Quaestio 8

SEquuntur quaestiones duae circa intellectuales creaturas in intelligendo deum. Qua rum prima pertinet ad statum gloriae: Vtrum beatus videns seu intelligens deum nude per essentiam suam, formet in se verbum de deo. Secunda vero pertinet ad statum naturae. Vtrum aliquis intellectus creatus ex puris naturalibus possit videre seu intelligere nude diuinam essentiam.

CIRca primum: quod intellectus intelligens deum format verbum de ipso: arguitur. Quia verbum secundum Augustinum. ix. de trinitate, est cum amore notitia. Intellectus videns siue intelligens deum, format in se de eo notitiam cum amore, vt patet. ergo &c.

CONtra. verbum intelligens ab intellectum concipitur, & est idem secundum formam cum eo de quo concipitur: vel vnum eorum est expressa similitudo alterius: vt patet de circulo quem concipit in intellectu suo, & quem ad illum describit in materia extra. si ergo verbum formaret intellectus in se de deo, illud esset idem in forma cum deo: vel vnum eorum esset exemplaris forma alterius. hoc autem non potest esse: quia sic idem essent in forma. Forma autem diuinitatis non est nisi vnica & singularis: vt in quaestionibus de vnitate dei declaratum est. ergo deum conciperet mens humana de deo: quid omnino est impossibile, quia nullo modo cadit in ipso aliqua distinctio propter nostrum conceptum: & semper debet esse distinctio aliqua verbi ad id de quo concipitur. Si autem forma concepta de deo est ratio exemplaris, ergo deus haberet similitudinem creatam in illo verbo non minus expressam quam esset illa impressiua quam iam in quaestione praecedenti reprobauimus.

DIcendum ad haec: quod videns siue intelligens intellectu glorioso nudam diuinam essentiam, intelligit id quod est deus, siue quod quid est eius: quid omnino est simplex & purum esse eius: cui non potest aliquid aliud esse simile: aut tamquam species siue forma impressiua: & ratio cognoscendi, vt patet ex quaestione praecedenti: neque similiter sicut forma expressiua qua obiectiue cognoscatur: quemadmodum forma hominis, vt quiditas & essentia, obiectum est intellectus vt cognitum in ipso: & vt ratio co gnoscendi omne quod nobis occurrit: an scilicet sit homo vel non, vt dictum est secundum Augustinum in quaestione praecedenti. Et huiusmodi forma habet esse in intellectum, vt cognitum in cognoscente: non vt in subiecto: secundum quod dicit Commentator super tertium de anima. Intellectus materialis & intentio intellecta componuntur, & quod componitur ex eis non est aliquod tertium aliud ab eis: sicut est de compositis ex materia & forma. Et sic forma ista & illa de qua mentio est in quaestione, modo contrario quasi se habent ad intellectum. illa enim habet esse in cognoscente, non vt cognitum, sed vt accidens in subiecto: & haec forma in cognoscente habet esse vt cognitum: & habet in eo esse suum diminutum: in re autem extra habet esse perfectum: licet sit eadem ratio formalis eius, vt in intellectu est, & in re extra. Nec potest aliqua talis forma concipi de diuina natura. Primo, quia talis forma non est nisi ratio vniuersalis in anima, vt dicit Commentator supe tertium de anima, quae habet determinari per particularia. Diuinitas autem rationem vni uersalis habere non potest: vt habet declarari in quaestionibus de totalitate dei. Secundo non concipitur in intellectu de deo forma talis: quia est creatura aliqua & expressiua eius cuius est: sed nulla potest esse expressiua dei, vt pertractat argumentum ad hanc partem: et hoc propter easdem rationes, propter quas in praecedenti quaestione negauimus speciem impressiuam in intellectu de deo. Est enim talis forma quasi pictura rei extra in acie intelligentiae: licet vt obiectum cognitum, quemadmodum est alia forma impressiua. & sunt necessario quando sunt de eodem simillimae inter se, & cum forma quae est in re extra: vt ambae vere possent dici imago & similitudo eius. Ita quod qui videt aliquam rem in sua propria forma extra, si posset videre aliquam illarum secundum modum quo se habet in intellectu, expresse perciperet similitudinem earum inter se, & ad formam quae est in re extra. Quo