Quaestio 15

CIrca secundum arguitur, quod vnus angelus non potest aliquid de nouo cognoscere per alterius angeli operationem siue loquendo siue illuminando: quia tunc vnus ab alio aliquid reciperet: & vnus in alio aliquid ageret: quid esse non potest quoniam non potest agere in eo lumen spiritale aut speciem: quia hoc deus facit per creationem. Neque etiam praesentiam obiecti. quia ex se in actum, proprio intelligendi quilibet angelus habet res obiectiue sibi praesentes. ergo &c.

IN contrarium est doctrina fanctorum, Dionysi scilicet & aliorum. Quaestio ista tres habet articulos. Primus est de angelorum illuminatione. Secundus vero de eorum locutione. Tertius de vtriusque nouitate. De quibus per ordinem est prosequendum.

DE illuminatione igitur est sciendum: quod ad cognitiuam potentiam angelorum illuminatio pertinet. Ita quod omnis cognitio ex illumiatione procedit: vt scire seu intelligere aut velite natura litur cognoscere. Cum cognoscere nihil aliquae sit quam intellectum lumine quae illuminatus est in se spiritalitur lucere. Scie tia ei secundum actum nihil aliquae est quam cogniti manifestatio apud intellectum. Iuxta illud quid dicit Apostolus ad Ephe sios. Omnia a lumine manifestantur. Ita quod cum omnis scientia & manifestatio intellectui secundum actum est per obiectum splem dens secundum actum in intellectum: & hoc sicut lumen in intellectum: & per hoc ipsum secundum actum immutans secundum modum expositum in praecedenti quaestione: omne obiectum cognitum secundum actum lumen dicitur. dicente apostlo. Omne quod manifestatur lu men est. Et hoc quia sicut lumen in corporibus est visibile primum & per se: per quid etiam alia videntur inquantum sunt luminis pricipantia, & inquantum sunt lumine exteriori illustrata: sic & in spiritalibus lux prima quae deus est, primum est & per se intelligibile: cuius principatione in esse formali vniuscuiusque & illustratione omnia alia intelliguntur. Quare sicut illuminatione corporali ille dicitur domum illuminare: aut oculos corpora les ad videndum: qui facit quocumque modo vt lumen in medio splendeat & ad actum videndi immutet: sic in proposito specialiter de illuminatione angelorum ille dicitur angelum illuminare qui quocumque modo facit in intellectu angelico quo actu illustratur ad intelligendum: & sic spiritaliter lucet. quia illud quo immutatur non est nisi lumen: quo illuminatur vt luceat, sicut dictum est. Quod potest duplicitur fieri in spiritalibus proportionaliter illuminationi quae sit in corporalibus. Vno modo lumen infundendo. Alio modo aliquid faciendo quo facto lumen infunditur, ab alio tamen. Lumen infundendo contingit illuminare dupliciter tam in corporalibus quam in spiritualibus. Vno modo ipsam lucem qua oculus illuminatur ad videndum alia ab ipso lumine per se in oculo causando & multiplicando: quemadmodum sol lumen suum infundit omni oculo corporali edirecto opposito. Alio modo aliquid lumen participans oculo vt eo illuminetur ad se videndum proponendo: quemadmodum ante ponens oculo aperto in tenebris piscium squammas aut lignum putridum: cuius lumen ex se vi detur in tenebris. Secundum primum modum solus ille habet intellectum angelicum illuminare qui habet in eo tale lumen causare: quid non est nisi lumen naturale intellectus angelici quid solus deus ei per creationem infundit: aut aliquid lumen supnaturale gratiae: aut gloriae: quid similiter solus deus insundit non faciendo ipsum esse vbi non erat: sed faciendo ipsum ibi esse secundum alium modum quam prius erat scilicet aut tamquam rationem & medium cognoscendi obiectiue alia a se non autem seipsum: quemadmodum ponit Augustinus quod omne verum in lu ce primae veritatis cognoscitur, maxime verum supernaturaliter cognoscendum. secundum quod exposuimus alibi: aut tamquam obiectum cognitum sicut se manifestat beatis vel simplicitur vel ad horam. Vnde cum angeli non possuntesse creatores luminis alicuius vel naturalis intellectui vel supnaturalis eidem: nec est ipsum lumen increa tum manifestare potest aliquo dictorum modorum: dicendum simpliciter quod secundum istum modum vnus angelus alium illuminare non potest. Sed philosophi qui ponebant intelligentias inferiores creari a superioribus, ponerent quod intelligen tiae superiores illuminarent inferiores infundendo eis lumen intelligentiae naturalis. Illuminare autem proponendo oculo intellectus aliquid participans lumen illuminans intellectum ad seipsum inquantum habet rationem luminis cognoscendum: hoc modo angelus angelum potest illuminare: ea quae intelligenda sunt & cognoscenda proponendo & manifestando eidem: quae proposita intellectum illius immutant ad se cognoscendum. Sed iste modus ad doctrinam & locutionem pertinet angelorum: de quibus erit sermo in secundo articulo. vnde Augustinus exponens illud psalmistae Leuaui oculos meos in modotes: vnde veniet auxilium mihi &c. per modotes intelligendo creaturas superiores illuminatas a deo in quibus non est ponenda nostra spes: nec finale auxilium expetendum: de quorum montium numero non tam erant apostoli & maiores in ecclesia de quibus loquitur August, quam angeli sancti: dicitur ser mo. secundo super Ioannem sic. Montes poterunt loqui vt non possint illuminare: quia & ipsi illuminati sunt au diendo. Si vero loquamur de illuminatione secundo modo principali, sic est dicendum quod angeli inferiores habent a superioribus illuminari. possunt enim aliquid agere circa inferiores: quo facto lumen quod illuminat ad co gnoscendum alia a se infundatur: quid, vt iam dictum est, angeli non possunt infundere. Et sic licet non possint illo lumine illuminare ipsum principaliter infundendo: illo tamen illuminant aliquid operando, quo facto lumen illud ifunditur. Quod dupliciter fieri potest: vel mere contrarium impediens amouendo, vel cum hoc dispo sitionem necessariam inducendo. Primo modo qui facit fenestrae aprturam in pariete amouendo obstaculum clausurae impedientis ne scilicet lumen solis possit infundi: ille dicitur lumen infundere & domum illuminare. Per hunc modum dico angelum vnum alium illuminare. Vnde Augustinus super illud psalmi. cxviii. Da mihi intellectum, ostem dens qualiter homo illuminetur ad cognitionem supnaturalem a deo mediante angelo illuminante: quod idem est de illuminatione angeli inferioris a superiori: quia illuminatio non sit per se ad cognitionem naturalem sed supernaturalem: eo quod talis illuminatio supernaturalis est & lumine supernaturali, vt iam dictum est, di cit sic. Qui dicit deo da mihi intellectum vt discam mandata tua, non omnino expers erat. Intellectum dari petit qui iam scit intelligere. Sed si potest hoc & angelus facere, quid est quod iste homo a deo sibi poscit vt fiat: & respeondens subdit, Deus itaque per seipsum, quia lux est, pias mentes illuminat, vt diuina intelligant. Et si ad hoc ministerio vtitur angelorum, potest quidem aliquid agere angelus in mentem hominis, vt capiat lucem dei: & per hanc intelli gat: sed ita dicitur intellectum dare homin & quasi (vt ita dicam) illuminare hominem: quemadmodum quisque dicitur lumen dare domui vel illuminare domum cui fenestram: facit cum eam non sua luce penetret & illustret: sed tantummo aditum quo penetretur atque illustretur apiat. Secundo modo medicina in vitiato oculo amouens aegritudinis vi tium & sanitatem inducens necessariam ad hoc vt ab anima vim cernendi recipiat, quae est sicut lumen oculi naturale dte oculum illuminare siue lumen ei infundere. Per hunc est modum dico angelum vnum alium illuminare: vt non solum dicamus angelum agere aliquid in angelum quae facto illuminetur: & hoc remouendo prohibens, hoc est dispositionem contrariam luminis infusioni & receptioni in intellectum: quemadmodum remouens ab aere fumum ei conmixtum facit vt clarius illuminetur: sed cum hoc dicamus angelum vnum in alium agere, dispositionem contrariam lu minis ab intellectu angeli remouendo, & dispositionem contrariam congruentem luminis receptioni inducendo: qua adiuuatur quodammo vt lumen recipiat: & hoc quemadmodum ille qui aerem densum rarificat ad susceptionem luminis clarioris eum quodammo adiuuat. Vnde Augustinus post verba sua praedicta subdit. Deus & hominis mentem rationalem & intellectualem fecit quae posset capere lumen eius: & angelum talem fecit qui operari aliquid tale possit: vnde ad capiendum lumen dei mens adiuuaretur humana: & eandem sic adiuuat mentem vt ange licam recipiat operationem: & eam sic adiuuat de seipso vt non solum quae a veritate modostrantur: sed ipsam quoque perficiendo prospiciat veritatem. Ad quorum ampliorem intellectum sciendum: cum omnia naturaliter & ordinatim in uicem sint comnexa secundum quod tactum est ex dictis Dionysii in praecedenti quaestione, illa connexio non tantum est intelligenda secundum gradum & ordinem naturarum, vt vbi deficit & consummatur perfectio inferiorum ibi incipiat & procedat ad gradum altiorem perfectio superiorum: vt ibi in parte expositum est: sed cum hoc intelligenda est principalius secundum gradu scilicet & influentiarum & operationum: vt semper creatura inferior in gradu & ordine naturae quo ad aliquid naturaliter est in potentia secundum quod superior est in actum: per quam inferior reducibilis est naturaliter de potentia ad actum. Et haec est influentia vniversalis quae incipit a principio primo: & protenditur gra datim per media vsque ad infimam creaturam quae est materia prima: quam philosophi appellauerunt cathenam auream qua vniuersa ad inuicem connectuntur ad constituendum vniuersi vnitatem. Ita quod si connexio per influentiam talem non esset in vniuerso, vniuersum non esset vnum nisi ordine aggregatorum, sicut est murus vnus vel lapidum aceruus. Vnde dicit Augustinus ii. de trinitate capitulo v. Voluntas dei in spiritibus tamquam in excelsa & sancta & secre ta sede praesidens in domo & templo suo, inde se quibusdam ordinatissimis creaturae motibus primo spiritali bus deinde corporalibus per cuncta diffundit. Sed quemadmodum corpora crassiora & inferiora per subtiliora & potentiora ordine quodam reguntur: ita omnia corporalia per spiritum vitae rationalem, atque vniuersa creatura per creatorem suum.

