Quaestio 1

Incipit. xiiii. Quodlibet eiusdem. sputatio nostra oe quolibet xiiii. continebat quaestiones. xvii. Quarum vna communiter pertinebat ad deum & ad creaturas: aliae vero omnes solummodo pertinebant ad solas creaturas. Illa vnica erat. Vtrum agens secundarium agens in virtute primi agentis habeat in se virtutem illius mansiuam. Ex arguebatur quod sic. res quod est mansiua hoc habet a deo cuius est res conseruare in esse: illud autem quod habet res in esse conseruare, aequa liter habet conseruare in esse illas ad quas aequaliter se habet: sed deus aequaliter se habet ad illam virtutem quae est in secunda causa a prima, & ad alia quae sunt in illa causa secunda: cum ergo sic conseruat alia in illa quod ha beant in ea esse mansiuum. ergo similiter & illam virtutem. Contra. vis primi agentis est in agentem secund sicut in quodam instrumento: sed in instrumento talis vis mansiua non est. vt pa tet in securi in qua non manet vis ei influxa ab artifice secundum artem suam cum manum artificis exierit. er go &c. Hic oportet primo videre de virtute primi agentis quae est in agente secundo quid illa sit & in se & in suo effectu quem agit agens secundum per illam. Et dicunt aliqui quod virtus agentis primi in agente secundo est forma agentis secundi quae existit: & per quam operatur opus debitum suae formae quae existit. cuiusmodi est forma ignis inquantum ignis est quae vocatur igneitas, qua ignis generat ignem: & forma calidi inquantum est calidum quae dicitur caliditas, qua calidum producit calidum. Et dicitur virtus primi agentis esse in agente secundo: quia habet esse ab illo in isto. Sed hoc non potest esse verum generaliter in causis ordinatis: quarum vna est prima & altera secunda. semper enim tunc & vniuersaliter causa secunda id quod est haberet esse a cau sa prima: quod nequaquam verum est: nec verum esse potest nisi in causa simpliciter prima quae deus est solum modo respectu cuiuslibet alterius causae quae causa secunda est respectu illius: quia ipse solus est causa prima a qua habet esse causa secunda secundum id quod est: quoniam ipse est primum ens. & vt dicit. xviii. propositio de causis, res omnes entes sunt propter ens primum. vbi in conmento dicitur. Et ens primum est causa causarum. Il lud ergo non est generaliter verum nisi ponendo quod non sit aliqua alia causa prima respectu alterius nisi solus deus: aut quod ab ista causa prima quae non est deus, habeat esse secundum id quod est ipsa causa secunda. Quorum neutrum verum est: multae namque sunt aliae causaeprimae respectu alterius: vt respectu secundae, quae non sunt deus, & a quibus non habet causa secunda esse id quod est: puta in operibus caeli intelligentia mouens caelum est causa prima, & ipsum caelum est causa secunda: & in operibus elementorum & compositorum ex elementis caelum est causa prima & elementa sunt causa secunda: & tamen elementa non habent esse id quid sunt a caelo sicut a causa prima, neque caelum ab intelligentia, nisi secundum errorem aliquorum philosophantium, puta Auicen. iii. Metapha suae. Atali ergo causa prima si sit aliquid seu aliquam virtus in causa secunda, illa necessario est aliquid praeter illa quae sunt de natura ipsius agentis se cundi: & praeter id quid est: licet forte a causa prima quae deus est non sit aliquid in causa secunda quo agit suam propriam operationem, praeterquam id quid est ipse. Propter quid dicunt aliqui quod in singulis causis aliis a deo quae sunt omnes causae secundae respectu illius, non est nisi id quod naturaliter ipsi inditum est a deo, quo quaelibet earum agit propriam ope rationem competentem sibi secundum illud: vt quod ignis sola forma igneitatis generat ignem, & forma caloris generat caliditatem siue calidum: ita quod deus nihil aliud influit in ignem vt generet ignem, neque in calorem eius vt generet calorem, praeter hoc quod causat in illo formam igneitatis & caloris: ita quod quicquid agit in eo quid fit & proce dit ab agente creato siue mediate siue immediate, hoc agit virtute naturae suae praesentis substantialiter: non autem