Articulus 1

Quaestio II PRimo ostendo quod substantia panis et vini non conuertantur in corpus et sanguinem christi. Omne quod conuertitur in aliquid preexistens: conuertitur in illud vbi preexistit.

¶ Unde nutrimentum conuertitur in corpus in loco vbi est quando nutrimentum ei aduenit. Sed si substantia panis conuertere tur in corpus christi conuerteretur in aliquid preexistens in celo: ergo conuerteretur in corpus christi prout est in celo: quod impossibile est: quia nulla res conuertititur nisi vbi presens est: panis autem in celo presens non est.

¶ Item omnis substantia in quam alia conuertitur augetur. Sed corpus christi non augetur: ergo substantia panis in ipsum non conuertitur:

¶ Item predicta conuersio non est conueniens sacramento nec inquantum est signum: quia substantia panis magis representat corpus christi quam accidentia eius: nec inquantum est causa: et quia cum deus possit facere vnum corpus in diuersis locis: vt superius habitum est: et vnum corpus cum alio: posset facere corpus christi esse sub specie panis absque transubstantiatione panis in ipsum: ergo superflua esset ipsa conuersio.

¶ Item talis conuersio probari non potest per rationem: neque cognoscitur per experientiam neque probari potest per sacre scripture auctoritatem: nec forma sacramenti talem exprimit conuersionem: ergo temerarium est talem ponere conuersionem.

Contra. Inno de officio misse. parte. 3. c. 16. 5. 17. dicit quod panis transit in carnem.

¶ Item Hum de. sacr. libro 2. parte 8. c. 9. Uera panis et vera vini substantia in vernum corpus et sanguinem christi conuertitur.

Ad istam questionem vt refert dminus Inno. in ciprimo preallegato dicunt quidam quod ea ratione dicitur panis conuerti in corpus christi: quia corpus sub eisdem accidentibus loco panis incipit esse: sicut dicitur a granmaticis quod a. mutatur in e. cum a presenti formatur preteritum: vt ago egi. quia loco a. ponitur e.

¶ Sed contrasic arguunt aliqui: corpus christi efficitur sub sacramento absque sui mutatione. Sed hoc esset impossibile nisi per conuersionem alicuius in ipsum: quia aliter per suum fieri sub sacramentu se haberet aliter nunc quam prius: quod est mutari. Cum ergo conuenientibus sit substantiam panis in ipsum conuerti quam in aliquod aliud: sequitur quod siat sub sacramento per conuersionem panis in ipsum.

¶ Alii dicunt quod manet substantia panis: et per virtutem diuinam efficitur corpus presens sub specie panis simul cum ipsa substantia panis.

¶ Sed contra hanc opinionem est ratio adducta contra precedentem.

¶ Sed quia illa ratio non multum cogeret tenentes opinionem contrariam predictam: quia tunc interimerent minorem: et dicerent forte quod quamuis corpus incipiat esse sub specie sub qua prius non erat: non propter hoc mutatur: quamuis nihil conuertatur in ipsum: quia per hoc non desinit esse vbi prius erat: et si vocetur mutari nunc primo esse sub specie sub qua prius non er at: tunc etiam mutaretur si fieret ibi per conuersionem panis in ipsum.

¶ Et ideo aliter arguendum est contra opiniones predictas.

¶ Primo sic. de pane et vino dicitur in canone misse quod fiat corpus et fanguis. christus etiam in institutione huius sacramenti non dixit. hic est corpus meum: sed hoc est corpus meum.

¶ Preterea si substantia panis remaneret vt dicit alia opinio: sumens hoc sacramentum ieitnus non esset: et quia substantiam panis sumeret et sic per statutum ecclesie quod est vt nullus sacerdos celebret nisi ieiunus: vni sacerdoti non liceret bis sumere hoc sacramentum vna die: quod falsum est: quandoque enim licite in die celebrat duas missas.

