Articulus 1

Quaesio I. PRimo ostendo quod per liberum arbitri um sine gratia gratum faciente non potuissent primi parentes malo culpe resistere: quia secundum magistrum in littera per liberum arbitrium bonum elicitur gratia assistente: et malum eadem desistente: ergo sine gratia gratum faciente nunquamprimi parentes malo resistere potuerunt

¶ Item Aug. de vera innocentia longe vltra medium: natura humanaet si in illa integritate in qua condita est permaneret: nullo tamen modo se ipsam sine creatore adiuuante seruaret: ergo primi parentes per liberum atbitrium non poterant se sine gratia gratu faciente seruare a malo.

¶ Item sicut natura creata veritibilis est secundum substanntiam in nihilum: ita voluntas veritibilis est secundum electionem in malu. Sed primi parentes sine gratia dei non potuissent se ser¬ uare a veritibilitate in fihilum: ergo nec a veriibilitate secundum electionem in malum.

Contra. Damas. lib. secundo. capitulo vltimo. manentes in eo quod secundum naturam est in virtute sumus declinantes autem ex eo quod secundum naturam ex virtute ad id quod preter naturam est deuenimus et in malitia sumus: ergo casus in peccatum est recedere ab eo quod est secundum naturam. Sed ab hoc recessu natura integra sine gratia gratum faciente poterat se seruare: ergo primi parentes per liberum arbitrium sine gratia gratum faciente poterant malo re sistere.

¶ Item Augustinus primo libro retracta. capitulo. 14. peccati reum tenere quemquam: quia non fecit quod facere non potuit summe iniquitatis et insanie est: ergo si primi parentes per liberum arbitrium sine gratia gratum faciente non potuissent malo culpe resistere illud malum eis non fuisset imputandum: quod falsum est.

Respondeo quod primi parentes in statu innocentie per liberum arbitrium sine gratia gratum faciente potuissent resistere omni malo culpe tam mortalis quam venialis: quia peccare est recedere ab eo quod est secundum naturam ad quem recessum compelli non potuissent violenter propter liberi arbitrii libertatem. Nec ad hoc inclinationem habuissent propter nature rectitudinem et integritatem: que in eis erat per iustitiam originalem: quam magis credo fuisse gratiam gratis datam quam gratiam gratum facientem. Non credo tamen quod per puranaturalia potuissent resistere omni motui vitioso: quia vires inferiores a suis obiectis mouerentur preter imperium: et aliquando contra imperium rationis et voluntatis que vires plenarie subiecte erant rationi et voluntati per illud donum supernaturale quod voco iustitiam originalem quam non credo fuisse gratiam gratum facientem.

Ad primum in oppositum dicendum quod illa auctoritas magistri intelligenda est pro statu nature corrupte. Si autem vis eam extendere ad statum innocentie: tunc oporteret accipere gratiam: prout se extendit ad gratiam gratum facientem: et gratis datam.

¶ Ad secundum dicendum quod quamuis primi parentes potuissent peccato resistere sine habitu gratie gratum facientis: non tamen sine auxilio diuine virtutis: quo subtracto: etiam natura in nihilum decideret: nec aliqua natura creata in suam operationem exiret. Uirtus enim dei in omni actione creature inquantum actio est: immediate et principaliter operatur: et sic exponenda est prealilegata Augusti. auctoritas.

¶ Ad tertium cum dicitur: quod primi parentes sine gratia dei non potuissent se seruare a veritibilitate in nihilum etc. Dico quod verum est extendendo gratiam dei ad quodcumque eius auxilium.

Quaesio II. SEcundo queritur vtrum prinmi parentes per liberum arbitrium sine gratia gratum faciente potuissent in bono proficere. Et videtur quod sic. Matth. 19. Si vis ad vitam ingredi serua mandata: ergo videtur quod ingredi ad vitam eternam constitutum sit in hominis voluntate. Sed illud quod est constitu tum in hominis voluntate: potest homo sine gratia gratum faciente: ergo sine ea poterant primi parentes ad vitam eternam proficere.

¶ Item Damas. lib. secundo. ca. xi. dicit quod deus fecit primum hominem habentem potestatem manere et proficere in bono.

¶ Item perseuerare in bono est proficere: sed vt in precedenti questione ostensum est primi parentes sine gratia gratum faciente pote rant omni peccato resistere: quod est posse perseuerare in bono accepto: ergo videtur quod poterant in bono proficere.

Contra Magister in littera dicit quod homini in creatione datum est per gratiam auxilium et collata potentia per quam poterat stare: idest non declinare ab eo quod acceperat: sed non poterat proficere.

