Quaestio 13

SEquuntur quaesita circa quasdam creaturas specialiter. Quorum quaedam quaerebantur circa creatu ram pure spirituale scilicet circa angelum. Quaedam vero alia circa creaturam partim spiritu alem, & partim corporale. scilicet circa hominem. Circa angelum quaerebatur vnum pertinens ad eius durationem. Vtrum. scilicet in aeuo sit successio aliqua omnino. Quaedam vero alia quaerebantur per tinentia ad eius cognitionem.

CIRca primum arguitur quod in aeuo quid est mensura durationis angeli, sit successio. quia esse aeuiterni nunc est & secundum fidem semper erit a deo conseruatum in esse continuo. Aut ergo nunc habet de esse suo totum simul quod habiturum est in perpetuum, aut non. Si sic, tunc nihil accipiendum de suo esse expectaret sua conseruatione a deo: & sic conseruatione non egeret: sed esset ex se fixum & permanens. Si non, ergo in esse aeuiterni vt angeli est ve ra successio quia prius & posterius. Duratio autem habens prius & posterius tempus est. aeuum ergo esset tempus. hoc autem falsum est. ergo &c.

HIC oportet reducere ad memoriam aliqua quae determinauimus alias articulo. xxxi, quod prima, circa dei aeternitatem: videlicet quod aeternitas aeuum & tempus non sunt ni si quaedam morae rei in essendo: per hoc quod non sunt nisi mensurae ipsius esse rei in qua moratur in essendo respicientes esse rei non sub ratione eius quidquid est aut quale, sed sub ratione qua quantum quid est. Mensu ra enim secundum philosophum. iiii. Metaphysicae est id per quod cognoscitur quantitas rei. & vt dicit ibidem, mensura debet esse vnigenia mensurato. Et ideo species & qualitas mensurae debet cognosci secundum qualitatem & speciem rei mensuratae: sicut econuerso quantitas rei mensuratae secundum quantitatem mensurae. Diuersitatem igitur in specie & qualitatem dictarum mensurarum oportet accipere secundum diuersitatem mensuratorum: & secundum quod differunt specie & modo essendi, differunt & ipsae mensurae: quia secundum hoc differt duratio siue mora in essendo: in qua consistit quantitas. de qua ad praesens intendimus. Proprio enim modo essendi respondet proprius modus du rationis in essendo.

MOdus autem essendi non est nisi triplex in vniuersitate entium. Est enim quiddam ens omnino immutabiliter existens actu absque omni potentia ad mutationem. Est & aliud ens omnino actu existens immutabiliter: in potentia tamen quantum est ex se, est ad mutationem si sibi relinquaeretur. Est tertium ens omnino actu mutabile existens & potentia. Mensura quantitatis essendi siue mora in essendo primo modo aeternitas di quae propter esse omnimodam immmutabilitatem necessario est tota simil: quia nihil restat acquirendum sicut nec in esse sic nec in eius mora siue aeternitate. Propter vero impotentiam ad mutationem est ex se stans fixa in eodem propter quid tota aeternitas non est nisi nunc stans ex se immutabiliter & indiuisibiliter, partes non habens, nec simul existentes: nec fi bi succedentes, & quantum est ex se & ratione sui mensurati nullam habet rationem continui: sed solum quantum ad comsiderationem nostri intellectus in respectu & comperatione ad temporis successionem protendentis ipsum per esse praeteritum esse praesens & esse futurum. Et non est continuitas huiusmodi protensionis in ipso tunc solum: sed in ipsa intellectus nri acceptione est diuisibile stans diuisibili modo applicantis secundum omnes partes suas. Et secundum hoc anima distinguit inter esse praesens praeteritum & futurum: vt de eo dicatur illud Apoc. i. Qui est qui erat, & qui venturus est. Mensura quan titatis essendi siue mora in essendo secundo modo, aeuum dicitur: quae propter actualem immutabilitatem necessario est tota simul: quia nihil restat in esse aeuiterni accipiendum. Propter vero potentiam ad mutabilitatem in aeuiterno secundum quod expositum est supra in quaestione. xi. praecedente non est ex se stans fixa: sed ab alio solum: