Quaestio 9

Irca secundum arguitur: quod aliqua creatura vt substantia incorporalis separata seipsa sit formaliter necesse esse. Primo sic, quid habet causam intrinsecam formalem sui esse sibi semper praesentem, ex se est formaliter necesse esse. substantiae separatae sunt huiusmodoi. ergo &c. Probatio maioris est, quia ablatis causis extrinsecis res manet in esse secundum suas causas intrinsecas. Probatio minoris est, quia illae substantiae simplices sunt formae quibus habent esse, quae propter simplicitatem sibi abesse non praesent. Secundo sic. quid non pont relinquere causam formalem sui esse, ex se formaliter est necesse esse. sub stantiae praedictae sunt huiusmodi, quia secundum Proclum propositione. xlv. nuilum simplex relinquit seipsum substantiae illae formae simplices sunt, vt non possint relinquere suam formam nisi relinquendo se. Prae terea philosophous dicit punctum esse indiuisibilem: quia non habet vltimum. Non habere ergo vltimum est ratio eius quod est esse indiuisibilem. Quare cum illae substantiae sint indiuisibiles, non habent vltimum. nihil autem potest se relinquere nisi habeat vltimum: quia relinquere necessario ponit duos terminos.

IN contrarium est Auicen. qui probat quod non est nisi vnum necesse esse, vt deus.

HIC primo est aduertendum diuersos esse modos essendi: quorum aliqui sunt possibiles: aliqui impossibiles: & sunt vndecim. Quorum primus est eius quod ex se formaliter est ens: & a nullo principiatiue. Hoc modo habet esse solus deus pater in diuinis: & est necesse esse ex se formaliter, ita quod a nullo principiatiue. Secundus modus est eius quid est ex se formaliter ens: sed cum hoc habet suum esse ab alio. Quod potest poni tripliciter. Vno modo principia tiue. secundo modo causatiue. tertio modo dependenter. Primo istorum modorum ex se esse formaliter & ab alio principiatiue conuenit filio & spiritui sancto in diuinis, & hoc m identitatem substantiae eius qui est ab alio: & eius a quo est: & ambo habent esse ex se formaliter, licet ab alio principiatiue. Secundo modo aliqui imponunt philosopho quod posuerit substantias ingenerabiles & incorruptibiles alias a primo ex se formaliter esse necesse esse, sed ab alio vt a deo causatiue, quia in aliena substantia. Tertio modo creditur ve rius philosophum posuisse mundum & ingenerabilia & incorruptibilia habere ex se esse formaliter, sed solum dependenter ad primum, vt iam dicetur. Et vterque istorum modorum est ipossibilis, quia in vtroquod ponitur creaturae conuenire quod ex se formaliter sit necesse esse, quod est ipossibile, vt iam declarabitur. Quintus modus est eius quod est ex se possibile esse: sed non possibile non esse, sed ab alio causatiue est necesse esse, quid implicat contradictoria, vt videbitur. Sextus est eius quod est ex se possibile esse: sed ab alio cau satiue necessario habet esse. & est positio Auic. quae similiter implicat contradictoria, vt videbitur. Septimus est eius quod est ex se possibile esse: & similiter ab alio causatiue possibile esse. Et hoc dupliciter vel ab aeterno. secundum quod aliqui moderni ponunt potuisse creaturam fieri a deo ab aeterno, licet non sit facta: quid similiter includit contradictoria. vel ex tempore: & hoc dupliciter. vel quod habent esse cum toto tempore: sic mundus & omnis cre atura incorruptibiul & ex se & ab alio est possibile esse. vel in parte temporis: sic sunt generabilia & corruptibilia, de quorum esse nihil ad praesens. Vndecimus modus est eius quod nec ex se nec ab alio est possibile esse: quae le est res a reor reris dicta: quae est ens solum secundum imaginationem: nec est naturae aut essentiae alicuius vnde nec est factibile omnino. De quibus dicit philosophus. i. cae. & mun, quod sunt non entia semper tempore infi nito, vt iam dicetur. De modis essendi primo & secundo nihil ad praesens: quia solum pertinent ad ens increatum. Similiter nec de octauo nec nono modo, quia non ponunt circa creaturam necesse esse. Sed de quinque intermediis oportet hic considerare. Quantum ergo ad tertium modum dicunt aliqui quod philosophus posuit essentias omnium incorruptibilium post primum ens existentes ordine naturae determinatas esse ad esse: ita quod nullo modo sint possibiles ad non esse: ita quod ex se non sunt etiam possibile esse, sed tantum ex se formaliter necesse esse: quid tamen causatiue habent ab alio: quod quidem aliud cum hoc quod ex se formaliter est necesse esse, hoc a nullo est causatiue, quid posuit esse deum, & omne aliud creaturam. Et secundum hoc aliqua creatura ex se formaliter est necesse esse: & hoc quemadmodum secundum fidem catholicam in diuinis personae filii & spiritus sancti conuenit quod ex se formaliter sint necesse esse: principiatiue tamen hoc habent a patre: qui solus ex se formaliter est necesse esse, ita quod a nullo principiatiue. secundum quod hoc de personis diuinis alibi exposuimus. Ita quod secundum hoc non refert ponere aliquid esse ex se formaliter necesse esse & ab alio productum, siue ponatur eius dem substantiae cum producente, siue diuersae: nisi quod in diuinis de substantia eius quid ex se formaliter est necesse esse & a nullo principiatiue, producuntur illi qui ex se sunt necesse esse & ab illo pri cipiatiue. In creaturis vero quod secundum dictum modum ex se formaliter est necesse esse, & principiatiue ab alio, de nulla substantia habet produci, neque producentis, neque alterius, vt iam amplius declarabitur Quomodo autem necessarium sit in diuinis ponere necesse esse aliquibus conuenire ex se formaliter, ab alio tamen principiatiue: sed in identitate substantiae producentis & producti: alibi declarauimus. Quia autem sit omnino impossibile in diuersitate substantiae, de hoc est praesens difficultas, quod tamen alibi maxime ex dictis Auicen. declarauimus, probando vnitatem dei per hoc quod probauimus quod impossibile sit esse plus quam vnum necesse esse. In diuinis enim etsi sint plures quorum est necesse esse, siue qui sunt necesse esse: non tamen sunt plus quam vnum necesse esse: sicut non sunt plus quam vna essentia. ita quod si essent plures habentes necesse esse in diuersitate substantiae, necessario essent plura necesse esse, & plures dii. Quod etiam ad praesens declarauimus inclu dere contradictoria per hunc modum. Cum enim aliquid dicatur esse in potentia respectu alicuius actus dupliciter, aut vt subiectum de quo aliquid habet produci: quemadmodum materia de qua habet generari homo, dicitur esse in potentia vt de ipsa generetur homo: alio modo vt obiectum quod est ipsum productibile & terminus productionis: quemadmodum homo dicitur esse in potentia vt generetur: hoc supposito arguo sic, quid est necesse esse ex se formaliter, ex se est non in potentia ad esse sed semper est actu ens necesse ese. quia necesse esse & possibile esse proprie acceptum opponuntur, li cet communiter accepto possibile esse, ad necessarium sequitur possibile, vt habetur in libro Peri hermenias & in libro Priorum. Proprie enim loquendo, quod est possibile esse: possibile est etiam non esse, & quod est necesse esse non est possibile non esse. Quid autem causatiue ab alio in aliena substantia habet esse necesse esse, ex se est in potentia ad esse & non ens secundum actum necesse esse. quia aliena substantia in qua aliquid habet esse ab alio: & similiter quod habet esse ab illo non habet ex se illud esse, quia tunc nec ipsa nec illud quod subsistit in illa haberet illud ab alio. Quod ergo est necesse esse formaliter ex se & principiatiue ab alio, simul est in po tentia esse necesse esse: & non in potentia esse necesse esse, & ens necesse esse, & non ens necesse esse. Maior patet, quia vt dictum est, necesse esse excludit omne possibile esse. Minor similiter patet ex di ctis. Quia quid ex se non est in potentia obiectiue nec subiectiue dum subsistit in aliena materia, nullo agente potest esse in actum secundum illum actum: vt dictum est supra in tertia quaestione. Quid etiam declaratur per exempla: quia si aliquid vt subiectum non sit in potentia vt de ipso aliquid producatur, ita quod non sit ex se non ens secundum actum illum: & ponatur quod de ipso producatur illud, contradictio includitur,. quia si de illo producitur, potest produci de ipso: & ex se est non ens secundum actum illius. Aliter enim ex illo nullo modo produceretur, vt patet de filio quod nunquam produceretur de diuina substantia nisi de ipsa substantia posset produci: & nisi ipsa ex se esset non filius: & similiter de materia subiectiue numquam produceretur ignis nisi de ipsa posset produci: & nisi ipsa ex se esset non ignis. Consimiliter si aliquid obiectiue non sit in potentia ad esse aliquid, & non actu ex se illud: & ponatur ab illo produci in esse secundum actum illum, contradictio includitur, quia si est in potentia ad esse illud, hoc est quia non est non ens secundum actum illum. Si vero ab illo producatur potest ab ipso produci: & est ex se non ens secundum actum illum: & hoc tam in diuinis quam in creaturis, sed differenter. Ad cuius in tellectum sciendum: quod aliquid vt obiectum est in potentia dupliciter. Vno modo non ad esse absolutum, sed ad suppositum: cui communicatur esse per productionem de illo. Alio autem modo ad esse absolutum: & per hoc ad id cui per productionem acquiritur esse. In diuinis enim de diuina essentia non procederet filius nisi ipsa esset in potentia vt de ipsa procederet. In potentia dico non ad esse absolutum, sed ad suppositum, cui per productionem communicatur esse, ita quod ipsa essentia ex se non habet rationem suppositi ad quod est in