Articulus 1

¶ Quaestio I. PRimo ostendo quod gratia et charitas non sint idem realiter: quia esse non est operari: ergo nec immediata forma bene essendi: est immediata forma bene operandi. Sed gratia est immediata forma bene essendi: charitas immediata for¬ ma: bene operandi: ergo realiter non sunt idem.

¶ Item forma non est illud quod in formatur ab ea. Sed gratia est forma charitatis: est enim forma omnium virtutum: ergo gratia et charitas non sunt idem.

¶ Item sicut videtur se habere lumen ad colores ita gratia ad virtutes. Sed lumen non est aliquis color: quia recedente lumine manet quilibet color: ergo gratia non est aliqua virtus. Sed charitas est virius: ergo gratia et charitas non sunt idem.

¶ Item gratia est perfectio essentie: et charitas est perfectio potentie. Sed potentia et essentia realiter non sunt idem: ergo nec gratia et charitas.

¶ Item actus gratie in anima qui est gratificare semper est in anima quamdiu gratia in ipsa est: sed actus charitatis non est semper in anima: non enim habet actum suum in dormiente: ergo gratia et charitas realiter non sunt idem.

¶ Item essentia prior est gratia ordine nature quam voluntas: quia sicut operatio est deo grata propter potentiam: ita videtur quod potentia cum sit media inter essentiam et operationem sit deo grata propter essentiam. sed si gratia et charitas realiter essent idem prius ordine nature esset voluntas magis grata quam essentia: quia charitas non est in essentia: nisi mediante voluntate: ergo gratia et charitas realiter non sunt idem.

Contra Augustinus 15 de trinitate ca. 18. loquens de charitate dicit quod nullum est isto dei dono excellentius: Sed omni dono realiter diuerso a gratia: gratia est excellentior: ergo gratia non est realiter diuersa a charitate.

¶ Item Augustinus eodem ca. dicit de dono charitatis quod solum est quod diuidit inter filios regni eterni: et filios perditionis eterne. Sed si charitas non esset realiter idem quod gratia: predictum verbum Augustini non haberet veritatem: quia per gratiam sit illa diuisio: ergo videtur quod charitas realiter idem est quod gratia.

¶ Item habituum realiter differentium non est idem actus realiter: vtrumque habitum respiciens per se principaliter et immediate. Sed diligere deum propter se et super omnia est tam gratie quam charitatis actus principalis per se et immediatus: non enim potest dici quod gratia nullum actum hebeat immediate: quia cuiuslibet perfecti habitus est aliquis immediatus actus. Sed alius actus non posset assigna ri gratie: quam ille qui predictus est: cum sit omnibus aliis nobilior: ergo gratia et charitas non sunt diuersi habitus realiter.

¶ Item gratia est forma virtutum et charitas forma virtutum. Sed nullius virtutis sunt due forme: ergo gratia et charitas sunt realiter vnum.

¶ Item secundum philosophum. 7. ethicorum caua. 5 virtus habentem perficit: et opus eius bonum reddit: sed hoc diffinitio conuenit gratie: ergo gratia est virtus: sed rationabilius est dicere quod sit virtus quae est charitas: quam aliam virtus: cum charitas sit omnibus aliis virtutibus nobilior.

¶ Item secundum philosophum. 7. physicorum virtus est dispositio perfecti ad optimum. Sed hoc conuenit gratie: ergo est virtus: et si sic nobilissima virtus est que est charitas.

Ad hac questionem dicunt quidam quod gratia et charitas realtus re absoluta differunt. Est enim gratia origo ipsius chartatis et aliarum virtutum: sicut est voluntas et alie potentie originantur ab essentia anime. Et dicunt quod sicut per fectio naturalis potentie ordine nature praesupponit naturalem perfectione essentie: sic perfectio supernaturalis ipsius potentie que est per virtutem presupponit supernaturalem perfectionem essentie que est per gratiam.