supposito sciendum quod nihil existens in nobis verbum dici potest nisi intelligentia actuali notitia & determinata fuerit in formata, dicente Augustino. xv. de trinitate. cap. xv. Quae semper sciuntur: tamen quia non semper cogitantur: quomodo de his dicatur verbum sempiternum: cum verbum nostrum nostra cogitatione dicatur, inuenire difficile est. & sequitur. Nisi forte dicendum est ipsam possibilitatem cogitationis, quoniam id quod scitur, etiam quando non cogitatur, potest tamen cogitari, verbum esse perpetuum. Sed quomodo est verbum quod nondum in cogitationis intelligentia formatum est: quomodo erit simile scientiae de qua nascitur, si eius formam non habet: & sequitur. Quid est formabile nondum formatum, nisi quiddam mentis nostrae quod hac atque illac volubili quadam motione iactamus: & tunc sit vere verbum quando id ad id quod scimus peruenit: atque inde formatur eius omnimodam similitudinem capiens: vt quomodo res quaecunque scitur sic etiam cogitetur. Et sequitur in caplo decimosexto. Cogitatio quippe nostra perueniens ad id quid scimus, atque inde formata verbum nostrum verum est: sed nondum perfectum: quia nec persecte formatum, quousque viderimus deum sicu ti est: & ab essentia sua absque volubili cogitatione formetur. De qua subdit. Cum haec fuerit formata, erit creatura quae formabilis fuit: vt nihil iam desit eius formae ad quam peruenire debet. Ecce expressa sententia Augustini quid appellet verbum. quoniam formatam notitiam in intelligentia de re cuius notitiam ha bemus in memoria. In qua notitia intelligentiae est duo considerare: scilicet ipsum noscendi, siue intelli gendi, siue cogitandi actum: & id quo informatur. Quorum primum: vt iam dixit Augustinus, ex se non ha bet rationem verbi nisi in potentia. Quia ergo habet rationem verbi, hoc non est nisi ratione eius quo informa tur: non sicut forma in cognoscente: sed sicut obiecto cognito. Nec restat dubitatio nisi quid debeat dici verbum: an tantum illa duo sicut informans & informatum constituant rationem verbi: ita quod neutrum secundum se possit dici verbum: an ipsum informans secundum se possit dici verbum: & pro pter illud etiam informatum: & est illud informans res intellecta existens obiectiue in intelligente: vt forma expressiua non impressiua. dicente Augustino decimo de trinitate. capitulo duodecimo. Inquisitio est appetitus inueniendi. vbi, nisi in ipsa notitia: lbi enim quasi expressa formantur: veluti lux spiritua lis intus lucens & se manifestans intellectui. Sed quod istud secundum se verbum dicatur: bene exponit Augusti nus cum dicit octauo de trinitate. capitulo sexto. de verbo in vi sensitiua. Carthaginem (inquit) cum eloqui volo, apud meipsum quaero vt eloquar: & apud me inuenio phantasiam Carthaginis: sed eam per corpus accepi memoriaque retinui: vt apud me inuenirem de illa verbum cum eam vellem dicere: quod in animo meo cerno. Et libro nono capitulo decimo dicit de verbo intellectus. Quod noui & definio quid sit intemperantia: hoc est verbum eius. Et nascitur verbum hoc: seu concipitur de notitia latente in memoria: quae est si cut parens eius. dicente Augustino decimoquito de trinitate. capitulo decimo. Cum verbum loquimur. i. quod scimus loquimur, ex ipsa scientia quam memoria tenemus nascitur verbum: quid eiusmodi fit omnino cuiusmodi est illa scientia de qua nascitur. Sed quia in hoc verbo & in scientia seu notitia: de qua nascitur magna adhuc latet quaestio: vt ipsam determinemus, Sciendum quod intellectus noster de se nudus est sicut tabula complanata: & est sicut materia carens omni informatione notitiae siue scientiae: & secundum actum: & secundum habitum: antequam moueatur ab obiecto quod est vniuersale: & quidquid est de re conprehensa sub ratione singularis ab imaginatiua existente in actum: a qua abstrahitur, secundum modum inferius in quadam alia quaestione exponendum. Et secundum quod ibi declaratur, actum intelligendi secundum intellectum possibilem praecedit actio intellectus agentis denudantis obiectum imaginatum in phantasmate a conditionibus particularibus: & per hoc proponentis illud intellectui