Articulus 4

Questio I. PRimo ostendo quod delectationes exteriores que et corporales dicuntur sint maiores delectationibus interioribus: quia quod fortius allicit appetitum videtur esse maioris potentie: sed delectationes exteriores magis alliciunt appetitum quam interiores: vnde et plures eas sequuntur quam interiores ergo videtur quod exteriores sint maiores quam interiores.

¶ Item maior est delectatio que tramsmutat corpus quam illa que non: quia tramsmutatio corporis ex fortitudine passionis videtur procedere: sed delectationes exteriores magis tramsmutant corpus quam interiores: ergo videtur quod sint maiores et fortiores.

Contra philosophus. x. ethi. c.. dicit quod delectabilissima earum que secundum virtutem operationum: que secundum sapientiam confesse est. Sed talis delectatio est interior: ergo delectationes interiores maiores sunt quam exteriores.

Respondeo quod quecumque hominis delectatio est in aliquo appetitu post aliquam cognitionem coniunctam. In homine autem triplex est cognitio scilicet sensibilis exterior que est per sensus particulares. Et sensibilis interior que est actus alicuius virtutis sensitiue interioris Et cognitio rationalis que est per potentiam intellectiuam. Et secundum istum triplicem gradum cognitionis est appetitus in homine secundum triplicem gradum scilicet appetitus interior: qui etiam exterior dici tur que immediate mouetur a bono apprehenso per cognitionem exteriorem: et maxime post apprehensionem que est per sensum tactus. Est etiam in homine appetitus sensitiuus qui dicitur interior qui de lege communi non mouetur nisi post apprehensionem sensitiuam interiorem. Est etiam in homine appetitus rationalis qui non mouetur nisi post apprehensionem intellectiuam interiorem qui appetitus proprio nomine dicitur voluntas et loquor hic de ante et post secundum quod important ordinem nature. Primus appetitus istorum trium est inferior. Tertius aliis duobus est superior: vnde medius est superior primo et inferior tertio. Similimodo dico de cognitionibus inter se comparatis. Cum ergo delectatio sit motus appetitus causatus ex apprehensio. nem proprii boni praesentis in re: vel in spe: vel in memoria quamuis fortius moueat apprehensum: vt realiter praesens quam vt praesens tantum in spe: et fortius vt poesenus in spe: quam vt praesens in memoria tantum: oportet concedere illam delectationem maiorem esse simpliciter que est respectu maioris boni: et virtuosioris cognitione apprehensi. et que est in appetitu nobiliori: et ideo inter omnes delectationes hominis: ille simpliciter sunt inferiores que dicuntur exteriores scilicet que sunt in appetitum qui immedia te mouetur post apprehensionem alicuius particularis sensus. Et ille simpliciter sunt superiores que sunt in voluntate: quia sunt respectu nobilioris obiecti simpliciter: spiritualia enim sunt simpliciter nobiliora quam sensibilia: et voluntas est nobilior appetitus quam quicunque aliorum: presentia etiam boni spiritualis involuntate est intimior et perfectior et firmior quam praesentia seuconiunctio boni sensibilis cum appetitu sensitiuo. Delecta tiones autem que sunt in appetitu sensitiuo medio: quamuis sint inferiores delectationibus intellectualibus tamen sunt simpliciter nobiliores quam delectationes exteriores. Mobilior enim simplucie est apprehensio que est per sensitiuam interiorem et appetitus sensitiuus sibi correspondens quam cognitio sensibilis interior et appetitus sensitiuus sibi correspondens. per comparationem autem ad nostram naturam corruptam delectationes sensibiles et corporales fortius mouent quam delectationes spirituales triplici de causa: quia quo ad nos sensibilia sunt magis nota quam spiritualia delectationes: etiam sensibiles sunt cum aliqua tramsmutatione corporis: eo quod appetitus sensitiuus est alligatus organo corporali delectationes etiam corporales appetuntur: vt quedam medicine contra corporales defectus ex quibus quedam tristitie oriuntur: et ideo quia tristitiis superueniunt delectationes sensibiles magis sentiuntur: quia secundum philosophum liro elenchorum. Opposita iuxta se posita maiora et minora videntur hominibus. et per conseqens magis acceptantur ab homine per naturam corruptam quam spirituales que non habent tristitias contrarias per se: vt in sequenti quaestione patebit. Ex dictis et his que dicta sunt superius in illa quaestione vtrum in christo fuerit maior dolor compassionis quam passionis patent solutiones ad argumenta.

Questio. II. SEcundo quaeritur vtrum aliqua delectatio contrar ietur alicui delectationi. Et videtur quod non: quia tristitie magis contrariatur delectatio quam delectatio delectationi cuilibet: sed est aliqua delectatio que nulli tristitie contra riatur: quia secundum philosophum d topi. Delectationi que est in contenplatione nihil est contrarium: ergo multo fo. tius nulla delectatio contrariatur alicui delectationi.

