Quaestio 7

SEquitur de pertinentibus ad diuersa genera creaturarum. Vbi primo quaerebantur quaedam pertinentia ad omnes creaturas intellectuales. Secundo quaedam pertinentia ad omnes creaturas corporales. Tertio quaedam specialiter pertinentia ad creaturas incorporeas scilicet ad angelos. Quarto quaedam specialiter pertinentia ad creaturas intellectuales corporea scilicet homines.

CIRca primum istorum quaerebantur primo quaedam pertinentia ad intellectum intellectualis creaturae. Secundo quaerebantur quaedam alia pertinentia ad eius voluntatem. Et circa primum istorum quaerebatur vnum de intelligendo seipsas: & duo alia de intelligendo deum. Illud vnum erat, vtrum intellectus creatus seipsum & ea quae per essentiam suam sunt in ipso, intelligat per se absque omni specie rei intellectae: an per aliquam speciem eius qua informatur. Quia non nisi per species, arguitur per hoc quid dicit philosophus in iii. de anima. Intellectus cognoscit se sicut alia a se. & loquitur de illis aliis quae sunt extra ipsum. Illa autem non cognoscit nisi per eorum species. vt enim dicit ibidem, lapis non est anima: sed species lapidis. ergo &c.

CONtra. Intellectus intelligit rem per id quod penes se habet de re: ita quod tanto verius intelligit rem, quanto verius habet esse apud intellectum. Cum ergo verius sit res apud intellectum por suam essentiam quam per suam speciem: verissime ergo intellectus se ipsum, & quae per essentiam suam sunt apud ipsum, per essentiam illorum existentem apud seipsum intelliget, & non per aliquam speciem eorum.

QVAEstio ista non solum est de ipso humano vel angelico intellectum, in telligendo se & alia creata quae sunt in ipso per essentiam: sed etiam de intelligendo deum visione beata: in qua per essentiam ipse est in intellectu sicut in cognoscente & intelligente. Sciendum est ergo hic in principio: quod quorundam erat opinio de intellectu quocumque creato: quod ex se solum in potentia est ad actum intelligendi quaecumque. propter quid oportet ipsum determinari per aliquid ad illud quod debet ab ipso intelligi: quo de potentia intelligente fiat actu intelligens: etiam st illud sit intelligibile primum quod deus est: ita quod fine illo determinante nullo modo quicquam potest intelligere. & hoc quemadmodum oculus cor poris colorem praesentem in luce, sine aliquo determinante ipsum, vt aliqua specie qua informatur ad colorem videndum:, ipsum videre non posset omnino. Et, vt dicunt, per huiusmodi determinans, intelligibile comiunctum est intelligenti, sicut & visibile videnti: & est forma quodammodo intelligentis & vnum cum ipso & simile ei. Tale autem determinans, vt dixit illa opinio, non est nisi species intelligibilis informans intellectum & impressa ipsi vt subiecto: sicut species coloris se habet ad oculum. Idcirco ergo dicunt tenentes eam, non solum quod intellectus non intelligit se neque alia quae sunt praesentia ei per essentiam sine huiusmodi specie media: sed etiam quod nec deum in visione gloriosa videt aut intelligit si ne huiusmodi specie media: quam (ut dicunt) res ipsa intellecta maxime cum deum videndo intelligit ex se ipsi menti imprimit: & disponit ipsam ad intelligendum siue videndum. Sic tamen quod specialiter in videndo deum species illa ex se non sufficit ad hoc nisi cum hoc sit praesens ipsa res visa vel intelle cta: sicut oculus corporis informatus specie coloris non potest videre nisi sit coloratum praesens. Et dicunt specialiter de huiusmodi specie quae est impressa a deo ad intelligendum ipsum: quod per ipsam fortificatur aspectus ipsius intellectus vt dirigatur in deum tanquam in obiectum: & vt intelligatur de us non naturaliter, vt qui non possit latere intellectum huiusmodi specie informatum: sed quod solum in telligatur aut videatur secundum quod vult, & inquantum vult, & quando vult. Et cum hoc etiam dicunt quod illa species de deo non est tamquam obiectum: vt in eam dirigatur aspectus: quia talis visio dei non esset nisi aenigmatica, & per theorias. Vnde dicunt in summa, quod illa species dei non sufficit representare essentiam diuinam sicuti est licet deo assimiletur quantum possibile est creaturam deo assimilari: quoniam ipsa diuina essentia omnino est simplex, & in ea sua essentia est suum esse: quod est fundamentum omnium diuinorum attributorum, & emanationis personarum, & ratio intelligendi creaturas omnes, & ordinem omnium saeculorum: et quod ideo illa species deficit diuinam essentiam, sicut est, representare. Et videtur ista opinio confirmari per hoc quod dicit Augustinus. ix. de trinitate. cap. ix. Quemadmodum cum per sensus corporis discimus corpora fiat aliqua similitudo in animo nostro quae in phantasia memoriae est. et infra post aliqua interposita. Ita cum deum nouimus. et infra. Verbum est: fitque aliqua dei similitudo. vbi continuo subdit Augustinus, quod species coloris in anima melior est quam in ipso corpore: inquantum in meliore natura est. Illa vero quae dei inferior est, quia in inferiore natura est: & cum mens ipsa se nouit aequalis est, quia neque inferioris essentiae notitia, sicut corporis, neque superioris sicut dei.