HINC etiam dicit philosophus. xii. metaphysicae Omnia ordinata sunt insimul aliquo me scilicet per mutuam dependentiam influentiae. Vnde quia istam influentiam non ponebant philosophi nisi per motum caelestium corporum, ideo secundum numerum motuum ponebant numerum intelligentiarum. Et quod si qua esset quae non moueret aliquid corpus illa esset otiosa & frustra. secundum quod dicit. xii. metaphysica. Commentator. Angelus ergo inferior quodammodo est in potentia & imperfectus, reducibilis ad actum per naturalem influentiam superioris in ipsum, qua in statum naturalis perfectionis vltimate constituatur.

CVM igitur perfectio omnis in naturalibus creaturarum est propter opus sibi, proprium: quo habet suam perfectionem: solus enim deus habet suam perfectionem absque operatione alia a substan tia sua. secundum philosophum & Commentatorem. ii. caeli & mundi: vltima autem perfectio propter opus vltimum: opus autem an geli inquantum est intellectualis natura, est intelligere: & vltimum & perfectissimum opus intelligendi est intel iigere per diuinam illustrationem & illuminationem super omnem cursum intelligendi lumine intellectus naturalis: per illam ergo influentiamquam angelus superior agit in inferiorem ipsum, vt dictum est, de potentia reducendo in actum, agit vt angelus inferior a deo illuminetur: quid appellauit Augustinus iuuamentum: quo angelus inferior a superio ri adiuuatur vt a deo illuminetur.

CIRca secundum scilicet de angelorum locutione, sciendum: quod aliquorum est opinio quod locutio in angelis aliud est ab intelligere, vt nutus quidam aut signum quo id quod per actum intelligendi vnius concipitur alteri indicatur. secundum quod primae Corinth. xiii. super illud. "Si linguis hominum loquar & angelorum", dicit glos. Quibus angeli praepositi significant minoribus quod de dei voluntate praesentiunt: quid fit aliquibus nu tibus.

SED si angelus loquatur angelo nutibus huiusmodi, necesse est quod sint aliquid operatum ab angelo opera tione intellectuali: quia loqui intellectus est & rationis. Si igitur loqui non est intelligere: nutus huiusmodi est aliquid operatum ab intellectu praeter actum intelligendi, non ipse conceptus mentis. & sic non esset verbum nisi quemadmodum facta sensibilia verba dicuntur, & nutus monachorum. Quare cum non est proprie loqui sine verbo pro prie dicto, loqui ergo in angelis transumptiue & non proprie diceretur: quid non est verum. Sic enim omnis crea tura secundum Augustinum eo quod nutus dei quodammo est, loquitur & clamat quia deus fecit eam. Si igitur loqui proprie ponamus in angelis, dico secundum proprietatem rei non vsitationis nominis qua loqui dicuntur homines verbo vocis: sed verbo mentis quod verius dicitur verbum quam verbum vocis: cum huiusmodi verbo mentis nemo loquatur, nisi actu intelligendi: quo actum concipit ipsum verbum: non est dicendum quod aliud sit in angelo loqui quam intelligere. Et hoc ideo maxime: quia non est proprie loqui fine proprio verbo. Et proprium maxime verbum in angelo non est nisi com ceptus per operationem intelligendi. Nihil ergo re aliud est dicendum esse in angelo loqui quam intelligere.

SED differt ab intelligere ratione: quia dicitur intelligere vt intelligentem respicit absolute, & in verbo suo aliquid apphendit. Dicitur autem loqui inquantum ordinatur ad indicandum alteri rem quae in ipso verbo concipitur: quam ille secundum se non potest concipere. quemadmodum nos quia non possumus indicare alteri homin verbum mentis nostrae vtimur verbo corporis ad illud indicandum pro ipso. Ita quod si homo posset verbum mentis nostrae videre, non vte remur ad idicandum illud aliquo verbo vocis: sicut si angelus vnus omnem conceptum quem habet in se natu raliter videret alius angelus, non vteretur alio conceptu ad illum indicandum, vt iam patebit. Et huiusmodi verbum si ue conceptus patens indicatiuus alterius latentis: qui dicitur verbum locutionis: vt in intelligente absolute consideratur, dicitur conceptus: vt vero ordinatur ad alium conceptum alteri indicandum, dicitur nutus. Quia igitur ver bum quo angelus loquitur, est conceptus mentis angelicae ordinatus ad aliquid alteri indicandum per verbum illud: ad videndum quomodo hoc fiat, & quis conceptus dicatur verbum, aut loqui, & quis non: oportet intelligere quod notitia an geli est duplex. Quaedam pure naturalis: quaedam supernaturalis. Naturalis autem non est nisi quiditatum vniuersa lium & essentiarum omnium cre aturarum vel in verbo vel in propria natura. Viso enim verbo naturaliter videm tur illae in ipso. Et pertinet quodammo ad beatitudinem essentialem cognitio huiusmodi essentiarum, quae etiam natura liter in habitu angeli ipsi concreato intelliguuntur ab ipso: licet non simul sicut in verbo. Est etiam notitia angeli naturalis singularium existentium participantium quiditates: quae statim cum sunt in rerum existentia, natu raliter cognoscit. Sut ei vniversala cognita rationes cognoscendi singularia, vt iam declarabitur. Cognitio vero su pernaturalis omnino est cognitio singularium futurorum dependentium a sola voluntate diuina & praescientia. Qualis erat notitia de quae gente & in quo tempore & in quo loco et de quae virgine Christus carnem erat assum pturus priusquam ipsam assumpsit. Hoc enim non verbo naturaliter angelus concipere potuit: nec in propria na tura: sed ad hoc indiguit speciali reuelatione.