¶ Dicendum ergo ad quaestionem quod substantia panis conuertitur in substantiam corporis christi: et substatia vini in substantiam sanguinis: hoc enim tenet communis theologorum doctorum opinio: et merito: quia hoc sacratissime fidei christiane concordat: et sacre scripture: et sententie ecclesie: vt patet per ea que contra aliam opinionem adducta sunt. dicitur etiam de consecr. di. 2. Panis est: et sumptum est ab Amb. lib. de sacra. quod vbi accesserit consecratio de pane sit christi caro.

¶ Preterea. de consec. di. 2. Quia corpus: et sumptum est ab Eusebio misseno. Inuisibilis sacerdos inuisibiles creaturas in substantiam corpotis et sanguinis sui verbo suo secreta potestate commutat magister etiam di. 10. huius quarti in fine dicit substantiam panis in corpus: vinique substantiam in sanguinem conuerti: et tertio. c. 11. di. dicit quod post consecrationem non est ibi sub stantia panis vel vini. Ex dictis expresse patet sacram scripturam et ecclesiam. Ambro. et Eusebium emissenum et magistrum sententiarum tenere substantiam panis in corpus christi: et aubstantiam vini in sanguinem transubstantiari.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod omne quod conuertitur in aliquod preexistens conuertitur in illud vbi primo preexistit etc. dico quod verum est quando illud quod conuertendum est coniunctum est rei in quam conuertendam est vt nutrimentum corpori. Sic autem non est in proposito: vnde substantia panis non conuertitur in corpus christi nisi vbi prius erat substantia panis. Impossibile est enim esse conuersionem vbi non est illud quod conuertitur.

¶ Ad secundum dicendum quod cum dicitur quod omnis substantia in quam alia conuertitur augetur etc. dico quod non est verum quando sit conuersio non secundum vnionem sed secundum transubstantiationem: qualis est predicta conuersio. secundum enim Inno. de offie. misc.t parte tertia. c. 16. Si enim natura potest conuertere nutrimentum in carnem absque hoc quod vbi sit plus de essentia forme carnis quam ante: vt dicunt aliqui innittentes philosopho dicenti primo de generatione quod partes secundum formam manent: et partes secundum maerim fluunt et refluunt: facile est credere quod diuina potentia que infinita est: potest substantiam panis in substantiam corporis christi conuertere absque hoc quod in corpore christi sit plus de substantia vel de quantitate quam ante.

¶ Ad tertium dicendum quod dato quod deus posset facerecorpus christi simul in pluribus locis sine conuersione alicuius rei in ipsum: non tamen esset ita congruum hoc fieri: sicut per conuersionem substantie panis in ipsum: quia si substantia panis remaneret: ex hoc heretici faciliter suadere conarentur ibi non esse corpus christi. Unde communis opinio longe est remotior ab illo errore quam illa que dicit substantiam panis remanere.

¶ Ad quartum dicendum quod talis conuersioprobari potest per rationem super fidem fundatam vt visum est: et etiam per sacraem auctoritatem: quia forma a christo tradita hoc ostendit. Si enim sub sacramento esset corpus suum absque conuersione panis in ipsum non dixisset. Hoc est corpus meum: sed hic est corpus meum: quia dicendo. Hic est cor¬ pus meum demonstraretur substantia panis sub speciebus contenta.

Questio I

SEcundo queritur vtrum tota substantia panis conuertatur in totam substantiam corporis. Et videtur quod non: et forma substantialis panis non conuertitur in materiam corporis christi: quia in illam conuertitur materia panis: nec in formam: cum illa sit anima intellectiua: ergo non conuertitur in sub stantiam corporis.

¶ Item secundum philosophum. 7. metaphy. secundum antiquam translationem materia de se nec est qualis: nec est quanta. Sed pronomen demonstratiuum non demonstrat aliquid nisi sit quale vel quantum: ergo non demonstrat materiam: sed nihil conuertitur nisi quod per hoc pronomen hoc demonstra tur: cum ergo materia sit de essentia panis: non conuertitur tota substantis panis in corpus christi.