HAEC sunt fundamenta rationum, vt credo, ponentium neque deum neque seipsum neque aliquid quod in eo praesens est per essentiam, posse intelligi a quocunque intellectu creato nisi per suam speciem informantem intellectum.

CVius contrarium opinamur esse verum. Vnde ad euellenda fundamenta opinionis illius maxime circa dei visionem per essentiam nudam, Primo supponendum est: quod semper dignius est & melius ponere per pauciora & minora quae pos sibile est poni per illa, quam per plura. Superfluum enim est fieri per plura, quid potest fieri per vnum aut per pau ciora, sicut dicit philosophus in is. physic. commendato in hoc dicto Empedoclis super dicta aliorum. & hoc maxime verum est in operibus naturae & gratiae: vbi agens primum quod deus est, est summa ratio: cuius nihil est agere superflue aut invanum. Secundo supponendum est: quod licet pluribus modis vtitur Augustinus hoc no mine species, vt infra dicemus: illa tamen opinio loquitur solummodo de specie impressa intellectui, vt forma subiecto. Quibus suppositis, discurrendo per singula dicta in fundamentis eorum, dici mus primo ad primum articulum: quod bene verum est quod potentiam intellectus oportet determinari ad in telligibile, ad hoc vt ipsum intelligat: & quod hoc sit semper per speciem intelligibilis informantem intellectum: quando res intellecta per essentiam absens est intellectui: quemadmodum contingit de lapide quod non intelligatur nisi per lapidis speciem: cuius non est ratio, nisi quia per suam essentiam absens est intellectui. Vnde in iii. de anima: vbi sumitur radix ponendi intellectum per speciem determinari: quia scilicet anima est quodammo ea quae sunt intelligibilia. scilicet per intellectum, & sensibilia per sensum, dicit philosophus: quod necesse est quod aut ipsa res sit in anima, aut species eius. lpsae quidem res non sunt in anima, vt lapis. vnde necesse est quod species rerum sint in anima. Sed hoc intellige de specie impressiua quo ad sensitiuam partem, & de representatiua quo ad intellectiuam, vt infra dicetur. Vbi ergo contingit quod res per suam essentiam est in intellectu, aut praesens ei, mul to melius potest eum ad se intelligendum determinare per suam praesentiam quam per suam speciem informantem. Vnde etsi veritas rei vel vera entitas eius non esset alia quam illa quam habet apud intellectum: tunc ipsa specierei in intellectu esset ipsa veritas rei per essentiam: vt si balneum non esset in materia, verum balneum esset in anima, vt dicit Commentator super. xii. metaphysicae. Sicut ergo nunc species balnei in anima est ratio & dispositio sufficienter determinans intellectum ad intelligendum balneum quid est extra: sic si ipsa esset vera essentia balnei apud intellectum, seipsa determinaret sufficienter intellectum ad intelligendum seipsam dum tamen esset intellectus dispositus ad intelligendum quae sunt in ipso aliter quam per species a phantasmatibus: qualem dispositionem habebit intellectus noster separatus: vel in glorificatione etiam coniunctus. Sed de in tellectu secundum hunc statum non est hic quaestio. Vnde intellectui creato cuicumque existenti in statu tali quo natus est intelligere absque speciebus a phantasmatibus: dicimus quod sufficit interior praesentia intelligibilis, scilicet vt intelligatur absque omni alia specie determinante. Vnde Augustinus. viii. de trinitate. cap. vii. dicit de cognitione dei. Potes iam notiorem deum habere quam fratrem. Plane notiorem quia praesentiorem: notiorem quia certiorem. Vnde tunc omnino non videbimus deum per aliquam coniunctionem qua inhaerebit nobis vt forma intellectus, secundum quod dicit dicta opinio, scilicet quia nobis inhaerebit per aliquam speciem sui, tanquam naturae inferiori: sed quia nos inhaerebimus ipsi tan quam naturae superiori, dicente Augustino. ii. de trinitate. cap. x. Qui credunt, digni habebuntur perdu ci a fide ad speciem. i. ad visionem, quo producens dictus est tradere regnum deo & patri. & sequitur. Tunc eos sibi illic faciens inhaerere vbi est aequalis patri. Et constat quod hoc est in puritate essentiae suae. Vnde & generaliter de cognitione intellectus nostri de seipso, & illorum quae incorporaliter sibi sunt praesen tia, dicit. ix. de trinitate. cap. iii. Mens ipsa sicut corporearum rerum notitias per sensum corporis colligit sic & incorporearum per semet ipsam. ergo & semet ipsam per semet ipsam nouit: quoniam est incorporea. & vt dicit in cap. proximo sequenti, neque ex alia natura est eius cognitio cum ipsa cognoscit se. Et secundum hunc modum similiter dicimus ad omnes alios sequentes articulos dictae opinionis: videlicet quod intellectum coniunctum est intelligenti verius per essentiae praesentiam quam per aliquam eius speciem: & est forma illius non inhaerens vt subiecto ad aliquam actionem eliciendum in aliud vel circa aliud: sed est forma ipsi obiecta vt cognoscenti, ad intellectum mouendum ad se percipiendum. Et per hunc modum vnum ex eis fit: vt ex intelligente & intellecto: vt ex mouente & moto: non autem vt ex forma & subiecto. Et quia actus intelligendi elicitus in intelligente