Quaestio 16

SEquuntur quaestiones pertinentes ad hominem. Et erant quaedam pertinentes ad habitus in ipso. Quaedam vero ad actiones eius. Quaedam vero ad passiones eius. Quaedam autem ad sacramenta ipsius.

CIRca primum quaerebantur quaedam circa habitus acquisitos, & quaedam alia circa habitus infusos. Circa habitus acquisitos quae rebantur tria.

PRImum de generatione eorum, vtrunm scilicet habitus acquisitus per quemlibet actum pertinentem ad ipsum primo generetur: & deinde per quemlibet sequentem augmentetur. Secundum de eorum connexione, vtrum. scilicet omes virtutes sint connexae, vt qui habet vnam, necessario habeat omnes. Tertium de eorum corruptione, vtrum habitus possit corrumpi.

CIRca primum arguitur quod quolibet actu primo habitus generetur: & deinde augmentetur. Quoniam primus actus aut aliquid operatur ad generationem habitus, aut nihil. Si nihil: ergo eadem ratione actus secundus nihil operabitur: similiter tertius, quartus, & sic deinceps, & sic habitus nunquam generaretur. Si autem aliquid: illud non est nisi dispositio potentiae ad actus consimiles: qui non est nisi habitus. ergo &c. Et eodem mo do argumentandum est de augmento.

CONtra est illud quod dicit philosophus primo ethicorum de gene ratione habitus in exemplo simili: quod vna hirundo non facit ver cum aduenerit, sed cum venerint plures vna post aliam. ergo similiter secundum ipsum vnus actus non generat habitum, sed plures, vnus factus post alium Et similiter est de augmento.

HIC oportet primo considerare quid appellatur habitus generandus & acquirendus per actus secundum rem. Ad cuius intellectum sciendum, quod habitus secundum quod hic de habitu loquimur, est qualitas generata in mouente seipsum per appetitum cognitiuum in actionem ex eo quod est ex alio motum. Dico mouente, quia ex hoc quod aliquid mouetur solum, & non mouet, num quam in ipso habitus generatur, vt in oculo ad actum videndi. Dico mouente seipsum, quia ex hoc quod aliquid non moueat nisi aliud in quod agit, nunquam habitus in ipso mouente generatur, vt in igne ex eo quod calefacit aliquae. Dico autem mouente seipsum appetitu cognitiuo, quia mouens seipsum appetitu naturali numquam sua actione in se generat habitum, vt graue ex eo quod descendit. Dico vero mouente seipsum appetitu cognitiuo ex eo quod est ex alio motum: quia mouens se seipso non moto prius ab alio habitum in se omnino non generat, vt angelus ex actu suo intelligendi. Et in omnibus istis ratio communis est, qua. scilicet talia naturaliter vadunt in suum actum, & sunt determinata ad vnum tantum: & habitus non est qualitas nisi eius quod de se non est naturaliter determinatum ad vnum: eo quod habitus generabilis ex actione agentis in agente habet ip sum determinare: ita quod si inesset naturaliter, naturam habitus non haberet, de quo intendimus: qualis est habitus scientialis in angelis. Est igitur habitus de quo ad praesens intendimus, qualitas in mouente seipsum per appetitum cognitiuum motum ab alio, generata in ipso per suam actionem qua habilis est vt consimiles actiones eliciat. Verbi gratia: intellectus motus ab aliquo intelligibili appetitu voluntario mouetur circa apprehensum rtiocinando, conferendo, diuidendo, colligendo, & caeteros actus rationis collatiuae compositiuae & diuisiuae exercendo. ex quibus frequentatis generat in se habitum scien tialem: per quem prompte & de facili potest hoc facere. Et secundum hoc secundum diuersitatem obiectorum & modorum considerandi ea, generat in se diuersos habitus speculatiuos. Similiter voluntas per apprehen sionem boni appetitu rationali mouetur in ipsum: & ex frequenti motu habitum generat in se quo expedite & faciliter potest illud moueri. Et consimilem impressionem facit in vires inferiores appetitiuas cir ca prosecutionem delectabilis, vel tristabilis ex frequenti motu circa obiecta, & similiter in membra corporis, & etiam in iumenta & animalia bruta, quemadmodum pica ad locutionem instruitur. Vnde de talibus di cit philosophus secundo ethicorum. Quae oportet discentes facere hoc facientes discimus, puta aedificantes fiunt aedificatores: & citharizantes citharistae: sic & operantes iusta iusti efficiuntur, & econuerso facti tales talia agere possumus, quemadmodum, sicut dicit, ex multum cibum sumere, sequitur