potentia. In creaturis vero de subiecto ali quo non potest intelligi posse produci aliquid in actu existendi in aliquo supposito nisi sit simul in potentia ad esse: ita quod ex se sit non ens secundum actum illum. Quod etiam bene concederet philoso phus. Ex quo patet quod quintus modus praepositus est impossibilis, & includit contradictoria: qui ponit quod aliquid est ex se possibile ad esse: non autem ad non esse: & quod habet quod sit necesse esse ab alio quia quid est ex se possibile esse, ex se est possibile non esse. Propter quod philosophus posuit quod possibile esse ex se, nullo modo posset esse necesse esse ab alio nisi motus. Vnde secundum ipsum si cae lum esset ex se habens potentiam ad esse, non posset esse ab alio necesse esse, vt a primo causatiue. Sed licet secundum motum est in potentia ad necesse esse ab alio, potest esse necesse esse. dicente Com mentatore super. xii. Metaphysicae Ioannes Grammaticus mouet magnam quaestionem Peripateticis. Dicit enim: si omne corpus habet potentiam finitam, & caelum est corpus: ergo habent potentiam finitam & omne finitum est corruptibile. ergo caelum est corruptibile. Si ergo aliquis dixerit quod priuatio cor ruptionis est acquisita in caelo de essentia abstracta continget vt aliquid possibile corruptionis sit aeternum. Et respondet subdens. Potentia multipliciter dicitur. Est enim potentia in substantia, & de alteratione, & vbi. & de istis nulla in caelo existit nisi ad vbi. Et cum dicitur, quaecunque potentia fuerit in corpore, est finita: verum est. Sed non sequitur quod omne corpus habet potentiam omnem Corpus enim caeli non habet potentiam nisi in vbi. In corpore quidem caelesti non est potentia vt corrumpatur, quia non habet contrarium. Est igitur remanens per se & per suam substantiam. Motus autem impossibile est vt sit remanens per suam substantiam: cum habeat contrariu. scilicet quietem. ldeoque in caelo non est possibilitas nisi vt quiescat. corruptio enim non est in eo sicut quies. Et ideo non est verum dicere aliquid pos sibile esse ex se: aeternum autem & necessarium ex alio: nisi in motu caeli tantum. Vt autem aliquid sit possibile in substantia sua: & per aliud sit necesse in esse, est impossibile: nisi esset possibile vt eius natura trans mutaretur. Intelligo vt de natura possibili esse, fieret natura necesse esse: vt non esset amplius ex se possibilis esse: sed ex se necesse esse formaliter: sed ab alio principiatiue. Et est ille modus tertius quem habemus prae manibus: quem vt dixi aliqui ponunt philosophum posuisse. Sed quia haec positio manifeste contradictionem implicat vt declaratum est: non videtur aliis philosophum aliquid tam absurdum posuisse. Vnde Commentator assignat rationem quare motus potest esse necessarius ab alio non a substantia: dicens. Permanentia motus est ex alio: substantiae autem ex se. ldeo impossibile est inueniri substantiam possibilem ex se necessariam ex alio: quod possibile est in motu. Cum ergo philosophus posuit quod substantiae incorruptibiles sint ex se formaliter necesse esse: nullo modo cum hoc posuit quod sunt causatiuae ab alio. Propter quod verius est dicere quod philosophus non ponit alia a primo esse ab ipso effectiue siue causatiue, non continuatione motus. Sic enim omne aliud a deo ex se esset possibile esse & non esse vt dictum est: & non haberet esse nisi sibi acquisitum causatiue a deo: quod est positio Auicen. Posuit ergo omnia quae sunt, praeter generabilia & corruptibilia esse ex se formaliter sicut deum: sic & omnia alia ab ipsqu incorruptibilia secundum naturas specierum. Et solummodo quo ad hoc differentiam posuit inter alia a deo: quod quaedam species stant in esse ex se formaliter in vnico indiuiduo: vt omnia incorruptibilia secundum ipsum: quaedam vero non nisi in pluribus: vt species generabilium & corruptibilium: quae per se vt species sunt, sunt incorruptibiles. Sed per accidens corrumpuntur in indiuiduis suis. Quemadmodum etiam elementa secundum speciem & secundum tota posuit incorruptibilia: secundum partes vero corruptibilia. Si ergo philosophus ponit alia esse a deo: hoc est solum dependenter secundum quartum modum essendi praetactum: vt ponat omne aliud ens a deo in suo esse dependere: sicut minus perfectum in esse a magis perfecto: & per eundem modum a secundo post deum omnia posteriora: pro tante. scilicet quod propter essentialem ordinem quem habent inter se, si non esset primum: non esset aliquid posteriorum: ita quod primum posset poni in esse fine posteriori: quia non dependet ab illis: nuilum autem aliorum sine primo quantuncumque ponantur fore necesse esse ex se formaliter. Posuit enim quod sic essent omnia necessaria in suo necesse esse ex se formaliter: quod sibi abesse non possent. Ita etiam quod si ponatur aliquod posteriorum esse & primum non esse, includantur contradictoria simul in eodem: quod scilicet esset: quia est necesse esse fine possibilitate ad non esse: & quod non esset: quia illud per positionem non est a quo essentialiter depen det in esse. secundum quod versus finem quaestionis declarabimus. Sed ista positio quae putatur fuisse philosophi, etsi non implicet contradictoria: supponit tamen vnum falsum scilicet quod aliquid in suo esse essentialiter dependet ab eo a quo non habet esse. Nauta enim per suam absentiam numquam esset causa periclitationis nauis nisi per suam praesentiam aliquo modo esset causa esse salutis nauis. Vnde secundum superius dicta quantuncumque sit essentialis ordo creaturarum inter se: quia tamen esse non habent nisi a primo in suis speciebus: a nullo dependent in suo esse nisi a primo. Vt vn. scilicet illarum sicut nec secundum productionem in esse dependet ab alia, sic neque se cundum permanentiam suam in esse. Vnde & indiuidua generabilia & corruptibilia si in nullo a corporibus caelestibus & motibus eorum dependerent secundum productionem suam in esse: neque secundum eorum permanem tiam in esse. Vnde & sicut deus in suis primis indiuiduis produxit ea fine illis: vt cuncta terraenascem tia tertia die, ante creationem solis & lunae & stellarum quarta die, ne vt dicit Ambrosius in Hexame. putarentur fuisse mediante sole luna & stellis, si post quartam dien fuissent producta: sic & deus sine il lis potest etiam ea conseruare in esse. vt contra sententiam philosophorum illud quod est possibile esse & non esse ex se, possit perpetuari in esse de futuro: etsi non semper fuit in praeterito: sed recepit esse post non esse. & hoc quia esse habet ab alio. Vnde eadem de causa qua Commentator dicit de motu: quod possibile est vt sit necessarius ex alio: & possibilis ex se, scilicet quia esse habet ab alio: scilicet a motore: & ideo aeternus: quia est a motore aeterno: vt ideo esse & permanentia eius possit esse ab alio ab aeterno: potuisset dixisse de substantia. Vnde quod philosophus in substantiis posuit impossibile substantiam inueniri possibilem ex se, necessa riam autem ex alio, huius causa non est nisi quia posuit permanentiam substantiae aeternam non esse nisi ex se: ita quod nullo modo ex alio causatiue: sicut in substantia generabili & corruptibili posuit quod ex se ne cesse habet quandoque non esse: licet ab alio habet esse. vt habere esse ab alio: quod est possibile ex se, non sit tota ratio quare possit ab alio perpetuari in esse. Sed cum hoc concurrunt alia duo: Quorum primum est quod esse suum habet immediate ab eo quod vniformiter se habet ad ipsum, & ad mobile, vt est anima caeli siue motor eius coniunctus: & similiter esse suum mediate ab eo quod semper vniformiter se habet in se & respectu aliorum: vt a motore primo: quia est immotus semper & per se essentialiter & accidentaliter, & hoc propter particularia generabilia & corruptibilia: quae esse suum immediate habent a caelestibus corporibus: quae propter motum quo sunt causae eorum, semper difformiter se habent ad illa. Secundum vero: quia nec permanentiam suam habet ex se: & hoc propter substantias alias a generabilibus & coriuptibilibus: quarum natu ram posuit philosophus esse talem, quod non esset in ea potentia omnino: nisi quod in solo corpore caelesti esset potentia ad vbi: & quod in substantia sua ex se & natura sua essent necesse esse: & quod alia ex substantia & natura sua non sunt necesse esse: sed corruptibile: ita quod si aliquid sit semper existens hoc facit natura sua qua est necesse esse, vt nihil possit esse semper existens nisi ex se sit necesse esse praeter motum: et similiter si aliquid sit non semper existens, hoc facit natura sua quae non est necesse esse: vt secundum ipsum substantia quia ex se non semper est, non possit hatbene ab alio semper esse nisi eius natura transmutetur: vt ille alius pro vna natura daret sibi aliam naturam: et similiter dans de vna natura transmutaretur in aliam. Et hoc est quod dicit in primo cae. & mun. Impossibile est vt non gene rabile in aliquo tempore cadat sub corruptione. Impossibile est enim vt aliquid non generabile & corru ptibile fiat sine factore. Facta enim sine factore rara sunt: & cum fuerint destruuntur. Permanens autem in aeter num, & in tempore infinito non sit sine factore omnino: & cum ita sit, natura est faciens omnia aeterna necessario, & ipsa facit vt idem sit ens, & vt sit non ens in tempore, & tempore: & vt quaedam sint semper entia & quaedam non entia semper in tempore infinita. & causa illius est fortitudo illius naturae. Quod exponens Commentator dicit sic. Abbreuiatio huius sermonis est: quod si aliquid est non generabile siue ponatur si ue non, & aliquid fuerit corruptibile, siue generatum