Articulus 2

¶ Questio I. PRimo ostendo quod potest dignepenitere. Sap5o De damnatis dicitur. quod erunt penitentiam agentes.

¶ Item Luc. 16. Rogabat diues damnatus abraham: vt mitteretur ad fratres suos aliquem ex mortuis ad hoc vt poenitentiam agerent: ergo videtur quod habebat bonam voluntatem. Sed qui habet bonam voluntatem potest digne penitere: ergo angeli mali et anime damnate possunt digne penitere.

¶ Item Dam. libro 2. ca. vlt. penitentia est ex eo quod preter naturm: ad illud quod secundum naturam. Sed facilius est se mouere secundum naturam quam praeter naturam. Ergo cum dyabolus potuerit peccare multo fortius potest digne penitere.

¶ Item quod possibile est secndum diuinam potentiam: simpliciter est possibile. Unde hoc simpliciter est vera aliquid creari possibileest. Sed deus posset facere quod dyabolus digne peniteret quod hoc contradictionem non includit. Ergo dyabolus potest digne penitere.

¶ Item nullus est intellectus qui ita adhereat falso: quin possit reduci in cognitionem veri: ergo a similinullus est affectus: qui ita adhereat malo: quin possit reduci indebitum amorem boni.

¶ Item manente principio sanitatis illeso: curabilis est infirmitas. Sed in demonibus manet illesum principium sanitatis. spiritualis scilicet naturalis cognitio veri: et naturalis dilectio boni. Quia secundum Dyo. 4. cap. de diui. no. parum vltra medium. dare eis angelice donationes numquam fuerunt commote: sed sunt integri et clarissimi. Ergo videtur quod malitia eorum curabilis est.

Contra Damas. libr. 2. cap. 4 quod est hominibus mors: h est angelis casus: post casum: ergo non est eis penitentia.

¶ Item boni angeli post confirmationem non possunt se auertere. Ergo similiter mali post obstinationem non possunt se per penitentiam dignam conuertere.

Respondeo quod dyabolus digne penitere non otest nde dicit Anselmus de eo in fine libride libertate arbitrii: quod rectitudine caret irrecuperabiliter. Cuius rationem aliqui sic assignant. Uoluntas spiritus separati quamuis ante electionem possit eorum que non naturaliter vult eligere aliquid vel eius oppositum: tamen post electionem non potest contrarium hoc quod eligit eligere: eo quod ex toto conatu se conuertit: ad illud quod eligit: ideo ita fortiter ei adheret quod ab hoc resiliere non potest. Et simili modo assignant quidam obstinationem anime recedentis a corpore cum mortali peccato. Dicunt enim quod in exitu mouet se secundum exigentiam illius peccati: ita vehementer quod postea resiliere non potest

¶ Aliis videtur dicendum quod ratio sue obstinationis sit hoc: quia nulla res potest se mouere aliquo motu perfectiuo: nisi cum adiutorio disponente seu inclinante: ipsam ad terminum motus illius. Sed dyabolus non habet in se: nec habiturus est aliquod adiutorium disponens seu inclinans ipsum ad iustitiam gratia gratum faciente forma¬ tam: que iustitia terminus est digne penitentie. Maiorem probo sic. sicut dicit Auicen. 9. methaphysice. cap. secundo. nulla virtus mouet nisi mediante inclinatione: extendem do nullum inclinationis ad quamlibet dispositionem inclinantem coadiuuantem virtutem ad mouendum. Et hoc patet in naturalibus: ignis enim non posset se mouere motu ordinato ad essendum sursum: nisi inclinaretur ad sursum. Hoc etiam patet in moralibus. Dicit enim Ansel. de casu dyaboli. cap. 12. Quod voluntas velle naturali mouet se ad alia velle: etiam si duorum que sibi proponit ratio vt penitus in differentia: alterum eligat determinat: quia quamuis per velle naturale ipsius finis. non inclinetur determinate ad aliquod illorum: tamen inclinatur ad vnum illorum indeterminate: sine qua inclinatione non eliceret aliquod illorum. Et ita nec se ad alterum determinaret. Uelle etiam naturali quod in ea est: mouet se respectu finis: per hoc quod ad illud velle determinata est a creante: quamuis voluntas illum motum exequatur. Et sic probata est maior principalis rationis.