non quia possit fluere in continuum habens ex se partes, sicut potest nunc temporis: sed quia ca dere potest, & necessitatem cadendi habet in non esse nisi ab alio in esse conseruetur: vt dictum est supra. Propter quod totum aeuum aeuiterni non est nisi nunc stans immutabiliter ab alio & indiuisibimiliter, partes non habens neque potens habere omnino sicut nec aeternitas: nisi per intellectus protensionem in respectu & comperatione ad partes temporis: vt dictum est. licet aliqui hic contradicant vt iam videbitur. Mensura vero quantitatis essendi siue mora in essendo tertio modo, dicitur tempus quid propter actualem mutationem rei temporalis, cuius tempus est per se mensura, non est totum simul sed succedens: quia in esse rei temporalis, proprie, cuiusmodi est motus, semper restat ali quid accipiendum: & propter potentiam semper admixtam suo actui, semper est fluens, numquam fixum stans, habens partes con tinue sibi succedenres, & nunquam manentes. In quo communi differentia differunt aeternitas & aeuum a tempore: sicut patet in conmento antepenultimae propositionis de Causis. vbi dicitur quod durabilitatis duae sunt speci es: quarum vna est stans fixa: alia temporalis & mota.

REspondeo ergo ad quaestionem & dico simpliciter & absolute: quod aeuum partes in se non habet omnino: nec in eo est aliqua successio, sicut nec in esse substantiali aeuiterni, nec in fieri conseruationis eius: vt patet ex dictis in quaestione. xi. praecedente. Sed huic dicto duae opiniones contrariamtur. Vna dicentium quod aeuiternum deficit ab aeterno & abundat in temporali: eo quod aeternum est res fixa stans im mobilitur secundum substantiam & operationem temporalem, & tempus est res fluens secundum substantiam & operationem. Vnde cum vt dictum est mensura debet respondere mensurato: sicut aeternitas nullo modo habet partes: quia est mensura rei omnino stantis: & tempus non est nisi habens partes: quia est mensura rei omnino fluentis: sic aeuum est mensura me dia inter vtrumque conveniens secundum aliquid cum vna & secundum aliquid cum alia: vt scilicet sit indiuisibilis: inquantum respicit substantiam: protensa vero & habens partes secundum quod respicit operationem. & sic in vltima conditione attingit tenpus: in prima attingit aeternitatem. Sed plane apparet quod dictum istorum defectiuum est: quoniam in re quae fixa est secundum substantiam, & fluens secundum operationem: aliud est esse secundum rem ipsius substantiae, aliud ipsius operationis: si cut alia res est substantia: alia res ipsa operatio. Cum igitur vt iam dictum est secundum quaelitatem & speciem esse rei sit spe cies & diuersitas mensurae: sicut ergo aliud est in forma & specie & modo durandi esse substantiae & operationis: alia in specie debet esse mensura huius esse & illius. Nec debet dici quod mensura esse substantiae protendatur vt fiat mensura operationis. hoc nm iplicat contradictionem scilicet quod idem simpliciter sit stans omnino non habens partem respectu vnius mensurati: fluens autem & stans respectu alterius. lllud etiam patet manifeste in corpore caelesti, cuius substantia mensuratur aeuo: motus vero & operatio circa haec inferiora non nisi tempore. Et hoc est quod dicit illa penultima propositio de Causis. Inter rem, cuius substantia & actus sunt in momento aeternitatis &c. secundum quod patet ex conmento. Nec est distinguendum aeuum ab aeternitate & tempore, quod tempus mensura est esse omnino mutabilis, aeternitas vero immutabilis: aeuum vero est mensura esse immutabilis: cuius est primo mensura: sed secum compatitur esse mutabile: cuius est mensura secundario. Immo in hoc differunt a tenpore quod est mensura esse omnino immutabilis secundum partes succedentes: & in hoc ab aeternitate, quod est mensura esse mutabilis in non esse, & ab alio stantis in esse. Vnde si in angelis est motus & successio affectionum, & conceptuum, esse illorum non