¶ Item delectatio non posset contrariari delectationi nisi earum obiecta essent contraria: sed obiectum vnius delectationis nunquam est contrarium obiecto alterius: quia obiectum cuuiscumque delectationis est bonum: et secundum quod videtur velle philosophus libro praedicamentorum. Quamuis malo possit esse contrarium bonum et malum: tamen tono non potest esse contrarium nisi malum. ergo nulla delectatio est alii delectationi contraria.

Contra si nulla delectatio esset alii delectationi contraria nulla delectatio impediret aliam: quia ea que concordant seinuicem non impediunt: sed secundum philosophum. x. ethi. c. 5 contingit vnam delectationem impediri per aliam: ergo alique delectationes sunt inter se contrarie.

Ad istam quaestionem sorte diceret quidam quod in ter passiones delectatio num sensibiles nulla est contrarietas: quia et si sint quandoque respectu obiectorum contrariorum: tamen non causant delectationes per rationes contrarias. Calidum enim hominem frigescentem delectat sub ratione qua remittit eius frigiditatem: et srigidum hominem nimis calefactum delectat sub ratione qua remittit eius caliditatem. Remittere autem excessum caliditatis: et remittere excessum frigiditatis non videntur esse rationum icontrariarum cum per hanc viam qualitates praedicte reducantur ad quoddam medium. Sed hec opinio falsa est: nec valet ratio pro ea adducta. Ea enim que sunt contraria possunt delecta re appetitum sensitiuum per rationes contrarias. Quandoque enim diuersicibi delectant comedentem vt patet: cum vnus est complexionis cholerice alius flegmatice. Exemplum etiam quod pro se adducunt non est pro eis: non tantum enim contrariatur excessiua caliditas excessiue frigiditati: sed etiam caliditas secundum naturalem modum: fi igiditati secundum naturalem modum. Frigidum autem nimis calefactum per hoc delectat quod ipsum reducit ad caliditatem se habentem secundum naturalem modum: et calidum nimis infrigidatum per hoc delectat quod ipsum reducit ad frigiditatem se habentem secundum naturalem modum. Unde mihi videtur dicendum ad quaestionem quod contingit aliquam delectationem alii delectationi esse contraria: sicut enim dicit philosophus. 5 phy. Non tantum motus naturales ad contrarios terminos sunt contrarii: sed etiam quietes illorum corporum in terminis illis. Delectatio autem cum sit respectu conuenientis presentis seu coniuncti est quidam motus anime quasi per modum quietis innquantum non tendit in absens: cum ergo aliquarum delectationum obiecta sint contraria: non tantum secundum sui naturam: sed etiam sub ratione qua delectant: eo quod delectant sub rationibus contrariis tales delectationes sunt contrarie contrarietate simili aliquo modo illi contrarietati que est inter naturales quietes in locis contrariis.

Ad primum in oppositum dicendum: quod maitor non est vera nisi delectatione et tristitia que contrariantur secundum speciem que est contrarietas ad similitu dinem illius contrarietatis que est inter naturalem quietem et vio lentiam in eodem loco. Quod autem dicitur in minori quod delectationi que est in contemplatione nulla tristitia est cotraria. intelligendum est de delectatione cuius contemplatio est obiectum quod sic patet: quia nec sibi contrariatur tristitia contrarietate quae est secundum genus nisi illa que est de contemplationis absentia vel impedimento. Delectatio enim et tristitia sic contrarie sunt respectu contrariorum secundum quem modum dicit philosophus I topi. Delectationi que est a potu: tristitia que cuam a siti est contraria speculationi autem intellectus nihil est contrarium nisi eius absentia vel impedimentum secundum quod extendimus nomen contrarietatis ad oppositionem que est inter priuationem et habitum: Actiones enim intellectuales eleuate sunt supra contra: rietatem: nec etiam sibi contrariatur aliqua tristitia secundum speciem per se: quia delectatio et tristitia sic contrarie sue de eodem: sed nullus potest tristari per se de ipsa speculatione: quia scire ab omnibus naturaliter amatur per se secundum philosophum dicentem in principio metapb. Quod omnes homines naturaliter scire desiderant. Contingit tamen tristari per accidens de contemplationem scilicet propter annexum laborem corporis et partis sensitiue. Intellectus enim dum est actu forma corporis corruptibilis non speculatur de lege communi nisi adiutus ministerio alicuius virtutis sensitiue que est corporali organo. alligata. Et etiam per hoc quod intellectus ostendit obiectum tristabile: vnde delectationi quae est de re speculata bene contrariatur tristitia de re speculata.

¶ Ad secundum dicendum: quod conuenit bonum bono esse contrarium. Caliditas enim que est bona igni est contraria srigiditati quae est bona aque: vnde illud verbum philosophi in praesentis: intelligedum est de bono quod est in virtute: et malo quod est in vitio: volens dicere quod vni vitio opponitur virtus et quandoque vitium: vt auaritie: liberalitas: et prodigalitas: sed bono vnius virtutis non contrariatur alterius virtutis bonum: quia bonum cuiuscum qua virtutis est per quandam conuenientiam ad rectum ratio nis iudicium.

Questio. TErtio queritur sine argumentis: vtrum desiderare: dilatare: vsum rationis impedire: operationem perficere sint delectationis effectus.