siue non: manifestum est quod impossibile est quod sit casu nam sicut quod sit casu raro fit: ita etiam parum existit. Et cum ita sit: illud quod semper est, non est semper nisi ex natura ad hoc: & est natura eius per quam est quid est. Naturae igitur rerum dant eis aut vt sint semper, aut vt non sint semper: aut vt aliquando sint, & aliquando non sint. Si igitur inuenitur aliquid generabile aeternum, aut aeternum corruptum, esset possibile vt natura possibilis transmutaretur in necessariam, & necessaria in possibilem in agente natura & recipiente: quod est impossibile. Et dixit. Impossibile est enim vt aliquid generabile &c. i. impossibile est vt aliquid sit non generabile aut non corruptibile casu: sed necessarium est vt hoc sit natura faciente: quoniam omnia existentia casu non permanent nisi parum: sicut non fiunt nisi raro. Deinde dixit. Permanens autem & aeternum &c id e. non fit nisi quia substantia & essentia eius dat ei permanentiam. Deinde dixit: Et cum ita natura sit &c. i. et cum causa esse rerum naturalium sit ex natura: naturalia sunt tribus modis: aut quorum natura dat eis vt semper sint, aut vt semper non sint, aut vt sint in duabus dispositionibus. et nulla natura dat vt sit semper et non sit, nisi necessarium transmutetur in possibile. Deinde dixit. Et causa illius est &c. i. & causa diuersitatis entium in istis dispositionibus est causa diuersitatis naturae in sua substantia. Est ergo positio philosophi: quod res inferiores deo non possunt esse in alia dispositione quam habent ex natura sua: et quod aliquorum natura est vt semper sint: & aliorum vt semper non sint: & aliorum vt neque semper sint, neque semper non sint: sed quod aliquando sint & aliquando non. & quod necessarium ita esse, & se habere & in se & respectu dei. Quia sicut secundum ipsum est natura aliarum rerum sic se habere vt se habent: similiter est natura dei sic se habere vt se habet & in se & respectu aliorum: vt non posset omnino res facere aliter se habere quam habent: nisi ipse sicut & alia transmutaretur ab vna natura in aliam: quid omnino est impossibile vt dictum est: aut sequaretur quod contrariae naturae simul essent in eodem. Et hoc est quid philosophus continue subiungit dicens. Non est igitur possibile vt aliquid semper sit non generabile: et semper corruptibile. quod si fuerit, possibile est tunc contraria esse in actum necessario: quid est ipossibile. Quod exponens Commententor dicit. Deinde dixit. Non est igitur possibile &c. i. non est possibile vt eadem natura det ei esse semper et non esse semper. Hoc autem conuenit dicenti aliquid esse ingeneratum et post generatum: et aliquid non corruptibile et post corruptum. scilicet quod necesse est ei ponere aliquid cuius natura dat ei vt sit semper et vt semper non sit. Deinde confirmauit hoc per demon strationem supe quam sustentatus est in his demonstrationibus: et dixit: Quia si fuerit, possibile &c. i. si aliquis posuerit quod possibile est vt in aliquo aeterno sit potentia ad corruptionem absque eo quod corrumpatur: conuenit ei quod illae sint duae potentiae contrariae existente scilicet potentia ad esse & potentia ad non esse in actum. Si ergo actio vnius potentiae fuerit in actum: necessario erit altera in potentia: cum impossibile sit vt actio duarum potentiarum sint insimu scilicet non esse in actum, et esse in actum: nisi idem sit et non sit in actum: quid est ipossibile. Et si vna illarum fuerit in potentia, erit positio suae actionis quod sit in actum, falsa non possibilis. sed est falsa impossibilis: quia in ducit ad esse actuum duarum potentiarum simul in actu. Ergo illud quod positum fuit scilicet potentiam esse ad contrarium non esse in aeterno, falsum est et nihil: quoniam impossibile contrarium est possibili: et ex quo sequitur impossibile est impossibile. Ex quibus patet quod praeter generabile et corruptibile non ponit philosophus aliquid aliquando non esse nisi semper naturaliter sit non ens in praeterito et futuro: neque esse aliquando nisi semper naturaliter sit ens in praeterito et fu turo: et quod nihil sit possibile esse quandoque ens, et quandoque non ens: nisi habens contrarium in materia ex qua generatur quandoque et est: et in quam corrumpitur quandoque et non est. secundum quod manifeste dicit in sequentibus. Et possumus perscru tari de hoc sermone &c. vbi dicit Commen. Omne igitur generabile habet contrarium, et omne corruptibile simi- liter. Et cum coniungitur huic quod omne generabile habet contrarium: & omne habens contrarium est corrupti bile: convenit quod omne generab:le est corruptibile. & similiter si coniungitur huic quod omne corruptibile habet simile: conuenit quod omne corruptibile est generabile. habens enim contrarium impossibile est vt remaneat per tempus infini tum: neque in praeterito neque in futuro. Si ergo mundus fuit primo non ens, deinde generatus fuit post non esse: necesse erit huic contrarium: ex quo fuit non ens antequam generabatur: & cum est ei contrarium: necessario corrumpitur post generationem &c. Ex quo plane patet quod ponit impossibile aliquid a deo fieri ex nihilo: aut factum tale perpetuo conseruari in esse: sed deum nihil agere omnino circa res nisi quod ex ordine quodam secundum quod dictum est, ex dependentia quadam ad ipsum per ipsum conseruantur in esse. & quod posuit omne quid semper est, ex se for maliter esse necesse esse: & quod semper non est, ex se esse impossibile esse: & quod aliquando est aliquando non est, ex se esse possibile. Ita primum numquam possibile est non esse. Secundum vero numquam possibile est esse. Tertium necesse est quuamque esse: & quandoque non esse, non ita quod semper fuerit in esse de praeterito: & non erit semper vel aliquando pro futuro: nec ita quod semper fuerit non ens pro praeterito: sed erit semper aut aliquando pro futuro: sed ita quod non semper fuerit pro praeterito: & quod non semper erit pro futuro: sed aliquando sit: ita quod nec primum idem numero habuerit esse: nec poste rius habebit. Propter quod dixit multum ante praedicta. Illud quod semper est ens, neque est generabile neque cor ruptibile &c. Super quo dicit Commen. Vt cum aliquid dicitur semper ens, convenit vt sit in toto tempore: & illud in cuius natura est receptio aeternitatis, non recipit aeternitatem in praeterito absque futuro: neque in futuro absque praeterito. Vbi voluit plane quod illud quod est semper non ens in praeterito: non est possibile vt sit in futuro: nec econuerso quod est semper non ens in futuro, fuerit ens in praeterito.

HAEC sunt reuera quae philosophus suppo nit tamquam fundamenta sua: vbicumque loquitur de hac materia, siue in primo cae. & mun. siue in. viii. physi. siue alibi. Ex quo patet quod falsa sunt maxime secundum fidem catholicam: quam ponit aliquid fieri ex nihilo: immo quicquid est praeter deum, & totum mundum aliquando factum ex nihilo. Ponit est ex his plurima diuina virtute in toto futuro conseruari in esse: & quod deus agit causatiue aliquid circa res: & quod omne quid est praeter ipsum, quantum est ex se esse non habet nec habuit nisi a deo: ex se autem non nisi non esse & tantum possibile esse & caeta contraria praedictis Quibus negatis & rationabiliter negatis patet inspicienti dicta sua: quod nulla rationum suarum procedit. Et sic appellando creaturam quicquid est aliud a deo, philosophus posuit plurimas creaturas esse ex se formaliter necesse esse: quid omnino falsum est: immo omnis creatura & omne aliud a deo, ex se est possibile esse & non esse: vt po suit Auicen. cuius opinio in hoc multo verior fuit & propinquior veritati catholicae: quod scilicet. ecundum sextum modum essendi supra positum, omnis creatura ex se est possibile esse: ita quod praeter primum nullum aliorum sit necesse esse: secundum quod probat efficacissime vt alibi declarauimus. Vnde dicit. viii. Metaph. Caetera alia extra necesse esse habent quiditates quae sunt per se possibiles esse: quibus non accidit esse nisi extrinsecus. Ponit autem Auicen. in positione sua duo: quae alibis saepius declarauimus. Vnum, quod deus caeteris creaturis mundi a generabilibus & corruptibilibus dat esse ex necessitate suae essentiae: et ita semper in omni praeterito, ita quod ab aeterno: & in omni futuro, ita quod inaeternum conseruabit illud esse quod dedit. Aliud, quod licet creatura talis a deo semper esse habet, & ab aeterno esse: ita quod numquam fuit in non esse: quia tamen ita ex se est possibile esse & non esse quod semper est in non esse, nisi ab alio habeat esse: natura ipsa habet esse post non esse: licet non duratione. secundum quod dicit in. vi. eiusdem. Quid per essentiam suam causa est alterius rei, profecto semper erit ei causa: eo quod absolute prohibet rem non esse. Et haec est intentio quae apud sapientes vocatur creatio: quod est dare rei esse post non esse absolute. Causatum enim quantum est in se, est vt non sit: quantum vero ad suam causam est ei vt sit. Quid autem est ei ex seipsa: apud intellectum prius est per essentiam non tempore eo quid est ei ex alio. ergo esse causatum est post non ens posterioritate essentiae. Et secundum hoc large sumendo incipere esse, verum est dicere quod omne creatum incepit esse: quamquam ab aeterno habuit ab alio esse. Vnde continuo subdit. Si autem laxaueris nomen inceptionis circa omne esse quod habet esse post non esse: quamuis non sit haec posterioritas tempore: tunc esse causatum erit incipiens. Si tamen proprie sumatur incipere, solum generabilis res ex tempore determinato dicitur incipere esse. Vnde continuo subdit. Si vero non