mensuratur aeuo: sed tempore, cuiuscunque generis sit illud tempus. Aliorum est opinio quae in praefata quaestione. xi. tacta est circa esse creaturae, quod scilicet in aeuo est accipere partes & successionem secundum prius & posterius: aliter tamen quam in tempore. quoniam in tempore est successio partium cum variatione, renouatione, & inueteratione: in aeuo vero secundum durationis extensionem tantum: absque variatione, innouatione, & inueteratione. Et hoc quia, vt dictum est. secundum eos nullum causatum in vno simplici totum suum esse possidet: quoniam vt probatur libro de Causis, nihil secundorum accipit bonitatem quo fluit a pri mo secundum illum modum simplicem quo est in primo. propter quid cum non possit recipre esse suum totum simul, ac cipit ipsum in fieri secundum partes & partes. vt sic aeuiterna nec secundum suam operationem, nec secundum suam substantiam immobiliter habeant esse. hesternum enim esse eorum, & modernum, et crastinum non sunt simul: neque vnum et idem. esse enim secundum istos non est nisi continua influentia a primo principio. Sed sicut in esse rei successio fine innouatione et veteratione implicat contradictionem: vt ostensum est supra: sic in aeuo. Et quod dicunt quod nuilum causatum in simplici totum suum esse possidet simul: Dicendum quod si possidere intelligatur in simplici non habere totum suum esse simul, hoc falsum est, siue intelligamus de ipso esse rei, siue de fieri eius quo habet produci et conseruari: vt patet ex praedeterminatis. Si vero possidere proprie intelligatur: sicut intelligitur possessio in definitione aeternitatis tamquam ex se ab intus, et in potestate sua habitum: sic nulla creatura esse suum possidet, nec simul nec successiue: quia quod ipsum habet hoc non est ex se: sed ab alio mendicatum et custoditum. et ita nullo modo nec proprie posse ssum: et quo ad hoc non recipit bonitatem a primo eadem simplicitate qua est in primo: qua. scilicet in primo est actus purus, in creatura est actus mixtus in potentia non quia fluat: sed quia necesse habet fluere si a suo conseruatore deseratur: vt dictum est supra. Habet etiam plures modos compositionis esse siue essentia in creaturis quibus exceditur a simplicitate diuina: vt determinauimus in quaestionibus de simplicitate dei articulo. xxix. Vnde quod dicto modo creatura habeat suum esse totum simul: in nullo derogat simplicitati esse dei. Vnde falsum est dicere quod esse creaturae hesternum et crastinum non sit idem et simul. Est enim simul quantum est ex se et ex parte aeuiterni. Si autem intelligatur non esse simul, hoc est se cundum modum intellectus nostri protendentis aeuum ad partes temporis. Intellectus enim videtur sic esse cum continuo & tempore: vt ea quae in se fixa sunt in esse secundum totum tempus non possit intelligere, nisi intelligendo esse eorum protensum secundum differentias temporis. & in hoc omnino est defectiuus. Vnde quid dicit Anselmus pro sol. cap. x. Tu transis omnia aeterna: quia tua & illorum aeternitas tibi tota praesens est: cum illa nondum habent de sua aeternitate quod venturum est, sicut iam non habent quod praeteritum est. hoc non dicit nisi in respectu ad protensionem temporis. e scilicet quod in ipsis non est quod scilicet esse quod habent in praesenti nunc, habeant in nunc sequenti: neque ex se habent nunc esse quod prius habuerunt: immo esse creaturae vt ange li quantum est de se, habet terminari: dei autem esse nequaquam. Vnde esse creaturae non est habitum per continuum influxum, nisi habendo aspectum ad temporis protensionem, sicut dictum est. ad quod eti am secundum protensionem siue processionemaliter se habent aeternitas & aeuum: quia aeternitas se habet ad totum tempus non potens omnino deficere: aeuum autem potest in quolibet instanti quantum est ex se deficere & concludi sub tempore. Et sic ratione suae potentiae ad corruptionem quodammodo habet rationem