per aliud ab eo influxum agenti secundo. Vnde enumeratis pluribus effectibus agentium secundorum dicit Augustinus vii. de ci. dei. Haec omnia facit atque agit vnus verus deus: sed sicut deus idem vbique totus praesente potentia. Di cunt etiam aliqui quod deus non aliter operatur opera ignis quae agit vi igneitatis aut caloris, quam per illa inquantum ista operatus est in igne: ita quod non sit ponendum quod immediate operetur deus in opere quolibet creaturae aut operato ab illa, praeter hoc quod operetur mediante illa, inquantum id quo illa operatur habet esse ab ipso in istat. vt secundum il lud intelligatur ita dixisse Augustinus continue post iam dicta. vii. de ciui. ca. xxx. Sic itaque omnia quae creauit admini strat vt etiam ea proprios motus agere finat. Et Anselus libro de concor. praescientiae & liberi arbitrii dicit sic. Sicut deus non facit iniustitiam: ita non facit aliquid iniustum esse: qui tamen facit omnes actiones & omnes motus: quia ipse facit res a quibus & ex quibus & per quaes & in quibus fiunt: & nulla res habet vllam potestatem volendi aut faciendi: nisi illo dante. Et non dicit Augustinus. Sic deus res administrat vt cum illis proprios motus illarum agat. Quo modo autem & quaere necessarium sit ponere quod alitur quam secundum tactum modum deus mediate aut immediate cooperetur creaturae in omni opere sibi proprio & naturali, non video: nec tamen assero hoc non esse ponendum aut necessa rio non esse ponendum. Forte enim hoc diuinae maiestati congruit: & ideo illud ponendum est: quia quicquid maie stati eius congruit ei necessario congruit: quia in ipso nihil est contingenter: & quicquid ei inest aut con gruit, necessario ei inest aut congruit: & quicquid ei non inest, aut non congruit, impossibile est ei inesse aut congruere. Similiter nec assero quin sit ponendum aut quin sit necessario ponendum tamquam congruens diuinae maiestati, quod ad hoc quod agens secundarium agat aliquid forma sibi a deo indita, deus adhuc influat illi aliquam aliam virtutem necessariam illi ad agendum, propriam illius operationem, sine qua per formam sibi inditam non posset agens secundarium aliquam operationem suam producere: maxime cum ad operationes suas indigeant causae secundariae in elementis & elementaribus super formam sibi a deo naturaliter inditam virtute influxa ab alio agente primario sub illo omnino primo, puta a caelo: a quo non habent elementa neque ele mentaria mixta ex elementis quo ad species suas: formas suas quibus agunt secundum iam dicta, quae tamen non agunt suas proprias operationes nisi per aliquam virtutem influxam a caelo. secundum quod dicente Philosopho secundo Physicorum, homo generat hominem & sol. Vnde vt etiam dicunt aliqui: quia caelum non influit illam virtutem nisi mediante motu, si caelum staret nulla esset alteratio, neque generatio, neque corruptio aut mo tus aliquis naturalis in elementis aut mixtis ex illis: quia nec calidum calefaceret: nec frigidum frigefaceret hi cet in hoc eis alii contrarientur, & merito vt puto, dicentes quod licet elementa aut formae substantiales atque accidentales eorum non sufficiant ad generationem mixti in forma mixti sine virtute caelesti illis influxa: sine qua etiam vnum mixtum non sufficit generare alterum, vt equus equum: sufficiunt tamen ipsa elementa secundum formas ipsorum substantiales & accidentales ad generationem sibi consimilium secundum formam substantialem & accidem talem: vt quod ignis igneitate generaret ignem & caliditate sua generaret calidum. Et quod amplius est, dicunt aliqui quod elementa sua forma accidentali sola generant sibi similia secundum formam substantialem elementi vel mixti: vt ignis calore existente in seipso de aqua ignem: & equus calore existente de ipso in semine ab ipso deci so equum: & hoc sola virtute caloris secundum diuersos gradus caloris diuersa & varia mixta generando vt ex semine equi secundum vnum gradum caloris equum, & ex semine asini secundum alium gradum caloris asinum absque aliqua virtute in semine influxa in calore ab illo a quo semen decisum est. Quod