ex tali vnione informatur secundum speciem & formam non impressiuam: sed expressiuam talis obiecti: & ipse actus informat intellectum tamquam operatio intrinseca ei inhaerens: ac per hoc ipsum intellectum assimilat sibi intelligentem: quod intellexit lo. cum dixit primae lo. iii. Cum autem apparuerit, si miles ei erimus. & in quo, & quomodo subdit. Quoniam videbimus eum sicuti est. Non dicit quia specie eius inferiori se, informati erimus. Vnde ad istam similitudinem in anima nostra nihil sufficit nisi ipsa sola praesens diuina essentia, dicente Augustino in x. de trinitate. cap. xv. Nec ipsa sibi nec ei quicquam sufficit recedente ab ea illo qui solus sufficit. Et per hunc modum determinans intellectum ad intelligibile & informans ipsum tamquam similitudo intellecti & species eius, potius poni debet eius actus qui consistit in no- titia de re intellecta, quam aliqua alia species ab ipso impressa. Vnde actus videndi quo oculus percipit extra rem visam obiectiue, perfectius assimilat oculum rei visae quam species rei impressa ei: quia species ista non informat neque assimilat oculum nisi sub ratione speculi. Actus vero ille informat & assimilat oculum sub ratione cognoscentis. & sic specie illa principalius informatur, & assimilatur rei visae organum quam vis visiua. in actu autem videndi contingit econuerso. Et quod deus praesens animae per essentiam vt obiectum manifestans nude essentiam suam, immediate videatur absque omni specie impressiua praeter actum vi dendi, si tamen ille species poterit dici, patet ratione alia quam induximus super hoc alias in quadam quaestione de veritate dei incidenter ad dissolutionem cuiusdam argumenti quae ibidem diffusius est tracta ta. Et erat ratio illa: quod si species aliqua a deo intellectui beato impressa esset: quae esset ratio videndi ipsum per essentiam: illa species necessario haberet repraesentationem eius quod de deo per ipsam videtur. quid omnino est impossibile propter infinitatem illius quod intellectus beatus videt de deo, siue visum il lud sit ipsa diuina essentia, siue quodcumque aliud ratione ab ipsa differens: vt ratio alicuius attributi vel emanationis personalis, aut persona, aut personalis proprietas, aut huiusmodi: vt sic non tantum sit impossibile dicere quod species illa est repraesentatiua trinitatis personarum in vnitate essentiae: immo etiam impossibile est dicere quod sit representatiua vnitatis essentiae: vt ipsa essentia primo cognita per spe ciem, vlterius cognoscatur trinitas per ipsam, quia trinitas in essentia fundatur. Quid etiam ex hoc pa tet aperte esse impossibile: quia trinitas non fundatur in essentia nisi ratione infinitatis essentiae. Si ergo trinitas cognoscitur per essentiam vt ipsa cognita est per speciem: per speciem igitur finitam cognoscetur essentia secundum rationem suae infinitatis, quod est omnino impossibile. Nec est in hoc aliqua differentia: siue hoc fiat naturaliter siue voluntarie deo se manifestante, siue etiam non nisi deo praesente vt obiecto cognito: dum tamen ponatur deus cognosci per huiusmodi speciem: vt ipsa sit ratio cognoscendi secundum quod species in oculo est ratio videndi hominem qui voluntarie repraesentat se conspectui hominis: etiam si po natur quod voluntarie speciem suam illi imprimat.

ET cum hoc ad idem est ratio alia ducens ad impossibile. Si enim species dei informans intellectum esset ratio intelligendi ipsum vllo modo: vt per hoc intellectus esset assimilatus deo sicut visus colori per speciem coloris: tamquam ratio videndi nudam dei essentiam & assimilandi ei quantum creatura potest assimilari: tunc necessario ista species plus esset representatiua de deo ex eis quae sunt in eius natura & essentia: quam sit aliquam creatura alia: aut etiam imago dei in homine aut in angelo: & sic potius deberet dici imago dei quam creatura intellectual homo vel angelus. Quare cum secundum Augustinum, Homo eo imago dei est quo capax eius est, per intellecum. scilicet aut capax esse potest: tunc ergo illa species plus capax dei esset: quam aliqua alia creatura quantuncumque intellectualis. & sic necessario illa species cset creatura intellectualis.

ET iterum. si talis esset illa species: tunc plus aut tantum repraesentaret de illis quae sunt supernaturaliter cognoscibilia de deo: quam ex creaturis aut per fidem in aenigmate cognoscitur: aut possibile est co gnosci de ipso. Et ita cum illa species in intellectu vnius beati visibilis esset obiectiue ab intellectu naturali alterius beati pura naturali cognitione: in illa ergo plus vel tantum cognosceret de deo pura naturali cognitione ex supernaturaliter cognoscendis per fidem, quam modo cognoscatur per fidem. & hoc est impossibile, scilicet quod alicuius creaturae naturalis cognitio possit attingere ad illa quae sunt purae cognitionis fidei. & sic illa species quae esset vni ratio videndi diuinam essentiam nudam in se, esset alii vt Theophania: in qua videretur de deo quod nunc a nobis cognoscitur de ipso per fidem Quid tamen illi negant omnino: secundum quod istam rationem alias induximus in quaestione iam dicta.

