Quaestio 25

SEquuntur quaesita circa hominis operationes. Et erant quaedam ex parte intellectus: quaedam vero ex parte s voluntatis. Ex parte intellectus erant duo. Primum: vtrum intellectus noster in actione for s mandi verbum suum se habeat actiue vel passiue. Secundum: vtrum intellectus de re sibi prae sente formet verbum.

CIRca primum arguitur quod intellectus ad formationem verbi se habeat passiue: quoniam intellectus respectu verbi nostri se habet vt perfectibile ab ipso. I perfectibile autem passiue se habet ad suam perfectionem. ergo &c. Quia autem actiue, arguitur l quoniam intellectus dei ad verbum suum se habet actiue: format enim deus pater in intellectu suo verbum generando: cui verbum nim debet conformari.

HIC recurrendum est ad quaedam determiata in quaerta disputatione nia de Quolibet in quaedam quaestione de verbo nino intelligendo, & in quaedam alia quaestione de possibi litate intelligendi intellectus nii coniuncti: & in duabus quaestionibus praecedentibus de notitia angelorum. Dictum est, nim in aliis quaestionibus sparsim, quod intellectus ni ex se nudus est sicut tabula complanata: qui nihil no uit aut intelligit ab initio nisi opere intellectus agentis: quiirradicando super phantasmata spiritaliter, sicut lux materialis super colores, dat eis rationem vniversalis: & mouent intellectum possibilem simplici intelligentia: in quae intelle ctus ntiur pure passiuus est & vel actiuum. Per hoc, enim quod in eadem suba animae sunt phantasticum & intellectiuum idem quod vt singulare est obum imaginatiuae & tamquam cognitum in ea: idem vt vel est obm intelligentiae, & simpliciter vt co gnitum in ea. & vt phiaesenus est simpliciter est in ipso quodam modo vt in memoria intellectuali. vt autem immutat ipsum ad actum intelligendi, est in ipso vt in intelligentia actualitur cognoscente: cuius notitia termiatur ad obm. Vnde verbum potest ap pellari ipsum obum vt est in actuali notitia: conceptum de seipso vt est in hintuali notitia prius existens in memoria: vt sic sit notitia de notitia. Vel pont verbum appellari ipse actus vt est informatus obiecto siue informatum compo situm ex actu intelligendi & obiecto vt est intellectus secundum ipsum in actuali intelligentia concepta de habitualiintel ligentia sui ipsius vt est in memoria. vel pont appellari verbum tota actualis intelligentia, vt continet ipsum intel lectum & actum intelligendi: & ipsum obm informans actum: & per actum informans intellectum quod conceptum est a tota menoria vt continet subam intellectus in hintuali notitia continente ipsum obm: vt sic sit procedens intelligentia de intelli gentia.

EX quae pa quod respectu tal verbi intellectus nir siue se heat ex parte menmoriae siue ex parte intelligentiae omnino passiuus est. Et inquantum intellectus habet rationem memoriae continentis obiectum: & verbum illud sic mo uens intelligentiam vt ipsa post completam formationem huius verbi incipiat quasi fodere acumine naturali & discutere in vnoquoque quid sit, & cui & propter quid insit, componendo & diuidendo & ratiocinando, & per hoc format in se verbum incomplexum de eo quod quid est secundum se vel conplexum, applicando quod quid est ei cuius est, vel quod inest ei cui inest: terminando quaestionem propter quid est respectu ipsius verbi concepti in intellectum conferente & diuidente & componente, vt notitia in actuali intelligentia ipsa memoria actiue se habet: vt sic sit notitia in intelligentia generata de notitia in memoria. & respectu huius verbi intellectus, vt est discurrens, actiuus est: licet passiuus sit vt concipiens est ipsum. Et potest illud verbum distingui tripliciter sicut verbum praecedens, vt patet intuenti.

SED nondum in hoc consistit perfecta ratio verbi: immo per hoc quod intellectus fre quenter actum suo intelligendi concipit tale verbum, generatur in ipso habitus scientialis: per quem inclinatur vt de facili & expedite huiusmodi verbum complexum iam dictum concipiat, quiquidem in intellectu consistit vt in memo ria. Ita quod memoria intellectualis nihil aliud sit proprie dicta quam intellectus possibilis vt est contentiuus habitus scientialis: qui virtute est omnia scibilia: dicente Augustinus xiiii. de trinitate cap. vi. Multarum disciplinarum peritus ea quae nouit eius memoria continentur. Nec est inde aliquid in conspectu mentis eius nisi bene cogitat. Caetera in arcana quadam notitia sunt recondita quae memoria nun cupatur: vnde formantur cogitantis obtutus. Cumque ex huiusmodi habitu vt est in intellectu memoria formatur actualis intelligentia de eis de quibus prius actualiter non cogitauit, tunc concipi tur verbum in nobis tanquam notitia actualis de habituali: sed non fit in nobis nisi assistente simplicium intelligentia formata ex vniuersali existente in phantasmate. Quod contingit ex intellectus nostri materialitate: cui non sunt nata repraesentari vniuersalia obiecta ex habitu scientiali: sicut angelo propter eius maiorem abstractionis: sicut habitum est supra. Vt secundum hoc memoria intellectualis, siue in homine, siue in angelo, non sit contentiua specierum impressarum: sicut est memoria sen sitiua: sed tantummodo habituum scientialium qui angelo sufficiunt ad actum intelligendi omnia absque spe ciebus: homini autem non absque speciebus: non quas habet in se intellectus: sed in vi sensitiua. Ita quod intellectus noster potest sine habitu intelligere: sed non sine phantasmate. Et sic verbum non formatur in no stra intelligentia ex habitu scientiali nisi assistente simplicium intelligentia ex phantasmatibus concepta