possibili vt sit praesens ei: & per suam praesentiam actu moueat ipsum: & eliciat ex ipso actum intelligendi terminatum ad ipsum sicut ad obiectum a quo informatur: ex cuius perceptione sub ratione veri concipitur amor eius in voluntate sub ratione boni. Et per hoc obiectum idipsum perficit mentem secundum tres potentias suas. Inquantum enim habet esse praesens intellectui possibili: vt intelligenti in potentia: perficit memoratiuam intellectua lem: inquantum vero immutat ipsum eliciendo actum intelligendi terminatum ad ipsum vt est praesens in memoria, est perfectio intelligentiae: inquantum vero sub ratione boni mouet ad actum amoris volun tatem: immo potius voluntas per actum amoris mouetur in ipsum: est perfectio voluntatis coniungentis intelligentiam per actum intelligendi ipsi memoriae: ne scilicet auertat aciem ab aspectu eius quod conspicit praesens in memoria. lllud autem obiectum vniuersale: vt est praesens memoriae & perfectio eius, secundum vnum modum scientiae siue notitiae, dicitur esse notitia habitualis existens in memoria: & idipsum inquantum actu mouet intelligentiam: & ad ipsum actus intelligendi terminatur. Et secundum alium modum notitiae dicitur esse notitia actualis in intelligentia: & quia fit in intelligentia per hoc quod prius natura etsi non tempore habet esse, vt dictum est, praesens in memoria: vnde mouet intelligentiam: ideo dicit Augustinus quod est notitia de notitia: & est idipsum re vt est in memoria, parens respectu suiipsius: vt est in intelligentia, velut proles & verbum. Tertio autem mod dicitur notitia ipse actus intelligendi: qui etiam quandoque ab Augustino dicitur verbum: sed hoc non nisi inquantum informatur obiecto quid proprie habet rationem verbi, vt iam dice tur. Hoc igitur modo informatis per notitiam & actum intelligendi memoria & intelligentia, nondum habe tur proprie scientia: neque in habitu memoria, neque in actu intelligentia: quia notitia illa solummodo sim- plicium est comprehensio: in qua non percipitur nisi id quid verum est sub ratione vniuersalis: quemadmodum percipitur a sensu & ab imaginatiua sub ratione particularis: non autem ipsa veritas: vt saepius in aliis quaestionibus exposuimus. Scientia autem proprie dicta non consistit in perceptione eius quod est verum: quia sic esset in cognitiua sensitiua: sed solum in perceptione veritatis. Vnde ex dicta perceptione sim plex notitia habetur: quae est principium ad generandi scientiam in intellectum: nulla autem scientia neque in habitu, neque in actum. immo si scientia habeat fieri in intelligentia, hoc sit per eius frequentes operatio nes intellectuales siue scientiales: quibus quasi ex doctrina acquirit sibi habitus virtutum contemplatiua rum: sicut per frequentes operationes electiuas boni voluntas acquirit sibi habitus virtutum moralium.

EST igitur sciendum quod duplex est operatio intellectus nostri scientialis siue acquisitiua scien tiae. secundum quod determinat Boetius in principio Topicorum suorum dicens. Omnis ratio discernendi &c. Quarum vna definitiua ad cognoscendum quod quid est de incomplexo: & hoc via diuisiua secundum artem traditam in secundo posteriorum: & in libro diuisionum Boetii. Alia vero syllogistica ad cognoscendum propter quid est de complexo: & hoc via argumentatiua secundum artem traditam in tota noua logica. Ex quibus duabus operationibus intellectus terminantur quatuor quaestiones scientiales propositae a philosopho in principio secundi posteriorum: Si est, quid est, quia est, propter quid est. Cognito enim quid est, cognosci tur si est: & habito propter quid est, habetur quia est: vt determinat philosophus ibidem. Habita igitur in principio praedicta notitia simplicis intelligentiae qua ab intellectu comprehenditur id cuius est quod quid est, vt puta Sol, eclipsis, Luna, terra & caetera huiusmodi quae naturaliter comprehendimus ex sensu sine studio & vlla inuestigatione, statim vis intellectiua comprehensa admiratur: & format sibi quaestiones de incomplexo: vt quid est sol, quid est eclipsis & caetera huiusmodi. Et si percipit per sensum eclipsim inesse soli, statim