¶ Preterea dicunt ipsi: sicut imago creationis in anima consistit in vnitate essentie et trinitate potentiarum: ita imago recreationis invnitate gratie consistit et trinitate trium virtutum theologicarum. Quod non esset verum si gratia et charitas realiter essent idem.

¶ Aliis videtur quod gratia et charitas non differunt secundum aliquid absolutum: sed tantummodo ratione et relatione: quia charitas in comparatione ad animam inquantum eam in supernaturali esse deo grato perficit: est ipsa gratia gratum faciens. Incomparatione vero ad proprium eius actum quo ita care diligit deum: vt propter suam bonitatem ipsum omni creature ante ponat: dicitur charitas et habet rationem virtutis. Si enim dicunt ipsi charitas et gratia secundum aliquam rem absolutam differrent: aut deus posset separare vnum ab alio: aut saltem intellectus simplici apprehensione posset apprehendere vnum: non apprehendendo aliud. Sed quocumque intorum dato: sequitur inconueniens et impossibile: quia impossibile est hominem sine charitate esse dignum vita eterna. Secundum doctrinam apstoli prima adcor. 13. Impossibile est etiam hominem habentem gratiam gratum facientem: non esse dignum vita eterna: ergo si deus posset separare gratiam a charitate: posset eundem hominem simul facere dignum vita eterna: et non esse dignum vita eterna: quod est impossibile. Similiter intellectus apprehendens hominem: vt in gratia: apprehenderet in eo illud quo esset dignus vita eterna: et in non apprehendendo ipsum: vt in charitate non appre hendetur illud: sine quo homo non est dignus vita eterna. apprehendere autem simul illud quo homo est dignus vita eterna: et non apprehendere illud: sine quo homo non est dignus vita eterna: contra dicunt. Simile etiam inconueniens posset concludi: si homo posset fieri: vel intelligi sine gratia.

¶ Preterea cum non sit inconueniens eandem formam accidentalem perficere essentiam alicuius subiecti in esse accidentali secundum se: et etiam in comparatione ad operationem: sicut patet de caliditate in igne: per quam ignis in se calidus est et calefacit. Ita non est inconueniens quod idem habitus charitatis sit perfectio ipsius anime in esse supernaturali secundum se: et in comparatione ad actum qui est diligere meritorie: ergo propter supernaturalem perfectionem ipsius anime: non oportet ponere gratiam differre: secundum aliquam rem absolutam a charitate.

¶ Huic autem opinioni concordat origo vocabuli: charitas enim videtur originari ex nomine greco: quod est charis. Charis autem grece idem est quod gratia latine. Unde dicitur homo acharis: qui est sine gratia: et eucharis bene gratio sus: et eucharistia bona gratia: ergo videtur quod charitas recte sonat idem quod grtia.

¶ Preterea in communi vsu loquem di pro eodem habetur iste est mihi gratiosus: et iste est mihi charus: et tamen gratiosus dicitur a gratia: et charus a charitate.

¶ Pro hac etiam opinione: multum videntur facere auctoritates Augustini ad hanc partem allegate Qui vult tenere hanc secundam opionem: cui magis assentio potest dicere ad primum in oppositum: quod quamuis esse non sit operari: tamen per eandem formam potest esse vtrumque: et maxime in esse accidentali hoc videmus: per eandem enim caliditatem subiectum habet esse calidum et calefacit.

¶ Ad secundum dicendum: quod gratia non est forma charitatis: sed est forma aliarum virtutum: nisi protanto dicatur esse forma: quia prior est ordine nature relatio cha ritatis ad subiectum quam ad actum: et ratione prime relatio nis dicitur gratia: et sub alia relatione est virtus.

¶ Ad tertium dicendum: quod quamuis gratia sit forma aliarum virtutum a charitate: non tamen eo modo quo lumen est forma colorum. Per quem autem modum sit forma virtutum: in tertio libro declarabitur. Hec tamen simpliciter est neganda quod ita se habeat gratia ad charitatem: sicut lumen ad colores: nisi velles dicere: vt aliqui dixerunt aliquando quod lumen in extremitate perspicui terminati per operacum est ipsa coloris essentia. Cuius opinionis videtur fuisse Auic. 6 naturalium lib. 3. ca. 1. vbi videtur velle in tenebris non remanere colores in actu: nisi colores vocentur diuerse aptitudines ad rubedinem et viriditatem: et sic de aliis que per lumen reducuntur in actum.