nullo modo pont stare: quia cum calor consideratus vt est tantum calor secundum diuersos gradus non differt vt est in subiecto nisi secundum magis & minus: nec similiter operatio nec etiam operatum mediante eius operatione differre possunt amplius quam secundum magis & minus. Haec enim tria, agens, propria operatio, & proprium operatum per se sunt ordinata adinuicem. & in talibus tenet illa regula: Simpliciter ad simpliciter &c. Quare cum operationes ca loris differant specie in generatione & corruptione, puta disgregare per putrefactionem, & congregare disgregata per generationem ex putrefactis: dicente Philosopho quarto libro Meteororum. Animalia innascuntur putrefactis: eo quod disgregans caliditas naturalis cum sit constare facit disgregata: & similiter differant specie ope rata a calore in generatione equi ex semine equi, & asini ex semine asini: oportet ergo quod calor hinc inde non solum differat secundum magis & minus: sed alio modo, scilicet per aliquid additum aliud & aliud quid determinat ipsum ad aliam & aliam operationem: & etiam ad aliud & aliud operatum: quod appellamus virtutem in agente secundario ab agente primo: puta in calore putrefaciente a corpore caelesti: quae sit naturalis & congruens ad speciem alicuius vermis producendam: & in semine equi ab illius forma substantiali a qua semen deciditur ad solummodo producendum simile ei in specie: etsi semen sit commixtum & decisum a duobus differentibus specie: puta ex asino & equa in generatione muli virtus commixta est ab vtroque in calore existente in semine commixto, per istam enim virtutem existentem cum calore in semine, semper simile generatur ex simili vt equus ex equo siue ex eius semine: & asinus ex asino siue ex eius semine: & similiter mulus ex mulo. licet enim sit mulus ex asino & equa: virtus tamen vtriusque conmixta in semine ex quo generatur mulus, est virtus vtriusque: in quae vtrumque illorum est mixtum, sicut ambo sunt mixta in mulo: vt per illam virtutem mixtam in semine duorum quodammo do generetur mulus ex mulo. propter quid philosophus. vii. Metaphysicae vbi exponit quomodo semper simile gene ratur a simili, dicit sic. Semen facit sicut illa quae sunt ex artificio. Commenta. Semen enim generat per po tentiam in eo similem artificio. Et est potentia ista virtus cum calore in semine illius a quo est semen decisum. Vnde Aristote. continuo subdit. Et illud ex quo est semen, est conueniens in nomine quo quo modo. non enim oportet quaerere omnia ista in eadem dispositione in qua generatur homo ex homine & ideo mulus non est ex mulo nisi sit quiddam scilicet virtus asini & equae conmixta in semine. vbi dicit Com menta. Dicimus quod cum considerata fuerit demonstratio Aristotelis in hoc loco, apparebit quod semina sunt illa quae dant formas rerum generatarum ex seminibus per formas quas dederunt semina generantia generabilibus. Ex se autem apparet quod corpora caelestia sunt ista quae dant illis formas vel aliquid loco seminis & virtutum quae sunt in seminibus in eis quae generantur ex seminibusi & quod omnes illae virtutes sunt virtutes naturales diuinae generantes sibi similia secundum quod artes generant artificiata. Appellat autem Commentator generabilia ex se illa quae fiunt ex putrefactione: quae loco seminis habent putredinem: & loco virtutum quae sunt in seminibus a generante, virtutem quam dant illis corpora caelestia. Et vt aestimo errant aliqui in assignando modum generationis similis secundum formam ex se mine a calore qui est in semine & a certa virtute. Dicunt enim quod calor non agit nisi calefaciendo: & hoc disponendo in digerendo materiam prout regulatur a vi dicta: vt de ipsa educatur forma substan tialis: quam non attingit calor vt dicunt: sed materia disposita illam attingit sola virtus illa immediate producendo formam substantialem de materia. Secundum quem modum plures dicunt quod generaliter in omni pro ductione creaturae a creatura esse in illa est immediate a solo deo: sed determinatio ipsius esse qua est aliquid, solummodo est a creatura. iuxta hoc quod super