multos labores posse sustine re & fortem esse: & fortis factus maxime potest multum cibum sumere. & sic vniuersaliter ex operationibus habitus fiunt: & ex similibus augentur ex quibus fiunt. Ita quod licet per appetitum & voluntatem tales actiones eliciuntur, naturaliter tamen suam impressionem in moto derelinquunt, ita quod licet talium ha bituum generatio ex parte mouentis appetitiui non sit naturalis: ex parte tamen actionis imprimentis in motum est pure naturalis. Quo supposito locum habet quaestio nostra: vtrum scilicet ex vnico actu, vel non nisi ex plu- i ribus habitus generetur & augmentetur. & non est in hoc maior difficultas circa generationem & augmentum huiusmodi habituum quam circa generationem & augmentationem aliarum qualitatum recipientium magis & minus, vt sunt album nigrum, calidum frigidum. Quondocumque enim qualitas aliqua generatur in principio passiuo ex actione principii actiui naturaliter, oportet a tali principio actiuo cum approximatur passiuo pati passiuum principium: et per hoc recipere aliquam impres sionem ab ipso, quia talis agentis est sibi passiuum assimilare quoquo modo, quantumcunque etiam passiuum sit indispositum ad recipiendum eius impressionem: & contrarium & excellens ad repellendum actionem illius ne patiatur naturaliter ab eo. Actiua enim & passiua naturaliter secundum philosophum pri mo de generatione impossibile est non agere & pati: ita etiam quod si sint contraria, necesse est quod quan tumcunque vnum eorum excellat, in agendo in aliud simul patiatur ab illo. vt si gutta aquae calidae proiiciatur in mare frigidum, in contactum contrariorum necesse est frigidum pati a calido quando absorbetur ab ipso. & semper quanto passiuum est minus contrarium & minus indispositum ad ipressionem actiu repellendum, tanto actiuum in passiuum fortius agit, & tanto magis passiuum eius recipit impressio nem. Quare cum vt dictum est, actiones generatiuae habituum naturaliter agunt in passiuum elicientes ip sos, & sunt coniunctae ei in eo quod eliciuntur: necesse est igitur quantumcumque passiuum sit indispositum ad eius impressionem suscipiendam quod tamen patiatur ab ipso & aliquam impressionem ab ipso recipiat Quaelibet ergo actio de genere actionum quibus aliquis habitus habet generari elicitus de potentia in qua habet generari, necessario aliquam impressionem sui derelinquit in ea. Nunc autem ita est quod quando cunque impressum in passiuo ab vno agente non absorbetur aut corrumpitur modo quocunque in sub iecto prius quam appropinquet eidem passiuo consimile agens, illud approximatum sua impressione augmentat prius impressum, aut de nouo facit suam impressionem secundum analogiam suae virtutis. Et eadem ratione nisi illa im pressio corrumpatur & absorbeatur prius quam appropinquet eidem passiuo aliud consimile agens, illud agens approximatum sua impressione aut augmentat quod inuenit prius impressum vel ab vno agente, vel a duplici, aut de nouo suam facit impressionem in illud secundum analogiam suae virtutis. & sic de qualibet actione consimili elicienda.

ET sequitur de necessitate, aut quod nunquam ex consimilibus actibus quantuncumque etiam multiplicetur vnus post alium, habitus generetur, aut quod semper vnus actus solus perfectum habitum generet, aut quod pluribus actibus concurrentibus successiue vnus post alterum primus ex illis aliquid imprimat quod secundus augmentet aliquid apponendo super illud quod a pri mo impressum est & generatum: et similiter tertius aliquid apponendo super illud quod impressum est a secundo & sic de caeteris per ordinem vsque ad generationem habitus perfecti. Cum ergo primum est falsum: & se cundum aut est impossibile, aut non semper necesse est contingere: tertium ergo verum est.

ETre l gulariter ponendum est per illum modum ex pluribus actibus habitum generari. Quia enim nullus eorum per se habitum potuit generare hoc contingit quia nullus eorum totaliter passiuum deuincere sic potuit vt vni ca impressione totam indispositionem, aut contrarietatem passiui amoueret. Hoc enim necessarium erat ad hoc quod totam similitudinem suam simul eidem imprimeret, quemadmodum necessarium erat vt aliquo modo ipsum deuinceret ad hoc quod agens similitudinem suam secundum aliquem gra dum perfectionis mouentis in passiuum imprimeret.