quaerit causam: scilicet propter quid sol eclipsatur. & propter huiusmodi admirari, statim incipit phi losophari. Et primo discurrendo & pertractando vniuersale communissimum via diuisiua per differentias vsque ad speciem, inuenit notitiam eius quid quid est, de vnoquoque: quam format sibi in verbo quod intellectua li operatione sua concipit: & dicit intellectum componente: quoniam hoc puta homo, est animal rationale. Dein de discurrendo per ea quae media inuenit inter praedicatum & subiectum, cum concipit quia sol eclipsatur via artis syllogisticae inueniendo medium quod est causa inhaerentiae praedicati ad subiectum, concipit notitiam quae est propter quid: quam format in verbo quod concipit intellectuali operatione: & dicit intellectum componen te quod sol eclipsatur: quia luna directe inter nos & ipsum interponitur. Et se habet talis operatio intellectus intelligentis vel cognoscentis verum scientificum de eo quid quid est, vel propter quid, ad generandum in ipso intellectu habitus contemplatiuos siue speculatiuos: sicut se habet operatio voluntatis eligentis bonum de eo quod est operabile ad generandum in se habitus morales: Ita quod sicut ante primum actum electionis bo ni nihil est in voluntate de habitu morali: sed per huiusmodi actum primum incipit fieri in ipsa voluntate dispositio quaedam ad habitum moralem: quae per frequentes actiones consimiles intenditur seu augmentatur & firmatur: & demum sit habitus: sic ante primum actum intellectus scientificum cognoscentis verum secun dum iam dictum modum, nihil est in intellectum omnino: neque in eius memoria de habitu aliquo speculatiuo scientiali: neque vlla scientia omnino: sed per huiusmodi actum primum incipit fieri in intellectu dispositio quae dam ad habitum scientialem: quae per frequentes actiones intellectuales intenditur seu augmentatur & firmatur: & per hoc demum sit habitus. Et hoc est quod philosophus in secundo Ethicorum, loquens de habitu, non virtutis generatione, dicit. Duplici autem virtute existente, hac intellectuali, hac autem morali: quae quidem intellectualis plurimum ex doctrina habet & generationem & augmentationem: ideoque experimento idiget & tempore: moralis vero ex more sit. vbi dicit commentator. Propriis enim operationibus habet habitum aduenientem. Et ideo sicut habitus moralis in voluntate nihil aliud est quam habilitas quaedam acquisita per frequentes voluntatis operationes in eligendo bonum operabile, per quam inclinatur in modum naturae vt expedite & de facili & delectabiliter eligat in operandis quod bonum est: sic habitus intellectualis siue scientialis in intellectu: nihil aliud est quam habilitas quaedam in intellectu acquisita per frequem tes intellectus operationes in concipiendo intellectum componente verum speculabile: vt non intelligamus habitum scientiae quasi collationem plurium propositionum quae sunt principia vel conclusiones: sed id per quod intellectus inclinatur in modum naturae: vt expedite & de facili concipiat in pertractando quod ve rum, siue quod quid est, siue propter quid est. & per hoc in ipso habitu scientifico virtute sunt omnes conceptus, & de principiis, & de conclusionibus, & ex ipso eliciuntur. Et propter hoc huiusmodi habilitas in intellectu dicitur scientia in habitu: quia mansiua est: & cum ex ea, vel secundum eam non consideratur in actu dicitur esse in intellectu quo ad potentiam eius memoratiuam: & cum ex ipsa elicitur actualis consideratio & conceptus verbi in intelligentia, dicitur procedere siue nasci verbum siue notitia in intellectu de notitia quae est in memoria: qualis est ipsa quae est in memoria. Vnde praeter dictos tres modos no- titiae in comprehensione simplici quae non potest dici proprie scientia: sunt alii tres modi notitiae, quae proprie dicenda est scientia. Vnus enim modus notitiae quae est scientia, est habitus intellectualis latens in memoria intellectuali. Alio modo verbum conceptum ex illo in intelligentia. Et tertio modo ipse actus intelligendi quo concipitur, qui non potest dici verbum nisi ea ratione qua verbo conceptus informatur: vt iam amplius dicetur.

