Articulus 2

¶ Questio I. PRimo ostendo quod iumen non educitur de potentia medii: quia omnis forma educta de potentia medii est forma realis. Sed lumen in medio non est forma realis sed intentionalis. ergo videtur quod non fit edu cta de potentia medii.

¶ Item omnis forma educta de potentia medii vel alterius corporis per accidens potest curuari per curuationem illius corporis de cuius potentia educta est. Sed radium luminosum rectum impossibi le est curuari: sicut docet experientia quomodocumque medium localiter mutetur: ergo non educitur de potentia medii.

¶ Item si educeretur de potentia medii: primo educeretur de superficie medii corpori luminoso coniuncta. Primo ergo illuminatum esset superficies. Ergo et secundo illuminatum esset superficies: et sic deinceps. Sed infinite superficies numquam constituerent aliquam spissitudinem et sic numquam medium illuminaretur in profundo: quod falsum est:

¶ Item quaratione lumen educeretur de potentia medii: pari ratione quacumque virtus corporum celestium ad in¬ feriora tramsmissa. Sed virtus per quam corpora celestia m. frigidant inferiora non educitur de potentia medii: quia cum sphera ignis sit inter nos et corpora celestia virtus infrigidatiua educeretur de potentia ignis: quod falsum videtur. Cum dicat Augu. 3 super Gen. non multum post principium: quod cum possint feruescere cetera elementa ignis frigescere non potest: ergo videtur quod nec de posto medii educatur.

Contra lumen in medio forma realis est: cum realem habeat operationem. Sed omnis forma realis generabilis et corruptibilis educitur de potentia subiecti in quo est.

¶ Item Hug. in lib. de sacra. par. 6 ca. 27. dicit: quod opus creationis et multiplicationis et adnihilationis soli deo possibilia sunt: ergo productio luminis a luce non est per viam multiplicationis: ergo videtur quod luxproducat lumen in medio educendo ipsum de potentia eius. Responsio multorum et magnorum ad istam questionem est: quod lux producit lumen in medio non educendo ipsum de potentia medii. Sed multiplicando se ipsam: ita quod lux dicit quandam formam accidentalem existentem in corpore luminoso: lumen autem dicit quandam formam a luce per multiplicationem causatam existentem in corpore diaphano. Radius nominat lumen directe oppositum luci. Splendor dicit lumen reflexum a superficie corporis opaci: maxime politi et tersi. Et dicunt quod hoc positio expressius ponit gignitionem luminis representare gignitionem verbi a patre: quam illa que dicit lumen educi de potentia medii: eo quod sicut pater generat filium de substantia sua: aliqualiter a simili: lux secundum istam opinionem generat lumen de essentia sua.

¶ Aliis autem videtur quibus magis consentio: quod lux producit lumen in medio ipsum educendo de potentia medii: et quecumque creatura suam similitudinem producens in medio ipsam educit de potentia medii: quia aliter produceretur non de aliquo.

¶ Qui enim dicunt ipsum lumen produci per primam viam: non possunt dare de quo fiat nisi originaliter et ita non possunt dare nisi principium a quo fiat. Non enim sit de tota essentialucis: quia eadem essentia creata non potest tota simul esse in duobus: nec de parte essentie lucis quia per productionem luminis: lux in corpore lucido non minoratur. Cum ergo creatura non possit aliquid producere non de aliquo. Restat quod lux lumen de potentia medii educit: reducendo vnam partem medii ad actum luminis alia mediante.

¶ Qui vult tenere hanc secundam opinionem potest respondere ad argumenta in oppositum.

Ad primum cum dicitur quod lumen in medio non est forma realis sed intentionalis etc. Dico quod falsum est: quamuis non sit forma ita materialis sicut cetere forme corporales: est enim lumen quedam similitudo lucis: vnde est forma quedam debilioris essentie quam ipsa lux: et ideo sorte ad differentiam lucis in suo fonte dicta est ab aliquibus forma intentionalis.