¶ Ad quartum dicendum: quod essentia anime et potentia non differunt secundum aliquam remabsolutam: vt in primo libro est ostensum.

¶ Ad quantum dicendum: quod primus actus charitatis: qui est animam faesere deo charam: semper est in anima: quamdiu est in ea habitus charitatis: et ratione illius primi actus dicitur gratia.

¶ Ad sextum dicendum: quod sicut substantia ignis prius ordine nature habet per caliditatem esse calidum quam per illam possit calefacere: sic essentia anime prius ordine nature habet per charitatem esse supernaturale gratum deo quam per illam possit deum propter se: et super omnia meritorie diligere. Cum ergo charitas sub primo respectu sit gratia: et sub secundo sit virtus: patet quod quamuis charitas sub ratione qua virtus sit in essentia mediante voluntate: tamen sub ratione qua est gratia est in essentia anime immediate. Hec tamen solutio locum non haberet secundum illos qui ponunt potentias anime addere rem absolutam super essentiam ipsius: que opinio mihi non placet.

¶ Ex dictis patet responsio ad primam rationem adductam pro opinione alia in corpore quaestionis.

¶ Ad secundam etiam dicendum: quod imago recreationis consistit in vna charitate per comparationem ad subiectum: et in tribus eius respectibus scilicet ad fidem spem et ad actualem dilectionem. Et si verum est quod dictum est de hac quaestione: hoc non opetet querere vtrum gratia dicat aliquid creatum in anima. Quia hoc primo lib. quaesitum est de charitate scilicet dis. 17. Qui vult tenere opionem aliam: potest dicere quod auctoritates Augustini intelliguntur de charitate ratione sue forme: quia charitas nunquam potest esse in formis.

¶ Ad tertium dicendum: quod diligere deum propter se et super omnia est actus gratie mediante charitate: gratie enim cum sit habitus essentie non conuenit alius actus per se et immediate: nisi essentiam esse peream deo gratam: et perfectam quo ad bene esse perfectione vie.

¶ Ad quartum dicendum: quod alio modo est gratia forma virtutum quam charitas: est enim forma charitatis immediate: et aliarum virtutum mediante charitate.

¶ Ad quantum et sextum dicendum: quod aliter est gratia perfectio quam virtus: quia gratia est perfectio in supernaturaliter essendo: et virtus in operando.

¶ Questio. II. SEcundo queritur. vtrum gratia sit accidens. Et videtur quod non: accidens non est nobilius subiecto. Sed gratia nobilior est quam anima: quia per eam vnitur anima nobiliori se scilicet deo: ergo gratia non est accidens.

¶ Item nullum accidens est similius substantie quam substantia. Sed gratia inter omnes creaturas est similima diuine substantie. est enim quaedam similitudo dei in anima: ergo videtur quod gratia non sit accidens.

¶ Item nullum accidens agit in illud in quo est: quia accidentis actio non est sine actione subiecti. sed gratia agit in animam: quia ipsam purgat et illuminat et vigorat et inflamat: ergo non est accidens.

Contra glosa super illud palmus vt exhylaret faciem in oleo: dicit quod gratia est quidam nitor. Sed nitor est qualitas accidentalis: ergo gratia est accidens.

¶ Item porphyrius accidens est quod adest et abest praeter subiecti corruptionem: sed gratia est huiusmodi: sicut patet cum anima mutatur a iustitia in iniustitiam: ergo gratia est accidens.