temporalis, quam nullo modo habet aeternitas. Omnia enim illa, proprie habent esse in tempore quae exceduntur a tempore. quare & illa quoquo modo quae possunt concludi sub tempore, & ab illo excedi: sed nullo modo nisi secun dum nostram rationem intelligendi deus qui excedit aeuum, & omnia tempora. Et secundum hoc dicit Hieronymus ad Marcellam: quod tantum deus non nouit fuisse aut futurum esse: ita quod in eo quod esse habet simul & ex se, nullo modo differunt esse, fuisse, & fore: differunt autem in quolibet quod habet esse simul: sed ab alio: ita quod postquam fuit iuxta protensionem temporis praeteriti, de caetero impossile est ipsum non fuisse iuxta illud prae teritum. Simpliciter tamen impossibile est non fore iuxta protensionem illam factam non fuisse. Et iuxta talem temporis protensionem etiam dicitur angelica duratio infinita ad modum durationis temporis cum in se simpliciter finita sit, sicut eius esse & essentia. Et iuxta huiusmodi protensionem, dicitur vnum aeuiternum diu tius fuisse quam alterum: et si nunquam tempus fuisset, protensio aeui sumenda esset per imaginationem aut in tellectum iuxta discursum temporis quod imaginari, aut intelligi potuit fuisse. ita etiam quod si ponatur non fuisse possibile tempus fore in existentia: tunc illa protensio durationis fuisset in solo intellectu aut imaginatione. Sed si ponatur nec fuisse possibile tempus fore nec in re neque in intellectu aut imaginatione: tunc nullo modo circa angelum & eius durationem intelligi possent, neque secundum se, neque in comparatione ad alium angelum: quam modo intelliguntur circa ipsum ex respectu & comparatione siue protensione facta secundum intel lectum aut imaginationem dicto modo ipsius nunc aeui angelici ad tempus. Primo enim nullo modo esset possibile circa durationem angeli intelligi aut imaginari alicuius durationis protensionem secundum fuisse aut fore. im mo angelus non intelligeretur esse in diuisibili nunc, quid est suum aeuum & mensura sui esse: quod cum angelus accepit a deo: accepit & illud nunc simul esse suum. & per hoc augelus incipit suum esse habere in illo nunc sicut mensuratum in propria mensura sua, & similiter istud nunc habere esse suum in angelo & in eius esse si cut mensura in proprio mensurato: quod si deus angelum & eius nunc desineret conseruare in esse, ambo ili co caderent in non esse, & per hoc angelus desineret esse in illo nunc, & non haberet esse, & illud nunc desineret esse in angelo. & sic modo contrario vnum eorum incipit esse in alio & desinit esse in eodem. Vtrumque enim incipit esse in alio incipiendo esse simpliciter: vtrumque vero eorum desinit esse in alio desinendo esse sim pliciter: vt incipere vnum eorum in alio exponatur omnino positiue: desinere autem vnum eorum esse in alio exponatur omnino negatiue. vt non sequatur argumentatio qua aliqui arguunt sic. Angelus cum incipit esse habet esse, & cum desinit esse habet non esse, si ergo incipit esse in illo nunc indiuisibili. & desinit esse in eodem. ergo in eodem nunc indiuisibili habet esse & non esse: quid est ipossibile. ergo impossibile est quod postquam angelus incepit esse in illo nunc indiuisibili, desinat esse in illo, & non est dare in alio: quia illud secundum protensionem esset acceptum, quale positum est nec esse nec posse esse aut intelligi aut imaginari: nec potest desinere esse, nisi in eodem, aut in alio. nul lo ergo modo angelus posset desinere esse si non haberet nisi simplex nunc indiuisibile in quo inciperet esse. Et patet quod prima deductio procedit acsi angelus diceretur desinere esse in illo tunc positiue: sicut intelligitur in illo incipere esse positiue, quod non est verum: quia positiue nec in illo nec in alio desinit esse: vt loquendo de desinere esse in aliquo nunc positiue, falsum sit quod vltimo assumit scilicet quod non potest desinere esse nisi in il lo tunc aut in alio. solum enim negatiue