DE modo autem formationis huius verbi sciendum: quod quae latent in memoria, quand oque non nisi post cogitationis discursum occurrunt vt eis formetur intelligentia & certa scientia: ita quod cum antequam occur rant quandoque de eis an ipsa sint dubitamus: tunc vt dicit Augustinus x v. de trinitate cap. xv non est verbum de re de qua dubitamus: sed de ipsa dubitatione verbum est. quamuis enim non nouimus an verum sit vnde du bitamus, tamen dubitare nos nouimus: ac per hoc cum hoc dicimus verbum, verum est: quoniam quod nouimus dicimus & mentiri possumus, quiod cum facimus vtique volentes & scientes, falsum verbum habemus: vbi verbum ve rum est mentiri nos. hoc enim scimus. Multa etiam dicimus quae nescimus. Nec dubitantes ea dicimus: sed vera esse arbitrantes: quae si forte vera sunt, in ipsis rebus de quibus loquimur non in verbo nostro vera sunt. Falsum est ergo isto modo verbum cum fallimur. Sed quia vt dicit ibidem, verbum verum non est ni si quod de re quae scitur gignitur, cum formabile quiddam mentis nostrae nondum formatum hac atque illac volubili quaedam motione iactamus: cum a nobis nunc hoc nunc illud sicut inuentum fuerit vel occurrerit co gitatur, tunc illud fit verum verbum: quando ad id quod scimus peruenerit: atque inde formatur eius omnimodam si militudinem capiens: vt quomodo res quaecunque scitur sic & cogitetur. i. sine voce sine cogitatione vocis in corde dicatur. Verbum autem istud nostrum de nostra scientia genitum, nec concipitur cum dubitamus: nec cum fallimur nec cum mentimur: nec cum volubili cogitatione discurrimus: sed cum completo discursu in instanti in id quid quaerimus tanquam vere conclusum incidimus, & actualiter cognoscimus in intelligentia: quemadmodum est latenter in memoria: & existit in rerum natura. Et potest tripliciter distingui: sicut & verba praesentia. Sed minus perfecte dicitur verbum ipsum obiectum conceptum: perfecte vero vt est informatiuum actus: perfectius autem ipse actus informatus: secundum quod dicit Augustinus cap. xvi. Cogitatio nostra perueniens ad id quod scimus: atque inde forma ta verbum verum est. Quod vt dicit cap. xiiii. non habet sonum neque cogitationem soni: sed eius rei quae intus lucet cui magis verbi nomen competit: quasi quod videndo intus dicitur: & ideo nullius linguae. Atque ita inde vtrum quod simile est illi verbo dei: quoniam sic & de nostra scientia nascitur quemadmodum illud de scientia dei patris natum est: nisi quod verbum dei fine cogitatione informi debet intelligi vt forma simplex non habens aliud formabile quid possit esse informe: quod contingit de verbo nostro: vt dicit cap. xvi.

ET est aduertendum quod quamuis vt dictum est verbum perfectius dicat Augustinus formatam cogitationem: tamen si perfectissime loquamur de ver bo, non dicitur nisi ipsa intelligentia tali cogitatione informata illud cuius tota memoria est parens: & ambo sequitur in tota voluntate amor vtrumque connectens: vt sicut est trinitas personarum actualium parentis verbi & amoris in vnitate substantiae diuinae: sic est trinitas personarum iformatarum in vnitate substantiae animae secundum quod dicit ca. xx. Quantum valuimus autem monuimus eos qui rationem poscunt vt per intellectualem creaturam velut per speculum cernerent trinum deum in nostra memoria, intelligentia, voluntate. Et sequitur cap. xxi. Memoriae tribuens omne quid scimus, etsi non in cogitemus. Intelligentiae vero proprio modo quandam cogita tionis informationem. Cogitando enim quid verum inuenimus, hoc magl intelligere dicimus. Et hoc quidem in menmoria tursus relinquimus: sed illa est obstrusior profunditas nostrae memoriae. Vnde etiam hoc primum cum cogitaremus inuenimus & gignitur intimum verbum quod nullius linguae est tanquam scientia de scia & visio de visione: & intelligentia quae apparet in cogitatione, de intelligentia quae in menoria iam fuerat sed latebat. Ex quibus multum clarent superius dicta de notitia angelorum per habitus non per species impressas. De qui bus numquam circa vim intellectiuam Augustinus facit mentionem. Sed omnem notitiam actualis intelligentiae ex habiti bus scientialibus contentis in memoria, non autem ex speciebus aliis sibi impressis procedere ponit in hoc modo verbi & in praecedenti: appellando verbum ipsum obiectum conceptum aut actum ipso informatum inquantum intellectus discursu suo illud venatus actiue se habet ad ipsum: inquantum vero ipso infor matur passiue: sicut processit prima obiectio. Appellando autem verbum totam actualem intelligentiam vt est informata actu intelligendi informato per obiectum, et parentem totam memoriam, & amorem totam voluntatem: secundum quod sunt propriae partes imaginis: hoc modo intellectus vt est informatus habituali notitia veluti parens generans actiuus est: & actiue se habet ad verbum: non quo ad substantiam potentiae: sed quo ad eius actualem informationis: secundum quod processit secunda obiectio.