DE eis quae naturaliter cognita sunt ab angelis beatis: siue in verbo: siue in propria natura, non fit proprie locutio. Quia omnia illa quilibet angelus videt: licet differenter secundum maiorem & minorem lympiditateis: secundum quod lympidius vident ver bum, et habitu simpliciori & magis vniuersali superiores cognoscunt res creatas quam inferiores. Vanum enim videtur angelum angelo indicare quiod ex se nouit tantum quantum posset illud nosse altero angelo indicante: nisi forte ad admirationem: aut excitationem diuinae laudis: aut alicuius huiusmodi ad instructionem autem nullo modo. Vnde locutio angelorum proprie non fit nisi de illis particu laribus factis: quae scilicet speciali reuelatione ab vno supernaturaliter cognoscuntur, ita quod non ab alio: quae non potest cognitione naturali videre angelus vnus in alio: neque in verbo: neque in existentia rerum. licet enim angelus quilibet non solum in se videt rerum essentias, conceptus essentialiter formando circa eas: sed etiam similiter in alio: cum ille de eis formet huiusmodi conceptus: videt etiam particularia naturaliter quaecunque sunt in existentia rerum: & hoc in ipsis rebus extra: particularia tamen contingentia futura: & conceptiones formandas circa ea aliorum nullus videre naturaliter po test cum ea vni reuelantur. quoniam ratio intelligendi particularia: siue reuelentur: siue non, sic ex rerum existentia cognoscuntur sicut obiecta vniversala intellecta: quia non repraesentantur intellectui angelico sicut neque hiumano nisi sub formis suorum vniuersalium indiuiduatis actualiter in ipsis. Vnde huiusmodi indiuidua reuelata in ratione suorum vniuersalium supernaturaliter concipiuntur: sicut cum postmodum fuerint facta in existentia rerum concipiuntur in ratione illorum vniuersalium naturaliter. Ita quod licet vnus angelus videt in alio formas vniuersales quae sunt rationes cogno scend particularia quaecunque: non tamen per illas formas vniuersales quaes videt in illo: videt in illo particu laria quaae videt ille, siue ille videat reuelatione: siue in existentia rerum, licet illa particularia quae sunt in rerum existentia videat per vniuersalia quae videt in seipso.

ANgelus enim videns obiectiue in se essentiam humanitatis priusquam fiat ille homo: verbi gratia, Antichristus: per illam nondum nouit Antichristum: sed cum est in existentia habens humanitatem participatam, aut cum notitia eius ei su pernaturaliter fuerit reuelata. Vnde cum reuelatum fuerit vni angelo: scilicet homo ille qui erit Anti christus: & hoc non fuerit alteri reuelatum: & ille cognitione naturali non possit hoc scire: de tali proprie habet locutio fieri: vt illud quod videt de illo particulari signato in atomo indiuisibili per reuelationem in ratione sui vniuersalis absque omnis conceptus & notitiae innouatione quam addat singulare vt singulare cognitum super vel cognitum vt vniuersale, formet sibi vnum nouum conceptum intellectualem quem alius naturaliter possit conspicere de particulari vago: ad exprimendum illud particulare signatum. Sicut enim nos singularia signata a nobis cognita sub ratione signati alteri loquendo exprimere non possumus nisi verbis indicantibus singularia vaga cum, qualibuscumque proprietatibus designam tibus & determinantibus exprimantur: consimiliter angelus singulare signatum cognitum a se dicta reuelatione alteri loquendo non potest exprimere nisi per verba sua, quae sunt conceptus indicantes singulare vagum: ita quod semper de signatis singularibus sit locutio per singularia vaga: nec pont vnus angelus sub eadem signatione sub qua ipsi reuelatum est, alteri loquendo manifestare. Quem quidem conceptum de huiusmodi singulari vago: alius angelus videt in intellectu illius angeli: & format consimilem conceptum vagum in suo intellectu de illo particulari sub ratione sui vniuersalis. Et per hoc ille angelus alius verbum locutionis alterius dicitur audire,. quia in angelis videre & audire non differunt. Et ita licet, vt iam diximus, loqui est intelligere: tamen intelligere quid est loqui, & verbum conceptum quo loquitur, quae sunt idem re: & intelligere & verbum conceptum quae indicantur per illa, differunt re sicut diuersi conceptus: vnus vagus, alius signatus de eodem. Hoc enim intelligere quid est lo qui, est nouus conceptus formatus ab angelo voluntarie secundum illud quod est ei reuelatum ad illud indicandum. Et secundum hoc nutus eius proprie dici potest. Et iste conceptus indicatiuus in se ve rus conceptus est: & intelligere quoddam secundum se. Sed loqui dicitur vt in se accipit rationem nutus ad illum conceptum indicandum. Et sic ille conceptus vt est intelligere, & vt est loqui, inter se differunt sola ratione.

ET quia ex natura sua non ordinatur neque concipitur nisi ad indicandum alium conceptum occultum: qui non est nisi intelligere quoddam: sicut verbum vocis non ordinatur nisi ad indicandum verbum occultum mentis: ideo ille secundus conceptus non proprie dicitur intelligere sed loqui: licet re non sit nisi intelligere quoddam.

AD videndum autem quomodo vnus an gelus reuelatione concipit conceptum de particulari signato futuro contingenti: quod latet omnino alterum angelum: oportet videre quomodo angelus cognoscit singulare in ratione vniuersalis conspecti in singulari: & non alia notitia noua quam illa qua nouit prius vniuersale sub ratione vniuersalis in se conside rati.

AD cuius intellectum sciendum est quod quaelibet forma particularis in natura sua est tota essen tia speciei: & solum differens intentione: vt supra, & alias sepius diximus: quia est vniversalis vt est sub in determinatione considerata: particularis autem siue singularis vt in hoc est signata: & hoc formaliter & completiue per solam appositam negationem quae forma de se vniversalis in hoc sic se habet esse haec vt in sua natura non est nata continere aliqua quae secundum formam suae speciei possunt esse hoc & hoc: sed quod ipsa ita sit haec quod non illa, aut quaecumque alia siue existens siue non existens. Quare cum secundum Philosophum secundo metaphysicae, vnumquodque sicut se habet ad esse: sic se habet ad cognitionem: forma ergo singularis sicut in esse nihil ponit super formam velm nisi negationis: sic neque in cognitione. Immo illa eadem forma omnino prius cognita sub ratione vniversalis ipsa est postmodum cognita sub ratione singularis: nihil noui positiui secundum rem apposito in cognitione. Et hoc siue cognoscatur in particula ri existente naturalite, rsiue in non existente per reuelationm: cuius quantitas, figura, & caetera reue lantur sub ratione vniversalis acsi existeret in re extra, quod specialiter declaratur in notitia singularium ab angelo. Si enim non perciperet formam singularem indiuiduatam sub ratione sui vniversalis: cum praeter formam vniuersalis vt vniversalis est, non habet in intellectu aliquam rationem intelligibilis qua intelligatur: quia neque essentiam angeli: vt enim dictum est, illa non est ratio cognoscibilitatis alicuius alterius a se: neque habitum scientialem: quia ipse non est per se & primo nisi vniversalum: oporteret ergo quod seipso praesentaretur intellectui ad mouendum ipsum tanquam per se & primum obiectum: quia non moueret ipsum nisi secun dum propriam rationem suae singularitatis. Quae autem sunt obiecta per se, sed non primo, non mouent nisi sub ratione illorum quae sunt obiecta per se & primo: secundum quod magnitudo & figura non mouent visum nisi simul cum colore. Illud autem est falsum: nihil enim est obiectum intellectus primo & per se nisi vel secundum rationem vniuersalis: vt dictum est supra.

PRAEterea si ponatur forma particularis secundum rationem particularis praesentari intellectui angelico: vel per actualitatem existentiae suae in re extra, vel operatione diuina: vt sit in ratione obiecti cognoscibilis tantum: priusquam habeat esse in actuali existentia: & sic praesentatum moueat intellectum angelicum primo & per se: tunc mouebit ipsum ducendo ipsum de potentia in actum: tanquam id quid est sicut materia: & sicut addiscens ante habitum scientiae, non possibile considerare nisi velut a didasco alteretur per doctrinam a contraria dispositione quemadmodum intellectus noster mouetur ab vniuersali existente in phantasmate: vt patet ex dictis.