laxaueris: sed fuerit conditio incipientis vt habeat esse quo tempus sit prius: & sic non omne causatum est incipiens. Sic autem nec Auicen. nec fides catholica ponunt creaturam incepisse post tempus praecedens: immo Auicen. & Plato, et fides catholica ponunt quod tempus incepit cum mundo. Sed Plato & fides catholica quod non incepit ab aeterno: Auicen. vero quod ab aeterno est a parte ante. Omnes vero concedunt quod aeternus est ex parte post in futurum. & sic ponunt quod in aeterno sit potentia vt corrumpatur: licet nunquam continget ipsum corrumpi. Et sic possibile est vt aliquid incipiat esse & remaneat post imperpetuum: ita etiam secundum fidem catholicam, vt licet semper fuisset in perpetuo prius, possibile taman esset eum corrumpi in futuro: vt licet possibilitas ad corruptionem sit ei ex se: incorruptio tamen ab alio: non autem ex eius natura propria. Vt hoc modo non sit inconueniens quod aliquid sit ens per tempus infinitum: & possibile ad non esse semper: & sic duae potentiae quoquo modo contrariae sint in eodem: vna secundum cursum naturae institutae: alia secundum cursum volum- tatis diuinae. cuius contraria principia sumpsit philosophus: vt patet ex dictis. Ex quibus sicut ex falsis suppositis seruata bona forma arguendi efficacissime concludit contrarium huiusmodi: vt patet inspicien ti primum cae. & mun. & hoc rationibus quibus non est facile respondere: nisi interimendo fundamenta supposita in dictis suppositionibus: quae postquam veritati fidei sunt contraria, rationabiliter pos sunt negari & interimi. Nec desunt rationes pure naturales efficaciores & euidentiores intellectui per quas possunt & debent interimi, quam sint illae per quas probantur, quae vt dicit Augustinus, quantuncumque sint apparentes, solubiles sunt: quia veri similitudine decipiunt: nec verae rationes esse possunt: sed verisimiles tantum sunt. Vnde cum fundamenta illa sint impossibilia: & opposita eorum necessaria: impossibile est quod necessariis desint necessariae rationes & magis euidentes quam induci possint pro ipsis fundamentis impossibilibus: licet rationes illae non omnibus perspicuae esse possint. Vnde & eisdem qui primo ponunt huiusmodi fundamenta falsa ex rationibus verisimilibus: contingit quod postmodum contradicant eisdem ex rationibus veris: sicut contigit Auerroes qui fundamenta praedicta philosophi quae asseruit, & de opinione philosophi esse dixit exponendo primum cae. & mun. postmodum eadem negauit in libello de substantia orbis: & dixit contraria eorum de opinione philosophi fuisse: vt iam infra patebit. Hinc etiam contingit quod ea quae quibusdam rationibus in pluri bus locis asserit, per alia eius dicta alibi efficacissime impugnari possunt: vt patet ex eis quae alibi declarauimus in quaestione de bona fortuna. lsta opinio Auicen. deficit in duobus. In vno quod ponit creaturam habere esse a deo necessitate naturae eius: & quod tamen est ex se possibile esse. In alio: quod ponit ipsam habere esse a deo ab aeterno: licet natura post non esse.

AD destructionem autem primi, sciendum secundum determinationem philosophi veridicam in primo cae. & mun. quod falsum est duobus modis: impossibil scilicet & non impossibile. & quod falsum quod non est impossibile est illud quod est possibile vt sit: quan do ponitur ens in actum antequam sit. Verbi gratia: si posuerimus Sortem qui est surgens esse sedentem est falsum possibile & non impossibile: cum possit sedere. Qui autem dixerit surgentem & sedentem simul: fal sum dicit & impossibile. In talibus autem oppositis ita est quod in tempore in quo res habet vnum oppositorum, non habet nisi potentiam ad secundum: non autem ad oppositum habitum in actum. Si ergo secundum positionem Auicen. aliquid ex se vt creatura mundi est in potentia ad non esse & corruptionem: & ex deo semper necesse est ipsam esse: si ponatur non existere in actum: positio ista falsa est possibilis. Sed si ita fuerit: & cum hoc necessario habet esse ab alio: contingit vt sit ens & non ens simul: quod est falsum impossibile Cum ergo hoc sit possibile: quod creatura possibilis est non esse: & ideo absolute poni eam non esse, falsum est: sed non impossibile: sed poni cum alio, quid ponit Auice. scilicet quod a deo habet esse de necessitate: est falsum & impossibile: quare cum sequitur ex illis duobus: & falsum impossibile non sequitur nisi ex falso impossibili: illud ergo est falsum & impossibile, quod illud quod est ex se possibile esse & non esse, de necessitate a deo habeat esse: aut econverso si habeat esse a deo necessitate, vt deus non possit ipsi non dare esse: sicut non potest non esse deus: nullo modo est ex se possibile esse & non esse: aut ipse deus posset non esse deus: aut non esse necesse esse. Immo si hoc est impossibile, creatura mundi ex se non habet potentiam ad substantiam: siue ad esse aut non esse in substantia: siue ad esse aut non esse secundum substantiam: sicut neque caelum aut alia incorruptibilia secundum philosophum. Vnde ex hoc quod creata sunt ex se possibile esse: & deus sit necesse esse: summe verebatur Auicen. ponere quod per necessariam concomitantiam ad esse dei necessario simul ab aeterno sequaretur esse creaturae. Sic enim dicit in. viii. Metaph. Si vero posuerit ea sequentia suam essentiam: se. scilicet quod creaturae de necessitate simul sint cum eius essentia: accidet suae essentiae quod ex parte eorum non sit necesse esse propter applicationem suam ad posse esse. Reuera non esset ex se perfecte necesse esse: quia nihil necessi tate naturae agit in aliena substantia ad producendum aliud esse: nisi ab eo aliquo modo dependeat perfectio in suo esse: vt per hoc relationem realem habeat deus ad creaturam: & esset mutabilis secundum ipsam: nisi creatura incommutabiliter fieret ab isto: ita quod non esset possibilis ad non esse: quod est impossibile secundum praedicta. Vnde durum fuit Auicen. hoc ponere: quia ponit quod in deo aliquid persectionis acquiritur per creatum. Sed durius videbatur ei ponere quod de nouo creaturam produceret: quia vt dicit in libro vi. necessario praecederet in esse suo motus. Sed huic difficultati respondet subdens. Nec cures si eius essentia acci piatur cum aliqua relatione ad posse esse: sed non inquantum est sua essentia. Vbi intelligendum quod accipere essentiam suam cum relatione ad posse esse non inquantum est sua essentia: non potest intelligi nisi aut in quantum est sua scientia aut inquantum est sua voluntas: quia non est principium producendi res nisi aut per scien tiam suam, aut per suam voluntatem. & proculdubio ipse posuit quod inquantum est sua scientia. Vnde subdit post modicum. Et scias quod ipse intelligit suam essentiam esse principium omnis fluxus intellecti inquantum est intel lectum creatum. Primus igitur intelligit suam essentiam & ordinationem bonitatis quae est in omni, & quomodo est. Igitur illa ordinatio ob hoc quod intelligit eam, fiuit & fit & est: & sciuit sieri & modum fiendi. Sed hoc nihil est pro eo: quoniam non minus est necesse esse eius scientia quam eius essentia. ergo si non est curandum si eius essentia accipiatur cum aliqua relatione ad posse esse inquantum est essentia: nec inquantum non est essentia sed scientia: quoniam tantum curandum est ne scientia non sit necesse esse quantum ne essentia. Et in rei veritate ponem do quod de eo quid est necesse esse, necessario fluit posse esse: contradictoria includuntur & ex parte dei & ex parte creaturae. Ex parte dei, quia si non potest esse nisi sit ab eo posse esse: & posse esse absolute potest non esse: ergo & necesse esse potest non esse. Et ideo bene dictum est secundum hoc supra secundum philosophum. Si inueniatur aliquid generabile aeternum, aut aeternum corruptum, vt natura possibilis transmutaretur in necessariam: & necessaria in possibilem in agente & in recipiente. Ex parte autem creaturae similiter includuntur contradictoria cilicet quod illud quod ex se est posse esse, sit non posse esse: si necessario fluit a necesse esse: quia ex hoc habetur quod non potest non esse: sed sit quoddam necesse esse ab alio causatiue: licet non ex se formaliter primo & principaliter: quid tamen Auicen. summe nitebatur reprobare. Vnde optime posuit philosophus quod possibile esse ex se nullo modo haberet necessario esse ab alio: quia hoc esset ponere ipsum esse necesse esse quoquo modo Et per hoc amouendo ab eo posse: necessario ponit quod secundario & consequenter formaliter ex se sit necesse esse, licet ab alio principiatiue. & includuntur adhuc contradictoria vt prius declaratum est. Positio ergo Auicen. pro hoc membro omnino est ipossibilis. Nullo ergo modo de necessitate aliqua ponere possumus creaturam esse a deo: cum ex se sit posse esse: ne hoc redundet in necesse esse dei, vt dictum est. Sed convenien tior est modus ponendi penes septimum modum essendi praetactum: quod non de necessitate, sed voluntarie deus dat esse creaturae: ita etiam quod ab aeterno potuisset eis esse dedisse si voluisset: licet non dedit. Nec ex po sitione in esse ipsum possibile, vllo modo sequitur praedictum impossibile: quia sicut illud ponitur in esse ex parte causati: sic potest poni in esse ex parte voluntatis de contrario. Sicut enim mundus factus non est ab aeterno: & potuit fuisse factus: sic deus voluit mundum non fuisse factum ab aeterno, & potuit sine mutatione voluisse mundum fuisse factum ab aeterno. Et si ponatur in esse quod fuit factus ab aeterno: simul ponetur in esse quod deus voluit eum fuisse factum ab aeterno: non tamen quod potuit voluisse factum fuisse postquam