desinit esse & hoc in illo & non in alio: quia solummo per defectum esse & suiipsius & illius nunc: & illud nunc angeli si ponatur diuisibile per diuersa nunc non potest poni desinere & nullo modo positiue in aliquo vltimo signo aut indiuisibili nunc illius diuisibilis nisi idem inconueniens quod prius consequatur eos: vt patet. Vnde siue nunc angelicae durationis ponatur indiuisibile siue diuisibile, & necesse sit ponere quod angelus non possit desinere esse. quod hoc sit in alio nunc vltimo indiuisibili quo mensuratur suum esse: hoc non potest esse nisi negatiue, scilicet quia simul cum esse angeli necessario desinit omnino esse illud nunc: sicut si omnino desineret esse motus non desineret esse in tempore: neque in nunc temporis: nisi quia simul omnino desinerent esse motus & temproenus & nunc temporis. Vnde non sequitur illud: si angelus incipitesem in illo nunc indiuisibili & desinit esse in eodem: ergo in eodem nunc habet esse & non esse. quia affirmatur R habet in vtraque parte copulatiuae. Sed sequitur solummodo: ergo in eodem nunc habet esse: & non habet esse vt ly habet imputatur sub negatione ex altera parte copulatiuae: scilicet quo ad desinere esse in illo nunc. Cum enim lhabet non cadit sub negatione, positiue dicitur desinere esse in illo: quasi in aliqua duratione iam existenti cum angelus non est: quemadmodum in illa incipit esse cum esse. vt sit sensus, angelus desinit esse in a, si sit a illud nunc. i. angelus in a habet suum non esse: vt a sit duratio existens & mensura illius non esse, quemadmodum sensus est: angelus incipit esse in ad i. angelus in a habet suum esse: quia est duratio existens & mensura eius esse. Sed cum l ha bet cadit sub negatione, negatiue dicitur desinere esse in illo nunc, quasi in mensura simul desinente esse & accipiente non esse, cum angelus desinit esse & accipit non esse. Et sic ponendo nunc aeui esse simplex & indiuisibile, aeque faciliter ponitur angelus posse desinere esse, sicut ponendo ipsum esse diuisibile. & eadem sequitur difficultas & eodem modo dissolubilis: vt patet ex iam dictis.

AMplius, si ponatur nec fuisse tem pus, nec possibile fore, nec in re, nec in intellectu aut imaginatione: tunc secundo circa durationem angeli secundum se nullo modo possibile esset intelligi primum & vltimum: sed tantum simul totum: vt cum angelus incipit esse non exponamus sic. i. nunc primo habet esse: sed praecise dicamus, ergo nunc non habet non esse. SlMlliter tertio circa esse angeli comparati ad suum non esse nullo modo possibile esset intelligi prius & posterius, neque simul, scilicet duratione, sed natura tantum.

QVARto etiam sequitur quod circa durationem es se angeli comparati ad esse & durationem alterius angeli, non esset possibile intelligi prius & posterius: vt vnus intelligatur prius esse recepisse & alter posterius: aut quod vnus intelligitur prius dimisisse esse: alter vero poste rius. Quinto sequeretur etiam quod non esset possibile intelligi vnum angelum longiorem habere durationem quam al terum. Et omnia ista sequerentur: quia longum, breue, prius, & posterius in duratione nullo modo possunt intel ligi circa aliquam rem nisi in se sit diuisibilis & extensa sicut est tempus: aut nisi sit intellecta & imaginata in protensione seu comparatione quadam ad durationem illam quae in se ex natura sua diuisibilis est & extensa ad hoc vel ad hoc vt est in re existens, vel vt est intellecta, vel imaginata.

SED rem protendi & compara ri ad huiusmodi durationem ex se diuisibilem potest esse dupliciter. aut enim consistit in opere intellectus solummodo absque aliquo in re super quod fundatur: aut concipit intellectus in re aliquid supe quod fundatur eius comparatio in faciendo illam protensionem. Primo mod dicitur homo ille qui vltimo nasceretur diutius ha buisse non esse quam Adam primus homo: & non esse illius longiorem habuisse durationem quam illius.