PER quod patet aperte quod impossibile est omnino ponere aliquam speciem repraesentantem aliquid eo rum quae in nuda diuina essentia videntur. Quia in rerum natura non potest esse neque est creatura receptibilis effigiei quae repraesentare illud potest: dicente Augustino. viii. de trinitate. cap. vi. Homo qui creditur iustus, ex ea forma & veritate diligitur quam cernit & intelligit ille apud se qui dili git. lpsa autem forma & veritas non est quo aliunde diligatur. & tunc sequitur quod intendimus. Non enim inuenimus aliquid tale praeter ipsam: vt eam cum incognita est credendo diligamus ex eo quod iam ta le aliquid nouimus, quicquid enim tale aliquid aspexeris: ipsa est: & non est quicquam tale. quoniam sola ipsa talis est quaelis ipsa est. Si autem speciem habenet in intellectu, planum est quod ei esset similis: vt per speciem huiusmodi eam incognitam credamus ex eo quod iam tale est non ipsa: vt non ipsa sola esset tale quale ipsa est. et sic non esset omnino tale. Si ergo species aliqua dei ponatur in intellectu beato: nullo tamen modo poni potest vt ratio cognoscendi, neque vt sufficiens, neque vt insufficiens, neque omnino vt intellectum in obiectum dirigens Quare nullo modo est ratio assimilandi: quia in hoc species est ratio cognoscendi quod est ratio assimilam di: quia econtra quod non est ratio assimilandi, non est ratio cognoscendi. Deus enim creaturas per ideas vt per species non cognoscit: nisi quia sunt rationes assimilandi sibi creaturas, quibus & ipse est eis similis, & cognoscit eas tamquam similis. Sed non est praedicta species impressiua vllo modo ponenda in ipso intellectu ad videndum deum, vt dispositio: nisi propter rationem cognoscendi & assimilandi: quia aliter ni hil faceret ad actum intelligendi gloriosum: nisi forte ponatur propter mentem eleuandam & fortificandam: quid tamen sufficienter facit lumen gloriae. Nullo ergo modo potest poni talis species in intellectu beato, nisi ponatur aliquid quod pertinet ad lumen gloriae intellectum eleuans: vt dispositio quaedam sanitatis in oculo mentis ad videndum deum. Maxime autem non debet poni ad intelligendum deum eo quod summe praesens est & intimus creatu ris: propter quod seipso intelligitur, vt dictum est. Et propter eandem causam, vt etiam dictum est, mens se cognoscens sine omni specie media se cognoscet. Vnde dicit Augustinus. x. de trinita. cap. vii. Non se tamquam sibi desit. mens requirat, quid enim tam cognitioni adest quam id quid menti adest: aut quid tam menti adest quam ipsa mens: Et ent sequitur in cap. ix. Cognoscit seipsam, nec ob aliud quam eo quod sibi praesens est. Vnde etsi mens se specie sua co gnosceret: illam speciem in seipsa, sicut in speculo spirituali respiceret: vt non solum species illa esset ratio tamquam medium ad cognoscendum se: sed etiam posset esse obiectum cognitum in quo se cognosceret. Quod aperte negat Augustinus in libro eodem cap. iii. vbi quaerit: cur mens vna cum alias mentes nouit, se non nouit: cum seipsa ni hil potest esse praesentius. Et quasi praua responsione data: vt statim prosequitur: quod hoc contingit in mentibus sicut in oculis corporis: vbi vnus oculus videt alios: non autem seipsum nisi in speculo alio a se: illam statim improbat: quia tunc nec mens omnino posset se videre, nisi vt in speculo, sicut nec oculus corporis se pont vi dere. Quod statim probat esse falsum dicens. Nec vllo modo putandum in rebus incorporeis contemplandis tale aliquid adhiberi ei: vt mens tamquam in speculo se nouerit: & hoc siue in speculo alio a se, siue quod ipsa est. Praeterea si in anima ponatur huiusmodi species, in ipsa cognoscibilis est, sicut obiectum: & in illa specie mens, sicut in speculo per suam imaginem. Sed tunc de ipsa specie quaero, vtrum mens illam cognoscat per seipsam vel suam essentiam, aut per aliam, quae est species speciei. Si per aliam cum illa, eadem ratione esset cognoscibilis ab intellectum. Si non nisi per aliam: ibit processus in infinitum. Ergo per seipsam: & hoc non nisi quia est praesens in anima, quare ergo mens seipsam per seipsam cognoscet cum sit sibi praesens. Si dicatur quod species est praesens secundum rationem informantis, non sic mens ipsa: hoc non refert: quoniam vna mens non potest esse alteri praesens nisi per suam speciem in notitia eius. Et tamen quaerit Augustinus, vt iam dictum est: cum alias mentes nouit, cur se non nouit: cum seipsa nihil potest esse praesentius. Vnde quia mens sibi praesentior est per identitatem essentiae quam mens alia praesens eidem per informationem speciei: sententia Augustini est proculdubio quod si aliam mentem potest nosse per hoc quod aliquo modo potest esse praesens apud eam, multo fortius & seipsam: cum ipsa sibiipsi alio modo est magis praesens. Et quod haec sit sententia Augustini videbitur in dissolutione argumenti. Si ve ro adhuc ponatur quod speciem illam qua se ponitur cognoscere, cognoscat per aliam speciem: vt per illam quae est in memoria. lpsa enim cum sit creatura aliqua, constat quod sit intelligibile quid obiectiue. Aut ergo per seipsam: aut per aliam. Si dictatur quod per seipsam: tunc eadem ratione, vt