¶ Potest est dici quod lumen et similitudines colorum in medio: ideo dicuntur forme intentionales: quia immutant visum sine aliqua naturali tramsmutatione obiecti et organi: lux enim et color in immutando visum per suas similitudines: non transmutant: nec etiam pupillam: Unde pupilla in recipiendo similitudinem coloris albi: non efficitur alba. Unde immutatio visus spiri tualis est non simpliciter et vere: sed in respectu immuta tionis aliorum sensuum: alii enim sensus non immutantur quin ipsorum spiritualem immutationem concomitetur transmutatio naturalis: vel ex parte obiecti: vel ex parte organi. Sonus enim qui est obiectum auditus causatur ex percussione et multiplicatur ad auditum cum quadam aeris commotione. Corpus etiam odoriferum oportet alterari per calidum aliquo modo ad hoc quod spiret odorem. Immutatio etiam gustus et tactus est cum naturali transmutatione organi. Manus enim tangens calida efficitur calida: et lingua humectatur per humiditatem saporum.

¶ Ad secundum dicendum: quod ratio quare radius curuari non potest: quia non causatur a luce in medio: nec conseruatur: nisi quamdiu directe est oppositum luci: et ideo cum medii aliqua pars transfertur ad directa oppositione: radius qui in ipsa erat destruitur: et nouus radius in parte succedente causatur.

¶ Ad tertium dicendum: quod quamuis in producente luminis non sit localis motus: tame sicut in motu super spatium continuum non est dare principium acquisitum per motum neque diuisibile neque indiuisibile: quapropter dicit commen. super 6 physicorum quod parte principii motus non est primum mutatum esse nisi in potentia: ita in illu minatione medii non est dare aliquid primo illuminatum.

¶ Ad quartum dicendum: quod et si detur quod ignis non possit infrigidari: tamen virtus per quam corpora superiora infrigidant hoc inferiora potest educi de potentia ignis: bene enim potest esse in aliquo potentia infrigidatiua absque hoc quod illud sit formaliter frigide. corpora enim celestia non sunt formaliter frigida nec calida: et tamen quedam illorum sunt potestatiue frigida: et quedam potestatiue calida.

¶ Uel potest dici secundum aliquos quod ignis in propria sphera potest actualiter infrigidari. Sicut aqua actualiter calefieri. Et auctorita tem Aug. debere intelligi de igne in aliena materia. sicut est ignis in carbone vel in fumo cuiusmodi est ignis flanma: quia sicut dicit philosophus. 2. de generatione flamma est fumus ardens.

¶ Qui vult tenere opinionem primam potest respondere ad argumenta in oppositum.

Ad primum cum dicitur: quod omnis forma rea lis generabilis et corruptibilis educitur de potentia subiecti in quo est etc. potest dici hoc non esse verum de similitudinibus formarum que non manent in absentia generantis: de numero autem talium formarum est lumen et similitudines colorum in medio.

¶ Ad secundum dicendum: quod auctoritas Hug. intelligenda est de multiplicatione rei: non similitudinis: valde tamen difficile est intelligere: quomodo creatura possit producere sui similitudinem per modum predictum: cum secundum illum modum non clareat de quo similitudo fiat.

¶ Quaestio II. SEcundo queritur vtrum medium illu minetur in tempore vel in instanti. Et ostendo quod non in instanti: sed in tempore: philosophus. 7. phy. Si tanta virtus tantum mouet per tantu spatium in tato tempore: maior virtus hoc facit in minori. ergo si lux creata illuminaret medium in instanti: virtus diuina posset idem medium illuminare in minori mensura quam sit instans: quod falsum est: quia indiuisibili nihil est minus.

¶ Item nullus motus est in instanti: quia omnis motus est mutatiocontinua. Sed illu minatio medii est per motum localem vel saltem per motum alterationis: quia cum medium illuminatur: alteratur: ergo non illuminatur in instanti.

¶ Item sicut docet experientia et dicit philosophus de sensu et sensato: obiectum auditus cuiusmodi est sonus: non attingit ad auditum nisi in tempore: ergo a simili color et lux non attingunt visum nisi in tempore: ergo multiplicatio similitudinis lucis que similitudo lumen est et similitudines colorum multiplicantur in tempore.

¶ Item virtute nature nulla forma introducitur in instanti in materia indisposita. Sed medium ante illuminationem est indispositum ad susceptionem luminis: quia est sub altera parte contrarietatis: que est tenebra. ergo non recipit lumen in instanti.

