Articulus 2

¶ Questio. I. PRimo ostendo quod conscientia non sit in intellectu: sed in affectu: glosa super illud prima ad cor. 4. nihil mihi conscientius siue id est in nullo mere mordet conscientia mea. Sed remordere magis pertinet ad affectionem: quam ad cognitionem.

¶ Item Anselmus de concep. virgi. ca. 4. dicit quod nihil punitur: nisi voluntas. Sed conscientia mala punitur per remorsum qui dicitur conscientie vermis: ergo est in voluntate non in intellectu.

¶ Item scientia malorum bona est: conscientia faciendi malum mala est: ergo conscientia non est scientia. Sed si esset in intellectu videretur esse quedam scientia practica: ergo videtur quod non sit in intellectu.

Contra Eccle. 7 scit conscientia tua: quia tu crebromaledixisti aliis. Scire autem pertinet ad intellectum.

¶ Item Dam. lib. 4. ca. 14. dicit quod conscientia nostra est lex intellectus nostri. eequantum est speculatiuus. Sed ir quantum est practicus: eadem tamen potentia sulectus enim extensione sit practicus: secundum philosophum. 3. inquantum scilicet eius apprehensio ordinatur ad actum e te eliciendum: vel im parandum: hoc est inquantum eligendum: et respuendum: et prosequendum: et Confcientia autem est quoddam dictamen ordidictat enim que eligenda: et agenda: et respuda. Unde dicitur conscientia: quasi cum ipsa sc aliud importans: scilicet ordinem ad actum eligendum: vel imparandum.

Ad primum cum dicitur: quod remordere net ad affectione nem etc. dico quod remordere malefactum osteno conscientiam: et est actus intellectus practi re de malefacto dolendo actus est ipsius secundum dicendum: quod illa pena que dici tie: non dicitur esse in conscientia: nisi sicu malefactum: vnde est quaedam remurmurseu displicentia causans dolorem in ea. cendum: quod conscientia faciendi malum: per quo dicimus in prudentiam esse malam ad malam electionem: et ex malitia volscientia enim naturalis nunquam mala est. S sita est per malitiam voluntatis: malitia enim dictamen intellectus practici. Sicut enim ethi ca. 8. qualiscumque vnusquisque est: talis et ei. Et 6 ethi. ca. 16 peruertit iudicium facit circa practica principia: quare manifestum quoniam impossibile prudentem esse non entem bonum: et secundum hunc modum dicendum: quod scientia practica respectu mali faciendi: mala est.

¶ Questio. II. SEcundo queritur vtrum conscientia sit habitus vel actus. Et videtur quod non sit habitus Conscientia importat applicationem scientie ad aliquid eligendum: vel respuendum. Sed talis applicatio consistit in aliquo actu: ergo conscientia est actus non habitus.

¶ Item accusare est actus: sed conscientie peccatorum eos accusabunt iniuditio: ergo conscientia dicit actum.

¶ Item actus conscientie diuersificantur in specie: sed diuersi actus in specie: non videntur esse ab eodem habitu: ergo conscientia non dicit aliquem habitum.

Contra dicit philosophus. 2. libro ethi. ca. 3 quod signum oporter facere habituum superuenientem volupta tem: vel tristitiam operibus: sed opus procedens ex bona conscientia est delectabile. Unde Apost. 2. cor. 1. gloria nostra hoc est testimonium conscientie nostre: ergo conscientia est habitus.

¶ Item vt ante visum est conscientia est scientia ordinata ad opus: sed scientia est habitus: ergo et conscientia.

¶ Item Dam. libro 4. ca. 14. dicit quod superueniens dei lex intellectui nostro attrahit ad se ipsam et pungit conscientiam nostram. Sed pungi non conuenit actui: ergo conscientia non est actus.