REcapitulando igitur dico, quod primo modo notitia in intellectu dicitur obiectum vni uersale: vt praesens intellectui: & perfectio memoriae: & non est in intellectum nisi de notitia praecedente in imaginatiua. lsta autem notitia sicut obiectum mouet aciem intelligentiae ad se conuersae: & elicit ex ea actum intelligendi: qui etiam dicitur notitia alio modo: & notitia de notitia. Et terminatur actus iste in obiectum ipsum vt in comprehensum ab intelligentia: & sic illud obiectum dicitur esse notitia in intelligentia: & procedens secundum dictum modum a notitia quae praecessit in memoria. Et sunt istae notitiae non scientiales, nec possunt dici scientiae: sed cum intellectus illustratur tali modo, incipit negotiari & discurrere & per tractare secundum actum intelli gendi ad cognoscendum de vnoquoque quid & propter quid. Cum est in pertractando & discurrendo, actus sui vagi sunt & informes: nec dicuntur esse notitiae: neque etiam possunt aliquo modo dici verbum. secundum quod determinat Augustinus. Sed cum post perscrutationem concipit ver bum veritatis de eo quod quid est, vel propter quid: ille actus intelligendi dicitur notitia scientialis: & similiter ipse conceptus ad quem terminatur vt ad obiectum quod est verbum veritatis. Nec est aliqua harum notitiarum ex aliqua notitia alia praecedenti in actu vel in habitu: immo sicut in concipiendo verbum praedictum simplicis intelligentiae: intellectus agens ponit vt praesens memoriae obiectum vniuersale incon plexum: ex quo sicut ex notitia memoriae procedit duplex notitia intelligentiae, scilicet ipse actus intel ligendi: & ipsum obiectum perceptum: sic in concipiendo istud verbum scientiale intellectus componentis ipse intellectus sui inuestigatione habet vt praesens in memoria illam notitiam vt obiectum vniuersale complexum: ex quo sicut ex notitia memoriae procaedit duplex notitia scientialis in intelligentia: scilicet ipse actus intelligendi complexus, & ipsum obiectum vt verbum conceptum: quid adhuc praecedit omnem ha bitum scientiae: sed est primum principium adgenerandi secundum dictum modum habitum scientiae, ex quo vlterius pro tanto quod est generatus absque alio discursu, eliciuntur actus intelligendi quibus verba scien tifica eliciuntur ex scientia: quae latet in habitu memoriae. secundum quod dicit Augustinus in auctoritate praemissa, Cum verum loquimur &c. Et sic necessario duplex genus verbi concipitur in intellectu antequam possit concipi verbum ex habitu scientiali: immo etiam antequam habeat generari. Et secundum hos modos Augustinus varie loquitur de verbo & de scientia siue notitia: vt patet perscrutanti librum eius de trinitate. Tale ergo verbum conceptum non ab existente realiter: sed solum vt cognitum in intellectum, non formatur nisi de re quae est aliquid extra intellectum per essentiam secundum esse perfectum, praeter illud quod est in intellectu secundum esse diminutum, quemadmodum forma domus est aliquid in materia praeter hoc quod est aliquid in intelligentia. generatur enim domus a domo, domus in materia a domo quae est in ani ma: & similiter sanitas de sanitate: vt dicit philosophus in septimo Metaphysicae. Vnde si domus non haberet esse nisi in anima: tunc vera domus esset illud quod est verbum domus in anima: vt essent idem re verbum: & id cuius est: differentia sola ratione, aut non posset dici verbum omnino: vt secundum hoc forma illa secundum id quod est secundum se, quiditas quaedam esset & res vera: verbum autem secundum rationem qua cadit in actuali consideratione intellectus. Et sicut esset de domo si secundum perfectum esse essentiae suae esset in anima: consimiliter dicendum esset de omnibus quae per praesentiam essentiae suae actione visionis sunt id quod sunt in esse singulari: quod in intellectum non formarent in se aliquod verbum differens re ab eo cuius est secundum modum dictum: sed si aliquo modo dicatur verbum de eo esse in intellectum: illud solum differt ratione ab eo cuius est: Vt secundum hoc quemadmodum mens cum non co gitat se: nuilum habet habitum notitiae sui in vi memoratiua, quae est alia ab ipsa: immo ipsa sibi memoria est: secundum quod dictum est secundum Augustinum in praesenti quaestione: quia ipsa est suiipsius notitia per essentiam existens in sua memoria: qua (ut dictum