Contra Auicen. 6 naturalium lib. 3. cap. 8. dicit quod simulachrum visi redditur mediante translucente membro receptibili: apto: leui: illuminato: ita vt non recipiat illud substantia translucentis aliquo modo secundum quod est ipsa forma: sed cadit in illud secundum oppositionem non in tempore: ergo a simili et similitudo lucis que est lumen: diffunditur per medium in non tempus.

¶ Item philosophus de sensu et sensato. expresse determinat et ex intentione: quiod sonus non attingit vsque ad auditum subito: et quod non sic dicendum est de lumine. Sed quod attingit vsque ad visum subito: et sicut patet per seriem littere ibi accipit subito pro instanti.

Ad istam questionem dicunt aliqui quod medium non illuminatur in instanti: sed in tempore imperceptibili: quia creaura nihil potest operari instanti: nisi tantum modo mutationem que est finis motus. Si autem luminare staret illuminaret medium: nec posset dici quod illumi natio esset finis motus illo modo.

¶ Aliis autem videtur contrarium: qui magis videntur sequi opinionem philosophiqui secundo de anima. opinionem predictam reprobare videtur reprobando simul illam opinionem: que dicit quod lumen est defluxio corporis. Dicit enim sic. non recte Cmpedocles dixit. neque si aliquis alius dixerit sic: quod feratur lumen et extendatur in medio terre et continentis: nos autem lateat. hoc autem est extra ea que videntur. In paruo enim spatio lateret nos. ab oriente autem in occidens latere: magna quidem multum questio est. Uolens dicere quod si lumen multiplicaretur in tempore: quod quamuis multiplicatio eius super paruum spacium posset esse in tempore imperceptibili: tamen non videtur probabile quod tempus non multiplicatum ab oriente in occidens non posset percipi. Et certe satis probabile est quod si per spacium vnius digiti multiplicaretur in aliqua parte temporis: quod tot partes temporis illi equales simul iuncte quot sunt spacia vnius digiti inter oriens et occidens constituerent aliquam partem temporis perceptibilem.

¶ Uidetur ergo istis dicendum: quod medium illuminatur in instanti: quia medium est in vltimata dispositione ad hoc vt de ipso educatur lumen ad presentiam corporis lucidi: quando autem materia est in vltimata dispositione ad hoc vt de ipsa educatur aliqua forma: tunc dicunt quod per naturam potest educiin instanti: maxime forme que dicuntur intentionales que sunt similitudines formarum magis realium.

¶ Et hoc opinio secunda magis philosopho videtur consona. Et etiam Augustino dicenti. 6 de trinitate. cap id est Quod candor qui gignitur ab igne atque diffunditur: coeuus est illi: quod non esset si illa diffusio esset in tempore.

¶ Preterea aliter non esset ita conueniens exemplum ad ostendendum coeternitatem filii cum patre: ad quam tamen ostendendum Augustinus adducit predictum exemplum: quamuis in infinitum dissimile: tamen tanquam in corporalibus simillimum prout est possibile.

Qui vult tenere hanc secundam opinionem que mihi magi placet: potest dicere ad primum in oppositum: quod illa propo philosophi intelligenda est de rebus que fiunt in tempore. Quia patet per hoc quod ibi loquitur de motu. Nec ideo sequitur quod virtus creature ita nobiliter illuminet medium: sicut posset facere virtus creatoris: quia posset medium illuminare creando et lumine clariori: quamuis non posset fieri in minori mensura quam in instanti propter eius indiuisibilitatem

¶ Ad secundum quod illuminatio medii non est per motum localem: immo illuinatur vna pars medii mediante alia. Non enim potest dici quod lumen sit corpus: quod localiter per medium moueatur. Sicut einm dicit philosophus 2 de anima. lumen corpus non est: quia duo corpora non possunt simul esse in eodem naturaliter. Lumen autem simul est cum diaphano. Et de sensu et sensato. dicit quod similitudines celorum et lumen non veniunt ad visum per discursiones. Alteratioautem que dicitur intentionalis bene fit in instanti in subiecto vltimata dispositione disposito.