EX hoc enim contingit quod ignis combustibile suum non statim inflammat: sed paulatim abiicit dispositiones contrarias quousque omnino dis- positum perfecte recipit impressionem ignis, vt inflammetur perfecte. Et non est hic differentia: in combustibilis inflammatione: & ibi in habitus generatione: nisi quod ibi est vnum agens continue deuincens & actionem continuans: hic autem diuersa agentia actionem iterantia. lbi autem quid impressum fuit ab igne in combustibile in primo instanti, aut in primo minimo tempore in quo impressit aliquid prima mutatione, aut primo minimo motus quo aliquid imprimere potuit, necessario est aliquid determinatum, secundum quod dicit Commentator super sextum physicorum. Primum in generatione est minima pars quae potest generari de generato terminatae quantitatis. Verbi gratia, quod minima pars ignis est terminata, scilicet minima pars quae potest esse ignis. Et hoc vt dicit super primum physicorum, si recipit partitionem. Si autem non, necessario accidit in accidentibus. Vt enim dicit super octauum physicorum, forma est terminata magnitudine & paruitate in vnaquaque rerum naturalium. Hoc enim modo sicut in cauatione lapidis & in tractu nauis sit aliquid simul in virtute plurium: quid licet sit diuisibile, totum tamen sit simul: vt partis expulsio de lapide: & non pars eius expellitur a parte gut tarum cauantium in parte temporis, vt infra dicetur: secundum hunc modum contingit de alteratione quacunque: quod illud in quod primo fit alteratio fiat subito, etsi sit alicuius quantitatis determinatae in actum, vt dicitur octauo physicorum. vbi dicit Commentator. Si prima pars quae fic ex transmutatione non esset determinata, & agens non esset determinatae virtutis, tunc omnia essent in continua transmutatione. Sed prima pars in actu motuum qui fiunt siue fuerit transmutatio in loco, aut in qualitate, aut in quantitate, sit subito. i. in instanti non in tempore. Et si non, tunc ante trans mutationem esset transmutatio, & non inueniretur transmutatio noua: & illa pars secundum quod exit in actum est terminata, sed non est naturaliter in actum nisi quiescat motus. Sed qualibet alia parte mo tus & in qualibet alia parte temporis secundum analogiam virtutis imprimentis augmentum est vs que ad perfectam inflammationem. dicente Commentatore super primum physicorum. Oppositi partes successiue recedunt a subiecto, & fiunt in ipso partes generati. Et supertertium. Motus nihil aliud est quam generatio partis post aliam illius perfectionis ad quam intendit motus donec perficiatur: & sit in actu lta quod si forma inducenda contrarium habeat in materia, immo quia habet aliquo modo: aliter enim per agens subito fieret in materia: oportet quod in toto motu sint contraria simul, vel citra suas excellem tias, vel in aliquo mixto. Secundum enim quod dicit philosophous. vi. physicorum, omne in quod aliquid mouetur necesse est diuisibile esse: & similiter omne a quo mouetur, & cum mouetur, esse partim in eo ad quod mouetur, & partim in eo a quo mouetur: non secundum totum in vno, aut in altero. Et ita cum primo mouetur ab vno extremo non statim mouetur in alterum extremum, sed in medium vt ex albo in fuscum non in nigrum. Super quid dicit Commentator. In primis qualitatibus, scilicet in caliditate & frigiditate, videtur quod medium est temperatum. Transmutatum enim cum primo trans mutatur a calido in frigidum, dicitur quod quiddam eius est in calido, & quiddam in temperato, cum inter calidum & temperatum non sit qualitas media diuersa secundum speciem, sed secundum magis & minus. quoniam manifestum est secundum se quod cum transmutatur amittit partem calidi & acquirit partem frigidi: & quaedam pars eius est calida: & quaedam temperata, quoniam non calidum secundum to tum: neque temperatum secundum totum. Similiter omittendo partem albi acquirit partem pallidi tenperati. Non enim est in albo secundum totum, neque in pallido secundum totum, sed quiddam in albo & quiddam in pallido. Et hoc quidem non distinguitur in actum, sed in potentia tantum.