Respondeo quod gratiua est acciens: quia est ens non natum existere per se: sed in alio: non sicut eius pars: nec tanquam substantialis forma: non est tamen accidens de potentia subiecti eductum: sed in eo in quo est a deo de nihilo creatum.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod gratia nobilior est quam anima etc. dico quod nobilitate nature anima nobilior esse videtur quam gratia. Plus enim simpliciter participat de essentiali entitate: tamen in bonitate moris non comparantur: quia anima dicitur bona bonitate morali: inquantum est subiectum huius bonitatis. Gratia autem non potest dici bona ista bonitate: nisi inquantum est ratio formalis qua anima est moraliter bona.

¶ Uel potest dici quod anima nobilior est quam gratia quantum ad bonitatem naturalem: sed gratia nobilior est quantum ad bonitatem moralem: quia est forma bonitatis moralis. anima autem bona est per eam.

¶ Ad secundum dicendum: quod mima similior est deo sub ratione qua substantia est quam gratia: tamen ipsi deo sub ratione qua lux est gratia est similior. Non est autem inconueniens quod accidens sit similius sub stantie quam substantia respectu eorum que de substantia per modum proprietatis dicuntur: quamuis autem in deo realiter idem sint substatia lux et sapientia: tamen lux et sapientia de deo per modum proprietatis dicuntur.

¶ Uel potest dici quod anima similior est deo inquantum est principium et exemplar et finis boni nature: gratia vero similior est deo inquantum est principium et exemplar et finis boni moralis.

¶ Ad tertium dicendum: quod gratia non dicitur agere in animam per modum efficientis: sed per modum forme secundum quem modum dicimus quod albedo facit album.

¶ Quaestio III. Ertio queritur vtrum gratia sit corruptibilis. Et videtur quod non: quia si aliquid corrumperet eam: hoc non esset nisi peccatum. Sed per peccatum gratia corrumpi non potest: quia secundum quod dicit philosophus scilicet physicorum ab alterutris pati contraria impossibile est: ergo videtur quod gratia corrumpi non potest

¶ Item si gratia corrumperetur in nihilum redigeretur: quia secundum philosophum. 3. physicorum illud quod corrumpitur resoluitur in illud ex quo est: gratia autem sit de nihilo. Sed creatura non potest redigere gratiam in nihilum: quia sicut dicit Hugo. de sacra. par. 6 ca. 37. facere de aliquo nihil solus deus potest: ergo gratia non potest corrumpi a creatura. Nec a creatore vt videtur: quia corrumpens gratiam in anima: facit animam malam: deus autem non potest causare malitiam: ergo videtur quod gratia nullo modo potest corrumpi.

¶ Item sicut in anima per suam naturam est imago creationis: ita in ea per gratiam est imago recreationis: secundum glosam super illud palmus signatum est super nos lumen vultus tui. Sed secundum Cassiodorum libro de anima ca. 2. anima non esset per naturam imago dei si mortis termino clauderetur: ergo a simili in ea non esset imago recreationis per gratiam si gratia posset corrumpi.

¶ Item radius in aere propter motum aeris non corrumpitur: sicut experientia probari potest in radiis intrantibus per fenestram: ergo a simili: nec gratia cum sit quidam radius spiritualis descendens a patre luminum non corrumperitur propter mobilitatem sui subiecti.

Contra gratia non potest simul stare cum peccato mortali: sed habens gratiam potest peccare mortaliter: ergo gratia potest corrumpi.

¶ Item gratia est in anima spiritualiter simili modo quo lumen est in aere sensibiliter: sed ipsum lumen in aere potest corrumpi: ergo a simili et gratia in anima potest corrumpi.

Respondeo quod ipsa gratia corrumpi potest cum enim sit accidens: et accidentis esse sit in esse: permanentia eius dependet non tantum ex sua origine: sed etiam ex existentia sui subiecti: subiectum autem gratie non est anima sub ratione qua anima tantum: sed sub ratione qua anima disposita dispositione facta in ea per sui conuersionem ad deum in habente vsum liberi arbitrii. In non habentibus autem vsum liberi arbitrii sit illa dispositio in anima a deo per susceptionem baptismi aque: vel sanguinis. Hec autem dispositio in anima corrumpitur quando per voluntatem a deo auertitur transgrediendo eius manda tum: et ex consequenti gratia amplius in ea non conseruatur.