¶ Minorem probo sic. Cum gratia gratum faciens sit super facultatem cognitionis naturalis: et affectionis naturalis: rationalis: et intellectualis creature. Sed dispositio inclinans rationalem seu intellectualem creaturam ad gratiam. Aut inclinat dirigendo cognitionem. Aut excitando: seu mouendo affectionem: necessarium est ergo quod adsit supernaturale adiutorium: ad hoc vt creatura rationalis et intellectualis inclinetur ad gratiam. Sed nullum tale adiutorium: supernaturale est in dyabolo: quia cum aliquod subiectum perfecte transmutatum est ad alteram partem contrarietatis: non remanet in eo aliqua dispositio sibi non naturalis: inclinans ipsum ad partem contrarietatis oppositam. Et si in eo remaneat naturalis possibilitas: qua possit ab extrinseco agente transmutari ad partem aliam. Sed dyabolus ita perfecte habituatus est in superbia: et ita intense: quod eius superbia amplius intendi non potest: quamuis semper extendatur. Et sic ex pone illud pslamum. Superbia eorum qui te oderunt ascendit semper. Sicut enim angeli boni ex toto conatu se conuertunt ad deum: ita angelus malus ex toto conatu suo se conuertit ad indebitam excellentiam appetendam. Unde mouit se motu fortissimo: qui elici poterat a sua virtute. Et ideo per illum motum in superbia: ita fuit habituatus intense: quod intensius habituari non potest. Cum ergo superbia sit opposita gratie gratum facienti: in ipso dyabolo non est aliquod adiutorium supernaturale: ipsum inclinans ad gratiam: nec de cetero tale adiutorium dabitur ei. Quod congruediuina prouidentia ordinauit: prefigendo seu statuendo sibi tempus merendi vsque ad primam suam electionem. Cum enim fuerit creatus in magna nobilitate naturalium: et fine inclinatione ad malum: et tamen ex toto conatu suo se profundauit in malitia: nec in cadentibus erat tota natura angelica: sicut fuit tota natura humana virtualiter: in primis parentibus: congruum est non dari supernaturale adiutorium: quo reuocaretur ad merendi statum. Et vt supra ostensum est absque tali adiutorio digne penitere non potest

Ad primum in oppositum dicendum quod illa penitentia qua penitent damnati: non est penitentia digna nec disponens ad illam: quia cum murmure contra deum penitent. Non propter offensam: sed propter penam quam propter culpam sustinent. Unde illa penitentia in eis est non ad eorum perfectum: sed ad sue damnationis cumulum.

¶ Ad secundum dicendum quod ille diues non habebat bonam voluntatem: nec hoc petebat: quia deliberatiue affectaret fratrum suorum salutem. Sed quia cupiebat ad eos mitti: et corpori suo restitui: vt sic ab infernali pena: saltem liberaretur ad tempus.

¶ Uel potest dici quod diligebat fratres suos affectione naturali: et ideo nolebat eos dannari: ne videndo eorum damnationem amplius torqueretur. Unde Glos seruitur diuiti ad penam: et cognitio paupe ris quam despexit et memoria fratrum quos reliquit: vt de visa gloria despecti: et de pena inutiliter amatorum amplius torqueatur.

¶ Ad tertium dicendum quod facilius est se mouere secundum naturam quam preter naturam: cum terminus vtriusquam motus equaliter est infra facultatem mouentis. Sed non sic se habent terminus motus digne penitentie: et terminus peccati: eo enim ipso quod voluntas non de aliquo est in naturali facultate eius: in motu suo patitur defectum.

