc esse eligendum. Si tertio modo de necessitate non plus opinatur vnam partem quam aliam. Si ergo intellectus non de necessitate iudicat aliquo predictorum modorum huius ratio est: quia voluntas potest intellectum auerte re ad inspectionem rationum ad vnam partem inclinantium: et conuertere ad rationes ad partem aliam inclinates.

¶ Tunc arguo. Si voluntas conuertit intellectum ad cogitandum rationes determinate pro parte vna. Hic facit: aut quia intellectus iudicat hoc debere fieri: aut non: Si non tunc ille motus voluntatis est preter iudicium intellectus. Si sic: aut voluntas potuit non conuertere intellectum ad hoc: aut de necessitate conuertit. Si potuit non conuertere: ergo potuit non moueri secundum iudicium intellectus. Sed qua ratione posset non mouerisecundum iudicium intellectus: posset moueri preter iudicium intellectus. Si de necessitate conuertit: quia intellectus sic iudicauit debere fieri. intellectus de necessitate illas rationes pro illa parte determinate cogitat: et ex consequenti de necessitate pro illa parte iudicat asserendo vel opinando secundum exigentiam rationum illarum.

¶ Si autem dicas quod intellectus potuit non iudicare debere ipsum conuerti ad cogitandum rationes illas. Tunc arguam contra hoc vt superius scilicet quod habuit ad hoc iudicandum rationem necessariam: aut probabilem: aut non plus habuit de probabilitate pro vna parte quam pro alia. Et ita de necessitate hoc asseruit: autem opinatus est: autem de necessitate manet indifferens.

¶ Et si velles te iterum defendere per voluntatem esset circulatioaut in infinitum processus. Uoluntatem autem conuertere intellectum ad inspiciendum rationes determinate inclinantes ad aliquid eligendum: aut auertere ab inspectione rationum illarum: est voluntatem velle aliquid eorum que sunt ad finem: ergo voluntas potest velle aliquid eorum que sunt ad finem non determinata ad boc per iudicium intellectus.

¶ Alii dicunt ad questionem quod antequam voluntas determinetur per intellectum ad volendum determinate aliquid eorum que sunt ad finem: voluntas libere potest velle illud vel contrarium: presupposita tamen simplici apprehensione. Sed post. quam per dictamen intellectus determinata est ad aliquid determinate volendum durante illo dictamine: non tantum in vniversali: sed in particulari simul: et intellectu actualiter conscrente maiorem ad minorem: voluntas non potest eligere contrarium.

¶ Dicunt ergo quod et si voluntas possit se mouere preteriudicium intellectus: non tamen contra predictum eius iudicium. Et innituntur aliquibus rationibus factis in opponendo ad hanc partem: et auctoritati philosophi sumpte de. 7. ethic. que in opponendo aliegata est. Et philosopho dicenti in. 2. celi. et mundi. deficiente et famelico valde a quo elongatur cibus et potus equaliter: quia cogitur vt quiescat: et non moueatur omnio. Hic autem non esset verum si voluntas se determinare posset: ad volendum aliquid contra intellectus iudicium. Sed contra hanc opinionem sic potest argui: voluntas non est minus libera in volendo aliquid eorum que sunt ad finem respectu cuius precessit deliberatum consilium intellectus: quam ante vt ostendam. Sed ante confilium intellectus voluntas potuisset contrarium illius eligere: vt etiam dicit praedicta opinio: ergo et hoc potest post deliberatum consilium intellectus. Maiorem probo sic. voluntas non est minus libera respectu actus eligendi: quam respectu cuiuscumque alterius actus: sed actus eligendi nonest a voluntate nisi post deliberatum consilium intellectus. Unde philosophus. 3. ethi. cap. 5. dicit quod voluntarium non omne eligibile: sed certe quod preconsiliatum. hoc idem vult Dam. lib. 2. ca. ai. Ergo voluntas non est minus libera in determinando se post consilium intellectus: quam ante.

¶ Preterea actus procedentes a voluntate ante deliberationem procedunt abea ex surreptione. Sed illi procedunt ab ea ante deliberationem qui ab ea procedunt ante confilium intellectus: actus autem procedens post deliberatum consilium intellectus: procedit ab ea deliberatiue. Sed constat quod voluntas est liberior respectu suorum actuum ab ea procedentium ex deliberatione: quam respectu procedentium ab ea surreptione. Unde et magis obligatur homo ad seruandum illud bonum quod confirmat se obseruaturum ex deliberatione quam illud quod se obseruaturum firmat ex surreptione. Liberior ergo est voluntas in determinando se: post deliberatum consilium inte lectus quam ante.

¶ Preterea quanto voluntas magis habet rationem liberi arbitrii tanto libetius potest se determinare. Sed magis habet rationem liberi arbitrii post deliberatum consilium intellectus: quam ante: ergo post deliberatum consilium intel¬ lectus liberior est in determinando se: respectu eorum que sunt ad finem: quam ante consilium intellectus. Ideo mihi videtur dicendum: quod voluntas respectu multorum que sunt ad finem: potest se mouere contra iudicium intellectus in vniuersali et in particula ri simul. Sicut bene concludunt rationes et auctoritates ad hanc partem adducte. Et haec etiam testificatur experientia: intellectus enim se habet ad voluntatem: sicut seruiens qui portat lucernam ante dominum suum: qui nihil facit nisi ostendere viam: et persuadere: et dominus imperat sibi vt diuertat quocumque sibi placuerit. Et sicut consiliarius ad imperatorem qui ostendit et persuadet quod faciendum est. Imperator autem quandoque imperat secundum quod sibi consultum est: et aliquando contrarium.