VT exhis intelligamus quod cum aliquid sit nigrum in extremo: & sint tres partes eius a bc: & debet fieri album, cu ius similiter sunt tres partes d et, in prima transmutatione generatur aliqua pars albedinis minima, sit d, & remouetur pars minima nigredinis, sit a, quae quidem d cum alia parte nigri commiscetur: & fit ex eis fuscum, vt secundum hoc motum partim sit in fusco, & partim in nigro: sed plus in nigro. Motuque vlterius procedente acquiritur per augmentum alia pars albedinis quae est e, & re mouetur pars nigredinis quae est b. Commiscenturque d e partes albedinis cum c parte nigredinis & sit pallidum: vt sit partim in pallido, & partim in nigro, sed plus in pallido. Motuque vlterius pro cedente acquiritur per augmentum pars albedinis vltima quae est t, & corrumpitur pars nigredinis vltima quae est c. & fit album purum. Et similiter est si plura media interponantur. Vnde dicit Commentator super secundum de anima, esse verum virtutum passiuarum est admixtum ex potentia & actu Passiuum enim antequam patiatur est contrarium agenti: & cum passio completur est simile: & dum patitur aest admixtum ex simili & contrario. Non enim cessat dum mouetur in eo corrumpi pars contrarii, & fieri pars similis. Sicut est in igne comburente: & in exemplo iam dicto de generatione albi ex nigro primo impresso ab agente deuincente passiuum, vt impressum ab ipso maneat quousque adueniat actio secundi agentis, licet sit intercisa secundum analogiam suae virtutis illud augmentabit: & sic de superuenientibus aliis: quousque illud in habitum perficiatur. Dico vt maneat, quia aliter sequens agens oporteret esse primum: & quaecunque actiones sequarentur, nunquam ex eis habitus gene raretur nisi aliquid impressum a primo maneret augmentandum per sequentia vsque ad habitus perfectionem, sicut patet ex dictis. Secundum hunc ergo modum generaliter de formis quae suscipiunt magis & minus, vt sunt habitus de quibus loquimur, & vniuersaliter formae quae in natura essentiae suae gradus & latitudinem habent: secundum quos in essentia sua forma dicitur magna vel parua: & secundum hoc subiectum denominat magis & minus recipiendo intensionem & remissionem in subiecto. secundum quod in quarta nostra disputatione de Quolibet in quaestione de causa susceptionis eius quid est magis & minus, exposuimus: Dico quod per quemlibet actum qui ordinatur ad habitus generationem, ali quid de essentia ipsius formae generatur secundum analogiam virtutis in agente, ita quod si intantum deuin cat passiuum, & tam fortiter imprimat, ne absorbeatur & corrumpatur a contrario existente in subiecto, ad ueniente secundo agente nihil noui generatur, sed prius generatum augetur in gradu aliquo determi nato secundum analogiam virtutis agentis, & sic de singulis quousque habitus perficiatur, & cesset motus in fine vt ex actum non procedant actus vt factio ad aliquid agendum: sed actus vt operatio ad potentiam agentis perficiendam, secundum quod determinat philosophus in primo ethicorum. cap. ix. Et secundum hoc di co ad quaestionem propositam, quod in quolibet actu qui est secundum habitum, aliquid de essentia ha bitus generatur secundum analogiam virtutis eius, ita quod si omnino deuicitur a contrario, illud statim ab forbetur, neque potest procedere vt habitus perficiatur. Si autem deuincit contrarium vt impressum a se maneat quousque alter actus augmentans adueniat: & sic deinceps: omnes ad generationem habitus operantur: sed semper posterior in virtute praecedentis, immo omnium praecedentium: non vt secundum se agen tium, quia adueniente posteriore, necessario transierunt priores: sed in virtute in eo quid ab ipsis impres sum est mouentium, sine quo posteriores non haberent quid augmentare possent: sed necesse habe rent quod augmentandum per alios sequentes generarent. Nec tamen ex hoc quod dico per quemlibet actuum huiusmodi fieri aliquid quid pertinet ad essentiam habitus, intelligo quod per quemlibet actuum habi tus fiat qui per vlteriores augmentetur: sed quod solum fiet per aliquem vnum ex intermediis, & hoc per augmentum quod apponit generato per priotes,. quemadmodum albedo completa absque omnis admixtione nigre dinis generatur per aliquem actum vltimum nigredinis corrumpentem & augmentantem quod a praecedentibus genera tum