¶ Ad quartum dicendum quod non plus concludit: nisi quod deus posset facere de potestate absoluta: tale adiutorium supernaturale ipsi dyabolo: quo posset se ad dignam penitentiam disponere. Et ita quod dyabolum penitere est possibile loquendo de possibili absoluto: qua possibilitate dicimus omne illud possibile quod non includit contradictionem. Sed ex hoc non sequitur quod dyabolus possit se ad dignam penitentiam. disponere: quia in se non habet nec habiturus est illud adintorium: sine quo se ad penitentiam disponere non potest.

¶ Ad quintum dicendum quod forte aliquis intellectus: ita posset firmari in aliqua falsa opinione: quod non posset se reducere ad veritatem oppositam illi falsitati: et sic forte est in intellectu dyaboli. Unde quamuis multis veritatibus assentiat: tamen est quedam veritas cui assentire non potest: vt forte est hoc: vt nulla creatura debet statuere sibi pro fine vltimo: suam propriam excellentiam tanquam obiectum: in quo vltimo quiescere conetur.

¶ Uel potest dici quod non est simile de intellectu et affectu. Quia intellectus cogi potest: voluntas autem cogi non potest. Unde voluntas per coactionem non posset reduci in amorem bonitatis: sicut intellectus per principia euidentia: et consequentiam euidentem cogi posset assentire conclusioni: cui ante non assenciebat.

¶ Ad sextum dicendum quod naturalis cognitio veri: et naturalis dilectio boni: per se non sunt principium supernaturalis sanitatis. Ad quam digna penitentia dispotonit vel adducit. Sed cum hoc requiritur aliquod supernaturale adiutorium adeo gratis datum: quodcumque sit illud.

¶ Quaestio II. SEcundo queritur vtrum dyabolus semper sit in actu culpe. Et videtur quod non. Iaco. 2. "Demones credunt et contremiscunt". Sed credendo deum et contremiscendo non videntur esse in actu culpe. Ergo non semper sunt in actu culpe.

¶ Item habitus intenditur ex actu. Ergo sisemper sunt in aliquo actu culpe: semper intenditur in eis habitus malitie: ergo non sunt in termino malitie. Sed liberum arbitrium: quamdiu est citra terminum malitie: potest se ad penitentiam disponere: ergo dyabolus potest se ad penitentiam disponere: quod falsum est.

¶ Item nullum peccatum remanet impunitum: ergo si dyabolus semper est et erit in aliquo actu culpe: pena eorum augeretur sine sine: quod falsum videtur.

¶ Item Aug. 3. lib. de libero arbitrio circa principium: nulla culpa deprehendi potest vbi necessitas dominatur. Sed malo cui dyabolus adheret: de necessitate adheret: ergo proactu malo non culpatur. Siue ergo detur quod semper sit in actu malo: siue non: conclusum tamen videtur quod non semper est in aliquo culpabili actu.

Contra Glo. super illud 2 Cori. 6. Que conuentio christi ad belial. Dicit quod christus omnia bene agit et dyabolus omnia male. Ergo cum sit in aliquo actu semper est in actu culpe.

¶ Item Glo. intellit super illud prime ca. Ioan. c. 3. ab initio dyabolus peccat. Sic dicit: quod ab initio sue creationis peccare incipiens peccat continue vsquein proaesens.