¶ Item propinquor est materiam forme: et econuerso: quam quantitas ipsi substatie. Sed transubstantiationem panis in substantiam corporis est quae titas sub sacramento per concomitantiam: ergo multo fortius sufficit conuersio solius materie vel forme in solam materiam vel formam corporis christi ad hoc vt omnia alia sint sub sacramento.

¶ Item illud est materia substantie corporee quod primo recipit formam substantialem corpoream: sed quantitas est huiusmodi: vt ostendam: ergo quantitas panis est materia eius: sed quantitas panis remanet post consecrationem: ergo cum materia panis sit de eius substantia: tota substantia panis non conuertitur in corpus christi: probatio minoris. Si forma sub stantialis corporea primo reciperetur in non quanto: non dependeret esse substantiale compositi a quantitate: quod falsum est: quia aliter si deus destrueret totam quantitatem mun di: posset tota substantia mundi naturaliter remanere insuo substantiali esse: quod non videtur verum.

Contra secundum philosophum primo celi et mundi cum dico: hoc celum: significo formam cum materia: ergo hoc pronomen hoc demonstrat compositum ex materia et forma: sed illud conuertitur quod per hoc pronomen hoc demonstratur: et go tota substantia panis in substantiam corporis christi conuertitur.

¶ Item cum species sit sacramentum corporis christi immediate debet ipsum representare. Sed si aliquid remaneret de substantia panis illud immediatius repraesentaret quam christi corpus: ergo nihil de substantia panis debet remanere: sed tota conuerti.

Respondeo quod tota subsantia panis couertitur in substantiam corporis christi: ita quod materia in materiam: et forma in formam: non in illam per qua corpus habet completum esse: quia illa est anima intellectiua: sed in formam corpoream incompletam: per quam corpus habet incompletum esse etiam in gradu corporeitatis: quamuis autem deus instituere potuisset quod corpus suum fieret presens sub scramento per conuersionem solius forme vel solius materie panis in ipsum: vt ostendebatur in opponendo: tamen magis voluit instituere quod hoc fieret per conuersionem totius substantie panis: quia hoc magis fuit congruum quod tota substantia corporis ibi sit per conuersionem materie et forme panis: quam quod forma esset ibi primo et per se: et materis per concommitantiam: vel econuerso.

Ad primum in oppositum patet solutio ex dictis in quaestione.

¶ Ad secundum dicendum quod hoc pronomen hoc bene demonstrat illud de cuius essentia non est quantitas nec qualitas: dum tamen sit sub quantitate vel sub qualitate. Unde vt superius visum est ly hoc: demon strat substantiam compositam presentem: vel quasi statim futuram sub hac sensibili quantitate.

¶ Ad tertium patet solutio ex dictis in questione.

¶ Ad quartum dicendum quod aliqui aliquando existimati sunt quantitatem esse materiam. Sed illa opinio est contra philosophi auctoritatem: qui 7o metaphy. secundum nouam translationem dicit quod de se materia non est qualis nec quam ta. Quantitas autem est quanta. Est etiam contro communem docto rum opinionem. Est etiam contra experientiam: quia homo potest experiri quod cum aliquid condensatur minor efficitur quantitas eius manente tota materia que prius erat in eo: quia secundum philosophum primo physi. Essentia maere cuiuslibet rei est naturaliter incorruptibilis secundum se totam: et secundum quamlibet eius partem.

¶ Preterea: materia est de essentia substantie corporee. Substantia autem corporea condensari potest manente tota substatia eius.

¶ Preterea: experitur homo quantitatem esse quandam formam: actualiter enim visum mouet: quamuis mediante colore. materie autem talis actio non potest competere: est enim principium pure passiuum: quantum est ex se.

¶ Contra etiam predictam opinionem arguitur per rationem. Ex materia et forma substantiali constituitur vnum per essentiam: sed ex quantitate et forma substantiali non constituitur vnum per essentiam. est enim quedam actualis natura cui per se conuenit esse in specie eadem: quamuis sit diuersarum substantiarum in specie differentium: ex tali autem natura et substantiali forma non potest constitui vnum per essentiam.