¶ Ad tertium dicendum: quod non est simile de sono et lumine: quia sicut dicit philosophus de sensu et sensato. sonus non attingit auditum nisi mediante quodam aeris motu. Unde dicit quod videtur strepitus esse cuiusdam motus. non sic autem est de lumine vt ipsemet dicit ibidem.

¶ Ad quartum dicendum: quod medium quamuis ante illuminationem sit tenebrosum: non tamen pro¬ pter hoc est indispositum ad luminis susceptionem: quia tenebra non est aliqua natura lumini contraria. Sed tantum est luminis priuatio. vnde non repugnat receptioni iluminis tamquam natura contraria vel disperata.

¶ Qui vult tenere opinionem primam potest dicere auctoritates in contrarium adductas quod non intendunt negare medium illumi nari in tempore nisi loquendo de tempore perceptibili.

¶ Questio. III. Tertio queritur vtrum lux comtinue producat lumen respectu eiusdem partis medii. Et videtur quod sic. Augu. 3. super Gen. circa medium aer presentem lumine: non factus est lucidus: sed sit. Quia si factus esset: non autem fieret: etiam absente lumine: lucidus maneret. Ergo videtur quod lumen respectu eiusdem partis medii semper a luminari producitur: quandiu ibi est.

¶ Item pars medii illuminata non miuus apta est ad susceptionem luminis quam ante: nec luminare minus aptum ad producendum lumen quam ante. ergo luminare in parte medii sibi opposita non cessat producere lumen.

¶ Item quia color sine motu videtur: simul videtur: et visus est: ergo a simili eadem pars medii: quia sine motu illuminatur quamdiu illuminata est.

Contra philosophus is libro periherm quod fit non est: ergo a simili illa pars medii que illuminata est dum est illuminata non illuminatur.

Respondeo quod aliter iudicandum est de luminari quod continue mouetur quam de ipso si staret. Sol enim propter principium suum motum continuum: quamdiu est super nostrum hemisperium: continue producit lumen respectu cuiuslibet partis hemisperii nostri: quia propter continuam renouationem habitudinum inter se et partes medii radii sui in medio continue corrumpuntur: et continue producuntur: quia nullus radius moueri potest abillo situ in quo productus est. Si autem sol staret: ita quod semper haberet eundem aspectum ad quamlibet partem medii signatam medio existente in dispositione potissima ad luminis susceptionem. Tunc dico quod sol non continue produceret lumen iam productum: quia creatura producta ampliproduci non potest: eo quod producitur per motum vel mutationem et accipit diuersum esse ab esse producentis: nec etiam continue produceret lumen aliud et aliud: quia non esset ratio: quare lumen prius productum corrumperetur: et tota possibilitas medii: ad lumen per positionem esset ad actum reducta.

¶ Preterea si sole stante et materie existente indispositione supradicta: sol semper produceret lumen aliud et aliud: cum prius productum non corrumperetur: augeretur lumen in medio sine fine: et plus esset in longo tempore de lumine in medio per vnum solem: quam in breui tempore per multos soles.

Ad primum in oppositum dicendum: quod Aug. in allegata auctoritate accepit fieri pro conseruari in esse facto: volens dicere quod si aer lucidus: quod sua luciditas conseruaretur ab alio absente lumina. ri maneret lucidus: ibi enim accepit lumen pro luce existente in luminari.

¶ Ad secundum cum dicitur: quod pars medii et illuminata non minus apta est ad suscipiendum lumen quam ante etc. Dico quod falsum est: quia retenta positione dicta in corpore questionis tota possibilitas medii transformabilis in lumen esset ad actum reducta: et saltem si non primo tamen: tandem oporteret quod esset totaliter ad actum reducta et tunc amplius illuminari non posset. Secundum tamen opinionem illorum qui dicunt lumen non educi de potentia medii: non ita clara esset solutio ad argumentum: cum diuerse partes luminis in eadem parte medii non se coangustent.

¶ Ad tertium dicendum: quod cum dicitur res visa videri: accipitur videri pro continuatione visionis primo facte.

¶ Aliqua argumenta potuissent ad hanc questionem applicari: que supe rius prima distin. facta sunt in illa questione: vtrum idem sit realiter rei creatio et conseruatio: et questione sequenti: que ibidem soluta sunt.