¶ Item Hugo primo liber. de sacra. par 6 capitulo. 29 poterat itaque homo per preceptum nature conseruare bonum naturale quod habuit. Sed per illud non potuit eternum illud bonum quod nec dum habuit adipisci. hoc autem non esset verum si sine gratia gratum faciente in bono proficere potuisset.

Respondeo quod primi parentes sine gratia gratum faciente non potuissent proficere in bono meritorio de condigno: quia per talem profectum meretur homo vitam eternam. Mereri autem vitam eternam non potest homo nisi per gratiam gratum facientem. Unde apostolus Rom. 6 Gratia dei vita eterna: ergo sine gratia gratum faciente predictum profectum habere non poterant. Per gratiam tamen gratis datam potuerunt proficere in disponendo se de congruo ad gratiam gratum facientem.

Ad primum in oppositum dicendum: quod ingredi ad vitam eternam constitutum est in hominis voluntate adiuta per gratiam: quam deus dat cuilibet volenti facere quod in se est: vt habeat eam. Unde apo stolus primo ad Cori. 15. Gratia dei sum id quod sum: et gratia eius in me vacua non fuit: sed abundantius illis omnibus laboraui: non ego supple per propriam virtutem tantum: sed gratia dei mecum.

¶ Ad secundum dicendum: quod illa auctoritas Damas. intelligenda est de profectu in bono accipienda bonum pro quadam dispositione ad gratiam.

¶ Uel potest dici quod loquitur de primo homine pro illo statu quo ante peccatum habuit gratiam gratum facientem: quod patet: quia post verba allegata statim sequitur diuinam cooperatem habentem gratiam.

¶ Ad tertium cum dicitur quod perseuerare in bono est proficere etc. Dico quod verumm: est perseuerare in bono gratie gratum facientis: quia talis actus elicitur a virtute formata per gratiam.

Quaesio III Tertio queritur vtrum idem sit liberum arbitrium: quod voluntas. Et videtur quod sic. Damas. lib. 3. cap. 14. dicit quod liberum arbitrium: nihil aliud est nisi voluntas.

¶ Item Aug. lib. 2. de libero arbitrio: quasi in principio non peccamus nisi libero arbitrio voluntatis. Sed secundum Anselmus de conceptu virginali. cap. 4. Quicquid faciunt mali sensus et membra totum imputandum est voluntati: ergo videtur quod liberum arbitrium idem sit quod voluntas.

¶ Item secundum Anselmus in libro de concordia prescientie et liberi arbitrii dicit quod voluntas est instrumentum mouens omnia alia instrume ta: quibus sponte vtimur: et que sunt in nobis: et se ipsum Sed ista non conueniunt nisi libero arbitrio: ergo idem est liberum arbitrium quod voluntas.

¶ Item in anima nihil est liberius voluntate: nihil etiam in anima liberius est libe ro arbitrio: ergo idem est liberum arbitrium: quod voluntas.

Contra Damas. lib. 2. cap. 2ii. Diuidit voluntatem in deliberatiuam et naturalem: sed voluntas naturalis non est liberum arbitrium. Ergo differentia est inter liberum arbitrium et voluntatem.

¶ Item non omnis actus procedens a voluntate est actus liberi arbitrii: quia vel le aliquid ex surreptione non est actus liberi arbitrii: Sed si essent idem liberum arbitrium et voluntas omnis actus voluntatis esset actus liberi arbitrii: ergo voluntas et liberum arbitrium non sunt idem.

¶ Item Magister in littera. liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis: ergo videtur quod liberum arbitrium comprehendit rationem et voluntatem.

¶ Item Bernar. lib. de libero arbitrio: non: multum post principium liberum arbitrium est liber sui propter voluntatem: et iudex sui propter rationem: et non multum postea dicit: quod hoc quod dico liberum refertur ad voluntatem: et arbitrium ad rationem: ergo videtur quod eomprehendit vationem et voluntatem.

Respondeo quod si dicatur arbitrium ab arbitratione consiliatiua cum talis arbitra tio sit actus intellectus: tunc oportet dicerem quod liberum arbitrium comprehendit intellectum et voluutatem dire cte isn sui ratione: quia velle liberum elicitur a voluntate: et arbitratio consiliatiua actus est intellectus: vt dictum est.