est. Ad cuius intellectum sciendum est: quod in omni genere habilitatum ad actus eliciendos potentiarum intellectus & voluntatis, in quibus principaliter habitus habent esse tam boni quam mali, quatuor sunt statu scilicet initium, progressus, perfectio, & excessus. verbi gratia in habilitatibus moralibus ad eliciendum actus morales. de quibus philosophus. vii. ethicorum ponit exempla appellans ipsa genera bonitatum & ma litiarum: quae sunt in bonitatibus, perseuerantia, continentia, temperantia, heroica: in malitiis vero incon tinentia, imperseuerantia, intemperantia, bestialitas. Quarum perseuerantia & incontinentia pertinent ad bonitatum & malitiarum initium: continentia & imperseuerantia ad progressum, temperantia ad perfectionem, heroica & bestialitas ad excessum. Est autem perseuerantia prout hic de ea loqui mur, habilitas qua quis occurrentibus fortibus tristitiis, aut delectationibus malis, a quibus multi vincum tur, se tenet ne statina ab eis vincatur, & succumbat. Vnde dicit philosophus. Perseuerare est in eo quod est. detinere. Commentid iest non laxare. Continentia autem vt dicit Aristi. est in eo quid est vicere. propter quod eligibi lior est continentia quam perseuerantia. vbi dicit Commentator. Detinens & non relaxans, non iam su perat. Melius est autem eo quod est detinere hoc ipsum superare. Vnde bonum perseuerantiae est in eo, quo quis tolerando detinet se ne statim laxet, & est infimus gradus bonitatis, quem sequitur statim gradus continentiae: quae vincit & repellit tentationes, licet cum dolore & labore. Et in hoc differt a temperantia quae sequitur in tertio gradu, quoniam vt dicit continens habet fortes & pra uas concupiscentias: temperatus autem non. vbi dicit Commentator. Temperatus nequaquam habet turpes delectationes vexantes ipsum, sed ratione praecipiente oportere detinere a turpibus delectationibus confestim habet concupiscentiam sequentem & manet quietus. Continens autem habent rationem contendentem non sequi vexatus a concupiscentiis. Et sequitur heroica quae est in quarto & vltimo gradu bonitatis. de quae dicit philosophus quod est supernos & quaedam diuina virtus. vbi dicit Comment. Vt cum aliquis dirigit omnem virtutem super omnem hominem. secundum quod in qua dam disputatione nira de Quolibet alias exposuimus. In malitiis vero infima est incontinentia qua quis in re sistendo passionibus in principio, in fine succumbit. Vnde dicit philosophus circa principium septimi ethicorum: quod incontinens sciens quoniam praua agit propter passionem. Commnentid i. victus a passione. Posthunc in secundo gradu peior est imperseuerans, quem philosophus mollem appellat, & delicatum, qui nec se tenet, nec resistit, sed statim laxat & obedit concupiscentiae. Et tertio sequitur pessimus qui est intem peratus: qui prauas passiones ex electione prosequitur. Et tunc in excellenti gradu malitiae est bestialitas. de qua dicit philosophus quod est malitia excedens genus malitiae humanae. Et fundantur isti quatuor gradus bonitatis in idem secundum rem & essentiam: & similiter quatuor gradus mali tiae eis oppositae, quod omissis malitiis declaremus in bonitatibus. In omni enim genere habilitatis bonae, siue secundum castitatem, siue secundum fortitudinem, siue secundum iustitiam, initium & inchoatio dicitur perseuerantia: cum autem receperit aliquantulum augmenti, sit continentia, quae per vlterius augmentum sit temperantia. illud autem augmentum ampliori augmento transgrediens dicitur heroica. Ita quod quando est habilitas actibus bonis generata in gradu perseuerantiae & continentiae, vocatur dispositio, quando vero in gradu temperantiae & heroicae, vocatur habitus. Sed tunc dicitur proprie habitus qui est virtus, quando tenet medium gradum inter dispositionem & habitum, quando vero excedit determinatum temperantiae gradum, tunc habitus heroicus dicitur. Cum igitur habitus stat in gradu determinato augmenti inter continentiam & heroicam, tunc habitus virtutis proprie dicitur: & est temperantia ista generalis ad tres virtutes morales in medio consistens, secundum quod de partibus eius enumerat philosophus secundo ethicorum. Et secundum hoc habitus & dispositio in eodem idipsum re sunt: & differunt solum si cut completum & incompletum: ita quod id quod subest incompleto & imperfecto, dispositio dicitur. Cum per augmentum acceptum ad determinatum complementum & perfectionem peruenerit, nomen dispo sitionis amittit, & vocatur habitus: vt dispositio ipsa fiat habitus, quemadmodum puer fit vir, & vir factus pueri nomen amittit. Vnde in essentia rei non differunt habitus & dispositio, nisi sicut perfectum & imperfectum: vt habitus includit in se quicquid rei est in dispositione & non econuerso, vt ideo omnis habitus possit dici dispositio, secundum quod dicit philosophus in praedicamentis. Sunt autem habitus & dispositiones: dispositiones vero non necesse est habitus esse. Qui enim retinent habitum, & quodam modo dispositi sunt, qui autem dispositi sunt, non omnino retinent habitum. Vbi signanter dicit non omni no, quia habitus aliquid futuri habent: & aliquid apponendum, vt habitus fiat secundum iam deter minatum modum, eis deest. vbi dicit Boetius in commento. Sensus talis est. quoniam omnes quicunque ha bent habitum, habent quoque in eodem habitu dispositionem. Siquis vero habet dispositionem non sic necesse est habitum habere. Vbi notabiliter dicit in habitu dispositionem, quia tanquam imperfectum quod se cundum rem manet in perfecto licet nomen suum amittat, iuxta illud quod Augustinus vocans disposi tionem affectionem, dicit in suis praedicamentis. Habitus etiam affectio videri potest. ab hac nanque in cipit, et si ipsa permanserit habitus nascitur, affectio autem habitus videri non potest. Si enim ad habitum peruenerit, vocabulum proprium non tenebit. Nota quod dicit ab ipsa incipit. quod verum est secundum praedeterminatum modum, scilicet vt ab imperfecto. quia si manserit quousque actio aliqua sequatur ipsam augmentans: & non prius a contrario in subiecto, vel alio modo fuerit absorpta, vt di ctum est. Vnde de perseuerentia & continentia, & de eorum contrariis, aed scilicet sunt incontinentia & mollities dicit philosophus. vii. ethicorum, quod neque vt eisdem habitibus virtuti & malitiae vtraque earum suscipiendum neque vt alterum genus. vbi dicit Comment. Sed quomodo sunt eadem: quomodo autem altera: Continen tia enim secundum quod quidem est habitus electiuus, approximat virtuti, secundum autem quod in virtute est concordia partium animae: in continentia autem non: non est virtus continentia. Et rursus: secundum quod malitia est habitus praeter rectam rationem: est autem incontinentia praeter rectam rationem: incom tinentia idem est malitiae. Secundum autem quod in malitia est concordiapartium animae, in incontinentia autem inon: ncontinentia altera est a malitia. Hoc autem dixit vt ostendat quomodo non vane debeat tractare separatim de ipsis. Ex quo sumitur differentia secunda inter habitum & dispositio nem, scilicet ex parte actus, quod videlicet dispositio habet passiones impugnantes & vexantes: habitus autem nequaquam, sed habet ipsas suppressas: vt iam dictum est supra. Et haec est differentia principalis habitus & dispositionis in moralibus, quia in eis operationes duae sunt, vt dicit philosophus secundo ethicorum Vnde & philosophus differentiam eorum istam attendens habitum virtutis non appellat nisi cum dispositio ad talem statum & gradum perducta fuerit. Vnde dicit ibidem. Signum oportet facere habituum super uenientibus voluptatem, vel tristitiam operibus. Qui enim recedit a corporalibus voluptatibus: & hoc ipso gaudet: temperatus est. Qui autem tristatur, intemperatus. Vnde voluptas & tristitia in actio nibus signa sunt generati habitus, vel non generati. Tertia vero differentia inter habitum & dispositionem ex parte subiecti sumitur:quod scilicet dispositio non firmiter subiecto inhaeret, sed de facili mouetur ab ipso: habitus vero non secundum quod dicit philosophus in praedicamentis. Differt autem habitus a dispositione: quoniam permanentior & diuturnior. Dispositiones vero vel affectiones dicuntur facile mobiles, & cito permutabiles. vbi dicit Boetius in commento. Quemadmodum ipse Socrates dum esset paruulus: post vero pubescens a seipso ipse distabat: eodem: quoque modo habitus & dispositio. Nam habitus firma est dispositio, dispositio infirmus est habitus. Sicque habitus & dispositio cum sint idem vtraque, sola differunt intentione: quod auctior quodammodo cremento & permanentior firmiorque est habitus dispositione.

