Articulus 3

¶ Quest i0 I. PRimo ostendo quod senderesis non sit in intellectu: quia synderesis est aliquid naturaliter inclinans ad bonum: ergo est in potentia cuius obiectum est bonum: hoc autem est voluntas.

¶ Item nisi in intellectu esset naturale iudicatorium: nihil posset intelligere: ergo similiter si in voluntate non esset aliquod spirituale pondus ipsam naturaliter inclinans ad bonum: nullum bonum posset velle: hoc aut pondus appellamus synderesim: ergo non est in intellectu: sed in volutate.

¶ Item glosa super illud Eech. 1. et facies et pennas per quatuor partes habebant: dicit quod synderesis est specie qui interpellat pro nobis gentibus in enarrabilibus: sed gemere est actus affectionis: ergo synderesis non est in potentia cognitiua: sed in affectiua.

Contra Sech. i. super verbum praedictum dicit glosa quod synderesis est sintilla conscientie: sed conscientia est in intellectu: ergo et synderesis vt videtur.

¶ Item si synderesis esset aliquod pondus naturaliter inclinans voluntatem ad bonum: autem esset actus: aut passio: aut habitus: non actus: quia actus non semper est in voluntate. Et synderesis semper manet: nec passio: quia magis est principium agendi quam patiendi: nec habitus: quia tunc esset virtus. Uirtus enim est habitus inclinans potentiam ad bonum: non conceditur autem quod synderesis sit virtus: ergo non est in voluntate: sed in intellectu.

Respondeo synderesis in creatura rationali et intellectuali est aliquid quo naturaliter inclinatur ad bonum absolute: vel in generali: et ex consequenti murmurat contra malum absolute: vel in generali.

¶ Duo autem sunt in creatura rationali per quorum quodlibet est talis inclinatio in ea. Unum est quo dictando affirmat bonum esse volendum: tale enim dictamen inclinat ipsam ad volendum bonum: et magis quam simplex boni ostensio Aliud est illud quo naturaliter determinatur ad volendum bonum: per illud enim quo determinatur res ad aliquem motum: inclinatur ad ipsum. Unde sicut graue per naturam suam determinatur ad motum deorsum: ita per eam inclinatur ad ipsum. Primum autem inclinatiuum inclinat: non necessitando ad actum: sed persuadendo: vnde si voluntas non determinaretur ex natura sua ad bonum volendum absolute per illud inclinatiuum non necessitaretur ad volendum bonum absolute. Secundum autem inclinatiuum inclinat necessitando: non necessitate coactionis: sed naturalis determi nationis ad volendum bonum absolutc. Unde si intellectus tantummodo proponeret bonum absolutum simplici ostensione: absque hoc quod affirmaret illud esse volendum: adhuc creatura rationalis de necessitate non coactionis: sed naturali: vellet bonum absolute: vel in generali: ad hoc enim sufficit determinatio voluntatis ad bonum absolute: cum inclinatione quam in ea facit ipsum bonum vt apprehensum: sicut ad mouendum graue deorsum de necessitate: sufficit determinatio nature grauis ad talem motum: cum adiutorio influentie loci ad quem mouetur.

¶ Ex praedictis patet quod si dicatur synderesis: inclinatiuum ad bonum absolute per modum persuadentis non necessitantis: sic est in intellcctu. Siautem dicatur inclinatiuum ad bonum absolute: vel in generali per modum necessitantis: sic est in affectu. Et sic loquendo de synderesi procedunt argumenta ad primam partem.

¶ Loquendo autem de synderesi alio modo procedit primum argumentum ad secundam partem. Ad secundum cum dicitur quod si esset in affectu: aut esset actus: aut passio: aut habitus etc. dico quod est aliquis habitus naturalis in voluntate nihil reale absolutum superaddens naturalibus voluntatis: sed nominat naturam voluntatis per modum habitus. Eo enim ipso quo voluntas talem habet naturam determinata est ad volendum bonum absolute: cum inclinatione quam in ea facit ipsum bonum vt apprehensum. Unde non oportet quod sit virtus. Uirtus enim proprie loquendo nominat habitum qui aliquid reale absolutum addit super potentiam: et qui habetur per acquisitionem: vel infusionem.