voluit non fuisse factum. hoc enim poneret in eo mutationem: sicut non potest poni fuisse factum ab aeterno postquam non fuit factus. hoc enim in eodem poneret contradictionem: & ponere sic in esse possibile: esset ponere non falsum possibile, sed falsum impossibile: sicut si Sorte surgente ponatur sedere vt iam supra dictum est. Et sic non est curandum si eius essentia accipiatur cum aliqua relatione ad posse esse: quia hoc non est inquantum est essentia sed inquantum voluntas: quae respectu creaturarum in producendo eas non est necesse esse: sed potius posse esse: quia non de necessitate voluit eas producere voluntate concomitante scientiam necessitate immutabili, vt posuit Auicen. sed libera voluntate: immo libero arbitrio voluntatis: qua potuit velle producere creatum & non velle: & velle in illo instanti in quo produxit & non velle. Sic autem ponere posse esse ex parte voluntatis dei: nullo modo repugnat necesse esse in deo: quid tamen videre non ponit Auicen. Propter quid posuit deum nihil de nouo posse producere nisi noua & mutabili voluntate. Sed restat consequenter isti positioni & positioni Auicen. difficultas in secundo articulo positionis Auicen. am scilicet creatura cum ex se sit non esse: esse autem non nisi ab alio: possit habuisse esse a deo ab aeterno: ita quod numquam fuisset in non esse: & tamen prius est per essentiam quod est ex seipso quam quid est ex alio: licet non tempore neque duratione aliqua etiam aeternitatis: secundum quod posuit Auicen. praeter hoc quod deus non ponatur de necessitate aliqua producere creaturam: nec producere potuisse ab aeterno necessario: sed solummodo voluntarie. Et videtur aliquibus hoc poni posse rationabiliter & ratione & exemplis. Ratione, quia nuilum est inconueniens aut impossibile ea quae non sunt simul secundum esse quod simul sint duratione. Quod non solum patet ex auctoritate Auicen. & in mo do positionis suae de productione rerum ab aeterno: sed etiam ex auctoritate Platonis & philosophi consentientis in hoc Platoni. & hoc in modo positionis Platonis de productione rerum ex tempore. Vt enim recitat philosophus primo cae. & mun. Plato posuit mundum generari non in tempore: sed quod tempus sequitur motum caeli: secundum quod etiam posuit philosophus. Posuit etiam eum sic generari non in tempore quod mundus sit generatus ex rebus simplicibus, ex quibus componitur: non ita quod simplicia sint priora composito, tempore: sed natura & esse solummo, quemadmodum in geometricis lineae & superficies sunt priores figuris: quae ex illis componuntur. Vbi dicit Commentator Voluit declarare ex hoc quod omne quid dicitur esse prius alio non dicitur tantum secundum tempus omnino. & hoc verum est: sed sic comtingit ei si hoc prius non fuit tempore vt sit in esse tantum: & res priores in esse sunt simul in tempore & aeternae. lstud prius aut posterius esse vel essentia appellamus prius aut posterius natura. Bene ergo absque omni impossibili potest poni creatura fuisse facta a deo ab aeterno: aut potuisse fuisse facta in esse quamquam ex seipsa habeat non esse: quoniam illud potest ex se habere prius natura etsi non aliqua dura tione temporis aut aeternitatis. Vnde quod Plato posuit principia ex quibus mundum composuit prio ra mundo in esse & natura: quo ad hoc non disputat contra ipsum: sed solum quo ad hoc quod Plato po- suit illa praecedere secundum saeculum & durationem infinitam aeternitatis: vt dicit Commentator ibidem. Praeterea arguunt ad idem sic. secundum philosophum id quod nec potest habere esse: neque permanere in esse ex se: sed solummodo ab alio: etsi ex se sit possibile esse, ab alio tamen potest habere perpetuum: & in omni praeteri to & in omni futuro esse: vt dictum est de motu. Creatura autem inquantum creatura est, nec esse potest habere, nec permanere in esse ex se: sed solummodo ab alio vt a deo. Quia secundum beatum Grego. nisi eam manuteneret, omnis creatura caderet in nihilum. nec habere esse potest nisi ipse dederit. Licet ergo esse ex se tantummodo sit possibile esse: a deo tamen potest habere esse perpetuum & in omni praeterito absque ini tio temporis: sicut & in omni futuro absque termino. Et hoc confirmant per exemplum. Si enim esset corpus luminosum aeternum, puta sol, oppositum absque impedimento aeternaliter illuminabili aeterno puta aeri, sol ab aeterno aerem illuminasset: & tamen ex se de natura sua prius esset tenebrosum quam illumina tus: licet non duratione. Et ita sicut possibile illuminari ex se ab aeterno posset illuminatus esse ab alio: sic possibile esse vel creari ex se, ab alio aeternaliter potest habere esse vel creatum fuisse.

CONtra l istum secundum articul. scilicet ponentium creaturam ab aeterno fuisse vel fuisse potuisse: ita quod ex se sit possibile esse immo cum hoc quantum ex se non esse: sed non nisi ab alio habens esse cum habet ipsum: & hoc natura prius habens non esse quam esse, etsi non duratione aeternitatis aut temporis: arguo primo ex natura essen tiae creaturae. Secundo ex natura esse & non esse circa ipsam. Prima via sic. essentiae specificae creaturarum quantum est ex parte sui aequaliter sunt possibiles esse prius quam in aliquo indiuiduo receperint esse. aequa liter enim species solis quantum est ex se est non ens & species hominis: & aequaliter aeternae in diuina co gnitione existentes: & similiter in diuina essentia per ideas suas aequaliter entes & aequaliter aeternas in deo. Et similiter aequaliter species hominis quantum est ex se, est possibilis recipere esse simpliciter, & species solis: licet non aequaliter natae sunt permanere in esse recepto propter diuersitatem naturarum: vt iam in parte dicetur. Quantum ergo est ex parte specierum, non prius nata est fieri a deo species solis in suo vnico indiuiduo, quid est iste sol: quam species hominis in aliquo signato indiuiduo: puta in Adam. Nec similiter hoc indiuiduum, quid est sol iste, natum est quantum est ex se prius recipere ese a deo: quam hoc indiuiduum quod est iste homo: puta Adam. Omnis enim actus essendi circa creaturam dependet a sola voluntate creantis. Aliter enim deus ante solem istum non potuisset fecisse hominem istum Adam: sicut fecit lucem: caelum, terram, maria & terraenascentia: quid falsum est: nec hoc poneret aliquis catholicus, cum quo quo ad istum articulum principaliter est nostra disputatio. Similiter deus ipse quantum est de se indifferenter & aequa liter se habet ad dandum esse aeque primo vni speciei in suo vnico indiuiduo & alteri: ita quod secundum praedicta illi cui dat esse primo, posset dare supmo, & cui dat posset non dare & alteri dare: & hoc in differenrer. quod enim dat vni & non alteri: vel vni prius, alteri posterius: vel aliquibus simul: hoc solum modo procedit ex determinatione liberi arbitrii in ipso. Si ergo deus ab aeterno potuit creasse istum solem: ita & istum hominem Adam: & ante ipsum nuilum alium: vt ipse esset principium omnium aliorum, & etiam mulieris formandae de costa eius. Quare cum in qualibet circulatione vel reuolutione solis vel ipse vel aliquis vel aliqui procedentium ab ipso potuissent procreasse homines alios & alios: cum in finitae reuolutiones praecesserunt reuolutionem solis quae modo instat: si sol fuisset factus ab aeterno: qua re & hominem qui generatur in ista reuolutione infiniti homines praecessissent: & tamen esset ponere primum post quem & a quo omnes alii: & vltimum qui post omnes & post quem aut a quo nullus. Et sic primo existente vnico & finito: similiter vltimo: medii essent infiniti: quid est contra naturam & rationem. Si enim essent medii infiniti, numquam a primo finito deuentum esset ad istum vltimum. Si ergo hoc aperte falsum est & impossibile: falsum ergo est ex quo sequitur & impossibile scilicet quod primus homo Adam ab aeterno potuit a deo fuisse factus. Simili ergo ratione etiam falsum est & impossibile secundum praedicta: quod soliste ab aeterno a deo potuisset fuisse productus: etsi non iste: nec ista luna: nec ista stella: nec iste angelus, nec eadem ratione aliquod indiuiduum alicuius speciei: & per consequens nec aliqua species: cum non sit species factibilis nisi in aliquo suo indiuiduo. Et sic nec iste mundus totus potuit ab aeterno factus fuisse a deo: quia non fit nisi ex indiuidiuis specierum. Secunda via arguo idem sic. Si a deo habet creatura esse actum: creatura ex se est possibile esse. quoniam si non esset ex se possibile esse, actum essendi non posset habere ab alio secundum superius determinata. Quare cum sicut se habet esse simpliciter ad possibile esse simpliciter: sic & esse ab aeterno ad possibile esse ab aeterno. ergo si a deo habet creatura esse ab aeterno: creatura ex se est possibile esse ab aeterno. Non est autem aliquid possibile ex se ad actum aliquem quem non habet nisi ab alio: nisi quia ex se non est ens secundum actum illum. Si enim esset ens secundum actum illum, non esset possibile ad recipiendum illum ab alio: quia nihil ab alio recipit quid ex se iam habet: quia tunc saltem natura prius illum actum haberer quam haberet: & bis ipsum haberet. Si ergo a deo creatura habet esse ab aeterno, ex. se est possibile esse ab aeterno: & non habens esse ab aeterno. Quaero ergo an simul omnino a deo creatura habet esse ab aeterno: & ex se possibile esse & non esse ab aeterno: aut prius a deo esse quam econverso, aut econtrario. Non primo modo: quia simul essent in eodem actus contraris scilicet esse & non esse. Nec secundo modo, quia vt dictum est prius secundum Auice, quid convenit rei ex se, prius est eo quod convenit ab alio.