EX quibus patet quod in generatione habituum dispositionis generatio praecedit tamquam imperfecti generatio generationem perfecti, vt conuenienter dispositio imperfectus habitus dici possit. Cum ergo quaeritur, vtrum. scilicet primo actu habitus generetur: Dicendum quod non loquendo de habitu proprie, quemadmodum philosophus loquitur de ipso, nisi sit talis quod possit omnino deui cere contrariam dispositionem, & habilitatem ad actum in tali augmento virtuali generare, vt delecta biliter possit actiones sibi proprias elicere: & eam sic in subiecto firmare ne amoueri de facili possit. Sic enim habitus cuiuslibet primi principii post notitiam terminorum vnico actu intelligendi quo intellectus ipsum in propositione affirmatiua vel negatiua concipit, generatur & firmatur. Et similiter generatur & firmatur habitus cuiuscunque conclusionis particularis ex actu vnico intelligendi syllogisti ce consequentis ex propositione per se nota & cognita in primo principio, quemadmodum ex medicina potente contraria morbo cum forti virtute vnico actu alterationis generat sanitatem. Non sic autem habitus scientiae qui est vnius generis subiecti plurium principiorum & conclusionum potentialiter contentiui & hoc propter diuersum ordinem quem habent conclusiones & principia proxima ad principia prima se cundum remotius & propiquius. Neque similiter habitus virtutum moralium propter voluntatis liberta tem: quae per bonum quid est finis virtutis operabile a nobis necessitari non potent, sicut potest necessitari intellectus per veritatem principiorum: quae se habent in speculatiuis sicut finis in moralibus, secundum philosophum septi mo ethicorum, & secundo physicorum. Vnde neque habitibus scientialibus vnius generis subiecti, de quibus loquitur philosophous. vii. Ethicorum, neque in habitibus moralibus nunquam actus primus generat habitum, generat tamen aliquid, vel in se vel in conmixto ex se & suo contrario secundum modum praedictum, quod est de essentia habitus, immo tota essentia eius secundum rem & virtutem: cui nihil extra suam essentiam apponendum est, vt fiat habitus. immo per sui augmentum in essentia secundum modum determinatum in quaestione de magis & minus circa formas perducitur ad gradum talem: cui siquis gradus vlterior augmenti apponatur, exit rationem dispositionis: & nomen eius amittit: & induit rationem habitus & nomen eius assumit: & tunc per vnicum actum elicitum ex potentia cum eo quod de habitu in ea iam generatum est, statim habitus generatur: sed hoc in virtute actuum omnium praecedentium manentium in eo quid per ipsos impressum est, licet in se transierunt, vt dictum est: sicut exemplum competens esset in tractu nauis quae moueri non posset nisi virtute tractiua centum hominium concurrentium: si primo apponente manum ad chordam qua trahenda esset, maneret virtus eius eo recedente: & similiter de secundo & caeteris vsque ad centesimum, tunc centesimus apponendo manum ad chordam solus traheret eam, sed in virtute omnium praecedentium. Sed est omnino simile de cauatione lapidis ex casu centum guttarum, quarum vna ca dit post aliam: quarum quaelibet praecedentium humectando mollem facit partem expellendam, ita quod mollificatio facta a priore manet quousque sequatur humectatio a sequente: et per illam augmentetur illa mollificatio, & hoc vsque ad guttam centesimam quae sic lapidem inuenit mollificatum, vt vnico casu totam partem illam expellat mollificationem, propriam apponendo. Secundum hoc enim dicit philosophus. viii. physicorum, quod ita est de guttis sicut est de motu nauis scilicet quod aliqua guttarum, vltima scilicet, mouet aliquam quantitatem quae diuiditur in multas partes: sed nulla earum mouetur per se, sed simul om nes: pars autem gutrarum non mouet illam omnino neque aliquam partem eius, vt in proposito aggregationem virtutum trahentium nauem ante centesimum: & mollificationem a guttis prae cedentibus centesimam, comparemus ad illud quod generatum est de dispositione vsque ad actum vltimum iam dictum: & eius impressionem qua sic augmentat illud quod praecessit & firmat: in subiectoa vt mereatur habitus dici: comparemus etiam actioni & impressioni virtutis centesimi hominis quam sequitur motus nauis, & centesimae guttae quam sequitur expulsio partis lapidis. Et: qui sic intelligunt quod per vnum actum absque aliis praecedentibus, quorum virtus colligatur in vnum, non generatur habitus, sed solum per multos, bene intelligunt. Et est simile detractu nauis & cauatione lapidis prout dictum est. Et hunc modum generationis habituum tam moralium quam intellectualium exprimit plane philosophous, cum dicit in postpraedicamentis. Ex prauo studiosum possibile est fieri. Prauus enim ad meliores exercitationes adductus & doctrinas vel mo dicum aliquid proficiet vt melior sit. Si vero semper vel modicum incrementum susceperit, palam