¶ Quaestio IIII. QUarto queritur. vtrum lumen sit de essentia coloris. Et videtur quod sic. participatio lucis est lumen. Lumen enim est quid influxum a luce: secundum Auicenna. 6 naturalium. lib. 3. cap id est Sed color est quedam participatio lucis: vnde albedo inter colores maxime dicitur participare lucem: et nigredo minus quam aliquis color: et medii colores secundum quod plus vel minus participant de luce accedunt ad albedinem et elongantur a nigredine: ergo color est lumen vel saltem lumen est de essentia eius.

¶ Item si lumen non esset de essentia coloris: aut eius essentia: essentia coloris remaneret in tenebris. Sed hoc est falsum secundum quod expresse dicitur: dicit Auicen. 6 naturalium lib. 3. ca id est ergo lumen vel est de essentia coloris: vel tota eius essentia.

¶ Item videmus corpora secundum diuersam receptionem luminis: diuersimode colorari. Unde videmus corpus vniforme in sui superficie: apparere coloris alterius in parte magis illuminata: quam in parte minus illuminata. Colla enim quarundam auium diuersorum colorum videntur secundum diuersam eorum habitudinem ad lumen. Et etiam vt habetur. 4 Reg. cap. 3. Orto iam sole ex aduerso aquarum viderunt moabite econtra aquas rubras quasi sanguinem. ergo videtur quod est de essentia coloris aut tota eius essentia.

Contra si lumen esset de essentia coloris: essentia coloris non remaneret in tenebris. Sed hoc est falsum. Dicit enim commen. supe secundum de anima quod non potest aliquis dicere. quod color non inuenitur in actu nisi luce presente. Et parum post dicit quod presentia lucis non est necessa ria in essendo colorem: sed in essendo visibilem: ergo lumen nec est coloris essentia: nec de eius essentia.

¶ Item secundum philosophum. 2. de anima. quorundam videtur lux seu lumen in tenebris: et non videtur eorum proprius color. Et hec sunt que dicuntur noctiluca. Sed si lumen esset de essentia coloris eorum: aut tota essentia: non videretur vnum sine alio: ergo lumen nec est coloris essentia: nec de eius essentia.

Ad istam quaestionem dixerunt aliqui quod non lumen: sed lux. non celestis: sed elementaris est de essentia coloris: talis enim luxin extremitate perspicui aliquo modo terminati per opacitatem: est color seu de eius essentia.

¶ Et si dicatur eis quod terra colorata est: et tamen non habet connaturalem lucem: Alias enim ante creationem lucis: non fuisset inuisibilis: et tamen dicitur de ea Gen id est secundum aliam translationem: quod terra erat inuisibilis. Respondent dicentes: quodlibet corpus habere aliquam naturalem lucem: quamuis non sufficiat in aliquibus corporibus ad hoc vt videantur. Dicunt enim experientia probari posse de corpore quantuncumque obscuro posse fieri lucidum: corporis essentia manente salua.

¶ Sed contra hanc opinionem arguitur sic. quamuis forma accipiens magis et minus sit composita ex pluribus gradibus actualita tis non differentibus nisi secundum imperfectum et perfectum: tamen secundum omnes verum est: quod non est composita ex diuersis naturis. Unde dicit auctor sex principiorum: quod forma est simplici essentia consistens. Cum ergo color sit quedam non est composita ex luce et aliqua alia natura: lux ergo non est pars essentie eius.

¶ Quod etiam non sit tota essentia. Arguitur non tantum modo est in actu in superficie corporis lucidi: sed etiam in profundo. Sed secundum philosophum de sensu et sensato. color est in extremitate perspicui terminati. Dicit etiam commen. super 2m de anima quod color est in vltimo diaphani terminati. Unde color no est in profundo corporis in actu sicut nec superficies est ibi in actu: sed in potentia. Si autem dicas quod lux non habet rationem coloris: nisi inquantum est in superficie: ita quod illud quod in profundo est non color in actu in superficie est color: hoc non videtur suffi¬ eere: quia ad hoc sequeretur quod omne absolutum quod est de ratione coloris inueniretur in corporis profundo.