SEcundo modo dicitur angelus nunc primo habuisse esse cum esse incepit: et si nunc desineret esse, diceretur nunc vltimo habere esse: aut nunc primo habere non esse: & in quolibet nunc intermedio habuisse suum esse. Et similiter dicitur prius habuisse non esse quam esse. Et similiter dicitur vnus angelus prius recepisse esse quam alter: & prius posse dimittere esse quam alter. Et similiter vnus longiorem habere durationem in esse quam alter, & diu tius extitisse. Et secundum hoc, etiam modo deus dicitur semper fuisse & futurus esse: & prius habere esse secundum durationem quam creatura: & posse esse post omnem creaturam. Et esset sic prius & posterius & lon gius & breuius intelligere aut imaginari circa dei aeternitatem & circa aeuum angeli, ex protensione quadam & comparatione per intellectum, aut imaginationem aeternitatis, aut aeui ad tempus: etsi non esset in re secundum quod haberet esse in intellectu aut imaginatione fundatis super id quod concipitur in re, siue super ipsum nunc aeternitatis & aeui. Aeternitas enim sicut mensura excedens continet in se virtute totum discursum temporis: quenadmodum continet creatura superior virtute & modo quodam supereminenti quicquid est in inferiori. Ita quod po nendo aeternitatem aut aeuum existere in rerum natura: non solum impossibile est ponere secundum se tempus non posse existere, neque in re, neque in intellectu aut imaginatione: immo est impossibile ponere posito quod sit in re aeternitas aut aeuum, quemadmodum non solum impossibile est ponere quod nulla creatura possit esse: sed est etiam incompossibile ponere posito quod deus sit deus. de natura enim deitatis est quod possit creaturas producere: & quod habeat rationes perfectionum earum: quid non esset si incompossibile esset omnino creaturam esse. Quia er go ex isto impossibili posito, scilicet quod tempus non possit esse, nec in re, nec in intellectu aut imaginatio ne: quid non solum secundum se est impossibile: sed incompossibile illi posito: scilicet quod aeternitas sit in deo aut aeuum in angelo, sequantur illa impossibilia in vltimis quatuor modis inconuenientium conclusa, non est mirum. Quae tamen nullo modo sequi possunt ex hoc quod nunc aeui ponitur simplex & indiuisibile: quoniam virtu te habet in se quod sic protendatur per intellectum aut imaginationem ad tempus. eodem enim modo sequeretur alia illarum circa dei aeternitatem: scilicet quod non possit intelligi prius fuisse angelo: aut diutius durasset: si cut patet in quarto modo & quinto. Sed sequuntur omnia illa ex illo non solum impossibili: sed incompossibi li praedicto: cuius opposito posito tanquam necessario, scilicet tempus esse aut posse esse in rerum natura: aut in intellectu seu imaginatione in protensione aeui ad ipsum quod est in re extra: aut in intellectu seu imaginatione contraria omnium illorum conclusorum, facillime intelliguntur, vt patet ex dictis, quae alio modo na tura rei requirente omnino non habent esse nec intelligi: ita quod si non intelligatur aeuum diuersorum angelorum sub protensione quadam & in comparatione ad tempus, vel in re, vel in intellectu aut in imaginatione nullo modo est prius, aut posterius, aut simul intelligere in eis, aut etiam principium & finis, sicut neque in puncto, nisi in comparatione ad diuersas lineas: & hoc propter aeui simplicitatem. Neque etiam intelligere est quomodo deus ha beat esse ante creaturam omnem postquam habuit initium sui esse: cum clarum sit quod absque omni comparatione ad tenpus in aeternitate dei nullo modo est accipere, aut intelligere prius aut posterius: & tamen ibi necesse est intelligere deum fuisse prius & creaturam posterius: & simul esse vtrumque postquam creatura ab eo esse accepit. Vnde cum quaeritur quis prius erat deus aut angelus: & quis plus durauit: si positiue intelligamus prius & posterius plus & minus: & quaestio intelligatur ab omni protensione ad tempus cuius est in se habere prius & posterius: quaestio falsum supponit: scilicet quod in aliquam duratione sit prius & posterius, plus & minus: quia ista cum ponant comparationem: & comparatio non est nisi in vnico: oportet ea esse in aliqua natura vniuoca quae in se hoc habet: qualis natura non est natura aeternitatis aut aeui. Et non est aliud quaerere quis erat prius altero: & quaerere an vox albior sit colore. Et sic positiue impossibile est dicere deum esse prius angelo: sed solum ne gatiue debet dici deum esse angelo non existente: & angelum non fuisse deo existente.