iam dictum est, mens sine omni specie cognoscet seipsam. Si dicatur per aliam: tunc quaero in quo formatur. Manife stum enim est quoniam neque in ipsa intelligentia, neque in memoria: quoniam iam vtrumque eorum specie infor matum est, & omnes huiusmodi species sunt eiusdem rationis, & plura numero eiusdem rationis: vt plures albedines in eodem subiecto: vel plures species eiusdem coloris in eodem oculo. Sic ergo de diuina essentia praesente intellectui creato, vt visibili per essentiam, & de ipso intellectu sibi praesente per substantiam, ponimus quod sine omni specie media cognoscuntur ab intellectum. Simili modo ponimus hoc idem de omni quod i suam essentiam praesens est in intellectu quocumque modo. Et ponimus omnia necessaria ad cognitionem & intellectum impleri per solam rei essentiam. propter quae videbatur illis ponenda species. per ipsam enim essentiam rei praesentem intellectui determinabitur ad ipsam intelligendam melius quam per speciem inhaerentem, vt dictum est. Dum tamen intellectus sit in tali dispositione quod absque sensu res per essentiam videre poterit: tunc nihil aliud ex parte videntis requiritur: nisi quod ad visibile se conuertat quadam spirituali & incorporea conversione, vt dicit Augustinus de cognitione mentis a seipsa. xiiii. de trinitate. cap. vi. Tale enim quod est prae sens per suam essentiam intellectui: similiter magis est coniunctum ei, vt forma eius existens in ipso, non vt in subiecto, tamquam forma inhaerens impressiua & informans ad actum essendi, sed vt obiectum in cogni tiuo, tamquam forma exemplaris expressiua siue repraesentatiua, praesens & mouens ad actum intelligendi. Et hoc est essentiale ad hoc quod aliquid sit sibi ratio intelligendi: & est perfectionis & in cognoscente & in co gnito. & est modus intelligendi quo deus intelligit seipsum seipso: & per consequens seipso omnia alia a se: vt alias habet determinari. Quia autem in creaturis requiritur species alia a re, vt ratio intelligendi siue representatiua siue vt impressiua: hoc est imperfectionis ex parte intelligentis: quia scilicet essentia eius non est ratio exemplaris in cognoscendo omnia alia a se: sed suiipsius solum: sicut est diuina essentia: quae non solum est aliorum ratio in cognoscendo per hoc quod est ratio exemplaris in cognoscendo se: sed etiam in essendo: inquantum est principium essendi omnia alia a se. Similiter est imperfectionis ex parte intel lecti: quia scilicet ipsum non potest esse per suam essentiam in intellectu. Et ideo vtrumque eorum secundum hoc quantum est ex se, prius est in potentia respectu vtriusque, hoc vt intelligat, illud vt intelligatur: deinde fiunt in actum cum hoc actu intelligit: illud vero cum actu intelligitur. Et secundum primum modum vtrumque eorum est alterum eorum in potentia: in actu vero secundum alium. Et secundum hunc modum etiam fiunt vnum intellectus & intelle ctum: scilicet per actum intelligendi existentem in intellectu informatum per essentiam intelligibilis: vt est forma & ratio intelligendi seipsum in intelligente. Et hoc est quid dicit philosophus in iii. de anima. Omnia ea quae sunt quodammodo est anima. Est enim scientia scibilia quodammodo: sensus autem sensibilia. Secantur igitur scientia & sensus secundum diuisionem entium. vbi dicit Commentator. Quemadmodum enim sensus & intellectus aut sunt in potentia aut actum: similiter sensibile & intelligibile: et si sentiens fuerit in potentia, sen satum erit in potentia: et si fuerit in actum, sensatum erit in actum. Similiter est de intellectu cum intellecto Necesse est igitur vt illa pars animae sit illa pars entium. Res enim quarum differentiae sunt eaedem, sunt eaedem in illo modo secundum quem habent easdem differentias. Intellectus ergo est intellectum, & sensus est sensa tum. Secundum hunc etiam modum intelligens & intellectum sibi assimilantur: & hoc per actum intelligendi potius quam per aliquam informationem speciei impressiuae. Illa enim assimilatio quae fit ex speciei informatione, inest secundum actum absque actuali consideratione, vt patet de assimilatione memoriae sensitiuae per speciem impressam ad id cuius est: qualis non est in vi intellectiua. Memoria enim intellectiua, si tamen sit proprie loquendo ponere eam, assimilatur rei per notitiam habitualem quam tenet: & quae eam informat: etiam cum mens nihil actu intelligat. vnde est in potentia respectu illius notitiae quae actualiter informat intelligentiam: a quae proprie dicitur intelligens esse in actum: secundum quod dicit philosophus in iii. de anima: quod nihil est actu eorum quae sunt ante intelligere. Et per hoc etiam intelligere debemus et ex dicto modo intelligendi impleri caeteras conditiones quae ad actum intelligendi requiruntur, vt patet etiam ex supra determinatis. Falsum est ergo quod dicit dicta opinio: quod illa omnia non habent fieri in intelligente nisi per speciem impressiuam, immo fiunt per essentiam intelligibilis informantem actum intelligendi: & per hoc ipsum intelligentem, vt est forma expressiua exemplaris: licet non vt forma inhaerens: secundum quod alibi de cognitione dei hoc specialiter exposuimus.