¶ Alii dicunt ad questionem: quod color nihil aliud est quam lumen in superficie corporis terminati: vel aliquid quod non est in eo nisi presente lumine. Quod sic declarant lumen non est necessarium ad actum videndi nisi vel propter oculum vel propter medium vel propter obiectum. Non propter oculum quia oculus existens in tenebris videt ea que sunt in lumine. Unde Auicena. 6 naturalium lib. 3. cap id est dicit. quod quamuis in aere non sit aliquid lucidum: tamen non prohibet apprehendi illuminatum: nec obtegit colorem qui est in effectu. Nec propter medium: quia color potentior est alterare medium quam eius similitudo. Sed si pars medii versus obiectum est illuminata: alia parte versus oculum manente tenebrosa: nihilominus res videretur: quod non esset verum: nisi similitudo coloris posset alterare alteratione intentionali: medium tenebrosum: ergo si coloresset actu in tenebris posset se multiplicare per totum medium et videri. Restat ergo quod lumen non est necessarium ad actum videndi nisi per obiectum.

¶ Sed si color esset in suo actu primo in tenebris lumen non esset necessarium ad actum videndi propter obiectum. Restat ergo quod colornon est in superficie corporis nisi quamdiu est ibi lumen. Unde Auic. 6. naturalium. lib. 3. cap id est Dicit quod corpus cuius color solet videri: cum non fuerit illuminatum fiet obscurum: Et tunc non erit in eo certissime color in effectu: quod autem putantur ibi colores esse: sed occulti: hoc nihil est. Aer enim non tegit eos quamuis obscurus cum colores fuerint in effectu. Si autem appellat homo colores aptitudines diuersas que sunt in corporibus que cum illuminantur vna earum est albedo: et alia rubedo: hoc potest esse.

¶ Alii dicunt scilicet Aristoteles et eius commen. et eorum sequaces: quod color est in tenebris in sua essentia: quamuis non possit mouere visum nisi per lumen. Unde philosophus 2 de anima. Dicit quod omnis colormotiuus est secundum actum lucidi: et hoc est ipsi natura: vnde color non visibile est sine lumine: et comme. ibidem necesse est vt lux non sit necessaria in essendo colores mouentes diaphanum: nisi secundum quod dat diaphano formam aliquam qua recipit motum a colore scilicet illuminationem. Unde videtur sentire quod color nec est lumen: nec lux naturalis corporis colorati sed qualitas educta de potentia materie corporis coloratique lucem imitatur et aliquid de proprietate lucis participat. Qui vulte tenere secundam opinionem que est Aui. potest dicere ad primum contra eam: quod hoc non est recipienda commen. auctoritas: neque etiam Aristotelis.

¶ Ad secundum dicendum: quod non fuit opinio Auicem. quod naturalis lux corporis sit color eius: sed aliquid causatum ex aptitudinibus luminosis que sunt in corpore terminato et lumine causato ab extrinseco: vnde cum dicit. 6 naturalium libro 3. cap. 3 quod lux est pars compositionis hulus visibilis quod vocamus colorem: et quod est quiddam quod cum admixtum fuerit colori que est in potentia ex vtroque proueniet id quod est color in effectu propter commiscibilitatem: ibi accipit lucem pro lumine. Qui vult tenere opinionem que est communior: necio vtrum verior: potest dicere ad primum quod non omnis participatio lucis est lumen: quamuis omne lumen sit participatio lucis. Secundum enim Auicena. 6 naturalium lib. 3. cap id est lux est qualitas per se ipsam visibilis naturalis corporis in quo est. lumen autem quid causatum ab ea. vnde quod est lux in sole. hoc est lumen in corporibus illu minatis a sole.

¶ Ad secundum dicendum: quod tenentem hanc opinio nem oportet contradicere Auice. in hac materia.

¶ Ad tertium dicendum: quod ratio quare videmus corpora quasi diuersimode colorata per diuersam luminis receptionem: non est quia lumen illud sit eorum color nec eius causatiuum: sed quia est coloris manifestatiuum: et ideo diuersimode receptum colorem: diuersimode manifestat. Unde commen. super. 2. de anima videtur sentire quod secundum aliqualem similitudinem: ita se habet lumen ad colores: sicut lumen intellectus agen¬ tis ad santasmata: quia sicut santasmata non possunt agerein intellectum nisi in virtute luminis intellectus agentis: ita nec color mouere visum nisi in virtute luminis.