¶ Questio. II. SEcundo queritur vtrum actus synderesis possit esse peccatum. Et videtur quod sic. Aug. 2. li. de libero arbitrio longe ante sinem: dicit quod virtutes quibus recte viuitur magna bona sunt: species quorumlibet corporum: sine quibus recte viui potest: minima bona sunt: potentie animi: sine quibus recte viui non potest: mediabona sunt. Uirtutibus nemo male vtitur: ceteris autem id est mediis et minimis: non solum bene: sed etiam male quisque vti potest. Sed synderesis non est de magnis bonis: quia non est virtus: ergo ipsa quisque vti male potest: malus autem vsus peccatum est.

¶ Item glosa super illud Eech. 1. et quatuor pecienevni: dicit de synderesi quod hanc sepe praecipitari videmus: et suum locum amittere: cum quidam sine pudore peccant. Sed non posset precipitari: nisi actus eius posset ese peccatum.

¶ Item actus synderesis: aut est actus conscientie: aut ei conformis. Sed conscientia potest errare in dictando: ergo et synderesis in mouendo.

Contra glosa Dech. v. dicit de sprindereui quod em aliqui proprie aquile deputant non ise immiscen¬ tem tribus. Sed ipsa errantia corrigentem: ergo videtur quod nunquam immisceat se peccantibus potentiis: sed corrigat eas.

¶ Item actus illius per quod est semper remurmuratio contra malum non potest esse peccatum. Sed per synderesim semper est remurmuratio contra malum: ergo actus synderesis non potest esse peccatum.

Respondeo quod siue accipiatur synderesis scndum quod est in intelltu: siue secundum quod est in affectu: actus eius nunquam potest esse peccatum: nec ad peccatum inclinatio. Sed est inclinatio ad retrahendum nos a peccato. Synderesis enim considerata secundum quod est in intellectu: est aliquid quo determinatur naturaliter intells ad dictandum bonum absolute esse volendum. Planum est autem quod hic actus non potest esse peccatum: nec inclinatio ad peccatum. Nec potest habere actum repugnantem isti actui: quia eadem natura non potest habere duos naturales actus sibi inuicem repugnantes. Sicut enim dicit philosophus. 2. ethi. ca. 1. nullum natura existentium aliter assuescit. Restat ergo quod synderesis secundum quod est in intellectu nullum actum potest: qui sit peccatum: vel dispositio ad peccatum.

¶ Similiter nec secundum quod est in affectu: sic enim est illud quo formaliter voluntas de terminatur naturaliter ad bonum absolute volendum: talis autem actus: nec est peccatum: nec dispositio ad peccatum. Nec potest habere actum isti actui repugnantem: quia natura non assuescit incontrarium: vt iam dictum est: nullum ergo potest actum habere qui sit peccatum vel dispositio ad peccatum.

Ad primum in oppositum cum dicitur: quod quisque male potest vti bonis mediis et minimis etc. dico quod hoc intelligendum est de his que mouentur ad nutum liberi arbitrii: ita quod eorum actibus dominetur: sic autem non se habet synderesis ad liberum arbitrium: quia actus eius naturalis est: vt superius ostensum est.

¶ Ad secundum dicendum: quod synderesis precipitari dicitur: non quia actus eius aliquando sit peccatum: sed quia non semper voluntas deliberatiua mouetur secundum motum illius: vnde praecipitari dicitur: propter praecipitium deliberatiue voluntatis: sicut ille qui sedet in equo firmiter: nec vnquam de sella mouetur quantuncumque precipitetur equus: precipitari dicitur: non propter precipitium proprium: sed propter precipitium equi.