TERtius igitur modus est necessarius: quod scilicet creatura prius habeat ex se possi bile esse & non esse: quam a deo esse. Sed cum vt iam dictum est supra secundum Platonem, Auicen philosophum, & eius Commnenr est prius secundum esse siue essentialiter & secundum naturam aut secundum durationem: & sicut dicit ibidem Commen. non est tertius modus prioritatis creaturae: ergo aut prius duratione habet ex se posse esse & non esse quam a deo esse: aut natura. Si primo modo: cum non sit duratio nisi temporis aut aeternitatis: aut ergo duratione temporis, aut aeternitatis. Si primo modo: ergo necessario in tempore priori creatura est posse esse, & non ens ex se: & posteriori tempore habet esse a deo. Et si sic: non ergo creatura ab aeterno potuit habere esse a deo. Quia aeternitas aut simul est cum toto tempore: aut praecedit ipsum. Non secundo modo, quia aeternitas cum non habet partem & partem: non habet prius & posterius. Si vero dicatur quod creaturae posse esse & non esse secundum actum sunt prius natura, quam esse actu a deo: sicut dicit Auicen. & ponentes deum potuisse fecisse mundum ab aeterno, licet non fecit: tunc vlterius cum essentia creaturae non solum ex se est possibile esse actu existentiae: sed etiam possibile non esse: Si enim esset ex se impossibile non esse: quod est contradictorium illius, esset ex se necesse esse: quia impossibile non esse & necesse esse aequipollent: ideo non solum crea tura prius est natura posse esse & non esse actu: sed etiam posse non esse actu quam sit esse actu a deo: Quaero ergo comparando inter se posse esse creaturae & eius posse non esse secundum prius & posterius: & simul na tura & duratione: & respectu essentiae creaturae & respectu actuum. Et primo respectu essentiae quaero posse esse in existentia & posse non esse in existentia an simul habent esse in essentia creaturae: aut secundum prius & posterius. non simul: quia contrariae potentiae secundum philosophum & Commen. primo cae. & mun. non possunt omnino esse simul in eodem sicut nec ipsi actus contrarii. Si enim (ut dicunt) potentiae essent insimul: & potentiam quamli bet modo quo est potentia in aliquo, possibile est poni in actum: simul ergo duas potentias contrarias possibi le esset exire in actus contrarios, et ex possibili posito in esse sequaeretur fallum impossibile. In essentia igitur crea tuerae posse esse in existentia praecedit posse non esse in existentia: aut econuerso. & hoc vel natura vel duratione Posse autem esse non potest praecedere natura: quia non esse vt dictum est, praecedit natura ipsum esse, & quod praecedit actum non praecedit potentiam ad illum: quia natura in eodem potentia praecedit actum, etsi non semper duratione. secundum philosophum. x. Metaph. Posse non esse ergo natura praecedit posse esse. Restat ergo dubitatio quid illorum praecedit duratione. Si enim alterum praecedit duratione: aut ergo de necessitate posse hoc praecedit illud aut econuerso: vel indifferenter vtrumque eorum potest praecedere alterum. Et est istud vltimum impossibile: quia tunc essentia cre aturae sub indifferentia se haberet ad vtrumque illorum: et sic ad ipsa posse & ad actus eorundem. Nunc autem non aequaliter se habet essentia creaturae ad actum existendi & non existendi: quia actum existendi non est nata ha bere nisi ab alio: actum vero non existendi a seipsa. Praeterea si aequaliter se haberet ad ipsa posse: & similiter ad eorum actus: ergo quantum est ex parte sui simul posset exire in diuersos actus: quod est impossibile ex parte sui. Quare nec ex parte agentis potest esse indifferentia: quia semper potentiae passiuae correspondet actiua & econuerso secundum praedicta. Ita quod secundum hoc essentia non dicitur proprie in potentia ad esse nisi prius fuerit in non esse: aut econuerso. Si vero alterum praecedit duratione, et hoc de necessitate: si ergo praecederet in essentia creaturae duratione ipsum posse esse, cum ordo actuum est secundum ordinem potentiarum, ergo de necessitate existentia creaturae praecederet eius non esse. Ita creatura non posset secundum durationem aliquam non esse ex se, nisi prius haberet esse ab alio. Et sic neque esset prius ex se non ens natura quam esset ens ab alio duratione aliqua. nihil enim conuenit alicui prius natura quod non est natum eidem quantum est ex se prius conuenire duratione. lllud autem est ipossibile: quia vt dictum est quod convenit alicui ex se natura, est prius. illo quod convenit ei ab alio. Et si possent esse simul duratione, necessarium est ergo secundum membrum: quod de neces sitate in esse creaturae duratione praecedit posse non esse: quare et eius non esse non solum secundum naturam sed etiam secundum durationem. ita quod diuersa contraria actu in essendo eidem, semper quod prius conuenit ei natura: et conuenit ei prius duratione. Conuenire autem prius natura non duratione, hoc non conuenit nisi idem attribuitur diuersis et vni per alterum: vt contingit de principiis mundi secundum philosophum: quod possunt esse priora natura et non duratione. Restat ergo quod creatura non possit esse habere ab alio a se: nisi prius duratione habeat non esse: quod conuenit ei ex se. Et sic nullo modo poterit poni quod fieri possit ab aeterno: sed ex tempore: non quod tempus praecedat suum esse: sed quia in primo instanti temporis recipiat esse: et prius in tota aeternitate fuerit in non esse: quemadmodum modo productus est secundum prophetiam Moysi. et hoc secundum nonum modum essendi propositum: quem diximus solum creaturae mundi convenire. Quia ergo arguebatur. pro opinione dicta quod creatura mundi potuit ab aeterno produci a deo: etsi non sit producta: quia a quae sunt simul duratione, non sunt simul natura: vt non esse mundi praecedat esse natura: etsi non duratione: sicut secundum Platonem principia ex quibus componitur mundus praecedunt ipsum esse non duratione: Dicendum quod non est simile de vno conueniente duobus: vt esse mundo per sua principia & ipsis & de duobus conuenientibus vni: quorum vnum ei conuenit ex se: alterum vero ab alio. Quicquid enim con uenit principiato per principia, necesse est aliquo modo prioritatis prius conuenire principiis: sed aequa liter prioritate durationis si sint principia proxima & propria. Duobus autem conuenientibus alicui vno ex se, alio ab altero, semper quoquo modo prius ei conuenit illud quod convenit ei ex se. sed in proposi to non sola natura, quoniam essentia creaturae vt essentia est simpliciter consideratur absque omni alio scilicet praeter esse & non esse: praeter posse esse & posse non esse: sunt enim caetera omnia quasi accidentia ipsi esse vt saepius alibi declarauimus: sed aliquod horum ex se sibi determinat vt non esse: ita quod essen tiae creaturae ex se vt consideratur nude, conuenit posse non esse: quod habet ex se semper actui coniunctum: vt sicut deus quia ex se est semper ens, ex se est necesse esse primo, & per se: illud autem quod semper est non ens nec natum esse: est impossibile esse per se & primo: sic essentia creaturae ex se per se & primo est posse non esse, coniunctum actui non essendi: ita quod non est ex se per se & primo posse esse, nec aequaliter & simul etiam natura posse esse & posse non esse. Immo non est posse esse ab alio: nisi quia ex se est non ens secundum actum aliquando vt dictum est. In proposito autem Platonis sola natura bene praecedunt principia principiatum in esse: nequaquam autem duratione: quia idem est esse duratione. Vnde philosophus reprehendit Platonem: quia vt dicit Commnen. ponit illas res ex quibus mundus fit: priores mundo secundum saeculum: quid est impossibile: quia ea ex quibus mundus sit secundum Platonem, sunt corpora existentia in actum: quod non est verum. Vnde vt dicit Commentator: si intendebat cum dicebat mundum esse generatum ex causis prioribus in esse: erit verum. Secundum fidem autem catholicam mundus generatur ex causis prioribus mundo in esse: quia ex indiuiduis suarum specierum: sed non duratione. lpsa autem indiuidua non generantur ex aliquo subiectiue: quia ipsae essentiae rerum non sunt subiecta esse & non esse: vt de essentia non ente generetur essentia ens: quemadmodum de corpore non albo generatur corpus album. Subiectiue enim ipsa non est potentia ad esse vel non esse: sed obiectiue est in potentia ad esse cum est sub non esse: non vt ex essentia non ente fiat ens: sed vt ipsa essentia non ens fiat ens: & cum est in esse, tunc est in potentia ad non esse: non vt ex essentia ente fiat essentia non ens: sed vt ipsa essentia ens fiat non ens: non a principio corruptiuo, sed defectiuo.