est quia aut perfecte mutabitur, aut saltem multum crementum sumet. Si enim bene mobilior fiat ad salutem: vel quidcumque crementum sumpserit a principio: & hoc verisimile est amplius sumere crementum: & hoc cum semper sit, in contrarium habitum restituetur, nisi forte tempus suspensum sit. Tunc autem tempus suspenditur quando homo ab actione cessat, & in bono virtutis imperfecto permanet, aut moritur iprius quam perficere possit. Propter quod dicit Boetius super praedicamentum de qualitate. Non qui semel iuste iudicat iustus est: neque qui semel adulterium facit adulter est, sed cum ipsa voluntas, cogitatioque perseuerant. Habitus ergo & ex vno actu generatur, & ex pluribus. Ex vne scilicet primo simpliciter quo ad rem: quae est tota essentia habitus. & hoc ex eius propria virtute, & secundum eius analogiam. Similiter ex actu vno priam scilicet quo ad inductionem illius complementi quo primus habitus nominatur. & hoc ex virtute propria: & in virtute actuum praecedentium secundum modum praedictum. sed ista generatio non est nisi quaedam praecedentis augmentatio. Ita quod ad secundam partem quaestionis. Vtrum scilicet per quemlibet actum sequentem primum habitus augmentetur: respondentes dicimus quod sic, sed semper in vir tute praecedentis vel praecedentium, ita quod non est ponere quod plures praecedunt qui nihil augmentent. Sed virtus colligitur ex pluribus actibus paruis, vel ex paucis cum vno magno sequente: & tunc per vltimum sit habitus generatio si non praecessit, vel eiusdem augmentatio si generatus praecessit, ita quod neque vno actu generetur, neque augmentetur. secundum quod ponunt exempla de cauatione lapidis & tractu nauis. Et patet ex praedictis quomodo valere possunt ad propositum & quomodo non. Sed positio illa ipsorum omnino est ipossibi lis, quia si quilibet actuum praecedentium nihil imprimeret, ipso transeunte nihil maneret: & ita nec in virtute eius posset actio secunda aliquid agere, neque eadem ratione actio tertia, & sic in infinitum, aut numquam habi tus generaretur, secundum quod ratio induxit ad istam partem proposita. & hoc patet ex iam praedictis. Sed de isto augmento in virtute non oportet quod fiat continue in continuo tempore actione continua sed per actus interpolatos consequenter sese habentes. secundum quod per hunc modum potest fieri augmentum virtuale per alterationem in qualitatum intensione: & corporale per verum augmentum in quantitate. Secundum enim quod dicit Comment. super quartum physicorum, quando aliquid creuit secundum quantitatem di giti in vno anno impossibile est vt diuidatur, ita quod quaelibet pars sensibilis illius temporis habeat partem sensi bilem illius. Quid dicit contra illos qui dicunt quod omnia semper mouentur licet hoc latet: & ad probandum quod nuilum motum est necesse esse perpetuum & continuum nisi localem circularem. contra quos etiam induxit illa exempla de lapidis cauatione & tractu nauis. Ex quo patet quod frequenter motus augmenti & alterationis in ali quid notabiliter diuisibile secundum quantitatem, aut virtutis sunt plures motus consequentes, non au tem vnus continuus. secundum quod dicit Comment. super. v physicorum. Videmus quod motus augmenti dimi nutionis & alterationis sunt plures motus. Non enim possumus dicere quod augmentatum est motum vno motu de initio augmenti vsque in finem. Motus igitur vt dicit augmenti vsque in finem componitur ex pluribus motibus & pluribus quietibus. In eo autem qui est vnus de principio vsque in finem non interponitur quies. & credimus hoc in augmento & alteratione, quia videmus aliqua augmentari per annum digito: & remotum est vt ille digitus diuidatur per omnes partes temporis illius anni.

PER iam dicta patent obiecta supra inducta. Concedendum enim est assumptum in primo argumento: quod scilicet primus actus aliquid facit in generatione habitus, videlicet rem illam generando sub ratione dis positionis quae nata est fieri habitus per suum augmentum: non tamen est habitus secundum rationem habitus vt patet ex dictis.

AD argumentum in contrarium de dicto philosophi primo ethicorum, quod vna hirumdo non sacit ver: secundum Conment. nuncia veris existens, sed oportet multas apparere vt per ipsas cognoscamus temperiem effectam. Dicendum quod philosophus non inducit illud exemplum ad declarationem, generationis, aut augmenti habitus: sed ad declarandum perfectionem beatitudinis: qualite. scilicet actus vnus secundum virtutem perfectam, aut actus plures in pauco tempore cessantes non faciunt beatitudinem, neque sunt signa beatitudinis: sicut neque vna hirundo apparens est certa nuncia quod adest ver sed illam solum faciunt & sunt eius signum quando sunt secundum virtutem perfectam, & in vita perfecta. Secundum enim quod ibi dicit Comment. oportet vsque ad finem praesentis vitae talem operationem non interruptam extendi.