¶ Dicendum ergo ad argumentam quod quantitatas non est materia: nec vt dicunt aliqui est precedens ordine nature omnemformam substantialem in materia. hoc enim reprobatum est li. 2. Sed est accidens quod est immediatius inter omnia alia accidentia inest substantie corporee: nec tamen ex hoc sequitur quod absque ea corpus quod est substantia posset remanere in suo naturali esse: quia sic est ordo nature a suo conditore institutus: vt substantia corporea a suis propriis passionibus separari non possit.

¶ Et preterea quamuis quelibet quantitas presupponat in materia aliquam formam substantialem incompletam: seu aliquem gradum forme substantialis incompletum: tamen semper vel quandoque completiua forma substantie corporee praesupponit ordine nature in materia aliquam dimensionem: saltem interminatam: cuius completio et terminatio praesupponit ordine nature in materia completam formam. Completa autem forma destructa vel separata compositum naturaliter resoluitur ad materiam: quia stabilitas existendi est in composito per complementum.

¶ Secundum argumentum ad partem aliam: quamuis gratia conclusionis posset concedi: tamen forma sua non multum valet quamuis enim ex institutione species panis immediate representet corpus christi: vt sub ea contentum: tamen ex naturalisua aptitudine immediatius representat substantiam panis: quamuis non sit conetnta sub ea: quia quamuis in hoc sacramento sit sine subiecto: tamen in ea remanet naturalis aptitudo ad essendum cum substantia panis: vt sit in subiecto.

Questio. III.

Tertio queritur vtrum in inta conuersione annihiletur substantia panis. Et videtur quod sic. Illud de quo nihil remanet annihilatum est. Sed post conuersionem substantie panis in substantiam corporis christi nihil de substantia panis remanet: ergo per conuersionem annihilatur.

¶ Item si vna contradictoriarum est vera: altera est falsa: et econuerso. Sed per conuersionem substantie panis in substantiam corporis christi hec est falsa: substantia panis est aliquid: ergo eius contradictoria: ista scilicet sub stantia panis est nihil: vera est.

Contrarium dicit hu. 2. libro de sacr. pr. 8. c. 7. I. 9.

¶ Respondeo quod quamuis post conuersionem substantie panis in substantiam corporis christi nihil de substantia panis remaneat: tamen: et quia substantia corporis christi inquantum conuersa est substantia panis in ipsum aliquid est: annihilata non est: quod enim annihilatur non conuertitur in aliquid: nec tamen de ipsa aliquid remanet: et potest poni aliquale exemplum: quamuis in pluribus difsimile: possibilitas enim ad formam concretam materie: vel secundum alios que est ipsa materia conuertitur in ipsam formam: que secundum aliquos nominat partem substantie que generatur: et secundum alios totam essentiam: nec post conuersionem remanet: nec tamen amuihilatur: quia conuersa est in formam que aliquid est.

Ad primum in oppositum cum dicitur quod illud de quo nlhil remanet annihilatum est etc. dico quod non est verum si in aliquid aliud conuersum est.

¶ Ad secundum dicedum: quod contradictoria istius: substantia panis est aliquid: est hec: substantia panis non est aliquid: sed quamuis hec sit vera: substantia panis postquam conuersa est in corpus christi non est aliquid: tamen ex hoc non sequitur quod sit annihilata: quia in aliquid est conuersa.

Questio. IIII

QUarto queritur vtrum illa conuersio siat in instanti. Et videtur quod non: quia aut in eodem. instanti in quo vltimo est substantia panis sub dimensionibus suis: est sub eisdem corpus christi: autem in alio: non in eodem: quia cum corpus christi sit ibi per conuersionem substantie panis in ipsum: in eodem instanti substantia panis esset et non esset sub dimensionibus suis: quod est impossibile. Si in alio: cum inter quelibet duo instantia sit tempus medium: vt demonstratur 6 phy. conuersio sub stantie panis in corpus erit in tempore: omnis enim conuersio est in tempore: inter cuius initium et complementum est tempus.