Respondeo quod cum conscientia sit scientia ordinata ad aliquid agendum vel fugiendum: sicut scientia potest accipi: vel pro obiecto scito: vel pro actu sciendi qui est considerare: vel pro habitu scientie. Ita conscientia isto triplici modo potest accipi. Accipitur enim pro obiecto: cum dicimus hoc esse eligendum a me est conscientia mea. Actus etiam dictandi hoc esse eligendum dicitur conscientia: et habitus per quem talis actus prompte et faciliter elicitur conscientia dici potest. Sed sicut non est vnus habitus scientie acquisite: respectu omnium actuum intellectus practici: ita non est vnus habitus conscientie acquisite respectu omnium actuum conscientie: sed plures: naturalis tamen conscientia(secundum quod accipitur pro quodam naturali lumine respectu primorum principiorum: vel primi principii quod melius dicitur agibilium in vno subiecto) vna est numero: in pluribus autem subiectis specie vna. Ruo prima argumenta procedunt de conscientia secundum quod accipitur pro actu. Quanuis secundum argumentum ita bene vel melius posset applicari ad probandum conscientiam esse habitum: sicut actum. Minus enim in proprie dicimus habitum agere quam actum agere: cum habitus sit medius inter actum et potentiam. Unde secundum quod per habitum conscientie recognoscimus nos aliquid fecisse: vel non fecisse: dicitur testificari: et secundum quod per ipsam iudicamus aliquid esse faciendum: vel non faciendum: dicitur instigare: vel ligare: et secundum quod per ipsam iudicamus de aliquo facto: quod sit bene factum: vel male factum: dicitur excusare: vel accusare: seu remordere.

¶ Ad tertium dicendum: quod non plus concludit: nisi quod conscientia non sit vnus habitus per quem eliciuntur omnes actus consciendi. Et hoc est verum: sed sunt plures habitus: sicut sunt plures scientie practice: quod intelligo de conscientia acquisita. Suo prima ad partem alia nihil plus concludunt: nisi quod actus consciendi elicitur per aliquem habitum.

¶ Ad tertium dicendum: quod lex dei dicitur pungere conscientiam nostram: propter hoc quod per legem ipsam intellus formatus aliquo habitum conscientie: magis pungit et stimulat nostram voluntatem ad conformandum se legi diuine.

¶ Quaestio III. Tertio queritur vtrum conscientia erronea obliget hominem ad volendum: vel faciendum il¬ lud quod dictat necssearium ad salutem. Et videtur quod sic: glosa super illud ad Rom. 14. omne quod non est ex sidepeccatum est: dicit quod quamuis fiat quod bonum est: si tamen non faciendum credat peccatum est: ergo conscientia erronea obligat ad non faciendum illud quod dictat non faciendum.

¶ Item secundum Dam. lib. 4. ca. 14. nostra conscientia est lex intellectus nostri. Sed lex obligat ad faciendum illud quod dictat necessarium fieri: ergo conscientia nostra que cumque sit illa obligat nos ad faciendum quicquid dictat esse necessarium ad salutem.

¶ Item si conscientia erronea non obligaret: non esset necessarium aliquem esse perplexum. Sed hoc est falsum: dicitur enim in decretis dist. 13 quod aduersum ius naturale nulla dispensatio admittitur: nisi sorte duomala ita vrgeant: vt alterum eorum necesse sit eligi: ergo videtur quod conscientia erronea ligat.

¶ Item Ber. lib. de precepto et dispensatione. ca. 31 regularis professio quantum in se est: damnabilis non est: nisi ei qui damnabilem putat: ergo videtur quod si conscientia erronea dictat professionem regularem damnabilem quod obligat habentem talem conscientiam ad fugiendum regularem professionem.

Contra preceptum inferioris non obligat contra preceptum superioris: ergo cum conscientia sit dec inferior: non potest obligare ad faciendum aliquid contra legem dei.

¶ Item decretorum dist. 13. dicit apparatus quod nullus potest esse perplexus inter duo mala: quia secundum hoc sequeretur quod aliquis ex necessitate teneretur facere malum: sed si conscientia erronea obligaret ad faciendum illud quod dictat: tunc homo ita esset perplexus: inter duo mala quod de necessitate teneretur facere malum: ergo videtur quod conscientia erronea non ligat ad faciendum illud quod dictat.

¶ Item facere contra conscientiam erroneam: non videtur esse contra aliquod de decem praeceptis: quod patet si discurratur per singula: ergo videtur quod conscientia erronea non obligat ad faciendum illud quod dictat.

¶ Item nullus peccat faciendo illud ad quod obligatur: sed si conscientia erronea dictet esse aliquid faciendum quod contra deum sit: homo faciendo illud peccat: ergo ad faciendum non obligatur.