EX quo sequuntur inconuenientia multa. Primo enim sequitur quod esset intellectus angeli se ha bens ad singularia non solum incorporalia: sed etiam sensibilia corporalia: quia non est dare quod illa igno ret: sicut intellectus noster se habet ad vniuersalia existentia in phantasmatibus. Et ideo sequitur quod sit magis terminatus & limitatus in essentia sua quam sit intellectus noster.

QVod patet: quoniam vt dictum est, & expositum in praecedenti quaestione, virtus cognitiua aliquid apprehendens secundum rationem alicuius determinationis, oportet in apprehendendo eam esse determinatam proportionaliter illi quod apprehendere debet.

INtellectus ergo apprehendens singulare vel corporale vel in corporale aut natura sua est determinata proportionaliter determinationi illius singularis: vt immutari possit ab illo singulari sine speciei receptione: sicut immutatur intellectus noster a forma vni uersali quae est in phantasmate: aut determinaretur per speciem singularis illius in se receptam si cut recipitur in nostro sensu particulari a sensibili extra: vt sic mediante illa determinatione possit im mutari determinate a forma singulari intelligibili: quemadmodum sensus noster particularis immuta tur a forma singulari sensibili. Et si primo modo, tunc intellectus angeli magis esset determinatus ad singulare & limitatus non solum quam intellectus noster: sed etiam magis quam sensus noster. Et sic sequitur vlterius quod nullo modo vniuersale cognoscere poterit. Quia ratio vniuersalis quaerit rationem indeter minationis in cognoscente: vt in praecedenti quaestione est dictum. Sl secundo modo, tunc in natura sua esset vt specie singularis determinabilis foret: quid non est nisi per limitationem & determinationem aliquam in sua natura, quam non habet intellectus noster, qui sic determinabilis non est. & impediret, vt videtur, huiusmodi limitatio apprehensionem vniuersalis: sicut impedit eam in sensu: & mul to magis: quia in sensu non recipitur principaliter illa species nisi in organo: & non in vi sensitiua: nisi prout habet esse in organo. In intellectu autem angeli recipitur per se in intellectu & in vi intellectiua: vt sic etiam magis passiuus sit intellectus angeli a re particulari extra etiam sensibili quam sit sensus noster & multo amplius quam intellectus noster: quid omnino absurdum est.

PRAEterea si comprehensionem vni uersalis non impediret comprehensio dicta particularis: quia vniuersalis comphensio, vt dictum est, sit ab intra per habitum: qualem non habet ex se noster intellectus: particularis vero siue singularis appue hensio fit ab extra: tunc sicut per apprehensionem vniuersalium ab extra in nostro intellectu gene ratur habitus scientialis: consimiliter per cognitionem singularium ab extra in intellectu angeli generaretur habitus scientialis acquisitus praeter vniuersalium suorum scientiam: quod falsum est: quia non est alius habitus scientialis singularium & vniuersalium: secundum Philosophum septimo & octauo metaphysicae. Immo vt vult ibidem, singularia ab intellectu non cognoscuntur nisi suorum vniuersalium cognitione. Et hoc vel in vniuersali cognoscendo obiectiue vniuersalia: & vt vniuer salia: vel in particulari cognoscendo obiectiue singularia per vniuersalia: vt per cognoscendi rationes lta quod aliter nullo modo singulare cognoscere posset.

VT sic, sicut vna & eadem in re extra est forma vniuersalis & singularis: quae in re de se non est nisi secundum actum singularis: vniuersalis autem in potentia: per operationem enim intellectus fit vniuersalis: sic eadem re est notitia formae secundum rationem vniuersalis & singularis: quae in intellectu de se non est nisi vniuersalis: singularis vero in potentia: per hoc quod habet esse in singulari extra in quo eam videt. Vnde secundum quod dictum est supra, eadem re est forma quae est in intellectu vt obiectum in cognoscente: & quae est extra vt for ma in formato & participante. Et differunt in eodem sola intentione ratio vniuersalis & particularis: vt patet ex supra determinatis.

ET secundum hoc forma qua obiectiue intelligitur angelus. vnus ab altero: siue in vniuersali: siue in particulari, est forma qua singulariter in se subsistit. In quo vilescit & deficit modus intelligendi angeli, a modo intelligendi ipsius dei: qui obiectiue solum seipsum in telligit. Licet enim simul cum hoc sit ratio intelligendi alia a se: illa tamen non sunt secundum se obiecta intelle ctus dinini: sed solummo secundum quod sunt aliquid in diuina essentia. aliter enim intellectum dei perficeret aliquo modo essentia creaturae, sicut dicit philosophous. xii. Metaphysicae Sed sic perficit intellectum angelicum licet non secundum id quod est aliquid in natura & essentia sua, sed secundum quod est aliquid in genere cognitiui in potentia existens illud quod in telligibile secundum se est in actum. Sic enim non est inconueniens: quod secundum rationem esse intellectualis & sensibilis subia vt est quoddam intelligibile nobilior sit intellectu angelico inquantum intellectualis est: & de se potentia intelli gens: licet multo ignobilior sit inquantum est aliquid in natura existens. Quod non potest contingere deo: quia ex se est intelligens secundum actum. Vbi ergo in ratione vniuersalis cogniti angelus singularia nullo mo do cognoscit fine ipsa forma vniuersalis designatur naturaliter in singulari per existentiam eius vel per reuelationem: vt cum vel secundum quod vniuersale sit obiectum primo & per se intellectus: ita tamen quod semper est abstractum per habitum scientialem: & non accipit ipsum a singulari: econuerso ei quid contingit vniuersali respectu intellectus nostri: quia respectu eius vniuersale primo non est nisi potentia in phantasmate singulari ad abstrahendum per agens. Non quod separet re vniuersale a singula ri: sed in eo quid secundum rem est singulare quo ad existentiam, concipit formam eandem secudum rati onem vniuersalis non secundum rationem suae designationis. Ita quod id ipsum re comprehendit intellectus & imaginatiua secundum aliam & aliam rationem siue intentionem. Et ex hoc contingit quod intellectus noster & angeli partim modo consimili comprehendunt singularia: partim modo dissimili. Quemadmodum partim modo consimili comprehendunt vniuersalia: partim modo dissimili. Conveniunt enim circa comprehensio nem vniuersalis in re comprehensa & in modo comprehendendi: quia ambo eandem formam quae in re extra est singularis, comprehendunt: sed sub ratione vniuersalis. Differunt autem in ordine comprehendendi: quia intellectus noster eam capit a phantasmate singulari: ita quod naturaliter prius sit indiuiduata in illo, quam ab intellectu sub ratione vniuersalis concepta. Circa comprehensionem vero singularis conueniunt in re compre hensa & in modo comprehendendi: quia eadem forma re quae est vniuersalis, vt primo & per se comprehensa ab intellectu, est signata in particulari. Quam sicut intellectus noster apprehendit in particulari phantasmate rei: sic intellectus angelicus apprehendit naturaliter in singulari supposito: quod existit extra in re: vel supnaturaliter in singulari supposito, quod reuelatur supernaturaliter de re acsi existeret.

ET non est differentia nisi in hoc quod intellectus noster non apprehendit formam secundum rationem vniuersalis nisi ab ipso & in ipso phantasmate actu existente in imaginatione actuali. Intellectus vero angelicus com prehendit formam secundum rationem vniuersalis, non ab ipso supposito singulari vllo modo: sed a suo habitu: vt dictum est.