Ad primum in oppositum dicendum: quod peccatum non est causa efficiens corruptionem ipsius gratie immediate et per se agendo in gratiam: sed voluntas inquantum per motum deformem se subtra hit ab influentia originis ipsius gratie: et dispositionem causat in anima sub qua non potest esse subiectum gratie: ipsam gratiam ex consequenti corrumpit.

¶ Ad secundum dicendum: quod cum gratia corrumpitur in nihilum redigitur: per illum autem modum per quem gratia corrumpitur non est inconueniens creaturam redigere aliquid in nihilum: quia voluntas non corrumpit gratiam: nisi inquantum se auertit a deo per quem in ea gratia conseruatur: et quando non conseruatur in nihilum redigitur: sicut quelibet alia creatura in nihilum redigeretur: si a deo non conseruaretur.

¶ Ad tertium dicendum: quod alio modo consistit imago in anima et in gratia: quia anima eo ipso est imago dei quo capax dei et particeps esse potest per sui perfectam coniunctionem cum eo: in qua coniunctione vera beatitudo consistit: que sine immortalitate esse non potest. In gratia vero dicitur consistere imago inquantum per gratiam imago in anima reformatur: et sicut illa imago potest de formari: ita gratia potest corrumpi.

¶ Ad quartum dicendum: quod radius per subtractionem aeris in quo erat sicut in subiecto corrumpitur: sed non videtur corrumpi eo quod in instanti in parte aeris succedente parti subtracte radius similis generatur: sicut vides aliqualiter in simili: quod cum videt homo faciem suam in speculo in vno loco existente: et tranfferatur speculum ad locum alium imago corrumpinon videtur: et tamen vere prima corrumpitur: et alia generatur: quia secundum actorem sex principiorum: ipsa imago per motum rei apparentis in speculo non mouetur: quamuis videatur moueri a simili: nec per motum speculi vt videtur.

¶ Argumenta ad oppositum gratia conclusionis possunt concedi.

¶ Ad secundum tamen dici potest quod inter alias dissimilitudines inter comparationem luminis ad aerem: et gratie ad animam: vna est quod lumen de potentia aeris educitur: sed gratia non educitur de potentia anime: sed in anima creatur.

¶ Questio. IIII. Uarto queritur vtrum gratia sit in anime essentia mediante potentia. Et videtur quod non: quia gratia in anima est contiuue in actu gratificandi. Sed nulla potentia est continue in suo actu: ergo non est in anime essentia mediante potentia.

¶ Item gratia est vita anime: sed vita inest potentiis per essentiam: ergo videtur quod gratia prius viuificat essentiam quam potentiam.

¶ Item in anima sunt plures potentie: ergo cum accidens numeretur per numerationem primi subiecti si gratia prius inesset potentiis quam essentie in anima essent plures gratie gratum facientes: quod falsum est.

¶ Item prius ordine nature est naturalis perfectio essentie quam potentie: ergo a simili cum per gratiam sit pefectio super naturalis essentie et potentie: prius ordine nature attingit gratia essentiam quam potentiam.

Contra opposita nata sunt fieri circa idem. Sed cul paest in essentia mediante potentia: ergo et gratia.

¶ Item gratia primo est in eo per quod anima ad deum conuertitur. Sed anima conuertitur ad deum per liberum arbitrium: ergo gratia est in anima mediante libero arbitrio.

¶ Item si gratia per prius esset in essentia quam in potentia: cum possibile sit efsentiam intelligi preter potentias: possibile esset intelligi animam gratam: et ex consequenti beatificabilem sine potentiis: quod falsum est.