¶ Item sicut se habet fieri conuersionis ad suum factum esse: ita mensura vnius ad mensuram alterius. Sed factum esse conuersionis est terminus sui fieri: ergo mensura facti esse est terius mensure ipsius fieri. Sed instans quod est mensura facti esse conuersionis non est terius nisi temporis: ergo fieri conuersionis est in tempore.

¶ Item dum panis conuertitur in corpus christi non est conuersus: quia sicut dicitur primo periher. quod sit non est. Sed si panis conuerteretur in corpus christi in instanti: simul conuerteretur et esset conuersus: ergo non conuertitur in instanti.

¶ Item impossibile est transire distantiam nisi in tempore: secundum philosophum 6 phy. Sed maxima est distantia inter substantiam panis et corpus christi: ergo impossibile est eam per conuersionem transire in corpus christi nisi in tempore.

¶ Item conuersio que sit per actionem successiuam non fit in instanti. Sed hec conuersio sit per prolationem forme que successiua est: ergo non fit in instanti.

Contra successio in opere est propter aliquam resistentiam patientis ad agens: vt probari potest per dicta philosophi: 4. pilosophy. Sed nulla est resistentia panis ad virtutem diuinam per quam sit conuersio: ergo illa conuersio successiua non est. ad quod sequitur quod sit in instanti.

¶ Item secundum philosophum libro predicamentorum. Substantia non suscipit magis et minus: sed quod non suscipit magis et minus non potest successiue acquiri vel corrumpi: ergo substantia panis non conuertitur successiue: sequitur ergo quod in instanti.

Respondeo quod illa conuersio fit in instanti: omnis enim successio in mutatione causatur: vel ex resistentia mobilis ad motorem: vel medii ad motorem: vel ratione vtriusque: vt accipi potest a Conmentatore super. 4. philosophy. et puto quod sub resistentia ipsius medii debeat comprehendi diuisibilitas spacii per comparationem ad limitationem virtutis in motore. Unde quamuis corporale medium angelo non resistat: tamen: quia limitate virtutis est non posset se transferre ab oriente in occidentem pertranseundo spacium in instanti: vt declaratum est li. 1 di. 37. Uirtus autem conuertens substantiam panis in corpus christi non est limitata. illa enim conuersio sit per virtutem diuinam que infinita est: nec sibi resistit substantia panis: quia tota natura substantie panis perfecte subditur diuine virtuti: nec est aliquod medium per quod ista conuersio siat: hic enim non habet locum proprie loquendo: nisi in mutatione localti. panem enim non esse corpus christi nihil positiuum dicit: et tamen si esset medium non oporteret quod causa ret successionem in diuina operatione: deus enim vnum inapidem transferre posset ab oriente in oxcidentem per totum medium in instanti: non enim opetet quod diuisibilitas medii causet successionem in mutatione nisi cum hoc mutans sit limitate virtutis. Restat ergo quod deus potest conuertere panem in corpus christi conuernone non successiua: et quia conuenientius est ex quo est possibile eam fieri sine successione quam cum successione: concedendum est illam non esse successiuam: et ex conseqenti eam fieri in instanti: sicut enim mutatio suc cessiua est in tempore: ita non successiua est in instanti.

Ad primum in oppositum dicunt quidam quod in eodem instanti in quo vltimo est substantia panis sub dimensionibus suis est primo corpus christi sub eiusdem: non enim est inconueniens substantiam panis esse in illo instanti inquantum est finis temporis preteriti: et non esse in eodem inquantum est initium temporis futu ri.

¶ Sed contra: quia contradictoria realiter non possunt esse in eodem instanti.