¶ Ad tertium dicendum: quod actus synderesis aut est actus conscientie naturalis: que non potest errare: aut mouet volutatem secundum dictamen illius actus: non tamen quia intellectus sic dictat: sed quia ad bonum absolute naturaliter determinata est: et ad ipsum naturaliter mouet: presupposita tamen per intellectum ipsius boni ostensione.

¶ Questio III. Tertio queritur vtrum syndere sis quantum ad omnem sui actum possit totaliter per peccatum extingui. Et videtur quod sic: heretici enim in sequendo suam heresim: nihil. habent in se quod contra hoc remurmuret: nec quod eos inclinet: ad bonum contrarium: ergo videtur quod synderesis in eis: nec inclinet ad bonum: nec remurmuret contra malum.

¶ Item fomes in nobis est aliquid inclinans ad malum: sicut syndere sis ad bonum. Sed fomes potest ex tingui per bonum: quantum ad omnem sui actum: sic enim extinctus fuit in beata virgine: ergo et synderesis per peccatum extingui potest: quantum ad omnem sui actum.

¶ Item glosa super illud palmus corrupti sunt: dict id est ab omni vi rationis priuati. Sed actus synderesis est aliqua vis rationis: ergo synderesis: quantum ad omnem sui actum in aliquibus potest totaliter extingui.

¶ Item damnati non possunt disponi ad virtutem. Sed naturalis appetitus boni: et naturalis detestatio mali: disponunt ad virtutem: ergo in eis non est: nec actus synderesis qui est naturalis dilectio boni: nec ille qui est naturalis detestatio mali.

Contra Aug. 2. de ciui. dei ca. 26 tanta vis est probitatis et castitatis: vt omnis: vel pene omnis eius laude moueatur humana natura: nec vsque andeo fit turpitum dine vitiosa: vt totum amittat sensum honestatis: ergo videtur quod humana natura per peccatum non ita deprauari potest: qun in ea remaneat aliqua naturalis dilectio probiratis.

¶ Item glosa super illud. Luc. 10. abierunt semiuiuo relicto: dicit quod immortalitatem exuere: sed rationis sensum abolere non possunt: quin homo sapere et deum possit agnoscere: ergo per peccatum non potest totaliter tolli naturalis cognitio veri: et naturalis dilectio boni: quorum actuum: quilibet vel alter eorum est synderesis actus.

Ad istam questionem dicunt aliqui: et synderesis duplex est actus. Unus naturalis inclinatio ad amorem boni: et detestatio mali. Alius naturalis amor boni et detestatio mali. Hoc autem dicunt differre: sicut differunt naturalis inclinatio leuis ad motum sursum et grauis deorsum. Quamuis enim graue non moueatur deorsum aliquando propter aliquod prohibens: naturaliter tamen ad illum motum inclinatur: quod experitur homo rem grauem sup se sustinens. Illa autem inclinatio: nec est virtus mouens: nec est ipse motus. Unde Auic. 9. meta. ca. 2. loquens de inclinatione corporis ad naturalem motu: dicit quod inclinatio illa aliud est quam motus sine dubio: et aliud est quam virtus mouens. Dicunt ergo quod quantum ad actum inclinandi: nullo modo potest extingui synderesis per peccatum: nec inuiatoribus: nec in damna tis. Sed quantum ad naturalem amorem boni: et naturalem detestationem mali: et si non possit totaliter extingui in viatoribus: tamen extinctum est totaliter in damnatis.

¶ Sed contra hoc arguitur sic: synderesis in damnatis remurmurat contra malum: sed remurmurare contra malum: est detestari malum: ergo in damnatis synderesis detestatur malum.

¶ Item Sapinii quanto de damnatis dicitur: quod erunt intra se penitentiam agentes: et preangustia spiritus gementes: ergo videtur quod de testantur malum: quamuis in relatione ad penam: ad maiorem eorum afflictionem.