est supra secundum Augustinum) nouit se semper etsi non semper se cogitat: Similiter mens cum se singulariter secundum actum cogitat, nihil habet singula ris notitiae de se in vi intellectiua quae est alia a sua essentia: immo ipsa sibi est actualis notitia siue verbum in intelligentia: nisi sit actus intelligendi: ita quod illa quae sunt per essentiam in anima vel per existen tiam singularia in re extra ipsi intellectualiter praesentia secundum statum quo nata est intelligere absque sensuum adminiculo, non habent in anima speciem impressiuam desecundo modo speciei: de qua pro cessit praecedens quaestio: neque speciem expressiuam de tertio modo speciei: de qua est praesens quaestio: sed solummodo speciem repraesentatiuam: quae vere seipsam immediate intellectui repraesentat: nisi quod ipsa singularia extra animam actualiter sub propria forma intellecta habent speciem ipsius vniuersalis: quae est ratio intelligendi vnumquodque singularium: ita tamen quod nuilius ipsorum est proprium verbum: sed tantum naturae conmunis. Cum ergo, vt habitum est in praecedenti quaestione, Deus cum videtur visione beata videtur per praesentiam suae essentiae: in tali visione siue intellectu de ipso, nullo modo concipitur verbum quid proprie dicitur verbum: scilicet notitia aliqua expressiua eius alia ab ipso: sed ipsemet siue sua essentia est intelligenti verbum sola ratione differens: qua in se est esse quoddam subsistens. In intellectu vero vt infor mat actum intelligendi, verbum est. Immo talis visio dei esset visio eius in theophania. Illa enim forma conce pta vera essentia dei non esset: sicut nec forma quae est extra, vt est in mentis contuitu, est re id quid extra est: sed similitudo eius: quae licet in se sit vniuersalis, tamen nata est esse ratio cognoscendi illam in particulari intellectuali visione: in qua multo clarius & perfectius cognoscitur res ipsa obiecta intellectui quam visione illa in qua obiicitur ei in sua specie vniuersali expressiua. & differt tantum cognitio vna intellectualis ab altera, quantum differt cognitio imaginaria alicuius absentis, & eius visio oculo corporis. Sic ergo loquendo de verbo proprie dicto, de illis quae mens intelligit per praesentiam eorum, nullum format in se verbum re aliud ab illis. Quia tamen illa intellecta per se informant actum intelligendi: sicut faciunt per suum verbum illa quae non sunt per essentiam suam praesentia menti: appellando actum intelligendi sic informatum verbum: bene potest dici quod mens de eis quae praesentia sunt ei per eorum essentiam concipit verbum, quid tamen dici non debet. quoniam verbum in creaturis debet esse proportionale verbo increato: quid concipitur de mente paterna intellectuali operatione: quae tamen non est de ratione verbi: quia essentialis est: & tribus per sonis communis. Similiter neque de ratione verbi est actus dicendi quo verbum producitur: sed solum ipsum verbum productum siue conceptum per actum dicendi fundatum in actu intelligendi. De essentia ergo verbi creati non est actus intelligendi nisi inquantum ipso informatur. Vnde de tali verbo debet dictum Augusti ni intelligi quando dicit quod mens verbo suo se intelligit: aut deus: aut aliquid talium. secundum quod de tali verbo dicit Augustinus decimoquito de trinitate caplo decimo. Formata cogitatio ab ea re quam scimus verbum est quod in corde dicimus. Hoc verbum inquantum est actus informatus per obiectum, est species de ter tio modo speciei: & tale verbum formatur in intellectu de omni eo quid ab ipso percipitur: siue per speciem suae praesentiae, siue per speciem vniuersalis notitiae. Tale ergo verbum dicimus formari de deo in visione bea ta per speciem suae essentiae: & ab ipsa: & hoc verbum dicimus esse speciem qua deus formaliter videtur: & qua intellectus creatus deum videns informatur: & ei summe assimilatur: & in imagine naturali reformatur, vt iam dicetur. In visione autem de deo in praesenti per speciem creaturae & aenigma fidei, similiter formatur verbum de eo proportionale illi speciei obiectae a qua formatur: & est diminuta dei similitudo respectu illius, secun dum quod dicit Augustinus decimoquito de trinitate caplo decimosexto, comparans verbum illud ad istud. Cum tanta sit nunc in isto aenigmate dissimilitudo dei & verbi dei: in qua tamen