¶ Alii dicunt quod in eodem instanti in quo vltimo est substantia panis sub dimensionibus suis non est primo corpus christi sub dimensionibus eisdem: sed in aliquo quod est immediatum illi: quamuis enim in tempore quod est in motu primi mobilis sicut in subiecto quod proprie est tempus: non possit vnum instans immediate se habere ad aliud instans: tamen non sic est de in stantibus que sunt termini propriarum mensurarum: que extenso nomine temporis aliquando dicuntur tempora. Dicunt ergo quod vltimum instans mensure proprie existentie substantie panis sub dimensionibus suis: et primum instans mensure proprie essentie corporis christi sub eisdem dimensionibus ita. se habent quod inter ea nihil est medium: coexistunt enim ambo vni instanti mensure communis: sicut enim non est inconueuiens plura puncta que sunt termini linearum conuenientium in centro conuenire in ipso centro: cum tamen sit indiuisibile sic non est inconueniens plura instantia mensurarum propriarum coexistere vni instanti mensure communis.

¶ Alii dicunt quod non est dare vltimum instans in quo vltimo sit substantia panis sub dimensionibus suis: quamuis permanentia sint in suis teris initialibus: nulla tamen res siue permanens siue successiua est in suo finali terio: cui concordat quod dicit philosophus. 8. phlsophy scilicet quod instans est signum posterioris passionis.

¶ Dicendum ergo quod in illo eodem instanti in quo primo non est substantia panis sub dimensionibus suis: est corpus sub eisdem: et hoc nullam implicat contradictionem.

¶ Ad secundum dicendum quod immediatus finis istius conuersionis est nunc primo panem in corpus christi conuersum esse: et hoc dicienrt a conuersione panis in corpus christi nisi sola ratione: et ego concedo quod instans quod est vtriusque mensura etiam aliquo modo differt ratione.

¶ Ad tertium dicendum quod in his que siunt in instanti simul est fieri et factum esse: quamuis prius ordine nature sit fieri quam factum esse: philosophus enim in verbo preallegato loqutur de his que fiunt successiue.

¶ Ad quartum solutum est ex dictis in questione

¶ Ad quintum dicendum: quod illa conuersio non sit per naturalem virtutem prolationis verborum: sed per virtutem diuinaque verbis assistit ad efficiendum conuersionem in illo instanti in quo est complementum prolationis verborum.

¶ Quanuis autem argumenta ad partem aliam debeant concediratione conclusionis: sed tamen ex vi forme non concludunt: posset enim deus si vellet primo formam substantialem panis conuertere in corpus christi. et postea materiam vel econuerso.

Questio QUinto queritur vtrum illa conuersio sit mutatio. Et videtur quod non: quia non est generatio: quia generatio non terminatur ad preexistens: nec corruptio: substantia enim panis non resoluitur in suam materiam: nec annihilatur: vt visum est: nec est augmentatio: nec diminutio: nequoe alteratio: nec secundum locum muta tio. Cum ergo secundum philosophum libro predicamentorum non sint plures species mutationis videtur quod ista conuersio non sit mutatio.

¶ Item in omni conuersione que est mutatio s¬ lud in quod sit conuersio dici potest fieri vel factum esse de eo quod in ipsum conuertitur vel conuersum est. Sed non potest vere dici corpus christi fieri vel factum esse de sub stantia panis: ergo substantia panis non conuertitur in ipsum per mutationem.

¶ Item mutatio accidens est: omne accidens vel est vel natum est esse in subiecto: sed hec conuersio non est: nec nata est esse in subiecto aliquo: quia tota substantia panis in totam substantiam corporis conuertitur: ergo hec conuersio non est mutatio.

Contra inceptio rei: et defectio sunt mutationes: sed per istam conuersionem substantia panis desinit esse panis ergo hec conuersio est cum mutatione. Sed non cum alia mutatione quam ipsa sit: ergo est mutatio.

¶ Item maior est mutatio rei que conuertitur in aliud secundum se totam quam rei que conuertitur in aliud secundum sui partem: sed in ista conuersione substantia panis conuertitur secundum se totam ergo ista conuersio est maxima mutatio.