SED postquam suppositum singulare habet esse vel exterius vel in reuela tione, statim formam apprehendit in illo. Ita quod non sit alia re forma quam prius apprehendit secundum se & postmodum in illo: immo eadem penitus. Ita quod quodcunque sit suppositum existens participan do formam in eo, comprehendit illam sub ratione vniuersalis primo & per se, eadem comprehensione qua eam apprehendit antequam fuit participata in illo: sicut intellectus noster in phantasmate. Et accidit angelico intellectui quod comprehendit eam in illo: sicut accidit essentiae rei quod sit participata ab illo: cum tamen essentiale sit intellectui nostro quod comprehendat eam in illo: vt secundum hoc intellectus angelicus sequatur rei naturam: non tamen intellectus noster. Et ideo sicut intellectus noster etiam si esset vnus numero omnium, a cuiuscumque phantasmate abstraheret idem vniuersale: postquam semel ipsum habet abstra ctum: & in illo a quo abstrahit illud intellexerit: si stante illo intellectum, in alio incipit illud intelligere non nouo intellectu nouum vniuersale perciperet: sed solum antiquum perceptum perciperet sub nouo respectu: vt in hoc phantasmate, & etiam intellectus noster numeratus numero hominium & imaginatiuarum virtutum: si vni uersale postquam haberet semel perceptum & abstractum posset conseruare in actuali notitia ad absentiam phantasmatis singularis: & cum hoc natus esset eam comprehendere in phantasmate, cum ipsum existeret mutatis & variatis phantasmatibus secundum numerum de eodem sensibili secundum speciem: differentibus autem numero: non nouo intellectu siue actu intelligendi nouum vniuersale perciperet sed solum antiquum & antiquo actu intelligendi perciperet sub nouo respectu in hoc & in illo phantasmate: similiter dico de intellectu angelico: quia intelligit ex se vniuersale: vt dictum est: non autem ex aliquo singulari. Sed suum obiectum in quocumque fuerit siue existente siue reuelato, non potest ei latere: sicut neque intellectui nostro vniuersale suum in quocunque fuerit phantasmate, siue abstracto a sensu particulari, siue in se formato: vt iam dicetur. Postquam ergo ex se prius intellexerit vniuersale se cundum se: si postmodum in singulari existente de nouo extra vel in reuelatione incipit de nouo formam vniuersalem intelligere in illo, non nouo intellectum nouum vniuersale percipiet: sed solum prius conceptum sub nouo respectu percipiet: scilicet vt habet esse in hoc singulari. Vbi est aduertem dum: quod intellectus angeli ex eo quod cognoscit vniuersale in hoc supposito singulari: non ex hoc cogno scit singulare siue rationem singularitatis ipsius formae: sicut neque intellectus nimr ex eo quod cognoscit vni uersale in phantasmate singulari, ex hoc cognoscit ipsam formam secundum rationem suae singula ritatis: quia tunc in nullo differret omnino apud ipsum cognoscere vniuersale & singulare: sed aeque primo cognosceret singulare & vniuersale: quid falsum est. Immo intellectus tam noster quam angelicus primo & per se cognoscit in singulari formam sub ratione vniuersalis, hoc est sub ratione esse indeter- minati & indesignati. Quod esse inquantum huiusmodi in nullo habet esse vt in subiecto: sed solum in in tellectu vt in apprehendente & cognoscente. Sed quia eadem ipsa forma vt est in ipso phantasmate aut in ipsa re est determinata & designata, intellectus secundario apprehendit illam designationem. Quae quia, vt dictum est, non est nisi per negationem formaliter & completiue: & negatio sicut ni hil rei addit super formam designatam quae de se habet rationem indesignati: sic neque notitia designationis illius nihil rei potest apponere super illam notitiam qua prius cognoscitur indesignatum: ideo sine aliqua immutatione reali vniuersale cognitum apud intellectum est ratio cognoscendi sin gulare: immo quod plus est, penitus est eadem cognitio vniuersalis & singularis: addito solo respectu quo intelligitur forma in hoc singulari, & negatione qua intelligitur vt in hoc designata secundum praedictum modum.

ET non est differentia in hoc quo ad intellectum nostrum & intellectum angelicum Nisi quod intellectus noster sub ratione vniuersalis intelligit singulare: quasi secundum lineam circum fexaim: sicut determinat Philosophus. Intellectus vero angelicus intelligit singulare quasi secundum line am protensam: & hoc propter diuersum modum intelligendi vniuersale. Verbi gratia, in nobis prius est phantasma secundum actum in imaginatiua: & deinde intellectus agens sua abstractione facit de vniuersali in potentia vniuersale in actum: quod obiectum intellectui possibili immutat ipsum ad actum intelligendi ipsum vniuer sale abstractum: sed in phantasmate. Et protrahitur quasi quaedam linea spiritualis intelligibilis a phantasmate singulari ad vniuersale abstractum: vt ab a. in b. Et ab illo vni uersali vlterius protenditur in intellectum: vt a b. in c. vt sit totum hoc quasi vna linea recta a. bc. De inde postquam intellectus immutatus est ad actum intelligendi ab vniuersali existente in phantasmate, actu suo intelligendi terminato in illud vniuersale vt in obiectum, protrahitur quasi quaedam li nea reflexa a c. in b. Postquam autem vlterius illam speciem primo intellectam in phantasmate secundum rationem vniuersalis, intelligit secundum rationem suae designationis & singularitatis quam habet in ipso phantasmate, protrahitur quasi quaedam linea reflexa a b. in a. vt sit totum hoc quasi vnali nea reflexa c. be a. vt si lineam hanc componamus lineae praecedenti: tunc illa erit linea vna circunflexa: complens actum intelligendi reuertentem in id a quo incepit: vt sit in actu intelligendi quasi mo tus a re in animam per lineam quae est a b. c. & econuerso motus reflexus ab anima in rem super eandem lineam vt est c. b. a. & sic sit totus motus cognitiuus intellectualis noster circunflexus: quasi super lineam circunflexam incipiens ab eodem signo: & terminatus in idem quod est a. per eadem media bis tacta: quae sunt b. c. In angelo vero primum est essentia & quiditas rei vniuersalis mouens in ipso habitu scientiali inclinante & immutante primo sua inclinatione naturali intellectum angelicum vt habitum est supra. Et per hoc intellectus immutatur ad actum intelligendi terminatum in essen l tiam vt in obiectum cognitum existens in intellectum non vt in subiecto: sicut existit per habitum: inquan tum mouet in ipso: sed vt in cognoscente tantum: ad quod primo terminatur actus intelligendi vt in ob iectum cognitum indeterminate absque omni designatione. Aquo vlterius postquam forma obiecti habet esse in supposito existente vel reuelato, habet ad ipsum adhuc terminari sub ratione vniuersalis: sed in supposito designato: & tandem ab ipsa in supposito sub ratione indesignati ad eandem: vt linea recta protensa ab habitu scientiali in singulare intellectum. ab. c. d. e. cognitam secundum rationem designati: vt sic in actuali intellectu angelico, protrahatur: quasi linea spiritalis intelligibilis recta ab habitu scientiali mouente ad intellectum motum: vt ab a. in b. & deinde ab intellectu cognoscente ad obiectum vt cognitum secundum se: quasi a b. in c. & deinde ab obiecto cognito secundum se ad seipsum vt cognitum in supposito: tamen sub ratione vniuersalis: quasi a c. in d. & tunc demum ab eodem vt in cognito in supposito sub ratione vniuersalis & indesignati ad idem vt cognitum sub ratione singularis designati: quasi a d. in e. vt sit totum hoc complens totum actum intelligendi angelicum quasi linea recta protensa, ab habitu scientiali inhaerente angelico intellectui quasi ab a. signo in singulare intellectum quasi in e. signum per media signa: quae sunt b c. d. vt sit tota linea intellectualis angelica a. b. c. du. e. In quam nullam contingit inuenire reflexionem aut circunfle xionem: nisi forte in hoc quod essentia rei in habitu intellectum immutat ad actum intelligendi qui terminatur ad eandem. Sed non est ibi proprie circunflexio: quia in ipsa debet esse motus ab eodem in idem secundum eandem rationem ipsius. Quoniam in cognitione nostra intellectiua motus est a phan tasmate sub ratione obiecti singularis designati: & terminatur ad idem secundum eandem rationem hic autem essentia in habitu mouet, non sub ratione obiecti singularis: sed potius sub ratione inhaerentis in habitu & immutantis ad cognitionem. Terminat autem actum intelligendi sub ratione obiecti cogniti & non alicuius inhaerentis: vt patet ex dictis. Sic ergo ex eo quod obiectum intellectus per se & primo est vel sub ratione vniuersalis, non oportet negare quod virtus intellectiua angelica vllo modo cognoscat singularia tanquam illa quae habent: in se rationem vniuersalis: sed oppositi magis. Neque oportet dicere quod cognoscat singularia vniuersaliter: & in vniuersali: non autem singulariter: neque in singu lari: neque quod cognoscat singularia per aliquam applicationem formae vniuersalis ad formas singulares existentes in rebus extra: neque etiam quod cognoscat singularia species abstrahendo ab eis. Sed ex eo quod obiectum intellectus per se & primo est vniuersale sub ratione vniuersalis, magis oportet asserere quod ipse cognoscat singularia. Eo quod forma intellecta sub ratione vniuersalis efficax est ad mouendum intellectum non solum ad cognitionem vniuersalium: sed etiam singularium: absque omni abstractione alia & applicatione: eo quod cognitio vniuersalis & singularis non differunt ex parte rei cognitae & actus cognoscendi: sed solum ex parte modi cognoscendi indesignate & designate. Quorum vnum super aliud non apponit nisi rationem negationis: vt dictum est. Et quia alia est designatio vniuersalis in hoc singulari & in illo, ideo cognoscendo vniuersale vt in hoc singulari si gnificato, ex hoc non cognoscit in illo. Et sic cognoscendo vnum singulare non oportet quod alia cognoscat: sed renouando conceptus multotiens concipiendo vniuersale in diuersis particularibus: non autem sub conceptu vniuersali aliquid innouando vt concipiatur singulare: vt dictum est supra. Nec in hoc est differentia ex parte intellectus nostri & angelici: neque ex parte cognitionis singularium sensibili um aut intelligibilium: quoniam forma quae est essentia & quiditas & per se obiectum intellectus nostri & angelici, includit materiam sub ratione vniuersalis sicut & formam: vt exposuimus alibi.