¶ Si autem dicatur arbitrium ab arbitratione imperatiua: sicut arbitratur imperator: volendo omnino. vt ita fiat: vel non fiat: sic intellectus non est de ratione liberi arbitr ii: nisi dispositiue. Sed formaliter liberum arbitrium est ipsa voluntas: prout consideratur post deliberationem: praecedentem in intellectum: vel post tempus in quo homo: deliberare potuit et debuit. Non enim potest dici quod liberum arbitrium sit aliquis habitus superadditus intellectui et voluntati realiter differens ab vtraque: quia habitus inclinat determinate ad alteram partem in modum nature. liberum autem arbitrium non sic: sed magister videtur sonare in quandam inderniam. Et. propter hoc etiam patet quod non dicit intelitum et voluntatem simul: vel alteram per se per modum habitus. Unde illud verbum Ber. de libero arbitrio: liberum arbitrium est habitus animi liberi sui: sic debet exponi: vt per habitum intelligatur potentia faciiliter exiens in actum suum. Nec potest dici quod sit alia potentia ab intellectu et voluntate: quia non est potentia voluntate inferior cum ipsum sit in anima supremum. Nec par ei: quia due potentie appetitiue penitus equales in regno anime non sunt. altera enim superfluere videretur. Nec est potentia voluntate superior: quia superioritatem in regno anime: videtur Anselmus libro de conceptu virginali ca. 4. attribuere voluntati. Nec potest dici quod ipsum liberum arbitrium sit intellectum per se: quia intellectus cogi potest per euidentiam veritatis. Sed liberum arbitrium cogi non potest: vt in sequenti dis. declarabitur. Restat ergo quod liberum arbitrium vno modo sit intellectus et voluntas simul: et alio modo sit formaliter ipsa voluntas: prout consideratur post praecedentem consiliationem in intellectu: vel post tempus in quo homo deliberare potuit et debuit: vt dictum est. Cum enim electio sit actus liberi arbitrii voluntas non habet rationem liberi arbitrii: nisi inquantum ab ipsa potest procedere actus eligendi. Sed secundum Damas. lib. 2. c. 24. opoertet omnino consilium antecedere electionem: philosophus etiam tertio ethi. ca. 4. dicit quod voluntarium non omne eligibile: sed certe quod praeconsiliatum.

¶ Preterea omnis actus liberi arbitrii contra diuinum praeceptum mortale peccatum est. Sed nullus actus voluntatis ante deliberationem: et tempus sufficiens ad deliberandum est mortale peccatum: ergo videtur quod voluntas non fortiatur rationem liberi arbitrii nisi considerata post deliberationem: vel tempus sufficiens ad deliberandum.

¶ Preterea promissio facta ante deliberationem non obligat de necessitate salutis. Et tamen facta ex libero arbitrio et firmata obligat de necessitate salutis: si est de re que cadere debeat sub promissione. Unde dicitur votum conceptio melioris proposita deliberatione firmata. Restat ergo quod voluntas non habet rationem liberi arbitrii nisi post deliberationem: vel saltem post tempus sufficiens ad deliberandum: quia praesupposita rei intellectione simplici: et habito sufficienti tempore ad deliberandum voluntas libere potest mouere: vel non mouere intellectum ad consiliandum: et ideo si tunc ante consiliationem precipitat se in aliquid illicitum iuste imputatur eidem. Unde dicunt aliqui quod quamuis ante consiliationem in intellectu voluntas non possit eligere proprie loquendo res alias ab ipsa consiliatione intellectus: tamen consiliatiointellectus potest eligi a voluntate ante aliam intellectus consiliationem: cum nulla intellectus consideratio sit consiliatio proprie loquendo: nisi ad illam moueatur intellectus per imperium voluntatis: vel per aliquam diuirnam inspirationem.

Ad primum argumentum ad partem primam dicendum: quod verbum Damas. intelligendum est de libero arbitrio: prout arbitrium dicitur ab arbitratione non consiliatiua: sed imperatiua. et de voluntate considerata post deliberationem intellectus: vel saltem post tempus sufficiens ad deliberandum.

¶ Ad secundum dicendum: quod Anselmus ibi loquitur de voluntate eo modo quo statim ante dictum est.

¶ Ad tertium simili modo soluendum est.

¶ Ad quartum cum dicitur quod in anima nihil est liberius voluntate etc. dico quod voluntas non est plenelibera in appetendo rem nisi considerata eo modo quo ante dictum est.

¶ Duo prima ad partem aliam concludunt quod voluntas rationem liberi arbitrii non habet quo cumque modo considerata. et hoc est verum: non enim voluntas est liberum arbitrium inquantum potens se mouere naturaliter: sed inquantum potens se mouere libere: quod sibi conuenit inquantum est considerata modo supradicto.

