Articulus 2

Quaestio

PRimo ostendo quod penitentia non est vitrtutis vna species specialissima quia alterius speciei est peccatum in seipsum quam peccatum in proximum: et illa quam peccatum in deum. Silimi liter peccatum cordis: oris: operis: diuersarum sunt specierum: cum ergo omnia ista obiecta sint penitentie: videtur quod poenitentia distinguatur in plures species: et sic non est virtutis ispecies specialissima sed subalterna.

¶ Item necessarium et non necessarium non sunt eiusdem speciei. Sed poenitentia de mortalibus est necessaria: non autem de venialibus: quia se compatiuntur cum gratia gratum faciente: ergo plures sunt species penitentie.

¶ Item per rationem generalem non potest constitui species specialissima: sed hitus constituuntur in specie per formales rationes obiectorum: cum ergo peccatum sub ratione generali cuilibet peccato obiectum sit penitentie: et poenitentia non est virtutis species specialissima.

Contra quamuis fides sit respectu plurium credibilium: tamen est virtutis species specialissima: eo quod propter vnam virtutem credit omnes alias: ergo a simili quamuis penitentia sit respectu omnium peccatorum: tamen est virtutis species specialissima: cum omnia peccata detestentur sub ratione vna.

Respondeo quo poenitentia est virtutis vna specieus specialissima: est enim respectu omnium peccatorum sub vna ratione communi non communitate qua sit praedicabilis de quolibet peccato vt est communitas generis: sed communitate qua reperitur in quolibet peccato tanquam aliquid distinctum non secundum rem: sed secundum rationem a qualem specie peccati. Unde quamuis quodlibet speciale peccatum sit peccatum contra iuslitiam legis diuine expiabile per actum penitentis: tamen hoc cum reduplicatione non praedicatur de aliqua specie peccati: quia sine reduplicatione acceptum consideratur vt genus cuiusset peccati: sed cum reduplicatione accipitur vt pars secundum rationem distincta a qualem peccati specie: exemplum predictorum: animal predicatur de qualibet specie animalis: non tamen animal inquantum animal: hec enim falsa est: homo est animal inquantum animal: quia primo consideratur vt genus: et sic realiter id est cum qualibet specie ratione differens: sed non praedicatur de specie inquantum ratione differens: sed inquantum realiter idem: cum autem accipitur cum reduplicatione consideratur inquantum ratione differens a specie: et ideo cum praedicatur de specie cum sui reduplicatione implicatur praedicari de ea per hoc quod est secundum rationem differens ab ea: animal ergo inquantum animal non est genus: sed inquantum significat realiter idem cum qualibet specie animalis: modo tamen indeterminato: sicut ergo vides quod scientia de animali inquantum animal est vna specie scientie distincta a scientia que est de homine in quantum homo: et sic de aliis: sic poenitentia que est de proprio peccato actuali sub ratione qua est contra iuslitiam diuine legio expiabile per actum penitentis est vna species virtutis specialissima.

Ad primum in oppositum dicendum: quod non valet: quia omnia illa detestatur poenitentia sub vna ratione communi.

¶ Ad secundum dicendum quod maior est falsa: loquendo de necesario et non necessario non absolute: sed ad consequendum remissionem peccati: sicut enim charitas perfecta et imperfecta eiusdem sunt speciei: cum tamen perfecta non sit ad iustisicationem necessaria: et imperfecta sit ad hoc necessaria: sic non habetur perfecta: ita poenitentia imperfecta quae est respectu mortalium tantum: et perfecta quae est respectu mortalium et venialium simul: eiusdem speciei sunt: quamuis secunda non sit necessaria ad iustificationem: poenitentia autem respectu venialium et non mortalium virtus non est.

¶ Ad tertium dicendum quod per rationem generalem generalitate praedicabilitatis non constituitur spes specialissima: nec sic est generalis formalis ratio obiecti poenitentie: sed dicitur generalis: quia in quolibet peccato reperitur: exemplum: quamuis ratio animalis praedicetur de ratione hominis et asini: quia secundum philosophum. 4. metaphy. ratio quam significat nomen est diffinitio: hec autem est vera: animal rationale mortale est substantia animata sensibilis: et hec: animal irrationale rudible est substantia animata sensibilis: tamen diffinitio animalis non praedicatur de praedictis diffinitionibus. Diffinitio enim animalis inquantum animal est substantia animata sensibilis tantum. Unde animal inquantum animal consideratur vt pars speciei.

¶ Argumentum ad partem aliam gratia conclusionis concedatur.

Questio II

SEcundo quaeritur vtrum poenitentia contineatur sub iustitia. Et videtur quod non: nulla virtus theologica continetur sub iustitia: sed poenitentia est theologica virtus: per illam enim principaliter reconciliamur deo ergo poeitentia non continetur sub iustitia.

¶ Item omnis virtus que continetur sub iustitia est moralis: sed poenitentia non est moralis virtus: quia secundum philosophum. 2. ethi. c. 5. et. 6. virtus moralis consistit in medio: poenitentia autem non: refugit enim omne peccatum: non quoddam sic: et quoddam non: ergo poenitentia non continetur sub iustitia.