Respondeo seundum pilosophum 6 philosophy. Tres sunt naturales mutationis scilicet ex non subiecto in subiectum id est ex ente in potentia in ens actu simpliciter: et hec est generatio. Et ex ente in actu simpliciter in ens in potentia: quam dicit philosophus ex subiecto in non subiectum: et hec est corruptio. Et ex subiecto in subiectum id est exr ente in actu in ens actu: sub qua comprehenduntur alteratio locimutatio: diminutio: et augmentum: quod sit per conuersionem nutrimenti in corpus. Sic dico quod extendendo nomen mutationis 3 sunt supernaturales mutationes. Una de nullo modo realiter ente in ens: et hec est creatio: cui conuenit ratio mutationis: eo modo quod dictum est in libro 2. di. prima: et hec inter mutationes naturales magis assimilatur generationi. Alia ex ente in nullo modo ens: et hec dicitur conuersio seu annih ilatio: que inter naturales mutationes magis assimilatur corruptioni. Alia est ex ente in octu secundum se totum in aliud ens actu: sicut est conuersio substantie panis in substantiam corporis christi: que inter naturales mutationes magis assimulatur mutationi qua nutrimentum mutatur in corpus: quod nutrimentum conuertitur in corpus preexistens in actu: et desinit esse quod erat ante. Inmultis tamen diciernt ipse due mutationes: quia per transitionem nutrimenti in corpus plus est de substantia in corpore quam ante: sed per transitionem substantie panis in corpus christi non est in eo plus de substantia: nec plus de quantitate quam ante: nutrimentum etiam et si desinat esse illud quod ante erat quantum ad formam: remanet tamen quantum ad materiam: hoc enim regulariter est in ominibus mutationibus naturalibus: quod aliquid manet commune vtrique terio mutarionis secundum opinionem que ponit materiam esse de essentia substantiae que generatur: nec eam esse aliquid conuertibile in ipsam: substantia autem panis post conuersionem non remanet: nec quantum ad formam nec quantum ad materiam. Unde in hac mutatione non manet aliquid vnum in numero commune vtrique terio mutationis: quamuis autem in hac mutatione terius ad quem qui est corpus christi non mutetur: tamen panis mutatur. Sicut enim dicit Gre. 5 mor. inter medium et si. mutari ex alio ad aliud ire est. In hac autem conuersione substantia panis ex vno ad aliud vadit: quia a sui natura recedit per hoc quod conuertitur in corpus christi.

Ad primum in oppositum dicendum: quod verbum philosophi non est intelligendum nisi de mutationibus naturalibus: hec autem mutatio non est naturalis.

¶ Ad secundum dicendum quod maior intelligenda est de mutationibus naturalibus: et tamen habet adhuc instantiam: corpus enim non potest vere dici fieri vel factum esse de illo nutrimento quod in ipsum conuertitur. Si autem inuenias alicubi dictum: panis sit corpus christi: vel corpus christi sit vel factum est de pane: vel illud quod fuit panis est corpus christi: exponas: quia tales locutiones virtute sermon o sunt falie: quia omnes includunt aliquid commune vtrique extremo mauere. Iste autem locutiones: panis con¬ uertitur vel mutatur: vel transubstantiatur: vel transit in corpus christi: sunt concedende tanquam simpliciter vere: quia non notant remanere aliquid commune vtrique extremo: sed tantum ordinem termini ad terium: et mutationem vnius in alium: et ideo vt placet aliquibus: quia hec prepositio de: non semper tenetur materialiter: sed aliquando ordinaliter: vt cum dicitur: de mane sit meridies: ideo hec: de pane sit corpus christi: distinguenda est: quia si ly de: teneatur ordinaliter vera est: sed hoc non valet: quia corpus christi nec sit de substantia panis: sicut de materia: neque etiam sit post substantiam panis que conuertitur in ipsum sicut meridies sit post mane: de quo dicitur fieri.

¶ Ad tertium dicendum: quod ista mutatio vltra terium a quo: et terminum ad quem non dicit aliquid reale absoutum: et ideo non oportet quod sit in alio quam in termino a quo: et preterea si esset accidens deus posset facere illud esse sine subiecto: ita vt dependeret a sola habitudine terminorum et a virtute diuina.