¶ Alia duo procedunt de libero arbitrio secundum quod arbitrium dicitur ab arbitratione consiliatiua: vel quia voluntas nunquam habet rationem liberi arbitrii: nisi considerata post actum intellectus.

¶ Quaestio IIII QUarto queritur vtrum voluntas aliquamdo velit aliquid quod non vult se velle. Et videtur quod non Anselmus libro de libertate arbitrii ca. 5. omnis volens ipsum suum vellevult.

¶ Item voluntas mouet se ad videndum. Sed non potest se mouere ad volendum nisi volendo velle: quia nullus alius actus debetur voluntati quam velle: ergo nunquae vult aliquid quod non velit se velle.

¶ Item Anselmus de casudiaboli ca. 12. quicquid se mouet ad volendum prius vult se ita mouere. Sed voluntas mouet se ad volendum quic quid vult: ergo quicquid vult: vult se velle.

¶ Item voluntas nihil potest velle in vita: quia qui aliquid facit in uitus ad illud faciendum cogitur: volutas autem ad actum volendi cogi non potest. Sed si voluntas vellet aliquid quod non vellet se velle: aliquid vellet in vita: ergo quicquid vult: vult se velle.

Contra sicut voluntas potest se reflectere super suum actum ita. intellectus. Sed intellectus aliquid aliquando potest intelligere absque hoc quod aduertat se intelligere illud. Ut patet cum intellectus est ita intentus circa obiectum quod non reflectit se super se: nec super actum: ergo similiter voluntas aliquando potest aliquid velle absque hoc quod velit se velle illud.

¶ Item prius ordine nature voluntas vult aliquid quam velit se illud velle: quod probo a simili: quia prius ordine nature intellectus intelligit aliquid quam intelligat se illud intelligere. Sed prius ordine nature separari potest a posteriori maxime in actibus voluntatis. Ergo voluntas potest aliquando aliquid velle absque hoc quod velit se illud velle.

¶ Item aliquando homo diligit rem aliquam et dolet quod diligit eam. Sed diligere aliquid est ipsum velle: ergo voluntas aliquando vult aliquid quod vellet non velle.

¶ Item possibile est voluntatem aliquid nolle: et cum hoc ipsam velle hoc nolle: ergo a simili possibile est voluntatem aliquid velle: et cum hoc ipsam nolle hoc vel le. qua ratione enim possum velle meum nolle: videtur quod possim nolle meum velle.

Respondeo quod voluntatem velle aliquid dupliciter potest. intelligi. Uno modo de velle forti et perfecto. Alio de velle debili et imperfecto.

¶ Primo modo quandocumque voluntas vult aliqud vult se hoc velle: quicunque enim perfecte diligit aliquid: optet quod diligat omne illud per quod vnitur cum dilecto. Sed cum re volita vnitur aliquo modo voluntas per hoc quod vult eam. et ideo oportet quod velit se illam rem velle.

¶ Preterea ex reflectione voluntatis super actum suum primus actus aliquam recipit perfectionem: sicut ex reflexione intellectus super actum suum primus actus recipit aliquam perfectionem. nunquam enim homo perfecte intelligit aliquid: nisi se hoc intelligere intelligat.

¶ Loquendo autem de vel le debili et imperfecto: dico quod aliquando voluntas vult aliquid quod non vult se velle. Sicut enim per sui libertatem potest se mouere in actum volendi non perfecte: sed remisse: ita potest abstinere ne super ipsum actum refle¬ etat se: non enim oportet quod aliquam rem remisse diligens diligat quicquid est consonum rei dilecte. Unde frequenter videmus quod diligentes aliquam rem imperfecte et remisse non diligunt illam dilectionem.

Ad primum dicendum: quod illud verbum Ansdebet intelligi de volente aliquid actu volendi forti et perfecto.

¶ Ad secundum dicendum: quod minor est falsa. Si enim esset vera voluntas nihil actu volens non posset se mouere actu volendi: quod multis falsum videtur. Non enim oportet omnem actionem esse a potentia agente mediante alia actione: quia enim potentia actiua aliqua actualitas est ab ea potest esse immediate aliqua actio. Unde illa motio qua voluntas mouet. se inprimum actum volendi vltra voluntatem: et ipsum volendi actum non dicit in voluntate nisi relationem.