AD secundum: quod nec habens esse ex se, sed ex se permanens in esse, potest ab alio habere esse perpetuum & ab aeterno: vt motus: creatura omnis est huiusmodi &c. Dicendum ad hoc & simi liter ad confirmationem de corpore luminoso: quod res aliqua quae non habet esse ex se nec permanentiam, ha bet tamen eam in se vt substantia aliqua: res vero alia non habet esse nec permanentiam in se: sed in alio vt accidentia. Et secundum hoc in re duplex est potentia: Quaedam ad esse secundum substantiam: quaedam vero ad esse secundum vbi, vel secundum illuminationem, aut huiusmodi. De eo quid est in potentia ad esse ex se primo modo non potest secundum philosophum habere esse perpetuum ab alio: habende scilicet naturam qua necesse esset ipsum semper esse nisi in hoc natura eius transmutaretur. In eadem tamen natura manente ab alio conseruante & non a natu ra illius quod conseruatur nisi quo ad potentiam obedientiae: vere ponit fides catholica quod possibile non esse ex se ab alio potest in esse perpetuari. sed talem modum perpetuandi non vidit philosophus. De eo vero quod est in po tentia secundo modo intelligitur solum dictum philosophi. Vnde corpus caeleste ex se est possibile moueri semper: non semper autem actu mouetur quantum est ex se & suo motore coniuncto. dicente Commentato super. xii. Metaph. Si potentia quae mouetur hoc motu aeterno fuerit in eo: aut est finita aut infinita. Si infinita, continget moueri in instanti. Si vero finita, possibile est quiescere. quid iam improbatur. ergo non mouetur per potentiam existentem in eo: immo per potentiam non in subiecto omnino. Et vt dicit motus eius componitur ex duobus motoribus: quorum vnus est finitae motionis, & est anima existens in eo: & alter infinitae motionis, & est potentia quae non est in materia: & inquantum caelum est ex se possibile moueri: ex se est possibile quiescere: quia motus habet contraris. scilicet quietem propter quod impossibile est quod sit remanens ex se: sed ab alio motore separato. Et sunt in hoc duo consideranda: quorum alterum solum posuit Commentator quasi possi bile ex se potest esse necessarium & perpetuum ab altero. Vnde. scilicet quod tangit Commentator quia habet esse ab alio: vt motus a motore: illuminatio ab illuminante. Propter quod ab illo a quo habent esse possunt habere continuationem esse. Vnde substantiae quia habent esse ex se & sua forma, & secundum ipsum non ab alio nisi per quandam dependentiam praedicto modo: ideo si ex se non habent posse esse suum continuare, nullo modo esse sui continuationem possunt habere ab alio superiori: nisi & agens & recipiens mutarentur in substan tia. posuit enim quod deus nihil ageret circa inferiora nisi de necessitate naturae: & hoc non nisi motum caelesten: & per illum ea quae dependent a motu. Ponendo tamen quod agat & moueat per voluntatem circa omnia & mediate & immediate. secundum quod ei placuerit, non minus potest perpetuari in esse ex parte post possibile esse secundum substantiam quam posse esse secundum vbi. non sic autem ex parte ante vt iam dicetur. Aliud vero est conm- siderare in eo quid secundum philosophum habet perpetuari ab alio: quia habet esse in eo quod secundum philosophum habet esse necessarium ex se. Vnde quia caelum habet esse necessarium secundum substantiam & aeternum secun dum ipsum: & ex se est possibile moueri & possibile quiescere: ideo ab alio potest motus in ipso conti nuari: & similiter stellae omnes: cum secundum aliquos recipiunt lumen a sole: quia ex substantia sua habent esse necessarium: & ex se sunt possibile illuminari vel non illuminari. ldeo in illis quae nunquam eclipsantur possibile obscurari ex se, perpetuo illuminari potest ab alio: & hoc eadem perpetuitate qua subiectum habet perpetui tatem in sua substantia, siue ab ante solum, siue ad post, siue vtroque modo. Vnde ab illa regila, Possibile ex se non potest perpetuari ab alio: non solum debent excipi motus caeli: sed etiam illuminatio & siqua plura huiusmodi accidentia possent inueniri in corpore caelesti. secundum quae esset transmutabile, per eundem modum quando ex suppositione ponuntur perpetua ante & post illuminabile & luminosum & opposita fine impedimento, contingit quod perpetuo vnum illuminaret alterum. Quia sicut ex suppositione subiecta habent esse non post non esse: sic & possibilia sunt vt in eis fiant accidentia non post non esse. Sed si sol ponatur per impos sibile esse deus quidam & quoddam necesse esse potens producere de nihilo radium subsistentem: quemadmodum deus creauit omnia ab initio: non plus posset producere radium sibi coaeternum quam deus creaturas alias: sed necesse esset vt radii illius non esse praecederet esse. Si vero talia accidentia haberent esse in subiecto cor ruptibili secundum philosophum, nullo modo possent ab alio perpetuari: quia causa motus sui quae non est nisi forma sua, perpetuari non potest. Quamquam ergo in creatura sit prima conditio secundum fidem, quod non habet esse nisi ab alio: quia tamen non est ex se necessaria: neque habet esse in necessario esse: & ab illo alio quod deus est non habet esse necessitate naturae eius: non est necesse ab illo perpetuari, nec ante, nec post, nec etiam potest ex parte ante: licet secundum positionem philosophi possibile ex se, nec ex parte ante, nec ex parte post possit perpetuari. lpse enim posuit alia praeter generabilia & corruptibilia a nullo esse principiatiue: sed solum modo ex seipsis formaliter: ita quod caeleste corpus ab ipso non recipiat nisi motus continuationem: sicut vnum eorum ab altero illuminationem. Propter quod propter aeternitatem omnimodam quam posuit ex parte subiecti, potuit ponere in ipso perpetuari omnimode: quid erat possibile in eo. Sed tunc forte arguit aliquis secundum quod supra arguebamus contra Auicen. Si caelum de necessitate mouetur ab alio: & ex se possibile est ipsum non moueri: ponatur ergo in esse: etsi falsum sit, non tamen impossibile. Nunc autem non est falsum absolutum sed falsum impossibile: quia includuntur contradictoria vt patet. Et est dicendum quod duplex est possibile esse. Est enim quoddam possibile esse secundum actum vnius formae, quod est necesse esse secundum actum alterius formae: per quam ordinem & connexionem habet ad aliud necesse esse: a quo per huiusmodi ordinem ha bet actum formae illius secundum quam habet quod sit possibile esse. sicut in proposito caelum secundum actum formae suae est necesse esse: & secundum actum motus est possibile esse: & per primam formam habet ordinem & comnexionem ad primum necesse esse: a quae per huiusmodi ordinem habet moueri sm actum. Aliud vero est possibile esse secundum actum vnius formae: & secundum nullius formae actum est necesse esse vt omnis creatura. Propter quod non est simile. Sed illud possibile propter annexum non potest poni in esse nisi per impossibile: istud autem potest poni esse absolute. & sic cae lum ab eodem dependet: licet ab eo causatiue non habeat esse a quae dependet in motu & a quo causatiue habet moueri: ita quod secundum philosophum motus caeli non potest poni non esse: nisi ponatur ordo & dependentia caeli ad primum non esse. & si ordo ille non esset, caelum non esset. dicente Auerr. in fine de substantia orbis. Da tor continuationis motus caeli est dator motus caeli: & nisi esset, destrueretur motus: & si motus, & caelum: etsi motus caeli destrueretur, destrueretur motus entium inferiorum: & sic mundus: ex quo verificatur quod dator continuationis motui est dator esse aliis entibus: licet alio & alio modo vt iam dictum est. Vn de posuit tantam comnexionem in esse inferiorum per dependentiam ad superiora: vt licet inferiora po neret ex se esse necesse esse, quod tamen non essent si superiora non essent: ita quod si poneretur aliquod inferio rum esse secundum ipsum sine connexione ad superius, contradictoria & impossibilia implicarentur scilicet quod esset propter necesse esse: & non esset propter defectum connexionis ad aliud necesse esse. Sed quamquam Conmenta. exponendo librum caeli & mundi sic senserit vt iam dictum est de substantia caeli & motu eius: & quod caelum secundum substantiam non est in potentia: sed secundum vbi tantum: & quod ideo ab alio causatiue mouetur: sed non existit nisi dependenter solum: in libello tamen de substantia orbis videtur retractare hoc & dicere quod Aristo. idem sentiebat de motu eius: vt secundum hoc in modico differat opinio Aristo. ab opinione Auic. In tertio enim capstolo de substantia orbis Commenta. dicit sic. Et debemus scire quod corpus caeleste non indiget virtute mouente in loco tantum: sed etiam virtute largiente in se & in sua substantia permanentiam aeternam. quoniam etsi sit simplex, & non habeat potentiam ad corruptionem: tamen est finitae actionis necessario: quia est finitarum dimensionum. Et omne tale cum intellectus posuerit ipsum existens per se absque eo quod aliud largiatur ipsi permanentiam & aeternitatem, necesse est vt ita sit de finitate suae permanem tiae sicut est de finitate suae actionis: & ideo necesse est in intellectum potentiam esse largientem ipsi perma nentiam aeternam: quemadmodum ipsi largitur motum aeternum: & non hoc tantum: sed necesse est hic esse virtu tem quae largitur ei motum proprium suae actioni, quae est aeternitas inter caeteros motus scilicet motum localem in circuitu: & figuram propriam ipsi motu scilicet sphaericam: & mensuram propriam vniuscuiusque istorum corporum: & conuenientiam inter ea adinuicem in ordine & quantitate: ita quod ex omnibus perficiatur vnus actus i. totus mundus. Nulla enim est differentia inter indigentiam virtutis actiuae in omni corpore simplici vno: aut in vno composito ex simplicibus huiusmodi: & indifferenter: siue etiam corpus illud fuerit generatum, vel non generatum. Vnde videmus caelum habere vnam virtutem non tantum mouentem omnia: sed agentem & conseruantem omnia. Sed agentium quoddam est prius tempore acto: & est agens omne quod sit in sphaera mundi: & est orbis quem sequitur tempus: & est agens orbemi. i. faciens ipsum in dispositionibus necessariis inueniendo finem propter quem fuit. Et cum hoc ignorauerunt quidam esse de opinione Aristo. dixerunt ipsum non dicere causam agentem totum: sed tantum causam mouentem: & illud fuit valde absurdum. Quia si ita sit: caelum ergo sicut est possibile moueri & non moueri ex se: sic ex se est possibile esse & non esse: quod procul dubio verum est obiectiue: & tale secundum ipsum bene potest perpetuari ab alio: non autem quod est possibile esse & non esse subiectiue: quid dicunt Auer. posuisse circa caelum. ca. v de substantia orbis. vbi dicit quod duobus modis est aliquid esse virtutis infinitae, siue actiue, siue passiue. Vno modo in tempore. scilicet per successio nem semper agendo & semper recipiendo: aut in se scilicet vigore. scilicet insimul agendo infinite vel recipiendo. Hoc secundo modo in nullo corpore, siue caelesti, siue elementari potest esse virtus actiua aut passiua infi nita. Primo vero modo est infinita in corpore caelesti actione & passione: quia subiectiue non est materia in potentia ad formam: sed nec constitutiua forma eius in esse per materiam: sicut nec anima rationa lis per corpus humanum. Vnde secundum ipsum ex hoc corpus caeleste habet quod potest perpetuari in esse ab alio vtroque modo: licet vtroque modo sit possibile ex se: non autem corpus elementare: quia. scilicet est compositum ex materia & forma: quae subiectiue est in potentia esse & non esse. & tale necesse est corrumpi: & tale pro prie est possibile corrumpi. Vnde dicit quod non sequitur: quod si virtus est finitae actionis & passionis quod sit cor pus possibile vt corrumpatur: possibilitas enim non debet esse nisi ex hoc quod virtus est finita in tempore: quia est compositum: & in potentia subiectiue. Et sic Aristo. arguens in primo caeli & mundi: quod corruptibile ex se non potest perpetuari ab alio: solum intendit hoc arguere de eo quid est corruptibile subiectiue potentia materiae & habens contrarium corruptiuum: qualiter posuit Plato caelum corruptibile: & a deo perpetuari: non autem de eo quid est solum corruptibile obiectiue potentia defectiua naturae. Tale enim non habet causam agentem corruptionem: & ideo a tali corruptione necesse est perpetuo quiescere: vt dicit in fine de substam tia orbis: credens per hoc satisfacere quaestioni loannis Grammatici. Sed non satiffecit: licet enim non habet causam agentem: habet tamen causam deficientem subtrahente se causa in esse conseruante. Sed huic nul lo modo consensisset nisi poneretur illa causa mutabilis. vnde posuit istam causam non posse se subtrahere propter inseparabilem connexionem praedictam: & sic quod nullo modo posset poni deficere nisi implicando contradictoria. Nos autem fideles qui omnia praeter deum ponimus ex seipsis non esse: & es se non habere nisi a deo: ita quod suum non esse secundum praedicta non solum natura sed duratione etiam necesse est praecedere suum esse: ita quod nullo modo possint recipere esse nisi sint actu in non esse: debemus dicere quod ex parte ante recipere non potuerunt esse perpetuum: nec ideo deus illud eis dare potuit: non propter aliquam impotentiam in ipso: sed propter conditionem receptibilis, non est enim potentia actiua sine passiua sibi correspondente: vt supra habitum est. illa enim vana esset. Potest tamen recipere a deo ex parte post quantuncumque sit corruptibile subiectiue: quia vis diuina potest vim corruptiuam absoluere natura ipsa manente: vt a calore ne calefaciat, quod philosophus videre non potuit.

SIC ergo recolligo praedicta: quod necesse esse ex se formaliter ita quod a nullo principiatiue, est solus deus pater secundum primum modum essendi praepositum. Necesse vero esse ex se formaliter sed principiatiue ab alio sunt filius & spiritus sctuns. iuxta secundum modum essendi. Et sic solus vnus deus in tribus personis essentialiter ex se forma liter est necesse esse: & nulla creatura est aut potest esse necesse esse formaliter: neque ex se neque ab alio. quoniam neque ex se formaliter & ab alio principiatiue, iuxta tertium modum: neque formaliter ex se & dependenter ab alio: iuxta quartum modum: neque etiam ex solo alio causatiue: ita quod non ex se formaliter: iuxta quintum modum & sextum & septimum. Sed iuxta octauum modum omnis creatura est possibile esse post non esse actione supnaturali, & possibile non esse post esse defectiue. Iuxta nonum autem modum generabile & corruptibile est possibile ad esse post non esse actione naturali: & possibile non esse post esse corrupti ue. luxta. xi. autem modum & vltimum sumitur impossibile esse oppositum quoquo modo ei quod est necesse esse. Ecce breuis solutio: sed longa & spatiosa declaratio. Quia ergo arguebatur primo in oppositum quod substan tiae separatae habent causam formalem intrinsecam sui esse sibi semper praesentem: ergo seipsis formaliter sunt necesse esse: Dicendum ad medium quod esse duplex est. Essentiae purum: quid est esse cognitiuum: quia non habet illud rei essentia extra intellectum: & esse existentiae quod est esse verum in re extra. Si ergo loquamur de necessitate cir ca esse primum, nulla essentia creaturae ex se formaliter est necesse esse, habendo causam formalem intrinsecam sui esse sibi praesentem: quia etsi esse essentiae in essentia rei a nullo habetur effectiue: imitatiue tamen habet hoc a diuina essentia. Inquantum enim deus secundum rationes ideales imitabilis est a crea turis: ex hoc habent creaturae esse essentiae suae: & quod sint essentiae quaedam habentes esse cognitiuum in men te diuina. Vnde Auicen. quia in rebus incorruptibilibus non distinxit inter rei essentiam & existentiam: per hunc modum posuit existentias rerum extra a diuino intellectu. Et secundum hoc essentiae siue formae rerum quasi dupliciter fluunt a primo. Vno modo per quandam imitationem formalem: & hoc quo ad esse es sentiae. secundum quem modum philosophus in esse existentiae posuit substantias incorruptibiles habere esse a deo. Alio modo per quandam productionem: & hoc quo ad esse existentiae. secundum quem non posuit philosophus incorrupti bilia esse a deo: vt patet ex praedeterminatis. Et istos duos modos fluendi formas rerum a deo, notauit Auicen. viii. Metaphysicae primo primum: secundo secundum: dicens. Scias quod differentia est inter fluere ab aliquo for mam cuius natura est vt intelligatur: & inter fluere ab aliquo formam intellectam, inquantum est intellecta tantum absque additione aliquam. Forma intellecta inquantum intellecta: est forma vt est vniuersalis: causatum vt intellectum quoddam in esse essentiae. Forma vero in cuius natura est vt intelligatur, est eadem forma vt singularis in supposito in esse existentiae: causatum vt ens quoddam extra. Vnde de vtroque subdit continue, primo de primo. secundo de secundo dicens. Et scias quod ipse intelligit suam essentiam esse principium fluxus omnis intelle cti: inquantum est intellectum causatum sicut intelligit suam essentiam esse principium fluxus omnis entis inquam tum est ens causatum. Si vero loquamur de necessitate circa esse secundum: a qua sumitur verum necesse esse de quo est sermo noster: sic secundum praedicta nulla res creata vllo modo est necesse esse. Et quod arguitur quod habet causam formalem &c. Dicendum quod aliqua est forma a qua ex se ipsa sola habetur esse sine alterius actum circa eam. Hoc modo sola forma illa quae est diuina essentia, est causa formalis diuini esse: licet im propriissime dicatur causa esse: quia ipsa potius est ipsum esse. Et ideo solae tres personae quae habent huiusmodi for mam intrinsecam semper sibi praesentem, sunt necesse esse. Alia vero est forma a qua non ex seipsa sola habe tur esse actualis existentiae: sed solummodo ex actu alterius circa ipsam, quo fluit ab ea esse in re cuius est. & talis est omnis forma creata. Inquantum enim ipsa est effectus dei, & ex hoc habet dependentiam & respectum quendam ad deum: ipsa est ratio & causa esse rei. & quod sic habet formam intrinsecam sibi praesentem sui esse, non est necesse esse: sed solum possibile esse: cuius actus omnino dependet ab alio. Et quod arguitur ad probationem maioris: quod ablatis causis extrinsecis res habet esse per intrinsecas: Dicendum quod sunt quaedam causae extrinsecae: a quibus res dependet ordine essentiali: vt elementa a caelestibus: quaedam vero sunt extrinsecae acci dentales: a quibus res dependet ordine accidentali: vt iste homo filius ab alio homine patre suo. De causis extrinsecis secundo modo verum est: non autem de causis extrisecis primo modo secundum quod dicit Commenta. super sm Physicae quod generans proximum particulare: vt homo generans hominem genitum: non autem generans vniuersale vt sol vel caelum. Vnde quia deus est causa extrinseca omnium essentialissima: idcirco fine ipso nihil valent ad dandum esse causae intrinsecae. immo si non manu potentiae suae eas teneat, statim in nihilum cadunt. Et quod arguitur ad probationem mino ris: quod formae simplices sibi abesse non possunt: verum est, non tamen vt dictum est per se sufficiunt ad dandum esse existentiae, sed essentiae solum secundum dictum modum. & ideo nullam necessitatem possunt dare in esse existentiae: sed solum in esse essentiae quoquo modo vt dictum est.

PER idem patet ad secundum: quid non potest relinquare cau sam formalem sui esse, ex se formaliter est necesse esse. Dicendum quod verum est quando ex se solo est cau sa sufficiens sui esse: quid solum contingit in forma increata deitatis. Quando autem ex se omnino ad hoc est insufficiens: vt est omnis forma creata sicut dictum est: tunc quantuncumque non potest res relinquare huiusmodi formam: non tamen ex ipsa est necesse esse nisi secundum dictum modum.