ET ideo licet intellectus noster siue intellectus angelicus habeat formas in se expressas abstractas a con ditionibus materiae singularis determinatae: ipsae tamen sunt similitudines rerum & secundum for mam & secundum materiam simul: non secundum materiam tantum vt quidam dicunt. Vt quem admodum deus rationibus suis idealibus quia sunt rationes rerum quo ad materiam & formam, cognoscit res non solum vniuersaliter secundum conditiones formae: sed etiam singulariter secun dum conditiones materiae: scilicet in cognoscendo seipsum: sic intellectus angelicus & humanus co gnoscit sub ratione formarum vniuersalium res materiales sensibiles: non solum vniuersaliter, sed etiam singulariter. Et per hunc modum a deo impressi sunt habitus cognitiui angelis ad cognoscendum formas & in sua vniuersalitate: & in sua singularitate: quod nullo modo possibile est poni: ponendo quod angelus res intelligit per species impressas alias ab habitu: vt dictum est supra. Et huic concordat illud Dionysii cap. vii. de diuinis nominibus. Deus existentia cognoscit non scientia existentium: sed ipsa sua. Etenim & angelos scire aiunt eloquia quae sunt super terram: non sensibus haec cognoscentes sensibilia terrena: per propriam vero deiformis animi virtutem & naturam. Secundum hoc ergo reuertentes vnde sermo prius, dicimus quod locutio angelorum non est nisi aliquis conceptus ex pressus in conceptu vnius angeli possibili videri in se ab intellectu alterius angeli: quemadmodum si legeret in libro: quo eidem explicat conceptum aliquem: quem naturaliter in illo neque in rebus extra, neque in seipso videre posset. vt cum modo Antichristus non sit homo existens in rerum natura, quis, qualis, & quantus, quando & vbi & de quibus & quid operaturus est: & huiusmodi perticularia nulla creatura secundum se & ex naturalibus puris scire potest: sed solum ex pura reuelatione diuina sub ratione formae humanitatis vniuersalis reuelando conditiones indiuiduales particularis il lius acsi videret ipsum in re extra. Quod nulla alia creaturarum videre potest sic fuisse illi reue latum: quia absque omni immutatione cognitionis & sine nouo conceptu fit illa reuelatio: vt dictum est. Exemplum autem talis reuelationis intellectualis qua cognoscatur res antequam fiat: acsi iam facta esset potest videri in vi imaginatiua. Videmus enim quod virtus imaginatiua: cuius est comprehendere formas sensibiles non sub ratione formae determinatae ad signatam materiam: sicut est sensus particularis: sed tantum sub conditionibus particularibus situs, magnitudinis, figurae: & aliorum huiusmo di: eo quod potest formas sensibilium comprehensas transmutare & diuersimode diuidere & vnire: potest fortuito deuenire ad hoc vt imaginetur formam alicuius indiuidui iam existentis: aut possibilis fieri qualem accepisset ab illo si in existentia illud vidisset: quod tamen nunquam neque eius simile vidit. secundum quod dicit Commentator supe tertium de anima. Possibile est vt homo cogitet in aliqua re adeo quod inueniat aliquod indiuiduum quod ante non sensit: & imaginationem veram cuius indiuiduum nunquam fuit sensatum a cogitante. Virtus enim cogitatiua quando adiuuabit se cum informatiua & memoratiua innata est praesentare ex imaginibus specierum aliquam quam nunquam sensit in ea dispositione secun dum quam esset si sensisset eam. Et tunc intellectus qui sequitur iudicabit primo illam imaginati onem iudicio singulari secundum quod expositum est. Ita quod intellectualiter posset omnes dispositiones sensibiles Antichristi cognoscere antequam fieret: sed non determinate quod illius esset aut alicuius futuri: & qualia esset operaturus: & quando & vbi & de quibus nasciturus. Quae omnia pertinent ad reuelationem secre tam. Cum quibus etiam intellectualiter absque sensus adminiculo nobis & angelis intellectualiter imaginabiliter posset illa imaginatio reuelari. quemadmodum reuelationes factae sunt prophetis imaginariae & intellectuales. Quia quod potest fieri a nobis vel in nobis naturaliter, multo fortius potest fieri in nobis & in angelis deo reuelante supernaturaliter. Quia etiam illud naturaliter fieri potest in nobis, testatur Augustinus vbi dicit de trinitate libro viii. cap. vi. Cum alicuius species, vel loci, vel hominis, vel cuiuslibet corporis eadem occurrit oculis nostris quae occurrebat animo: cum eam pri usquam videremus cogitabamus, non paruo miraculo mouemur: ita raro & pene nunquam accidit: & tamen firmissime credimus: quia secundum specialem generalemque notitiam quae certa nobis est cogitamus. Vnde si huiusmodi speciali notitiae intellectus apponatur in intellectu angeli vel hominis de Antichristo designatio indiuiduationis per reuelationem, & quo ad substantiam, & quo ad acci dentia determinantia substantiam indiuiduam quae potest homo in sensibilibus capere ex sensu: aut vi cogitatiua sibi formare: vt dictum est: & cum hoc reueletur ei modo consimili quod illa est persona Antichristi, & quae, & qualia futura sunt per eam & circa eam: quae nulla creatura naturaliter absque reue latione extra verbum potest concipere: talis cui huiusmodi sunt reuelata: potest in suo intellectu super hoc nouos conformare conceptus: quos legere alius angelus potest in illo, & formare in se conceptus illis consimiles. Et sic per istos secundos conceptus apertos loquitur angelus angelo priores comceptus occultos. Et sunt isti secundi conceptus verba & nutus priorum: vt licet omne loqui sit intelligere: non tamen econuerso.

ET per hunc etiam modum omnis angelus loquens docet vel illud cuius habet comceptum occultum quem non nouit angelus cui loquitur & qui quo ad hoc docetur: aut si consimi li reuelatione illud nouit, & non nouit quia illi similiter reuelatum est, illa locutione quo ad hoc eum instruit: aut si vtrunque nouit, tunc est locutio tantum: non autem doctrina. Et sicut potest loquendo reuelare sibi esse aliquid de aliquo particulari reuelatum: ita etiam cum per se cogitat aliquid de aliquo particulari signato: quod etiam alius angelus non potest percipere de se: scilicet illum de huiusmodi particulari cogitare: potest hoc quidem reuelare: scilicet se de huiusmodi cogitare. Clrca tertium arti culum duo sunt consideranda. Vnum circa nouitatem illuminationis. Aliud circa nouitatem locutionis.