¶ Ad tertium dicendum: quod opinio Anselmus videtur fuisse quod nulla voluntas creature rationalis seu intellectualis potuit habere primum velle a se. Unde expresse dicit de angelo facto apto ad volendum: et nihil volente: quod non potuit habere primum velle a se: sed tantum ab illo qui talem dedit sibi naturam: et per illud velle se mouere potest ad aliud velle: et ideo omnis mouens se ad aliquid volendum prius vult se ita mouere in generali. Ego autem credo quod primum velle non tantum est in voluntate: sed etiam a voluntate quamuis principaliter a creatore voluntatis. Unde actus volendi sinem qui est primus voluntatis actus ab ipsa voluntate elicitur quauis ad illum actum non sit determi. nata a se: sed a creante. Sicut ignis per virtutem suam mouet se sursum quamuis ad illum motum non sit determinatus a se: sed a generante. Ad volendum autem ea que sunt ad finem: voluntas non tantum mouet se: sed etiam determinat se. Sic ergo expone verbum Anselmus quicquid se mouet ad volendum prius vult se ita mouere. Ut sit sensus quod quicquid se determinat et mouet ad aliquid volendum hoc facit in virtute alterius velle ad quod determinatum est a creante.

¶ Ad quartum dicendum: quod non est idem non velle et nolle. et ideo non sequitur quod si voluntas velit aliquid quod non vult se velle: quod propter hoc quod velit aliquid quod vult se nolle. Utrum autem sit possibile quod velit aliquid quod vult se nolle: planum est quod si vtrique actus consideretur in actu perfecto non possunt simul esse: neque etiam altero existente perfecto. tamen vtroque imperfecto existem te videtur multis quod possunt simul esse melius quam calidum et frigidum secundum suum esse imperfectum in eadem parte materie: que tamen simul est possunt in predicto modo: vt ipsi dicunt: et sic dicunt ea constituere tepidum.

Ad primum ad partem aliam dicendum: quod siue intellectus aliquando intelligat aliquid quod non intelligit se intelligere siue non: tamen nunquam potest aliquid perfecte intelligere quin se. illud intelligere intelligat quantumcumque intentus sit circa obiectum.

¶ Unde et intellectus beatus qui ex toto conatu suo intuetur deum se ipsum intueri intelligit.

¶ Secundum argumentum bene concludit.

¶ Ad tertium dicunt alio quod quamuis aliquando homo doleat ex deliberatiua voluntate de hoc quod amat aliquam rem ex passione: tamen dicunt quod amans aliquid ex deliberatiua voluntate non potest simul dolere ex deliberatiua voluntate de amore illo quod planum est loquendo de vtroque actu: vel altero eorum: sub esse perfecto: quamuis secundum aliquos simul possint se compati: vtroque actu existente imperfecto.

¶ Ad quartum dicendum quod non est simile de volendo meum nolle: et denolendo meum velle: quia nolle est respectu alicuius sub aliqua ratione mali: et consequens est: vt qui refugit malum tendat in bonum repugnans illi malo. Et quia nolle malum est bonus actus repugnans malo: quia nolle malum est velle malum non esse: vel non habere: ideo consequens est quod si nolo malum quod velim me illud nolle. Uelle autem est refoectu alicuius sub ratione qua bonum: ad velle autem bonum non est consequens: immo magis repugnans: quod homo nolit illud quod est consonum illi bono: et quia velle bonum est consonum bono volito: ideo ad velle bonum: non est consequens: sed repugnans quod homo nolit illud velle.

¶ Questio V QUinto queritur vtrum voluntas sit nobilior intellectu. Et videtur quod non. Illa potentia est nobilior: que habet obiectum vniuersalius. Sed intellectus habet obiectum vniuersalius quam voluntas: quia obiectum intellectus est ens absolute: sub illa enim ratione intelligit quicquid intelligit: obiectum autem voluntatis est ens sub ratione qua bonum: ergo intellectus est nobilior voluntate.

¶ Item intellectus potest exire in actum suum sine voluntate se non econuerso. Quia secundum Aug. 10. de tri. ca. 1. non possumus velle nisi cognitum. Ergo intellectus est voluntate potentior et ex consequenti nobilior.

¶ Item intelligere sine appetere nobilius est quam appetere sine intelligere: ergo velle ratione huius quod addit super intelligere minus est nobile quam intelligere. Sed velle non est a voluntate nisi ratione huius quod addit super intelligere: ergo voluntas est minus nobilis intellectu

¶ Item quamto motor est prior in mouendo tanto est vltimior in ratione finis. Unde primus motor simpliciter est vltimus finis simpliciter. Sed in motibus anime intellectus est prior motor quam voluntas: quia mouet voluntatem: cum voluntas non possit moueri: nisi a bono apprehenso: ergo actus intellectus est vltimior finis in motibus anime quam actus voluntatis. Sed quanto finis est vltimior: tanto nobilior: ergo actus intellectus est nobilior actu volutatis: et intellectus voluntate.