DIcant ergo i qui non ponunt prius & posterius tale in comparatione ad tempus intellectum in qua vna mensura habeant esse ipsa prius & posterius. Et non est ponere in qua. Vnde quia aeuiterna quodammodo appropinquant temporalibus & tempori, recedunt ab aeterno & aeternitate: quia cum in suo esse non habeant nisi sta tum licet ab alio in quo communiter differunt a temporali & aeterno: vt dictum est, potentiam istam ad non esse habent diuersitate diuersa: quae tamen habent aeuum suum sub maiori vicinitate ad tempus quam alia. Sciendum igitur quod tempore proprie per se & primo non mensuratur nisi motus habens partes defluentes & non mobile nisi inquantum est in motu. Sed motus iste duplex potest esse. vel continuus secundum partes comnexas, & indiuisibile quid est mutatio qualis est in corporalibus. vel discretus secundum partes incomnexas: cuiusmodi sunt angelorum conceptus & affe ctiones & caeterae huiusmodi eorum actiones: quae large loquendo motus dicuntur: & dicuntur in angelis mensurari tempore alterius generis quam sit tempus motuum corporalium: de quo nihil ad praesens. Et quia trasmutatio secundum illos motus nihil abiicit a substantia angeli vel ab eo a quo dependet eius substantia: idcirco etsi operatio eorum mensuretur quodam tempore: substantia tamen & eius esse substantiale non dicitur mensurari nisi aeuo.

MOtus autem continuus in corporalibus aut sit secundum dispositiones non imprimentes per se in substantiam rei vt est variatio se cundum situs & secundum illuminationem & obscurationem: quae dicuntur non imprimentes: quia per se variatio in eis n hil abiicit a substantia rei neque ab eo a quo in re dependet eius esse substantiale vnde habet esse in corporibus caelestibus: quorum variatio secundum illas mensuratur tempore: cum substantia eorum non mensuretur nisi aeuo. Aut sunt dispositiones per se imprimentes in substantiam rei: quarum variatio etsi nihil abiicit per se de substantia rei: quia non habet partem & partem vt vna corrumpatur post aliam: abiicit tamen ab eo a quo dependet esse substantiale rei vt est variatio secundum calidum & frigidum humidum & siccum: quae tantummodo est in generabilibus & corruptibilibus: in quibus motus huiusmodi per se & primo tempore mensuratur: non autem ipsa mobilia: nisi inquantum aliquid abiicit in eis huiusmodi trasmutatio vel adiicit. Quae huiusmodi trasmutatio vel adiicit aliquid abiecto: vl sit successiue aliquid abiiciendo & contrarium adiiciendo vel tota simul. Primo modo quantitas & qualitas in quaes fiunt motus vel a quibus per se tempore mensurantur: sed non primo. verbi genera, cum albedo continue generetur motu augmenti secundum intensionem inquantum per partes motus continue acquiruntur partes albedinis, album & albedo per se licet non primo, tempore mensurantur.