CIRca primum aduertendi sunt quatuor modi cognitionis angelorum praedicti: scilicet naturalis in verbo: naturalis quo ad rerum vniuersalia in propria natura: & naturalis quo ad singularia in rerum existentia: & accidentalis quo ad singularia contingentia cognita non naturali ter: sed speciali reuelatione. Cum igitur omnis illuminatio ordinatur ad modum alicuius cognitio nis: & prima illuminatio non sit nisi per primam praesentationem diuinae essentiae nudae angelico intellectui ad ipsam aperte videndam: ad cuius praesentationem oportet intellectum angelicum disponi: etsi non specie deitatis sibi impressa: quia nullam potest habere: vt ostendimus alibi: aliqua tamen dispositione supernaturali: qua intellectus angelicus eleuatur: & spiritualiter quadam supernaturali sanitate fortificatur & clarificatur: quaecunque sit illa: vt lumen gloriae, vel aliquid huiusmodi: si igitur angelus superior in inferiorem naturaliter aliquid agat transmutando ipsum in naturalibus vt huiusmodi dispositionem in se recipiat per quam praeparetur ad illuminationem: Dicendum quod sicut illa illuminatio facta fuit in primo instanti glorificationis angeli a deo se ipsum lumen quid ipse est angelico intellectui praesentante: sic & illa illuminatio inquantum dispositiue secundum praede terminatum modum dicitur fieri ab angelo: non est facta de nouo: sed in prima eius glorificatione.

VNde quo ad illa quae per talem illuminationem cognoscit angelus, dicendum est ad quaestionem: quod vnus angelus non potest aliquid de nouo cognoscere per operationem alterius angeli circa ipsum in illuminando.

SImiliter dicendum est de illuminatione quae habet fieri ad secundam cognitionem. Cum enim illa sit in angeli creatione in eo quod datur ei lumen naturale intellectus: & imprimitur ei habitus scientialis: aut ergo angelus nihil operatur ad illam illuminationem: aut non de nouo: sed in prima angeli creatione.

SImiliter dicendum est de illuminatione quae habet fieri N ad tertiam cognitionem. Illa enim est naturalis sequela cognitionis secundae postquam rebus acquiritur per deum immediate aut mediante agente naturali esse actualis existentiae: sicut patet ex praedeterminatis. Non restat igitur nisi de illuminatione quae sit ad quartam cognitionem: scilicet accidentalem de singularibus contingentibus. Quae sit per reuelationem dupliciter. Vno modo in verbo cir ca naturalem cognitionem essentiarum vniuersalium rerum: vt cognoscuntur in verbo. Alio modo in propria natura circa cognitionem naturalem essentiarum vniuersalium rerum vt cognoscuntur ex habitu scientiali.

COOnitio autem talis: quia secundum neutrum modum pertinet ad beatitudinem essentialem, non derogat in aliquo statui beatitudinis: vt fiat in angelo de nouo: & vt sic ponatur quod ad huiusmodi notitiam formaliter & effectiue a deo illuminetur de nouo: per quam illuminationem ei talis notitia reueletur: sed propter immutabilitatem, quae multum congruit illi cognitioni quae est. in verbo, videtur mihi quod potius est sentiendum quod omnia talia quaecunque angelis super essentialem beatitudinem reuelantur in verbo: a primo instanti suae beatitudinis sint reuelata: & ita quod si alter angelus operatus est aliquid circa eum ad huiusmoni illuminationem suscipiendam: & per hoc ad huiusmoni cognoscenda: illud non de nouo: sed ab initio operatus est.

VNde de talium notitia an gelorum in verbo: quod non sit noua sed antiqua, Augustinus dicit expresse, xv. de trinitate cap. xiii. de angelis inquiens sic. Bonum eorum est de operibus suis eius consulere veritatem. & sequitur. Totum ab illo per illud verbum eius audientes. i. in eius virtute inuenientes quid sibi faciendum quid qui bus quando nunciandum sit. Et constat quod consulendo eam: hoc in ea non inuenirent: neque ab ea au dirent, si noua in speciali reuelatione indigerent. Si tamen ponatur hoc de nouo audire & inuenire: & hoc speciali reuelatione: & angelus ponatur ad illam aliquid operari: dicendum est quod operatur consimiliter illud de nouo: secundum quod inuenit in ipsa veritate illud operandum.

PLus tamen credo quod ad reuelationem faciendam in verbo nulla noua requiritur illuminatio: immo sufficit ad hoc illuminatio antiqua: quam verbum vt verum lumen se ingerit angelicae menti: licet non statim reuelet. quia re uelatio huiusmodi dependet a voluntate reuelantis: sicut & omnis alia actio circa creaturas.

ET sic pu to dicendum quod angelus vnus nihil potest de nouo cognoscere per alterius angeli operationem de nouo circa ipsum illuminando. Pont tamen per eius operationem antiquam illuminando aliquid co gnoscere de nouo. Si enim aliquid operatus est secundum iam dictum modum vnus angelus ad illumi nationem alterius gloriosam: & per illam secundum voluntatem dei aliqua de nouo alteri reuelantur: hoc necessario fit per illius operationem antiquam in illuminando.

SI vero angelus intelligatur aliquod contingentium de nouo cognoscere circa cognitionem naturalem ex habitu scientiali: hic est vna magna dubitatio: vtrum angelus potest ignorare in propria natura quid nouit in verbo. Quia si sic cum notitia talium ex reuelatione sit supra naturalem dispositionem virtutis cognitiuae angelorum oportet quod ad illam fiat aliqua supernaturalis illuminatio: quam principaliter non nisi deus infundit: & angelus operatur dispositiue secundum modum praedeterminatum. Et secundum hoc est dicendum quod vnus angelus aliquid potest de nouo cognoscere per operationem alterius angeli: illuminando scilicet de nouo.

AVT si forte tota illuminatio fuit facta in prima glorificatione: sed nouitas cognitionis dependet a voluntate reuelantis: tunc est dicendum quod operatione antiqua angelus vnus operatus est ad cognitionem nouam alterius angeli. Si vero angelus non potenst ignorare in propria na tura de talibus postquam ea nouit in verbo: tunc iudicandum est de modo huius cognitionis sicut dictum est de illa.

ET si ita est: tunc potius credo quod angeli quaecunque erant inaeternum scituri sciue runt a primo instanti suae glorificationis. Dico notitia speculatiua. Sed postquam talia de nouo contigerunt in esse: tunc de nouo sciuerunt illa notitia experimentali. Aut quod omnis illuminatio ad quaecunque scienda ab antiquo facta est. Sed reuelatio fiendorum fiat per illam illuminationis dispositio nem praeuenientem: quia ipsa non necessario inducit notitiam reuelandorum: eo quod, sicut dictum est, reuelatio dependet a voluntate reuelantis. Et hoc quo ad superiores a deo immediate secundum no titiam quam habent in verbo: quo ad inferiores autem per superiores: & secundum notitiam quam ha bent in propria natura.

ET huic magis concordat textus prophetalis iuxta expositionem catho licorum: qui non de nouitate illuminationis: sed doctrinae & reuelationis faciunt mentionem. Vnde & de tali reuelatione de nouo facta a deo immediate angelis superioribus habetur Esa. lxiii. vbi primo proponitur eorum interrogatio ignorantiam eorum insinuans: & dicitur. Quis est iste qui venit de Edom &c. Et subditur Christi doctrinalis responsio. Ego qui loquor iustitiam & propugnator ad saluandum.

QVod exponens Dionysius secundum Amb. cap. vii. Angelicae hierar. dicit quod Theologi introducunt quosdam hierarchiarum apud lesum Christum quaerentes: & eos ipsum lesum immediate docentem. Ego inquit disputo iustitiam & iudicium salutaris. Et quod illam in terrogationem ex ignorantia & desiderio sciendi fecerunt superiores iam illuminati, declarat subdens. Miror autem quia & caelestium essentiarum primae & tantum simul omnes supereminentes diuinis illuminationibus &c. Vnde vt dicit ibidem Dionysius, non primo interrogant lesum quare rubrum est vestimentum tuum: sed apud se primo deliberant ante interrogare ostendentes quod discunt, & deificam scientiam appetunt. Super quod dicit Hugo. Sciendum est quod haec quaestio non doctrinae inquisitio est: sed ignorantiae professio: & quia doceri opus habent. Quaerunt ergo intra se docendi supra se: nec audent interrogare quousque se offerat dicens. Ego qui loquor iustitiam. Tunc demum assumpta fiducia ad ipsum quaestionem dirigunt: quare est rubrum vestimentum tuum &c.