AD intellectum igitur dictae auctoritatis Augustini & consimilium, & etiam ad ampliorem notitiam totius libri de trinitate: maxime a libro. ix. & deinceps, oportet hic scire quod Augustinus vtitur secundum tres significationes nominibus istis quae sunt species & similitudo: quae inducunt obscu ritatem in libris eius. Vno enim modo appellatur species forma cuiusque rei naturalis quam habet in seipsa. & secundum hoc species dicitur forma diuinae essentiae. secundum quam visio nuda & aperta di uinae essentiae, & aliorum per ipsam dicitur cognitio siue visio per speciem, siue facie ad faciem. Vnde super illud primae Corinth. xiii. "Videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem", dicit Augustinus primo de trinitate. cap. viii. "Omnes iustos in quibus nunc regnat ex fide, perducturus est ad speciem": quam visionem dicit Apostolus facie ad faciem. De qua specie dicitur libro ii. cap. xix. Illa est species quae rapit omnem animam rationalem desiderio suo. Sed dum peregrinamur a domino, per fidem ambulamus: non per speciem. Eodem modo appellatur species forma rei corporalis extra intellectum. Vnde Augustinus libro iii. de trinitate. cap. iii. Est certe in corpore humano quaedam moles carnis, species, & ordo. Et secundum hunc modum etiam omnis forma rei naturalis species appellari potest generali ter, sed specialiter forma specialissima. de qua dicitAugustinus. viii. de trinitate. cap. vi. Cur diligimus Paulum: nunquid propter humanam speciem quam notissimam habemus: Secundo modo dicitur species similitu do formae rei naturalis, informans impressiue partem sensitiuam. non dico intellectiuam. Vnde dicit Augustinus libro x. cap. viii. Imagines in parte quadam sunt animae, quam habent & bestiae, scilicet in sensitiua, & exteriori particulari, & etiam in qualibet alia interiori. In sensu enim particulari visus huiusmodi forma est a re extra. Quod aparte probat Augustinus. xi. de trinitate. cap. ii. per totum. Quid etiam fiat a sensu in memoria, & d a memo ria in acie intelligentiae: aperte dicit in fine eiusdem capituli, & de illis tribus simul, cap. iii. per totum. vbi aperte tangit istum modum speciei & praecedentem, cum dicit. Pro illa specie quae sentiebatur extrinsecus, succedit memoria retinens illam speciem quam per corporis sensum condidit anima. Item cap. viii. Se sus accipit speciem ab eo corpore quod sentimus, & a sensu memoria, a memoria vero acies cogitam tis. Item cap. ix. In hac igitur distributione cum incipimus a specie corporis, & peruenimus ad spe ciem quae est in contuitu cogitantis, quatuor species reputantur quasi gradatim natae altera ab altera. secunda de prima, & tertia de secunda, quarta de tertia. a specie quippe corporis quod cernitur exoritur quae sit in sen su: & ab hac est quae sit in acie cogitantis. Et hoc totum intelligendum est de sensitiua parte. Huiumodi enim species vlterius nullam sibi similem specieum impressiuam format in parte intellectiua, nec de hoc Augustinus aliquid exprimit: sed potius contrarium exprimit, cum dicit. x. de trinitate. cap. v. loquens de tota anima nia. Nec secum potest itrorsum tamquam in regionem incorporeae naturae ipsa corpora inferre: imagines eorum conuoluit & rapit factas in semet ipsa de semet ipsa, dans eis formandis quiddam substantiae suae. Seruat autem aliquid quo libere de specie talium imaginum iudicet: & hoc est magis mens. i. rationalis intelligentia. Nam illas pertes animae quae corporum similitudinibus informantur, etiam cum bestiis nos communes habere sen timus. & clarum est quod hic similitudinem & imaginem accepit pro specie hoc secundo modo dicta. & libro xiii. cap. primo in fine. Habet memoria nostra imaginem suam incorporalem: sed corpori similem. Sed de his imaginibus corporum incorporalibus, habentibus tamen similitudinem corporum: & ad vitam exterioris hominis pertinentibus: iam satis locuti sumus. Nunc autem agimus de homine interiori, & eius scientia: quasi intelligat quod ad ipsum non pertinent imagines corporum. Sed de hoc forte alias erit sermo. Tertio modo dicitur species res cognita: vt obiectiue existens est in cognoscente vt est cognoscens, dans formam actui intelligendi: non autem vt forma impressiua inhaerens intelligenti. de qua dicit Augustinus viii. de trinitate. cap. v & similiter de specie primo dicta. Cum alicuius species vel loci vel hominis vel cuiuslibet corporis eadem occurrit oculis nostris quae occurrebat animo cum prius eam quam videremus cogitabamus: non paruo miraculo mouemur. Cum occurrit scilicet tamquam obiectum visus exterius. ecce species in re extra. Cum eam prius cogitabamus. ecce eadem in notitia mentis. Vnde sequitur ibidem. Et tamen firmissime concedimus quod speciem generalemque notitiam, quae certa nobis est, cogitamus. Ecce quomo do istam speciem appellat notitiam. & hoc non quia dat formam actui cognoscendi. Et huiusmodi notitia habet esse, & in memoria, & in intelligentia. vt in cap. eodem. Habemus quasi regulariter infixam naturae hu manae notitiam: secundum quam quicquid tale aspicimus, statim