SEcundo modo esse rei substantiale quid mutatione generationis acquiritur & mutatione corruptio nis in fine motus augmenti vel alterationis, tempore mensuratur: inquantum scilicet periodo temporali determinatur: intra quem per alterationem secundum quaelitates imprimentes necesse est in fine corrumpi. Ita quod esse talium rerum generabilium & corruptibilium est considerare dupliciter. Vno modo inquantum inter generationem & corruptionem manent in toto esse suo substantiali sine adiectione. sic tempore non mensuratur. Alio modo inquantum ab instanti generationis continue secundum periodum currit motus alterationis secundum quaelitates imprimentes: quibus in fine est necesse corrumpi. sic tempore mensu ratur: sed minus quam accidentia in quibus sit abiectio & adiectio continua secundum partes, iuxta partes temporis & motus, quae dupliciter possunt considerari. Vno modo aspiciendo ad partes continue adiectas vel abiectas. Alio modo ad partes simul habitas post abiectionem aut adiectionem. Primo modo proprie tempore mensurantur: non autem secundo modo: quia secundum illas partes simul habitas inquantum huiusmodi esse in eis stans est & fixum: & quaecumque talia sunt inquantum huiusmodi accedunt ad mensuram aeui. Est igitur intelligendum quod talis est ordo in esse rerum vniuersali, quod est quaedam res quae non habet esse nisi in partium successione vt motus: & talis per se & primo mensuratur tem pore & solo tempore: quia partes eius oriuntur & moriuntur cum tempore & partibus eius. Est alia res quae habet in sua essentia partium successionem: vt sunt qualitates & quantitates in quibus sunt motus alterationis & augmentis & retinent partes simul post acquisitionem: necessario tamen periodialiter amittendas per motus contrarios. Ista quo ad partes succedentes per se & non primo mensurantur solo tempore. Inquantum tamen simul habent eas in esse, non mensuratur nisi quodam modo aeui: tempore autem inquantum periodialiter necesse habent quandoque suum esse amittere: sed hoc per accidens: inquantum quies & quiescentia apta moueri, dum non mouentur, dicuntur mensura ri & esse siue quiescere in tempore, vt dicit philosophus. iiii. Physicorum.

POgT has quantitates & qualitates sunt substantiae & accidentia in quibus non est, motus, sed quaedam permutationes, quae in fine motuum generantur & cor rumpuntur: quae inquantum habent esse & essentiam suam simul medio tempore: non mensurantur nisi sicut quiescentia & inquantum periodialiter necesse habent corrumpi sub tempore: sed necessario mensurantur aliquo modo aeui Post has substantias generabiles & corruptibiles sunt corpora caelestia: quorum motus per se mensuratur tenpore: substantia autem nequaquam: nisi inquantum sunt possibilia corrumpi deo deserente: eo quod nullam habent poten tiam ad corruptionem periodialem sub tempore per trasmutationes quascumque possibiles fieri in tempore. Vnde secundum suam substantiam habent aeuo mensurari tantummodo. Post caelestia corpora sunt substantiae spirituales in cor pore, quae non mouentur motibus consimilibus corporum. propter quid etsi mouentur, motus eorum mensurantur alio tem pore quam sit tempus nostrum. Substantia autem earum quae non recipit impressiones aliquas quibus habeat necessitatem corrumpendi: non nisi aeuo mensuratur: ita quod si non dicamus, proprie tempore mensurari nisi illa quae succedunt secundum partes penes partes temporis & motus quae solummo per se dicuntur tempore mensurari: non solum substan tiae spirituales & caelestia corpora: sed etiam generabilia & corruptibilia inquantum esse suum habent simul aeuo debent dici mensurari. licet alia consideratione tempore mensurari dicuntur vt dictum est. Vnde & secundum hoc quidam dicunt aeuum diuersum esse in substantiis spiritualibus & incorruptibilibus caelestibus: & in generabi libus & corruptibilibus: eo quod substantiae spirituales quia non habent formam existentem in potentia materiae sicut habent omnia corporalia, minus tendunt in non esse quam corpora caelestia. Et illa corpora quia non habent formam in materia contrarietati subiectam, sicut habent corporalia alia, multo minus tendunt in non esse quam illa quae propter contrarietatem in materia necesse est secundum periodos certos corrumpi: de quo nihil ad praesens. Concedenda est ergo ratio probans quod in aeuo non est successio.

AD argumentum in oppositum quod aeuiternum aut habet totum esse simul quod habiturum est, aut non: dicendum quod sic, loquendo de aeuiterno proprie dicto quale est angelus vel corpus caeleste. Et quid assumitur: quod tunc nihil expectaret assumendum a deo conseruante: dicendum quod verum est. Et quid ex hoc infertur: ergo deo conseruante non eget: dicendum secundum praedicta quod falsum est & non sequitur. licet enim non egeret ad accipiendum non habitum, indiget tamen ad ipsum conseruandum secundum modum determinatum.