¶ Item duorum motorum ille minus est nobilis qui ab alio recipit formam mouendi. Sed voluntas recipit formam et modum mouendi ab intellectu: quia forma per quam voluntas mouet est bonum apprehensum per intellectum: ergo voluntas est minus nobilis quam intellectus.

¶ Item Augustinus 22 lib contra faustum: quasi medio loco inter principium et medium: vult quod in omnibus actibus anime contemplatio precedat. Sed contemplatio est actus intellectus.

¶ Item philosophus. 12. metaphysice dicit maximam nobilitatem dei esse in eo quod intelligit.

¶ Item philosophus 10 ethicorum ca. 8. intellectus est optimum eorum que in nobis sunt: ergo est voluntate melior.

Contra Bernardus libro de libero arbitrio non multum post principium dicit de voluntate: habet sane quoeunque voluit se rationem semper comitem et quodammodo pedissequam.

¶ Item Anselmus libro de concep. virginali cap. 4 dominium totius regni anime attribuit voluntati.

¶ Item Hugo super illud capituli septimi angelice Hierarchie calidum acutum et super seruidum: dicit quod dilectio supereminet scientie: et maior est intelligentia: plus enim diligitur quam intelligatur: et appropinquat dilectio et intrat vbi intellectus foris est.

¶ Item illa potentia est nobilior per quam creatura rationalis et intellectualis. magis vnitur cum deo. Sed magis vnitur cum deo per voluntatem quam per intellectum. experimur enim nos magis deum diligere quam cognoscere. Dionysius etiam ca. 4 de diuinis nominibus magis attribuit amori esse virtutem vnitiuam quam cognitioni: ergo voluntas est nobilior intellectu.

¶ Item illa potentia per quam magis tranfformatur creata in similitudinem creatoris que possibilis est creature est nobilior. Sed creatura rationalis magis transformatur in aliquam similitudinem dei per voluntatem quam per intellectum. Unde Hugo in soliloquio de arra anime non multum post principium: vim transformandi attribuit amori. ergo nobilior est voluntas quam intellectus.

¶ Item illa potentia per quam anima magis viuit in esse secundo: et magis se mouet in summam vitam que deus est: est nobilior. Sed voluntas est huius: vnde Hugo vbi supra: circa principium: dicit sic: anima mea ego scio quod vita tua dilectio est. Philosophus etiam. 9. metaphysice et commen. ibidem. Expresse volunt quod voluntas determinat rationem ad alteram partem: quod non eflet verum nisi anima magis moueret se et principalius per voluntatem quam per rationem: ergo nobilior est voluntas quam intellectus.

¶ Item nobilior est potentia anime que cogi non potest: quam illa que cogi potest. Sed homo cogi potest in actione intellectualis cognitionis: quia motus quo res mouetur de necessitate ab alio contra propriam inclinationem est motus coactus. Sed homo aliquando de necessitate assentit alicui veritati motus ab alio vtpote ab euidentia rei: vel ab idoneitate testisicantium contra propriam inclinatio nem. Unde aliquando assentit alicui veritati dolens. Sed homo non potest cogi quantum ad inferiorem actum voluntatis. Sicut enim dicit Bernardus de libero arbitrio non multum post principium: volun tas pro sui libertate: nulla vi: nulla cogitur necessitate: ergo voluntas nobilior est intellectu.

¶ Item philosophus. 9 metaphy. postquam locutus est de ratione: quasi statim post dicit: necesse est vt dominus verus sit aliud: et dico quod hoc est appetitus vel voluntas: hoc habeo expresse per ipsum quod voluntas verius dominatur in regno anime quam ratio: et ibidem dicit commen. de voluntate quod est verum principium in motibus ipsius anime.

Respondeo quod voluntas simpliciter nobilior est quam intellectus. Ad culus intelligentiam.

¶ Primo videndum est: quid est obiectum intellectus et voluntatis.

¶ Secundo declarabitur quod nobilior est ratio bonitatis quam entitatis: vel veritatis.

