Articulus 5

Quaestio Rimo ostendo quod idem est tristitia et dolor: quia quorum diffinitio est eadem ipsa sunt eadem secundum doctrinam philosophi. 6 topi. c. 18. Sed diffinitio tristitie et doloris eadem est. Dicit enim Augu. 14 de trini. c. 15 quod dolor est dissensio ab his rebus que nobis nolentibus accidunt: sed constat quod hec diffinitio conuenit tristitie. ergo idem est tristitia et dolor.

¶ Item obiectum tristitie est res apprehensa sub ratione mali proprii presentis seu coniuncti: sed hoc idem est obiectum doloris. Si vero distinguerentur haberent distincta obiecta. ergo idem sunt tristitia et dolor.

Contra tristitia non potest esse perfecta cum letitua interiori: sed maximus dolor: vt dolor causans mortem potest esse cum gaudio interiori: vt patuit in martyribus. ergo non est idem tristitia et dolor.

Respondeo quod dolor dupliciter potest capi. vno modo scilicet generaliter pro quacumque sensibili afflictone et specialiter scilicet pro motu sensitiui appe titus partitularis qui immediate mouetur post apprehensionem alicuius particularis sensus maxime factus qui motus causatur in predicto appetitum ex apprehensione presentis lesionis per sensum tactus. Primo modo dolor est quid generale ad dolorem specialiter dictum et ad tristitiam. Passio enim tristitie cum sit motus sensitiui appetitus moti per interiorem apprehensionem alicuius sub ratione mali presentis seu coniuncti est afflictio sensibi lis. Sed dolor specialiter dictus realiter distinguitur a tristitia: quia tristitia est in appetitu sensitiuo qui non mouetur de lege communi nisi post apprehensionem interiorem: et dolor est in appetitu sensitiuo: qui immediate mouetur post apprehensionem alicuius particularis sensus maxime tactus. vnde tristitia dicitur dolor interior et dolor qui distinguitur ab ea dicitur dolor exterior.

¶ Ex dictis patet solutio ad argumenta.

Questio. II. SEcundo queritur vtrum tristitia magis noceat corpori quam aliqua alia passio. Et videtur quod non. illa passio magis est nociua corpori que per sui excessum citius causat mortem: sed excessiuum gaudium citius causat mortem quam excessiua tristitia: quia per excessiuum gaudium spiritus exeut a corde et diffunduntur per corpus: sed per excessiuam tristitiam recluduntur in corde: quia tristitia constringit corergo gaudium magis nocet corpori quam tristitia.

¶ Item illa passio magis nocet corpori que corpus tramsmutando citius ausert rationis vsum: sed ira et concupiscentia venereo rum sunt huiusmodi. Dicit enim philosophus. 7. ethi. c. 5. quod ire et concupiscentie venereorum manifeste corpus tramsmutant: et quibusdam insantas faciunt: ergo passio concupiscentie et ire magis nocent corpori quam tristitia.

¶ Item malum forti us est in causa quam in effectu: sed desperatio causa est tristitie: ergo peior est et corpori magis nociua quam tristitia.

Contra Prouerbiorum. 17 dicitur quod spiritus tristis exiccat ossa.

¶ Item eccls. 38 A tristitia festinat mors et cooperit virtutem.

Respondeo quod inter omnes anime passiones magis nocet per se corpori tristitia cuius ratio est: quia illa passio magis nocet corpori que ratione speciei sui motus contrariatur magis vitali motui. Tristitia autem est huiusmodi quod sic patet. Uitalis enim motus diffunditur a corde ad totum corpus. Hic autem motus directe impeditur per tristitiam. Passiones enim sensitiui appetitus sunt. cum quadam corporali transmutatione: ita quod illa corporalis tramsmutatio est conformis et proportionata motui appetitus qui est formalis in passione: et materiam proportionari oportet forme: et ideo in passionibus que important motum appetitus qui est cum fuga vel retractione: cuiusmodi sunt odium: fuga: tristitia: timor: desperatio est transmutatiocorporis cum quadam constrictione que directe impedit vitalem motum qui consistit in diffusione a corde per corpus: et ideo passiones predicte nocet corpori per se: et in¬ ter istas magis tristitia: quia fortiorem impressionem facit malum presens quam absens. Passiones autem importam tes motum prosecutionis causant transmutationem in corpore que transmutatio cum ipsa antmali passione concordant vitali motti qui est per diffusionem caloris et spirituum a corde per corpus in debita et commensurata proportione et magis gaudium quam spes: quia magis mouet bonum presens quam absens: et ideo gaudium per se scilicet ratione sue speciei vitam prolongat: vnde Prouer. decimo septimo. Animus gaudens etatem floridam facit et omnibus: et maxime sanis congruit corporibus secundum quod dicit Constantinus in pantegni in illa parte que dicitur thec rica particula quinta capitulo vltimo. Ubi etiam dicit quod gaudium calorem naturalem per totum corpus temperat sanguinem augumentat corpus impinguat: quia anima gaudio confortatur. Quia tamen diffusio caloris et spirituum a torde per corpus et ad memu ra non concordat motui vitali nisi inquantum est proportionata seu conmensurata: ideo gaudium multum excessiuum: maxime si sit subitum contrariatur motui vitali: et quandoque interficit: eo quod tunc sit improportionata et in commensura ta diffusio caloris et spirituum ad exteriora: et priuatur sedes seu radix vite ides cor ab illa proportione caloris et spirituum que sibi necessaria est ad vitam. Unde Constantinus vbi prius gaudium aliquando interficit si sit subi tum propter caloris naturalis extra corpus egressionem et in exteriora dispersionem: et paucis interpositis postea subdit quod oportet hominem cum intolerabilem habuit exultationem ad forsitan quandoque futuram. incurrere calammitatem ne calor naturalis exiens refrigeret interiora spargens se per exteriora. Ex dictis patet quid dicendum primum in oppositum.