Ad primum in oppositum dicendum quod non est simis le de cognitione intellectus respectu conclusionis euidenter comnexe cum principio: et de actu voluntatis: respectu eorum: que sunt ad finem euidenter comnexorum cum sine: quia homo potest cogi ab euidentia rei circa actum cognitionis: sed tanta est voluntatis libertas: quod non potest necessitari circa actum eius: respectu eorum: que sunt ad finem.

¶ Uel potest dici quod conclusio pars est rei significate per maiorem in syllogismo. Unde in hoc syllogismo: omnis beatus est iustus paulus est beatus: ergo paulus est iustus: res significata per conclusionem est pers rei significate per maiorem. Et ideo intellectus consentiens maiori et euidenter videns conclusionem in ea contineriab illa dissentire non potest: quia hoc implicaret contradi ctionem. Sed multa habent necessariam connexionem ad finem: que tamen non continentur intra finem: sicut partes illius: et ideo potest illa voluntas non velle: quamuis velit finem. Inter enim aliqua duo: quorum vnum sequitur ad aliud: voluntas separare potest: si vnum non includatur in effentia alterius. Sicut mulier vere penitens: et habens quandam valentem filium de fornicatione dolet se fornicasse et tame vult illum filium habuisse.

¶ Aliter etiam potest dici quod intellectus frequenter iudicat aliquid esse eligendum: non vt necessarium ad consecutionem finis: sed vt congruum: et voluntatem se mouere ad eligendum contrarium: non contradicit huic: quod est voluntatem de necessitate velle finem.

¶ Aliter adhuc potest dici: quod quamuis de necessitate velimus finem: non tamen semper ita efficaciter ipsum volumus quod per ipsum velimus omnia que videmus tantum modo conferentia ad eius consecutionem. Sicut dicit Aug. 8. de triniate. cap. 6 quod quamuis iustitiam diligamus: tamen dum iusti non sumus minus eam diligimus: quam vt iusti esse valeamus.

¶ Ad secundum dicendum quod illa propositio philosophiintelligenda est: quando causa causat effectum de necessitate nature. Sed voluntas non causat suum actum de necessitate nature respectu eorum que sunt ad finem. Et ideo non oportet quod si vult hac particulare bonum quod magis velit maius bonum: in his que de necessitate no vult vt patet per sua exempla ibidem. Et ideo quamuis sequatur. Si bonum est eligibile: ergo magis bonum est magis eligibile: non tamen de necessitate sequitur si voluntas eligit istud quod sibi representatur vt bonum quod magis eligat illud quod sibi representatur vt magis bonum.

¶ Ad tertium dicendum quod illa auctoritas Ansel. sic intelligenda est quod semper voluntas vult illud quod vult propter aliquid in vniuersali vel particulari. Unde determinando se ad vnum significatum equaliter eligibilium: bene hoc facit: propter aliquid: vtpote: quia illud est expediens sibi: sed illud propter aliquid non respicit magis vnum quam aliud. Unde quod magis accipiat a. qu. b. non posset reddi aliud propter quid nisi quod hoc vult. Exemplum aliquale voluntas dei ab eterno reprobauit quosdam determinate: et alios elegit: et redditur ratio: quare aliqus elegit: et aliquos reprobauit. Sed quare hunc signatum scilicet Iacob elegerit: et Esau reprobauerit nulla alia videtur posse rediratio: nisi quia voluit ret eo ipso quod voluit iustum fuit.

¶ Ad quartum dicendum: voluntas eligendo illud quod sibi representatur vt minus bonum: non ipsum eligit sub ratione qua minus bonum: hoc enim facere non posset: vt bene concludebat argumentum. Sed eligit ipsum sub ratione qua representatum est sibi: vt bonum.

¶ Ad quintum dicendum: quod illa propositio philosophi: ad hoc vt habeat veritatem intelligenda est: vel de errore intellectus causante malitiam in voluntate. Uel de causato ex malitia voluntatis subdisiunctione. Ipse enim. 5 ethi. ca. 14. distinguit peccatum ex electione contra peccatum ex ignorantia.

¶ Ad sextum dicendum: quod non est consentien dum ibi philosopho: nisi exponatut sic: vt intelligatur de conclusione immediata: illa enim de necessitate bene sequitur. Uerbi gratia ex ista maiore: omne iniustum est fugiendum: et ista minore: accipere rem alienam inuito domino est iniustum: sequitur de necessitate quod accipere rem alienam inuito domino est fugiendum. Sed ista secunda conclusio que est velle fagere acceptionem rei inuito domino: non sequitur de necessitate.

¶ Ad istam auctoritatem sumptam de secundo celi et mundi. Potest dici quod philosophus non asserit. Unde ibi ponitur: dicitur vel quod intelligendum est verbum illud deficiente et famelico per comparationem ad sensibilem appetitum: qui liberi non est.