Respondeo quod idem habitus realiter est gratia gratum faciens et charitas: sed non sub eadem ratione: quia inquantum per illum essentia anime habet esse supernaturale deo gratum est gratia: et inquantum potest meritorie diligere est charitas. Unde sicut potentia voluntatis non addit super anime essentiam nisi relationem aptitudinalem ad actum et obiectum: sic nec charitas super gratiam. Et sic prius ordine nature est perfectio naturalis in essentia anime quam ipsa possit exire in actionem naturali perfectione perfectam: sic dico quod prius ordine nature est in essentia anime supernaturalis perfectio per habitum charitatis quam per illum possit deum meritorie diligere. Et quia ille habitus sub primo respectu dicitur gratia: et sub secundo charitas: ideo concedo quod gratia est in essentia anime immediate: et charitas mediante voluntate. Et sic idem habitus sub vno respectu prius est ordine nature se ipso sub alio respectu. Sicut videmus quod essentia anime inquantum per ipsum anima habet naturale esse prius est ordine nature se ipa sub ratione qua est potens operandi.

¶ Ad primum in oppositum dicendum: quod quamuis potentia non sit continue in suo actu secundo: tamen continue est in suo actu primo et similivoluntas per gratiam est continue grata quamuis non sit continue in actu intelligendi.

¶ Ad secundum dicendum: quod quamuis vita naturalis per prius insit essentie quam potentie: non tamen ita est de vita supernaturali: quia maxime consistit in amore. Unde Hugo in soliloquio de arra sponse: loquens anime sue dicit: scio anima mea quod vita tua dilectio est: dilectio autem actualis et habitualis est in voluntate: vt in primo subiecto.

¶ Ad tertium dicendum: quod gratia non est in essentia mediantibus pluribus potentiis: sed mediante voluntate tantum: quamuis in habente visum liberi arbitrii actus intellectus cum actu voluntatis preexigatur ad hoc: vt gratia suscipiatur in voluntate de lege communi.

¶ Ad quartum patet solutio per solutionem argumenti secundi. Supernaturalis enim perfectio anime maxime est per charitatiuam dilectionem.

¶ Qui autem volunt tenere quod gratia secundum rem absolutam differt a charitate: et essentia anime a potentiis debent ponere quod gratia per prius est in essentia quam in potentiis: econtrario autem de virtutibus. Et istis suppositis faciliter possent soluere argumenta in contrarium.

Ad primum possunt dicere quod quamuis actus culpabilis per prius respiciat potentiam: tamen macula que remanet post actum: cui directe opponitur gratia per prius respicit essentiam.

¶ Ad secundum potest dici quod quamuis per illud per quod anima conuertitur ad deum ad gratiam disponatur: non tamen propter hoc oportet quod in illo prius gratia suscipiatur.

¶ Ad tertium potest dici quod sicut non potest intelligi anima perfecta perfectione naturali sine potentiis: ita nec perfecta perfectione supernaturali: et ex consequenti: neque vt beata sine potentiis potest intelligi.

¶ Questio. V. QUinto queritur vtrum gratia sit motrix liberi arbitrii. Et videtur quod non: quia deus per se ipsum immediate sufficienter mouet liberum arbitrium superfluum: ergo videtur quod moueat ipsum gratia mediante.

¶ Item Anselmus libro de comcordia prescientie et liberi arbitrii longe ante sinem: voluntas est instrumentum se ipsum moues. Sed vnius motus simplicis: non sunt duo creati motores: ergo motus voluntatis non est a gratia.

¶ Item motio media est inter mouens et mobile. Sed nulla motio media est inter subiectum et formam. Cum ergo gratia sit forma accidentalis ipsius liberi arbitrii nullam facit motionem in libero arbitrio vt videtur.

Contra Augustinus hyponosticon responsione tertia vltra medium: recte arbitror liberum arbi trium comparari iumento: et parum post gratiam vero sessori. Sed sessor est motor equi: ergo gratia est liberi arbitrii motrix.

¶ Item sicut corpus per animam viuit naturaliter ita anima per gratiam viuit supernaturaliter. Sed anima mouet corpus motu naturali: ergo a simili videtur quod gratia moueat liberum arbitrium motione supernaturali.