¶ Ad secundum potest dic quod maior falsa est. ex leuiori enim causa impedit rationis vsus quam corrumpatur vita. Potest etiam dici ad minorem quod sicut per iram et concupiscentiam quandoque contingit auferri rationis vsum: ita etiam hoc contingit quamdoque per tristitiam: sicut patet in illis qui quandoque per diuturnitatem excessiuarum tristitiarum incidunt in furiam vel in melancholicam passionem.

¶ Ad tertium dicendum: quod desperatio non est causa tristitie per se: sed per accidens inquantum causam desperationis concomitatur causa tristitie. Causa enim desperationis est apprehensio impossibilitatis consequendi rem arduam desideratam: vel rem sub ratione boni ardui apprehensam. Quiautem talem impossibilitatem apprehendit simul appre hendit necessitatem habendi carentiam boni predicti: quammala est. Malum autem apprehensum: vt de propinquo et de necessitate futurum est causa vna tristitie: quia tale malum per quendam equiualentiam reputatur quasi vt presens.

Questio. III. TErtio quaeritur sine argumentis que sunt remedia contra tristitiam.

Respondeo quod causa trisitie est apprehensio mali sub se ratione qua praesens seu coniunctum. potest ergo aliquid esse remedium contra tristitiam: vel quia directe contrariatur ipsi passioni tristitie contrarietate que est secundum speciem: et sic remedium contra tristitiam est delectatio que est de eodem de quo erat tristitia. Uel contrarietate que est secundum genus: et sic quelibet delectatio est aliquod remedium contra tristitiam. Unde philosophus septimo ethicorum capitulo vltimo. Expellit delectatio tristitiam et que contraria: et que contingens si sit fortis. Potest etiam aliquod esse remedium contra tristitiam inquantum minuit seu tollit apprehensionem mali: et sic ebrietas remedium est contra tristitiam. Uel inquantum minuit seu tollit ipsum quod contristabat: et sic quecunque causa illuid malum aufe¬ rens seu minuens aliquod rtmedium est contra tristitiam. Et quia omne nociuum interius clausum magis affligit inquantum circa ipsum anime intentio magis recolligitur quam quando ad exteriora diffunditur: ideo lachryme gemitus: et similia sunt quedam remedia contra tristitiam: quia tunc intentio anime quodam modo ad exteriora dispargitur. Unde Augu. quarto libro confessio. longe ante medium Flebam amarissime et requiescebam in amaritudine: quia etiam actus actiuorum sunt in patiente et in disposito: ideo omne illud quod reddit appetitum sensitiuum magis in dispositum ad susceptionem tristitie remedium est contra tristitiam. Et quia omnis delectatio est huiusmodi: ideo omnia que causant delectationem seu augent sunt quedam remedia contra tristitiam. Et quia operatio conueniens dispositioni hominis est sibi delectabilis: et fletus et gemitus sunt operationes conuenientes tristato: ideo aliquo modo sunt delectabiles: et ex consequenti tristitiam mitigantes. Unde Augustinus quarto libro confessionum parum ante auctoritatem superius allegatam. Solus fletus erat dulcis mihi. Et quia vnicuique delectabile est cum se apprebendit amari. Et hoc perpendit homo cum videt homines contristari de tristitia sua ideo presentia hominum contristato condolentium est ei delectabilis: et ex consequenti mitigat eius tristitiam. vnde philosophus nono Ethicorum capitulo tertio decimo. Alleuiatur tristatio condolentibus amicis et parum post presentia ipsorum delectabilis existens intellectus eius quod est condolere minorem tristitiam sacit. Quia etiam contemplatio veritatis est delectabilis: ideo mitigat tristitiam: quia etiam balnea et somnus naturam corporis reducunt ad debitum statum inquantum per balneum exhalant superflur tates tertie digestionis que ipsam grauabant: et fit quedam moderata dilatatio spirituum per corpus. Et per sonum sit spiri. tuum confortatio et multiplicatio: ideo hominem disponunt ad delectationem et ex consequenti quedam remedia sunt contra tristitiam. vnde Augustinus nono confes. non multum longe ante finem dicit. Audieram balnei nomen quod anxietatem pellat ex animo et parum post. Dormiui et euigilaui et non parua ex parte mitigatum inueni dolorem meum. Quia etiam motus temperatus causat diffusionem caloris et spirituum per corpus et subtiliat humores quia diffusio causa est delectationis. Et vini potus temperatus calorem excitat: spiritus multiplicat: et clarificat et facit diffusionem caloris et spirituum per corpus et naturam confortat: quia est valde amicum nature: et ideo etiam potus vini delectationis est causa: et ex consequenti motus supradictus: et vini potus sunt contra tristitiam quedam remedia.