¶ Tertio ex his concludetur propositum. Quantum ad primum sciendum quod formalis ratio obiecti intellectus dupliciter potest accipi. Uno modo pro eo quod primo de qualibet re occurrit apprehensioni intellectus: hoc est primum intellectum de re. Alio modo pro eo per quod res potest ab intellectu in telligi: quod tamen primo non occurrit apprehensioni intellectus: sicut intellectum. Primo modo ens absolute est formale obiectum intellectus: est enim primum quod intellectus intelligit de qualibet re. Secundo modo essentia rei sub ratione qua res per ipsam est apta nata se manifestare: est formale obiectum intellectus: nisi enim res esset apta nata manifestare se ipsam: nunquam eam possemus intelligere: et tamen hoc ratio non est primum intellectum a nobis: sed ens absolute: vt dictum est. Et quia essentia rei inquantum per ipsam res apta nata est se manifestare intellectui est veritas eius: ideo bene dicitur quod vno modo formale obiectum intellectus est ens absolute dictum: secundum quem modum loquitur philosophus de obiecto intellectus tertio de anima: cum dicit quod obiectum intellectus est quod quid est. Alio modo formale obiectum intellectus est verum. Obiectum autem voluntatis: siue accipiatur pro primo volito: siue pro prima ratione volendi: non est ens absolute dictum. Sed ens sub ratione qua bonum: ratio enim bonitatis in re est illud per quod est a nobis appetibilis: et est illud quod ordine nature primo est a nobis volitum. Si enim a diligente rem aliquam queratur quare diligit eam non respondebit si rationabiliter respondeat: quia est ens: sed quia est bona.

¶ Secundo declaro quod suit consequenter propositum: ratio bonitatis est ratio perfectionis: ens enim dicitur bonum sub ratione qua perfectum. Unde res que plene perfecta est: plene bona est: et que diminutam habet perfectionem diminutam habet bonitatem. Nobilior autem est ratio perfectionis quam ratio entitatis tantum. Sicut nobilior est ratio entis perfecti quam en tis tantum: hoc enim regulare est quod ratio perfectionis nobilitat obiectum maxime: cum eius ambitum non contrahit: qualis est ratio perfectionis que est bonitas: tanti enim est ambitus: sicut ens. Sequitur ergo quod nobilior sit ratio bonitatis quam entitatis. Cuius conclusionis veritas faciliter patet intelligenti quod ratio entitati s absque contractione sui ambitus est de ratione bonitatis. Quod etiam sit nobilior quam ratio veritatis patet sic: deus est vltimus finis sub ratio ne qua bonus: alias enim ratio bonitatis non esset in cirea turis inquantum ordinantur in ipsum: vt in vltimum finem. Sed deus sub nobilissima sui ratione est finis vltimus: ergo nobilior est ratio bonitatis quam veritatis. Quecomparatio non debet attendi in deo secundum aliquem gradum nobilitatis qui realiter sit in ipso: quia omnium que sunt in ipso est eadem nobilitas. Sed hoc comparatio intelligi debet secundum modum nostre apprehensionis. Preterea illa ratio est in ente nobilissima per quam ens est obiectum nobilissime virtutis. Sed ens sub ratione qua bonum obiectum est nobilissime virtutis que est charitas: dicit enim Augustinus. 15 de trinita. cap. 18 quod nullum est isto dei dono excellentius: ergo ratio bonitatis est nobilissima ratio que sit in ente. Preterea propter quod vnunquodque tale: et illud magis: secundum philosophum id est poste. Sed ratio entitatis et ratio veritatis bone sunt propter rationem bonitatis: ratio autem bonitatis bona est formaliter per se ipsam. Melior est ergo ratio bonitatis quam ratio entitatis vel veritatis. Quod absque omni calumnia dici potest in creaturis. Sed quod est melius est nobilius. Dicit enim Augustinus. 6 de trinita. cap. 8 quod in his que non mole magna sunt idem est maius et melius: quod autem maius est nobilius est: ergo nobilior est ratio bonitatis quam ratio entitatis: vel veritatis.

¶ Consequenter ex dictis concludo propositum. Sicut declaratum est in primo articulo: ens sub ratione qua ens: vel verum: est obiectum intellectus: et sub ratione qua bonum est obiectum voluntatis. In secundo etiam articulo declaratum est: quod nobilior est ratio bonitatis quam ratio entitatis vel veritatis. Ex quibus sequitur quod ens sub nobiliori ratione est obiectum voluntatis quam intellectus: sed illa potentia anime est nobilior: cuius ens est obiectum sub ratione nobiliori. Sicut enim in cognitione potentiarum deuenimus per actus et in cognitionem actuum per obiecta: secundum philoso. phum 2. de anima. Sic in cognitionem nobilitatis potentie deuenimus per cognitionem nobilitatis sui actus: et in cognitionem nobilitatis actus per cognitionem nobilitatis formalis rationis obiecti: ergo sequitur quod nobilior est voluntas quam intellectus.