Respondeo quod gratia mouet liberum arbitrium. et per modum efficientis instrumen talis: et per modum forme. Primo modo mouet liberum arbitrium in instanti sue infusionis: quia in illo instanti spiritus sanctus tanquam principale atens per suam influentiam que est gratia tanquam per instrumentale efficiens in libero arbitrio causat quandam excitationem et inclinationem ad bonum voluntatis actum: illa autem excitatio: vel in clinatio non est actus volendi: sed dispositio ad illum actum: vel aliqualis inchoatio illius actus: quia in eliciendo actum volendi semper cooperatur liberum arbitrium. Sed ad causandum illam excitatisitionem: vel inclinationem que in ipso creatur in instanti infusionis gratie liberum arbitrium est passiuum tantum. Mouet etiam gratia liberum arbitrium per modum forme: inquantum liberum arbitrium per formam gratie potest se mouere et eleuare ad opera meritoria de condigno: quibus motibus se mouere sine gratia non poterat. Et his dictis concordat augustinus de gratia et libero arbitrii rio longe post medium: dicens de deo quod preparat voluntatem et cooperando perficit: quod ope adum incipit: quoniam ipse: vt velimus operatur incipiens: qui volentibus cooperatur perficiens. Et parum post: vt ergo velimus sine nobis operatur: cum autem volumus et sic volumus: vt faciamus nobiscum cooperatur. Et quia per duo mouet se liberum arbitrium ad opera meritoria scilicet per se et per gratiam: ideo idem opus est per gratiam et per liberum arbitrium. Unde Ber. de libero arbitrio parum ante finem: dicit sic quod a sola gratia ceptum est pariter ab vtroque perficitur: hoc est a gratia et libero arbitrio.

Ad primum in oppositum dicendum: quod gratia non requiritur ad mouendum liberum arbitrium propter insufficientiam spiritus sancti mouentis. Sed propter insufficientiam liberi arbitrii: quia sine gratia non posset se in deum sufficienter mouere. Et si tantum ab alio moueretur: ita quod nullo modo cooperetur in mouendo se non videtur quod illo motu mereretur.

¶ Ad secundum cum dicitur quod vnus motus simplicis non sunt duo creati motores etc. dico quod si hoc habet veritatem intelligi debet de duobus motoribus mouentibus secundum eandem rationem: sed voluntas et gratia non mouent ipsammet voluntatem secundum eandem rationem: quia voluntas se ipsam mouet per modum efficientis: gratia vero causa mouet per modum forme.

¶ Uel potest dici quod quando duo motores ita se habent quod vnus est debilior alius fortior: si simul moueant fortiter non propter hoc erit ille motus compositior: sed in virtute perfectior. Motum autem bonum quem inchoare posset liberum arbitrium per suam naturalem formam: cum aliqua gratia gratis data: complere non potest nisi per gratiam gratum facientem. Unde motu meritorio principalius mouet se per gratiam quam per suam naturalem formam

¶ Ad tertium cum dicitur quod motio media est inter mouens et mobile: dico quod non est verum de motore mouente per modum forme: sic autem mouet gratia liberum arbitrium: quia liberum arbitrium motu meritorio per ipsum mouet se.

¶ Uel dic quod motio non est media inter mouens et mobile: immo prius ordine nature virtus mouentis attingit mobile quam motum.

¶ Quaestio VI Exto queritur sine argumentis vtrum gratia operans et cooperans sint realiter idem:

¶ Respondeo quod gratia gratum faciens operans et cooperans in eadem gratia realiter: differens secundum exfectus. Duplex enim est effectus gratie: primus est animam deo facere gratam: et secundum hunc effectum dicitur operans. Inquantum vero est principium operis meritorii quod ex libero arbitrioper ipsam procedit dicitur cooperans. Primo etiam modo dicitur praeueniens: inquantum praeuenit bonum motum liberi arbitrii ipsum liberum arbitrium ad bonum excitando et inclinando. Dicitur aut subsequens inquantum per ipsum liberum arbitrium perficit in bono formatum actu volendi eliciendo. Et quia hanc dubitationem satis decenter et plene pertra ctat magister in littera non videbaturmihi necessarium circa istam questionem diutius immorari.