illud Boetii. Diuersum est esse & id quid est. dicit Commen. Esse & esse aliquid multipliciter dicuntur. Nam in theologia diuina essentia quam de deo praedi camus cum dicimus deus est, omnium creatorum dicitur esse: cum autem dicimus homo est vel corpus est vel huiusmodi, theologi hoc esse dictum intelligunt quadam extrinsecus denominatione ab essentia sui principii. Non enim dicunt corporalitate corpus esse: sed esse aliquid: nec humanitate hominem esse: sed es se aliquid. Et similitur vnumquidque subsistens essentia sui principi scilicet primi quod est deus, praedicatur non esse aliquid sed esse. Illa vero quae in ipso creata est substantia, non esse: sed esse aliquid. Et ad eundem modum quicquid ope rante summo principio est, eadem principali & increata essentia dicitur esse: suo vero quolibet genere es se aliquid esse. Cui videtur concordare idem Commentator supe primam propositionem de causis dicens sic. Cau sa vniuersalis prima agit in causatum secundae antequam in ipsum agat causa vniuersalis secunda quae sequitur ipsam. Et quid agit in illud primo antequam in illud agat causa secunda, exponit super quartam propositionem super illud Prima rerum creatarum est esse. dicens sic. Quod est: quia est supe sensum & super animam & super intelligentiam: & non est post causam primam latius: neque prius causatum ipsa. Propterea ergo factum est superius causatis omnibus & vehementius vnicum: & non est factum ita nisi propter propinquitatem suam puro & vni in quo non est multitudo aliquo modo. Et secundum hunc modum dicunt etiam quod propterea esse proprie habeat esse in re per creationem: esse autem aliquid non nisi per quandam ipsius esse informa tionem: non autem proprie per creationem. Vnde exponendo illud propositionis. xviii. Res omnes entes sunt pro pter ens primum. dicit sic. Quod est: quia si omnis causa dat causato suo aliquid, tunc procul dubio ens primum dat causatis suis omnibus ens. Et dicamus quod ens primum est quietum & est causa causarum: & si ipsa dat omnibus rebus ens, tunc ipsum dat eis non per modum creationis, sed per modum formalem. Dico ergo ex praedictis quod in omni actione secundi agentis & rei naturalis creatae cum eo quid pertinet ad naturam illius, est in ipso aliquid quod est virtus agentis primi non principalis cuiusmodi est omne agens prima rium praeter deum. & hoc quia non potest esse praesens illi per suam substantiam: sicut praesens est deus omni rei: & ideo pont seipso operari: nec requiritur alia virtus eius vt videtur. Quae tamen virtus a quaecumque agente primo fuerit non pro prie agit in eliciendo actum de materia aut subiecto: & per illum attingendo ipsum productum: vt aliud agat virtus ista: & aliud calor in semine. secundum quod dicunt praedicti: immo non est quo formalitur agens agat aliquid in materia nisi calor: vt tamen determinatus est ad determinatam formam substantialem per virtutem existentem in ipso a primo agen te. Et hoc est quid dicit Comment. super. vii. Metaphysicae vbi supra. Apparet quod elementa non patiuntur nec agunt nisi per qualitates: non per formas substantiales. vniuersaliter enim apparet quod non sunt hic potentiae agentes nisi quatuor qualitates: & istae non sunt formae substantiales: & quod formae substantiales nec sunt actiuae nec passiuae: & quod actiuae & passiuae sunt primae qualitates. Et quia ex istis sequitur vt agens istas formas sint principia non materialia: ideo Auicena cum obediuit istis propositionibus, credidit omnes formas esse ab intelligentia agente, quam vocat datorem formarum. Quod reuera non oportet sic intelligere. scilicet quod principia non ma terialia sint separata omnino: sed principia non materialia agentia istas formas sunt virtutes dictae in se mine: quae non sunt materialia: non quia non sunt in materia seminum: sed quia sunt sine materia formarum a quibus habentur in semine: quemadmodum species sensibilium sunt in sensu sine materia. Sunt etiam dictae virtutes in materia seminum non sicut in organo operantes siue determinantes ad vnicam operationem secundum speciem: sed ad