¶ Si autem dicas quod quedam nobilius est cognoscere quam ea diligere dico quod verum est. Sed hoc non infringit ea que iam dicta sunt: quia ipsius actus nobilitas simpliciter attenditur per comparationem ad nobilissimum obiectum. Sed nobilissimum obiectum actus intelligendi et actus volendi est ipse deus: ergo per comparationem ad ipsum debet attendi nobilitas simpliciter et nostri intelligere et nostri velle. Sed secundum omnes nobilius est deum diligere quam intelligere: in tantum quod ipsa cognitio si non assit dilectio elon gat a deo.

¶ Quod etiam concedunt philosophi. Dicit enim Algazel in physica sua libro quito capitulo. 4 quod qui crescit in scientia: et non crescit in bona vita elongabitur a deo. Cum ergo nobilior actus simpliciter sit potentie simpliciter nobilioris: restat vt prius quod simpliciter nobilior sit voluntas quam intellectus.

¶ Pro hac etiam parte multum faciunt auctoritates: et alique rationes: specialiter penultima ad secundam partem adducte.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod intellectus habet obiectum vniversalius quam voluntas etc. dico quod falsum est: tanti enim ambitus est bonum: quanti ambitus est ens vel verum.

¶ Ad secundum di¬ eedum quod quamuis intellectus possit in aliquem actum sine voluntate et non econuerso: non tamen propter hoc sequitur quod sit nobilior voluntate: quia incomplementum sui actus qui consistit incompleta formatione verbi non potest nisi per voluntatem. Quod patet per Augustinum. 9. de trinia. ca. vlti. dicentem quodo pertum mentis antecedit appetitus quo id quod nosce volumus querendo et inueniendo nascitur proles ipsa notitia. Actus etiam inquantum potest voluntas cum modico adiutorio intellectus fortissimus est. Ille autem inquem potest intellectus sine adiutorio voluntatis debilis est et imperfectus. Ita quod omnibus pensatis maius est adiutorium quod facit voluntas intellectui ad perfectionem sui actus quam illud quod facit intellectus voluntati ad sui actus perfectionem.

¶ Ad tertium cum dicitur quod intelligere sine appetere nobilius est quam appetere sine intelligere etc. dico quod verum est de actu appetendi qui est in rebus in rationalibus: qui proprie loquendo non est actus volendi. Non est autem verum de illo appetitu qui proprie loquendo est actus volendi qui est libera inclinatio in rem volitam: nobilius enim est libere inclinari in summum bonum quam ipsum intelligere et in ipsum non inclinari. Unde velle deum quantum ad illud quod addit vltra intelligere: nobilius est quam ipsum intelligere sine velle.

¶ Ad quartum cum dicitur quod in motibus anime intellectus est priormotor quam voluntas etc. dico quod verum est loquendo de mouente dispofitiue: intellectus enim per suum actum dispouit ad. actum voluntatis: non est autem verum de mouente principaliter et effectiue. Sicut enim sub deo mouet voluntas se ipsam. Non oportet autem quod primus motor in anima ratione disponentis sit nobilissimus. Sed ille qui mouet principaliter et effectiue: et ille motor est voluntas: et ideo actus voluntatis est vltimior in ratione finis quam actus intellectus: actus enim intellectus ad actum voluntatis ordinatur. Cuius signum est quod non quiescit creatura rationalis in cognoscendo. Seu vltra tendit.

¶ Ad quintum dicendum: quod minor est falsa: forma enim per quam voluntas mouet se non est bonum apprehensum: immo est finis motus eius. Sed forma per quam mouet se est illud quod est actuale in ea presupposita cognitione in intellectu.

¶ Ad sextum dicendum: quod Augustinus in illo verbo per contemplationem intelligebat vitam contemplatiuam que consistit in cognitione dei et dilectione: vnde non intendebat distinguere contemplationem contra dilectionem. Sed contra exercitium operum exteriorum et moderantiam sensibilium passionum. Dicit enim sic: in ipsa ratione que partim est contemplatiua partim actiua proculdubio contemplatio praecellit. In hac enim imago est dei qua per fidem ad speciem reformamur. Certum est autem quod imago comprehendit intellectum et voluntatem.

¶ Ad septimum dicendum: quod ibi philosophus non intendit intelligere dei distinguere a suo diligere: volens dicere quod maxima nobilitas dei est in intelligendo et diligendo se.

¶ Ad octauum dicendum: quod plus in illo verbo sub intellectu comprehendit totam partem anime intellectiuam que comprehendit intellectum et voluntatem. Uolens dicere hanc partem esse incomparabiliter nobiliorem quam vegetatiuam et sensitiuam.