nonnulla similitudo comperta est: illud quoque fatendum est: quod etiam cum similes ei erimus quando eum videbimus sicuti est: quod vtique qui dixit, hanc proculdubio quae nunc est dissimilitudinem attendit: nec tunc erit similitudo omnino aequalis. Quoniam verbum omne creaturae de quocumque ante formabile est quam formatum: solus autem deus habet verbum non formabile antequam formatum: sed semper actu formatum: in quo ratio verbi in creaturis naturaliter deficit a perfectione verbi in deo. secundum quod dicit Augustinus decimoquito de trinitate caplo decimoquito. Si potest esse in animo nostro aliqua scientia sempiterna: & sempiterna non potest esse eiusdem scientiae cogitatio: & verum verbum nostrum intimum nisi cogitatione nostra non dicamus: solus deus intelligatur habere verbum sempiternum sibique coaeternum, quod in forma dei sic est, vt non ante fuerit formabile quam formatum: nec aliquando esse possit infor me. Cogitatio quippe nostra vt dicit in caplo decimoquito, perueniens ad id quod scimus atque inde forma ta, verbum nostrum verum est. Vnde etsi fortassis in aperta dei visione (ut dicit ibidem, non erunt volubiles co gitationes nostrae ab aliis in alia euntes & redeuntes: sed omnem scientiam nostram vno simul aspectu videbimus: tamen cum hoc fuerit, & si hoc fuerit, formata erit creatura quae formabilis fuit: vt nihil iam desit eius foi mae ad quam peruenire deberet. Sed tamen aequanda non erit illi simplicitati: vbi non formabile aliquid formatum vel reformatum est: sed forma neque informis, neque formata. Vnde communiter loquendo de huiusmodi similitudine siue vt perfecta est videndo deum per suam speciem, siue vt imperfecta est videndo ipsum per speciem creaturae & enigma fidei: de huiusmodi verbo & similitudine dei exponendum est illud Augustini libro nono de trini tate capstlo decimo: de quo sermo habitus est in praecedenti quaestione. Cum deum nouimus verbum est: fitque aliqua dei similitudo. Quia sermonem de verbo incepimus ex abundanti, vt sermonem de hoc completum propo namus, Sciendum quod dicitur verbum non sola notitia quae est forma obiecta intellectui: nec ipsa notitia quae est actus eius informatus per obiectum: sed & ipsa potentia intellectiua, vt informata est per actum informatum ab obiecto. & tale verbum est pars imaginisi nobis. licet enim intelligentia vt potentia est absoluta, non oriatur a memoria: neque voluntas ab ambobus: quantum tamen ad rationem intelligendi actualiter & volendi intelligentia oritur a memoria: quia non est in creaturae intelligentia notitia actualis: quin procedat de notitia habituali latente in memoria, vel habente vicem eius. Quia ergo, vt iam dictum est, omne verbum creaturae formabile est priusquam sit formatum actum: in btam visione diuina essentia erit nobis perfectio in memoria per suam praesentiam: & informando actum intelligendi per suam speciem quae ipse est, erit perfectio nobis in intel ligentia: & ligando aciem intelligentiae cum memoria ne recedat ab actuali intelligentia, erit nobis immedia ta perfectio, sicut amor in voluntate: secundum quod dicit Augustinus in sermone de imaginib. Sicut dets pater, deus filius, deus spiritus sanctus, est non tres dii sed vnus deus habens tres personas: ita anima intellectus, anima voluntas, anima memoria non tres animae: sed vna anima tres habens dignitates. Atque in his tribus eius imaginem gerit mirabiliter noster interior homo in natura sua. Ex his iubemur deum intelligere: nec sufficit intellectus nisi fiat voluntas in amore: immo nec haec duo sufficiunt nisi memoria addatur: qua semper in mente intelligentis & in voluntate diligentis maneat deus: vt nuilum possit esse momentum quo praesentem eum non habeat.

PER haec patent obiecta. si enim in primo ob iecto sumatur notitia pro re ipsa vt obiectum cadit in cognitione: sic de deo & eis quae per suam essen tiam sunt cognita, concipitur verbum non re differens a cognito: sed ratione tantum. Et hoc modo non est inconueniens mentem creatam concipere diuinam essentiam: scilicet quo ad actum cognoscendi ipsam licet non quo ad actum essendi eius in se. Si vero sumatur notitia pro actu cognoscentis vt informatur obiecto cognito: hoc modo re differt a cognito: & concipitur de diuina essentia: non tamen ad modum verbi primo modo dicti.