hominem esse cognoscimus. Ecce notitia vt est in memoria. sequitur continuo de eadem vt est in intelligentia. Secundum hanc notitiam cognitio nostra in formatur: & secundum species & secundum genera rerum vel natura insita vel experientia collecta. Specialiter autem secundum hunc modum dicitur species notitia positiua ex opposito notitiae priuatiuae. de qua dicit Au gustinus. ix. de trinitate. cap. x. Omnis secundum speciem notitia similis est ei rei quam nouit. Est enim & alia notitia quae est secundum priuationem. Similitudo seu simile etiam dicitur pluribus modis. Vno enim modo dici tur similitudo species creaturae quae est species primo modo praedicto. Sed hoc modo dicitur species omnis creaturae similitudo, respectu modi illius speciei quo forma diuina species dicitur: cuius omnis forma crea turae similitudo quaedam est non proprie & absolute species. secundum quod dicit Augustinus. xi. de trinitate. cap. v Quid non pro suo genere, ac pro suo modulo habet similitudem dei: Et hoc modo in similitudine cre aturae ministrare per angelos dicit se deus patribus: & adhuc nobis ostenditur in sacramentis. De qua similitudine dicit Augustinus primo de trinitate. cap. viii. Tunc reuelabitur a filio pater cum euacuauerit omnem principatum & potestatem: vt non sit necessaria dispensatio similitudinum. De quibus etiam dicitur in persona angelorum: Canticorum primo. Similitudines aureas faciemus tibi cum distinctionibus argento, quousque rex in cubiculo suo est. quod antequam fiat, videmus nunc per speculum in enigmate & in similibus. Secundo mod dicitur similitudo species secundo modo dicta: et ideo in sola sensitiua secundum praedicta. De huiusmodi similitudine dicit Augustinus. x. de trinitate. cap. v. Nec secum potest intror sus, vt supra. De hac etiam similitudine in pluribus auctoritatibus Augustini praedictis habita est mentio. Tertio modo dicitur similitudo notitia tertio modo dicta. de qua dicit Augustinus. xi. de trinitate. cap. iii. Voluntas aciem recordantis cum conuertit ad memoriam, vt ex eo quod illa retinuit ista formetur, fit in cogita tione similis visio. Et. ix. de trinitate. cap. x. Omnis secundum speciem notitia similis est rei quam nouit. Vnde appellans formam rei extra speciem, iuxta secundum modum praedictum, dicit in cap. xi. Habet ergo animus non nullam speciei notae similitudinem. Ex quo concludit quidam: quid isti pro se solent inducere. Quocirca inquam tum deum nouimus, similes simus. & infra. Notitia placita verbum est, fitque aliqua dei similitudo, quid est illud quod supra allegatum est. Et est luce clarius quod sumit ibi similitudinem in ista tertia significatione & praecipue pro notitia quae verbum est in intelligentia formata de notitia qua deum nouimus in memoria: & hoc in speciebus creaturae. Vnde & continuo subdit. Illa tamen notitia inferior est quia in inferiore natura est. Et haec quam sic habemus de deo in praesenti per fidem, & per aenigmata creaturarum, est notitia qua ei assimilamur diminute. sed illa qua intelligemus ipsum per suam essentiam in futuro, multo perfectior erit: quia facie ad facien. Iuxta illud quod dicitur primae loannis tertio. Fratres scimus quia nondum apparuit quod erimus. cum autem apparuerit: similes ei erimus. Et quare: quoniam videbimus eum si cuti est. Et hoc est quod dicit Augustinus loquens de ista notitia quae verbum dei est: accepta a creaturis, quae est similitudo in nobis, qua ei in praesenti assimilamur., xv. de trinitate. cap. xvi. Cum tanta sit nunc in isto aenigmate dissimilitudo dei & verbi dei: in qua tamen nonnulla similitudo comperta est: illud quoque fatendum est: quod etiam cum similes ei erimus quando eum videbimus sicuti est. Quod vtique qui dixit, hanc procul dubio quae nunc est dissimilitudinem attendit. Nec tunc naturae illius erimus aequa les. & infra. Tamen cum hoc fuerit, formata erit creatura quae formabilis fuit: vt nihil iam desit eius formae, ad quam peruenire deberet. quod intelligo quo ad actum actualis notitiae intellectus non alicuius speciei impressae ad ipsum actum eliciendum. Sic ergo patet quod illa auctoritas Augustini nihil valet ad: eorum propositum probandum: scilicet quod aliqua species secundo modo speciei, vel similitudo pe nes secundum modum similitudinis, sit in nobis de deo: nec hoc inuenietur, vt credo, in aliquo dicto Aua gustini. Patet etiam per idem ad aliud de triplici specie: dicendo quod similiter Augustinus non loquitur ibi nisi de specie tertio modo, & similitudine tertio modo: quae est ipsa notitia in cognoscente. Vnde spe ciem huiusmodi vel similitudinem corporis in anima, quam dicit meliorem esse quam in re, exprimit. ix. de trini tate, cap. xi. nomine phantasiae vel imaginationis: cum dicit. Cum per sensum corporis discimus corpora fit aliqua similitudo in animo nostro: quae phantasia memoriae est, non enim omnino ipsa corpora in animo sunt cum ea cogitamus: sed eorum similitudines. Melior est tamen imaginatio corporis in ani mo quam illa species corporis: inquantum haec in meliore natura est.