Quaestio. VI SEXTO queritur vtrum hec mutatio sit mirabilior omnibus aliis mutationibus. Et videtur quod sic. illa mutatio qua nihil mutatur est omnibus aliis mirabilior. Sed hec est huiusmodi: hac enim non mutatur corpus christi nec substantia panis vt videtur: quia nec localiter mouetur: nec alteratur: nec augmentatur: nec minuitur: nec generatur: nec corrumpitur: quia nec resoluitur in materiam: nec annihila tur: vt superius habitum est: ergo hec mutatio est omnibus aliis mirabilior.

¶ Item hec mutatio mirabilior est filii dei incarnatione: est enim ad credendum difficilior. Unde et plures illam credunt quam istam. Sed in carnatio est mirabilior creatione: vnde dicitur in scta ecclesia: quod deus humane substantie dignitatem mirabiliter condidit: et mirabilius reformauit: ergo hec mutatio mirabilior est incarnatio et creatione.

Cnotra. de consec. di. 2. Reuera: et recitat magister in littera precedentis di. c. 4 per creationem et filii dei natiuitatem de virgine probatur possibilitas conuersionis substantie panis in corpus christi. Sed si ille non essent mirabiliores ista probatio non valeret: ergo mirabilior est creatio: et etiam filii dei incarnatio quam hec mutatio.

Respondeo quod illarum mutationum: quarum est equalis mensura: illa simpliciter mirabilior est: in cuius terio a quo minus est de possibilitate ad terminum ad quem: creationis autem et incarnationis et istius mutationis sunt mensure equales: quelibet enim facta fuit in instati: et in terio a quo creationis: qui terminus est non aliquid: non est aliqua possibilitas ad aliquid. Sicut enim dicit Auic. primo metaphy. c. 5. si proprietas fuerit aliquid: aliud de quo illa dicitur erit aliquid: in termino autem ad quem ipsius incarnationis: qui terius fuit natura humana: fuit sola possibilitas obedientie ad hoc vt vniretur persone filii dei: in substantia etiam panis est possibilitas obedientie ad hoc vt conuertatur in corpus christi: sequitur ergo quod creatio sit mirabilior quam incarnatio filii dei: et quam conuersio substantie panis in corpus christi: quia etiam incarnatione terius ad quem scilicet persona filii dei magis excedit naturam humanam quam corpus christi substantiam panis: minor fuit possibilitas in natura humana ad hoc vt vniretur persone filii dei vt natura supposito quam in substantia panis ad hoc vt conuerteretur in corpus christi: et ideo incarnatio simpliciter fuit mirabilior quam conuersio panis in corpus christi: hec tamen aliis duabus mira bilior est secundum quid: inquantum scilicet terminus ad quem est aliquid preexistens: quod per conuersionem substantiae panis in ipsum non augetur: nec aliquo modo mutatur.

Ad primum in oppositum dicendum: quod minorest falsa: in hac enim conuersione substantia panis mutatur: et duplici mutatione secundum aliquos: et quia desinit esse illud quod ante erat: et quia conner¬ titur in illud in quod ante conuersa non erat: quarum prima quamuis non sit corruptio: tamen magis assimulatur corruptioni: et secunda quamuis non sit generatio tamen magis assimilatur generationi.

¶ Uel dicendum melius quod prima assimilatur expoliationi nutrimenti a sua forma: et secunda conuersioni nutrimenti in corpus christi: hec autem mutatio sub aliqua nominatarum in armuo non continetur: vnde argumentum procedit ab insufficienti.

¶ Ad secundum dicendum quod difficultas credendi non tantum contingit ex maiori mirabilitate rei credite quantum est ex parte sua: sed etiam ex indispositione credentis propter vsum et consuetudinem contrariam: quod etiam dicitur reparatio hominis mirabilior quam eius conditio non concludit incarnationem esse simpliciter mirabiliorem creatione: quia restauratio hominis etiam cum incarnatione includit creationem gratie: non enim homines quantum ad efficaciam reformantur: in quorum animalibus gratia non creatur.