Respondeo quod predicta quatuor effectus sunt delectationis quod declaro per ordinem. Omnis delectatio sensibilis apprehenditur apprehensione sensitiua: vt conueniens appetitui sensitiuo: et quia appetitus sensitiuus non fastidit rem sensitiua apprehensione apprehensam: vt sibi conuenientem: ideo appetitus sensitiuus nunquam fastidit sensibilem delectationem quamuis frequenter fastidiat rem in qua prius delectabatur inquantum res que prius apprehendebatur vt sibi conueniens: postea apprehenditur vt no conueniens: vt patet cum saturatus fastidit cibum qui esuriens delectabatur in ea. Unde si accipiatur desiderium pro motu appetitus cum carentia fastidii: patet quod delectatio sensibilis causat in appetitu sensitiuo desiderium sui ipsius: eo modo quo obiectum potest dici causa passionis: quia tamen delectationes: sensibiles frequenter apprehenduntur a ratione vt disconuenientes voluntati: ideo voluntas que est appetitus rationalis sastidit delectationes sensibiles cum sibi representatur: vt non consonet recte rationi: quia tamen motus desiderii proprie loquendo est respectu boni absentis: ideo delectatio non semper causat in appetitu desiderium sui: quia delectatio non potest esse presens nisi tripliciter scilicet in recessum in spe: vel in ap¬ prehensione inquantum est presens in re desiderari non potest quamuis possit amari inquantum est presens in spe presupponit sui ipsius desiderium: quia non separatur nisi bonum desideratum: speratum tamen fortius potest desiderari inquantum est praesens sola cognitione causat sui ipsius desiderium: eo modo quo obiectum potest dici causa passionis. Et loquor hoc desiderio prout se extendit ad concupiscentiam que est motus appetitus sensitiui: et quia quamuis delectatio sit in instanti secundum sententiam philosophi. x. ethi. c. 4. inquantum de eius ratione non est per se successio: nec aliquid pertinens ad successionem: tamen delectatio sensibilis per accidens est in tempore inquantum successiue tramsmutationi subiacet eius obiectum et subiectum ratione organi: et ideo talis delectationis vna pars succedit post aliam: vnde pars presens excitat appetitum sensitiuum ad desiderium partis sequentis. Quod etiam delectatio causet dilatationem declaro sic. Delectatio est motus appetitus sensitiui qui est potentia alligata organo corporali: et ideo motus eius est cum quadam tramsmutatione corporali conformiprout possibile est motui ipsius appetitus: et ideo quiain motu delectationis appetitus sensitiuus quasi conatur ampliari ad amplius capiendum seu continendum intra se obiectum delectans dilatatur cor in delectatione: cuius signum est quod in motu delectationis sit diuisio spirituum a corde per corpus. Unde delectatio causa est dilatationis metaphorice dicte quantum ad dilatationem potentie et realis quantum ad dilatationem cordis. Ad videndum etiam quomodo impediat vsum rationis: sciendum quod delectatio cuius actus rationis est obiectum vsum rationis non impedit. sed adiuuat: quia attentius illud operamur in quo delectamur. Attentio autem adiuuat operationem. Unde philosophus. x. ethi. c. 5. Propria delecta tio confirmat operationes et diuturniores et meliores: facit. Sed delectationes corporales triplici ratione vsum rationis impediunt: vna est: quia vehementer reuocant ad se anime intentionem: et ex consequenti debilitatur circa rationis vsum. Alia est ratione excessus: quia delectationes superabundantes sunt contra ordinem rationis: et tales secundum sententiam phlosophi 6 ethi. c. 6. Corrumpunt existimationem prudentie. Alia est ratione corporalis tramsmutationis concomitantis: quia sicut dicit philosophus 7. ethi. c. 5. Concupiscentie venereorum et quedam talium manifestc corpus tramsmutant: quibusdam autem et insanias faciunt aliquo modo etiam perficiunt operationem vno modo per modum finis non loquendo proprie de fine propter quem sit operatio: sed vocando finem quocumque superueniens bonum. vnde philosophus. x. ethi. c. 4. Perficit operationem delectatio: non vt habitus qui inest: sed vt superueniens quidam finis velut iuuenibus pulchritudo. Plane est autem quod pulchritudo non est finis propter quem est iuuenis: sed quoddam bonum superueniens ei: non tamen perficit operationem ad modum cause efficientis directe. vnde dicit philosophus in praedicto. c. quod perficit operationem delectatio non sicut medicus est causa sanationis: sed sicut sanitas indirecte tamen delectatio efficit actio nem perfectiorem: quia cum agens delectatur in sua actione diligentius et fortius operatur quod intelligendum est de delecta tione propria seu correspondente operationi: quia delectatio extranea non iuuat: sed impedit: vnde philosophus decimo ethicorum capitulo quinto postquam dixit: quod propria de lectatio consirmat operationes et diuturniores et meliores facit: subiungit quod aliene afficiunt. Fere enim aliene delectationes faciunt quod proprie tristitie.