¶ Alii dicunt quod totaliter est extincta in damnatis: quantum ad actum naturaliter diligendi bonum: non tamen quantum ad actum remurmurandicontra malum

¶ Sed contra hoc arguitur: odium reducitur ad amorem: quia amor boni ratio est odum oppositi mali: ergo damnati nullo modo naturaliter detestarentur malum: nisi vniuersaliter diligerent bonum oppositum.

¶ Idon videtur. mihi dicendum: quod si ad horam possit esse synderesis absque naturali cognitione et dilectione boui: propter aliquod impedimentum superueniens creature rationali: sicut aliquando ad tempus potest esse graue: absque hoc quod actu descendat deorsum: propter aliquod impedimentum: tamen nunquam potest auferri possibilitas exeundi in naturalem cognitionem et dilectionem boni absolute dicti: siue boni ingenerasi: cuius cognitio et amor nobis naturaliter sunt impressa secundum quod dicit Boetius de consolius lib. 3. parum post principium. Impeditur autem in nobis synderesis ab actuali dilectione boni: aliquando per corporis impedimentum. Et quamuis aliqui dicant quod in damnatis perpetuo impeditur illa possibilitas: ne reducatur ad actum propter penam: et obstinationem in malitia. Non tamen mihi videtur hoc verum: quia cum voluntas nihil possit velle: nisi et sub ratione boni: et damnati aliqua velint. Sequitur quod eorum voluntas mouetur per aliquam rationem boni: quod non vsderetur verum: nisi in eis esset: vel interdum esse posset naturalis cognitio et amor boni absolute: siue in generali. Cui videtur concordare Diony. 4. ca. de di. no. dicens de demonibus: quod bonum et optimum concupiscunt esse viuere: et intelligere existentium appetentes. Loco cuius dicit translatio abbatis: quod in eo quod desiderant: esse viuere et intelligere que tria de numero existentium sunt: pulchrum et bonum desiderant. Et infra in eodem ca. secundum eandem translationem: principinm et finis omnium malorum: aliquo modo est bonum: quia consideratione boni fiunt quicumque siunt: siue bona: siue contraria. Sequitur ergo ex predictis quod synderesis per peccatum non potest: quantum ad omnem sui actum totaliter extingui.

Ad primum in oppositum dicendum: quod cum actusynde resis naturalis sit non inclinat ad dilectionem boni: nisi naturaliter noti. Circa autem tale bonum: numquam est error in iudicando. Unde quamuis synderesis non inclinet hereticum ad naturalem dilectionem boni oppositi su e heresi: inclinat tamen ipsum: ad naturalem dilectionem boni absolute: siue in generali: cuius cognitio est indita. Inclinatur ergo hereticus ad ipsum malum quod credit bonum non per synderesim: sed per dictamen conscientie erronee.

¶ Ad 2m dicendum: quod quamuis fomes possit extingui quantum ad omnem sui actum per praeuilegiatam gratiam: non tamen ex hoc sequitur quod synderesis quantum ad omnem sui actum possit extingui per culpam. Fomes enim est in nobis per corruptionem nature: cuius refectibilitas suppleri potest per gratiam praiuilegiatam. Sed synderesis est in nobis per naturam ipsius anime quae perpeccatum destrui non potest: nec minui quamuis aptitudo naturalis inea ad virtutem per peccatum minui possit: vt superius ostensum estia.

¶ Ad 3m dicendum: quod. illa glosa intelligi debet de vi rationis deliberatiue non naturalis.

¶ Ad 4m dicendum: quod naturalis cognitio et dilectio boni disponunt ad virtutem politicam quantum est ex parte sua: damnati tamen per talem cognitionem et amorem non disponuntur ad virtutem obstinatione voluntatis in malitia hoc impediente: per quam non est suscepti bilis talis dispositionis. Sicut enim dicit philosophus 2 de anima: actus actiuorum in patiente et disposito.

¶ Argumentum ad partem aliam gratia conclusionis concedantur: quamuis forte non concludant: nisi quantum ad viatores.