Respondeo quod conscientia erronea: aut aliquid dictat esse necessarium ad salutem: quod tamen est contra preceptum dei: aut aliquid dictat esse necessarium ad salutem: quod tamen est indifferens secundum rei veritatem: sed siue hoc: siue illud dictet esse necessarium ad salutem: manente tali dictamine: faciens contrarium ex deliberatione mortaliter peccat: quia cum bonum sit obiectum voluntatis: vt apprehensum a ratione: si illud quod est bonum secundum rei veritatem proponitur ipsi voluntati: vt malum: et voluntas in ipsum feratur peccat: non quia velit aliquid quod sit malum per se secundum rei veritatem: sed quia vult illud quod est malum quantum ad errantis conscientie iudicium. Unde si abstinere a fornicatione proponatur voluntati: vt tale malum: cuius contrarium necessarium est ad salutem: velle abstinere ex deliberatione a fornicatione peccatum esset mortale manente praedicto dictamine. Uolendo etiam fornicari homo peccaret mortaliter: vnde manente tali dictamine: homo esset perplexus. Et quia per talem conscientiam quamdiu durat: obligatur homo ad faciendum illud quod secundum rei veritatem sibi facere non licet: ideo obligatur ad deponendum conscientiam talem: qua a mota absolutus est ab illo ad quod ligabatur per eius dictamen. Similiter si aliquod imdifferens dictat esse necessarium ad salutem: manente illo ligamine obligati sumus: remoto illo dicta mine absoluti: quia ad faciendum illud indifferens non eramus obligati per aliam legem. Suo prima argumenta concludentia: quod conscientia erronea obliget: bene concludunt: sic intelligendo illam obligationem quod facere contra eius dictamen peccatum est. Non tamen sic obligat quod propter eius dictamen faciens aliquid quod non fieri debet bene fa¬ ciat: et propter hoc bene dicitur quod habens talem conscientiam ad deponendum eam obligatus est.

¶ Ad tertium dicendum: quod in apparatu reprehenditur magister Gratianus impassu predicto.

¶ Ad quartum dicendum est: sicut ad duo prima.

¶ Argumenta ad partem aliam: quia concludere videntur quod faciens contra dictamen erronee conscientie in his que sunt contra deum non peccat soluenda sunt.

Ad primum cum dicitur: quod preceptum in feriotis: non obligat contra preceptum superioris. Uerum est si apprehenditur: vt contra superioris praeceptum. Sed si preceptum inferioris apprehenditur: vt factum secundum praeceptum superioris: tunc faciens contra praeceptum inferioris: in sua reputatione: contemneret superiorem: ilsud autem quod proponitur voluntati per conscientiam erroneam contra praeceptum dei: non proponitur ei: vt contra praeceptum dei: sed vt secundum preceptum dei: et ideo homo faciendo contra illam in sua reputatione facit contra deum.

¶ Ad secundum dicendum: quod quamuis per conscientiam erroneam possit esse perplexus durante dictamine illius con scientie: tamen simpliciter perplexus esse non potest: quia talem conscientiam potest deponere: quo facto ab illa perplexitate liberatus est.

¶ Ad tertium dicendum: quod ratio quando iudicat aliquid malum: iudicat illud esse malum: quia estimat quod contrarietur alicui precepto diuino: aut implicite: aut explicite: et tunc facere contra tale dictamen: quamuis non sit contra illud preceptum secundum rei veritatem: est tamen contra illud preceptum secundum estimationem. Et ita per accidens est contra preceptum: et ad talem malitie speciem reducitur: sicut est illa malitia que esset contra illud praeceptum secundum rei veritatem.

¶ Ad quartum cum dicitur: quod nullus peccat faciendo illud ad quod obligatur: dicendum est: nisi per fortiorem legem obligetur ad contrarium. Unde ille cuius conscientia erronea dictat fornicationem esse necessariam ad salutem: si fornicatur mortaliter peccat: quia quamuis obligetur durante tali dictamine: ita quod deliberatiue fugiendo fornicationem mortaliter peccat. Tamen quia ad non fornicandum obligatur per diuinam legem que fortior est mortaliter peccat fornicando.