ET est hic aduertendum quod illuminatio aequiuoce dicitur. Vno modo luminis infu- sio quo angeli mens disponitur & eleuatur ad accipiendam scientiam per reuelationem. Alio vero modo appellatur illuminatio ipsius scientiae assumptio.

PRImam intelligimus illuminationem pro prie dictam: quae distinguitur contra locutionem. de qua Dionysius subdit. Num ergo prima caelestium intellectuum Hierarchia ab ipso persectionis principe sanctificata: extenditur sanctissima purgatione: Multo lumine ante perfecta consummatione porportionabiliter eam implens purgatur & illuminatur atque perficitur: omni quidem ignoratione pura: primi vero luminis plena: & primo data cognitione: & scientia participans perfecta.

SEcundam vero illuminationem intelligimus minus proprie dictam: sed potius locutionis: de qua subdit Dionysius comprehendens. Et hoc dixerim fortassis non immerito: quia purgatio est & illuminatio & perfectio diuinae scientiae assumptio. Vt non dicamus secundum quod Hugo exponit, istam secundam clausulam esse expositoriam praecedentis: sed vt per has duas clausulas duo genera illuminationum, perfectionum, & purgationum intelligamus: in angelis etiam supremis vnam per ipsum lumen proprie dictum: siue sit ipsum lumen diuinae essentiae siue lumen gloriae: quod datum est ab initio glorificationis: & per quod statim facta sunt illuminatio, perfectio, & purgatio, quae ad essentialem beatitudinem pertinent. Vnde signam ter dicit in prima clausula: Multo lumine ante perfecta consummatione: & primi luminis plena: & primo data cognitione: vt per hoc intelligat aliam sequentem perfectionem post secundo lumine & secun da cognitione: quae sit lumine scientiae habitae per reuelationem. Vbi dicit fortassis: quia non est ita certum quod ista secunda illuminatio non sit simul facta cum prima: sicut est de illa prima quod ab initio sit facta. Ita quod lumen illud proprie dictum illuminat, perficit, & purgat proportionabiliter quemlibet angelorum per scientiam quam confert pertinentem ad beatitudinem essentialem: quam totam simul habuerunt: quam habituri sunt inaeternum.

VNde de tali eorum scientia praemisit Dionysius in eodem cap. Perfectas autem similiter non vt sacra varietate analvticam scientiam illuminatas: sed vt prima & supereminente deificatione repletas secundum excellentissimam quantum in angelis diuinorum operum scientiam. Vbi dicit Hugo. Perfectas aestimandum est: non tamen quasi illuminatas siue eruditas scientiam analyticam, hoc est resolutoriam sacra varietateid est multiplici doctrina, sicut homines multiplici sermone erudiuntur: sed per simplicem intus contemplationem illuminati acceperunt vt ab eorum cognitione nihil eorum quae scire possunt abscondatur: lumen vero illud scientiae superadditae illuminet purget & perficiat quo ad illa quae pertinent ad accidentalem beatitudinem. Vnde Dionysius post illam clausulam comprehendens, & hoc exponens quo modo haec scientia superaddita purgat, illuminat, & perficit, dicit sic. Ignorantiam quidem vt pote purgans secundum ordinem indita scientia perfectorum doctrina. Illuminans autem ipsa diuina cognitione: per quam & purgat non prius contemplantem quam manifestat per altiorem illuminationem: & per ficiens iterum ipso lumine secundum habitum scientiarum lucidissimarum doctrinarum. Et per huiusmodi scientiam dicitur fieri purgatio inquantum remouet praecedentem ignorantiam: & ista scientia dicitur doctrina: quia instructione spiritualis reuelationis habetur post praecedentem igno rantiam: & ideo dicitur indita secundum ordinem. Vnde & subdit seipsum exponens. Per quam & purgat non prius contemplantem. Dicitur autem scientia perfectorum: quia illorum quae naturaliter sciri non possunt: vt dictum est.

VNde quia etiam ista scientia est post illam qua sciun tur naturaliter cognoscenda: ideo etiam dicitur, Secundum ordinem: licet Hugo aliter hoc exponat.

DIcitur autem illa scientia fieri illuminatio, inquantum dat diuinorum secretorum cognitionem: & ideo merito illuminatio per istam scientiam altior est quam illa: & perficere secundum habitum lucidissimarum doctrinarum. De illuminatione vero tali de nouo facta angelis secundis per primos expresse Dionysius dicit capitulo septimo sic inquiens. Theologi aperte declarant suppositas quidem caelestium essentiarum dispositiones super firmatis ordinate erudiri deificas scientias: omnium vero altiores ab ipsa diuinitate quantum fas est doctrinam illuminari. Illuminatio superiorum immediate a deo: iam exposita est secundum Dionysii exempla. De illuminatione vero doctrinali inferiorum per superiores inducit Dionysius exemplum Psalmistae dicens. Quasdam enim earum introducunt a prioribus sacre eruditas: dominum esse caelestium virtutum & regem gloriae in caelum humanitus receptum. vbi dicit Hugo. Saluatore secundum carnem acceptam ascendente in caelum quibusdam angelorum eius exaltationem adhuc ignorantibus atque ideo admirantibus & dicentibus: Quis est iste rex gloriae. Ab aliis autem illuminatis dictum est. Dominus virtutum ipse est rex gloriae. Et erat ista dictio eorum locutio secundum praeexpositum modum.

CIRCA nouitatem autem locutionis: & hoc solum circa quartum praedictorum modorum scientiae: circa quam solum ponimus locutionem, vt praedictum est, Scien dum quod si omnia scienda omnibus angelis a principio sunt reuelata in verbo, & in habitu notitiae naturalis com creatae: tunc angelus, proprie nihil agit de nouo circa angelum loquendo quo de nouo aliquid cognoscat & hoc ad instructionem etiam, nisi ad admirationem, & ad diuinae laudis prouocationem. Si ergo angeli in feriores ab initio singula non sciuerunt: sed de contingentibus reseruabantur eis quaedam suis temporibus per reuelationem scienda: ista reuelatio intelligitur fienda in verbo, sicut solus deus reuelat aliquid de nouo angelo loquendo, vt aliquid de nouo cognoscat. Quantum vero ad reuelationem faciendam circa notitiam extra verbum, sic angelus superior secundum praedicta agit loquendo de nouo angelo inferiori secundum modum praedeterminatum, vt aliquid ipse cognoscat de nouo.

PER iam di cta patet responsio ad obiectum in contrarium determinatis. Si vnus angelus agat aliquid loquendo vel illuminando in alium vt cognoscat aliquid de nouo, tunc vnus aliquid ab alio reciperet quod ille in eo age ret & causaret. Dicendum quod verum est in illuminatione ipsum secundum aliquam dispositionem secundum virtutem alterando, vt expositum est. Et similiter in locutione non agendo aliquid in illum per se & immedia te: sed in se locutionis conceptum nouum formando: quo tanquam aliquo existente in rerum natura secundum se & positiue immutatur intellectus alterius angeli non solum ad illud percipiendum tanquam rem aliquam secun dum se, sed tanquam signum conceptus latentis: quemadmodum verbum nostrum vocale concipitur tanquam signum verbi mentalis latentis. Et quod assumitur quod vnus angelus non potest agere in alium lumen intellectuale, aut speciem aliquam: Dicendum secundum praedicta: quod etsi lumen intellectuale non possit agere in ipsum effectiue lumen infundendo: potest tamen dispositiue illud efficiendo. quo facto lumen a deo effecti ue recipitur, vt est praeexpositum. Quia similiter assumitur quod non potest agere praesentiam obiecti, quia angelus illam na turaliter habet, quod pertinet ad locutionem: Dicendum quod licet ex habitu scientiae habeat naturaliter obiecta praesentia ad cognitionem naturalem: non tamen ad cognitionem contingentium scibilium sola reuelatione secundum quod plane patet ex supradeterminatis.