ET est hic aduertendum: quod corporum simi litudo duplex fit in nobis. Vna quae est species secundo modo, & similitudo secundo modo, informans animam impressiue. Altera, quae est notitia & similitudo tertio modo, & species tertio modo, quae est forma reiquae est extra, expressiua. De prima similitudine falsum esset illud dictum Augustini. Et quem admodum cum per sensum &c. et similiter illud. Itaque cum deum nouimus &c. Non enim est omnino simile, vt pa tet ex dictis. Sed de secunda similitudine simile est: & sic intelligitur dictum eius. quid satis insinuat ex eo quod dicit Quae phantasia. & quod dicit, Cum ea cogitamus. & quod dicit, Imaginatio corporis. Haec enim tria notitiam actualem exprimunt. Speciem vero similitudinem dei in anima, quam dicit inferiorem, exprimit: cum dicit in eodem cap. Illa tamen notitia inferior est: quia in inferiore natura est. Speciem vero mentis & similitu dinem de seipsa, quam dicit esse aequalem, exprimit continuo cum dicit. Cum se mens ipsa nouit, est eadem notitia verbum eius vt sit omnino aequale: quia neque inferioris essentiae notitia est sicut corporis: neque superioris sicut dei. Ecce quam manifeste exprimit quod de similitudine quae consistit in notitia actuali non de alia, dictum suum intelligit. Quid etiam idem magis expressit libro eodem. cap, quarto dicens. Notitia si minor est quam est illud quod noscitr, & plane potest nosci, perfecta non est. Quod intendit pertinere ad notitiam quam habet mens de deo. Si autem maior est, iam superior est natura quae nouit quam illa quae nota est, sicut maior est notitia corporis quam ipsum corpus quid ea notitia notum est. Mens vero cum seipsam cognoscit, non se superat: quia seipsam cognoscit, & ipsa cognoscitur. Ecce quod magna ignorantia & incuria in perscrutando verba Augustini, fecit credere Augustinum verbis praedictis voluisse pone re triplicem spec iem seu similitudinem a triplici re menti impressam: vt formam inhaerentem siue impressiuam: cum tamen nomen speciei nullibi expresserit: nisi solummodo cum loquebatur de noti tia corporis. & reuera illud eis fuit causa erroris.

AD illud quod arguitur: quod intellectus cognoscit se sicut & alia: Dicendum quod intellectus humanus: de quo procedit obiectio, duplicem habet statum. Vnum separatum a corpore, in quo intelligit sicut angelus seu intelligentia, non nisi per seipsum illa quae sunt apud ipsum per eorum essentiam. Alium vero coniunctum corpori, in quo habet esse se cundum duos status. Quorum vnus est naturalis, alter supernaturalis. Secundum statum naturalem, in quo non distinguo inter statum naturae institutae per innocentiam: & naturae destitutae per peccatum: quia ad propositum non differt: secundum inquam statum naturae conmuniter acceptae non intelligit nisi per abstractionem a sensibilibus, & per sensuum adminiculum. Secundum statum supernaturalem, qui est status gloriae, praeter dictum modum intelligendi adminiculo sensuum: habet duos alios modos intelligendi ad modum angelorum: vnum in verbo, alterum in propria rerum natura absque omni sensuum adminiculo: quia corpus gloriosum in nullo actu intelligendi erit animae in nocumentum: sed magis in promotionem. Secundum illum modum cognoscendi animam coniunctam pure naturalem tractat Augustinus quaestionem de intellectu siue mente, quomodo se cognoscet: vtrum per seipsam solam: vel per aliquid aliud medium. Et quaerit. x. de trinitate. cap. iii. vtrum mens se desiderat noscere. Et quaerit vtrum quaerat tamquam omnino incognitam. Ex arguit quod necessario nouit se cum se quaerit noscere, vsque ad cap. v. sed non cogitat se:, implicata nimis speciebus sensibilium, licet sit sibi praesens, vt sic non oporteat ipsam quaerere se tanquam absentis: sed intentionem suam quae per alia vagatur, figere in se: vt se praesentem discernat ab aliis quae nouit: vt tractat vsque ad vltimum capitulum libri decimi. Et reuertitur ad eandem materiam libro. xiiii. capitulo. v. determinans quod licet se non potest ignorare: non tamen propter phan tasmatum impletionem potest se cogitare, vt de illa suus formetur obtutus. Sed tamen nouit se tanquam ipsa sibi sit memoria sui: sicut multarum disciplinarum peritus ea quae nouit eius memoria contuetur: nec est inde aliquid in conspectu mentis eius, nisi vnde cogitat: caetera in arcana quadam notitia sunt recondita, quae memoria nuncupatur. Ex quo concludit in capitulo. vi. Mens ergo quando se cogitatione conspicit, intelligit se, & recognoscit: gignit intellectum & cogitationem suam. Res quippe incorporea intellecta conspicitur, & intelligedo cognoscitur. sed ante sibi nota erat quemadmodum notae sunt res quae memoria continentur: quoniam dicimus hominem nosse literas cum de literis non cogitat. Et in hoc finit sententiam suam in hoc. vi. cap. Et est plane dicendum: quod nullam actualem notitiam de se habet secundum statum naturae: et quid amplius est, nec habere potest: nisi per species suorum effectuum: qui sunt viuere, & intelligere. quam notitiam determinat in libro. x. ca. iiii. Quia tamen possit haberi a se, satis aperte insinuat, maxime libro. xiiii. cap. x. vbi dicit quod quando ad se ipsam cogitatione conuertitur, sit trinitas: in qua & verbum iam possit intelligi. Aperte etiam insinuat ex hoc quod dicit quod ipsa est memoria sui: quod nullam speciem habet in memoria, quae est species impressiua: siue etiam quae est notitia & species expressiua, differens a sua essentia: sicut contingit cum intelligit ea quae sibi sunt absentia per essentiam. & similiter contingit ex parte intelligen tiae, vt patebit in quaestione sequenti.