¶ Item iustitia virtus respicit equalitatem inter extrema: secundum sententiam philosophi 7o ethi. c. 5. Sed poenitentia cum sit circa operationes hominis ad deum non respicit equalitatem: quia deo non possumus rependere equale pro beneficio recepto: secundum philosophum. 8. ethi. c. vlt. neque equalem emenda pro peccato commisso: ergo poenitentia non continetur sub iustitia.

Contra gl. super illud psalmum. Sacrificate sacrificium iustitie. Quid iustius quam vt quisque suis peccatis potius quam alienis irascatur: seque puniens per poenitentiam satisfactionem deo offerrat: quasi dicat et hoc iustum est: in quo expresse habetur quod actus penitentie est actus iustitie.

¶ Item glo. super illud primo Cor. vndecimo. Si nosmetipsos diiudicaremus: dicit. Nosmet ipsos diiudicaremus penitendo: penitere ergo est seipsum diudicare: sed diudicare est actus iustitie: ergo poenitentia continetur sub iustitia.

Respondeo quo poenitentiam contineri sub iustitia tripliciter potest intelligi. Unomodo sicut pars integralis continetur sub toto integrali. Alio modo sicut pars subiectiua continetur sub toto vniversali. Tertio modo sicut pars potentialis continetur sub toto correspondente potentiali.

¶ Primo modo dicunt aliqui poenitentiam contineri sub iustitia: ad integritatem enim iustitie concurrunt due partes scilicet declinatio mali: et operatio boni: per poenitentiam autem est declinatio mali: non tantum enim per poenitentiam habilitatur homo ad declinandum malum culpe: sed etiam ad faciendum opera bona inquantum secundum iustitiam diuine legis ordinata sunt ad expiationem culpe: poenitentia ergo non continetur sub iustitia modo primo: nec etiam modo secundo proprie loquendo de iustitia: quia parti: subiectiue plene conuenit diffinitio totius: sed poenitentie non plene conuenit plena ratio iustitie proprie dicte: quia iustitia circa operationes quae sunt ad alterum obseruat rationem debiti et equalitatis: sicut in 3 libro ostensum est: quamuis autem per poenitentiam reddat homo deo debitum ex legis divinae necessitate: non tamen potest reddere equale: magnitudo enim malitie culpe excedit magnitudinem cuiuscumque emende: quam penitens potest facere: quamuis si homo faciat quod in se est misericordia dei quietet residuum: non enim exigit ab homine vltra id quod potest: et quamuis poenitentie non conueniat plena ratio iustitiae: non tamen propter hoc est inferior virtus quam iustitia proprie dictam: que est ad proximum duplici de causa: tamen quia nobilius est immediate ordinari ad deum quam immediate ad proximum: tamen quia non facere deo equalem emenda non conuenit poenitentie: nisi ex impotentia penitentis non ex malitia voluntatis: quia vere penitens vellet facere equalem emendam si posset.

¶ Tertio modo poenitentia continetur sub iustitia: pars enim potentialis dicitur qui participat aliquam virtutem totius: sed non totam: poenitentia autem in hoc participat virtutem et modum iustitie: quia circa operationes quae sunt ad alterum scilicet ad deum obseruat rationem debiti ex legis necessitate: non tamen per poenitentiam redditur equale: quia non est possibile poenitenti: quod autem sic sub iustitia contineatur patet per illud quod dicitur de pe. dist. 3. ca. poenitentia el. 2. Poenitentia est quedam dolentis vindicta puniens in se quod dolet commisisse. Uindicare autem malefactum puniendo pertinet ad rationem iustitie.

Ad primum in oppositum dicendum: quo penitentia non est virtus theologica: non enim habet deum pro obiecto: sed culpam sub ratione que est superius dicta: deum autem pro fine immediato. Unde cum dicimus quod penitentia reconciliat deo non tangitur ordo penitentie ad deum: sicut ad obiectum: sed sicut ad finem immediatum.

¶ Ad secundum dicendum: quod poenitentia est virtus moralis: sed quarundam virtutum moralium materia non est vniversali virtuti contraria: sicut sunt passiones delectabiles: circa quas est temperantia: et terribiles: circa quas est fortitudo: sed secundum excessum vel diminutionem: et sic dicunt aliqui quod respectu talis materie virtus moralis obseruat medium: et circa materiam resecando superabundantiam: et circa resecandi modum debitas circumstantias obseruando: materia autem poenitentie secundum quamlibet sui partem virtutem corrumpit: autem ad eius corruptionem disponit ideo penitentia non obseruat medium circa materiam suam: sed totaliter ipsum excludit: et circa excludendi modum obseruat medium per comparationem ad rationem rectam. Sed cum virginitas que est nobilis virtus excludat omnem delectationem veneream: videtur predicta solutio implicare vnum falsum: implicado quod quelibet virtus que est circa delectationes venereas: non tantum obseruat medium per comparationem ad circunstantias: sed etiam per comparationem ad materiam: dic ergo quod verbum philosophi non sic est intelligendum quod semper verum sit virtutem obseruare medium per comparationem ad materiam sed sufficit quandoque obseruare quantum ad circumstantias per comparationem ad rationem rectam.

¶ Ad tertium dicendum quod ad partem potentialem iustitie non requiritur equalitas: vt ex dictis in questione potest videri.