Respondeo quod dyabolus semper est et erit in aliquo actu culpe vel peccati. Nec tamen post iuditium demerebitur: proprie loquendo de demerito Pro quo scilicet secundum decretum diuini iudicii infligitur pena peccanti non satisfacienti pro peccato. Hoc autem sic possit declarari: dyabo lus non potest impediri in suo vsu liberi arbitrii per corpus animale de necessitate corruptibile. Nec corpus animale non de necessitate corruptibile: quia est substantia spiritualis que nullius corporis est forma. est forma. Unde diabolus semper potest esse et est in vsu liberi arbitrii. Sed res dum est in vsu liberi arbitrii: si aliquid sibi statuat pro vltimo fine. Aut ipsum finem appetit: aut aliud in virtute illius: in quo etiam ipsum finem implicite appetere comprobatur. Dyabolus autem ex toto conatu virtutis sue sibi appetiuit excellentiam indebitam a prima sui electione: vnde sibi statuit pro vltimo sine: quia sicut dicit philosophus 3. ethi. cap. 4. qualis vnusquisque est: talis et finis videtur ei. Et secundum Aug. 14. de ciui. cap. 13. elationis vitium in dei aduersario: qui est diabolus: maxime dominari sacris litteris edocetur. Diabolus ergo semper est in actu appetendi sibi indebitam excellentiam: vel in actu appetendi aliquid aliud: in virtute tamen illius. Quia secundum philosophum 6 ethicorum. cap. 6. fines sunt principia operabilium. Sed appetere sibi excellentiam indebitam explicite: siue aliquid aliud in virtute illius: est malus actus: ergo dyabolus semper est in aliquo malo actu liberi arbitrii. Sed omnis malus actus liberi arbitrii: culpa est. ergo dyabolus semper est in actu aliquo culpe.

¶ Preterea sicut in questione precedenti habitum est: dyabolus est obstinatus in sua malitia. Sed vt in precedenti ratione habitum est. Dyabolus semper est in aliquo vsu liberi arbitrii. Ergo complacet sibi semper deliberatiue in aliqua malitia: vel vt melius dicam semper adeheret deliberatiue alicui malitie: semper ergo est in aliquo actu culpe. Nec tamen semper demeribitur: proprie loquendo de demerito: secundum quod demeritum dicitur culpa pro qua secundum decretum diuini iudicii infligi debet a iudice peccanti pena: quia pro malo actu liberi arbitrii post iuditium non infligetur sibi a deo pena. Nec tamen remanebit ille actus impunitus: quia ille actus erit ipsi diabolo et culpa et punitio: ita quod erit dyabolo pena acta non inflicta. Sed vsque ad iuditium malus actus liberi arbitrii. est diabolo et culpa et demeritum: quia pro quolibet malo actu liberi arbitrii infligetur sibi pena a iudice: in quo recipiet totius pene sibi infligende a iudice complementum.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod demones credunt et contremiscunt etc. Dico quod verum est inuiti: quia per effectus quos vident potentiam et iustitiam dei timere et credere compelluntur. Unde sic credendo et timendo sunt in malo actu ex circunstantia.

¶ Ad 2m cum dicitur. quod habitus intenditur ex actu etc. Dico quod non est verum quando habitus est in termino: respectu autem aliquorum malorum sicut respectu indebite excellentie: et respectu odii: dei et inuidie: qua deo inuidet: est habituatus: ita intense: quod amplius illa habituatio intendi non potest. Si autem respectu aliquorum aliorum malorum non habent malitiam in termino: respectu illorum: posset intendi ex malo actu.

¶ Ad tertium cum dicitur. quod nullum peccatum remanet impunitum etc. Dico quod verum est. Uel loquendo de pena que pro illo peccanti infligitur a iudice: vel loquendo de pena acta. Unde post iudicium mali actus liberi arbitrii in dyabolo non remanebunt impuniti: quia illi mali actus sunt punitiones: et causabunt in eis penam damni: inquantum per illos magis et magis adeo elongabuntur: quia malus actus liberi arbitrii ponit obstaculum: et causat distantiam inter deum et creaturam: secundum quod inferius declarabitur. Unde Isa. 5. iniquitates vestre diuiserunt inter vos et deum vestrum: et peccata vestra absconderunt faciem eius a vobis.

¶ Ad quartum cum dicitur quod nulla culpa deprehendi potest vbi necessitas dominatur etc. Dico quod verum est de necessitate coactionis. Dyab. autem et si adhereat malo de necessitate: non tamen de necessitate coactionis: sed libere mouet se ad malum.