plures secundum diuersas formas membrorum generatorum ex seminibus: sicut facit intellectus per for mam artis producendo similitudines diuersorum membrorum puta hominis in imagine hominis. propter quod virtutes istae dicuntur esse similitudines formae intellectus & artificis. dicente ibidem Comment. Et ideo dixit Aristines in libro de animalibus, quod virtutes istae assimilantur intellectui: quia agunt actione intellectus hoc quod agunt, non per instrumentum corporale. Ex quo patet quod virtutes istae non sunt veluti formae reales materiales puta carnis vel ossis, aut sicut calor vel frigus: quia istae formae materiales quantum est ex se non agunt nisi deter minatos actus ad quos sunt naturaliter: sed virtutes istae sunt veluti formae intentionales: quales sunt vt dictum est species sensibilium in medio: & adhuc sunt plus spiritales quanto minus ad actus determinantur quam illae. Vnde & consequenter conmentator post iam dicta immediate dicit. Et in hoc differunt istae virtu tes generatiuae quas medici vocant formatiuas, a virtutibus naturalibus quae sunt in corporibus animalium. lstae enim agunt actione intellectus operatiui: sed agunt per instrumenta terminata & membra, propria: virtus autem formati ua non agit per membrum, proprium. Et ideo dubitauit Galenus & dixit: nescio vtrum ista virtus sit creator an non sed vniuersaliter non agit nisi per calorem qui est in semine: non ita quod sit forma in eo: sicut anima in corpore naturali: sed ita quod sit inclusa in eo: sicut anima est inclusa in corporibus caelestibus. Et aduerte quod solum in hoc est simile quod virtutes istae non sunt materiales sicut virtutes dictae naturales sunt materiales: & in hoc etiam quod virtutes istae non agunt nisi per calorem determinando ipsum, sicut nec virtutes naturales: & etiam sicut intelligentiae non agunt secundum philosophum in ista inferiora nisi per motum caeli quem determinant ad speciem. Vnde sequitur Comment. & dicit. Gonians igitur est illud quod mouet materiam donec recipiat formam. i. ex trahat illam de potentia ad actum: & illud quid mouet materiam necesse est esse fortius, habens quaelitatem actiuam aut potentiam quae agit per corpus habens qualitatem actiuam. Et errauerunt omnes, quia non intellexerunt demon strationes Aristo. & ideo posuerunt vnum agens non corpus. sed illud est ipossibile vt transmutet materiam nisi mediante alio non trasmutabil scilicet corpore caelesti: & ideo impossibile est vt aliquae formae separatae dent aliquam formam mixtorum in materia. Et ideo dico quod causae secundae secundum quod secundum ordinem se habent sub pri ma. secundum hoc regunt inferiora per virtutem superiorem quam in se recipiunt. iuxta hoc quid dicit Comment, nona propositione de causis. Intelligentia est regens omnes res quae sunt sub ea per virtutem diuinam: & secundum eam est causa. & sicut natura est regens res quae sunt sub ea per virtutem intelligentiae, similiter intelligentia regit naturam per virtutem di uinam. Et intelligentia quidem comprehendit generata & naturam & horizonta nature. scilicet animam. Nam ipsa est supra na turam: quia natura continet generationem: & anima continet naturam: & intelligentia continet animam. ergo intelligen tia continet omnes res. & non est facta ita nisi per causam primam quae supereminet omnibus rebus, & non est intelligentia nec anima nec natura: immo super intelligentiam animam & naturam: & causans omnes res. Sic ergo dico quod calor se minis attingit immediate formam generatam & eam educit de potentia matiae, quam prius digerendo temporate calefacit vt disponendo eam per altationem vt fieret necessitas ad educendum formam de illa per generationem. & sic vna & ea dem vis caloris in semine agit quicquid sit in generato & secundum formam substantialem & secundum formas accidentales: & hoc per actionem dictae virtutis in calore quae ipsum determinat: quemadmodum dixi in Quolibet praecedenti, quod vo luntas elicit actiones meritorias in virtute charitatis. Et hunc modum productionis scilicet ab vno producente in crea turis productis ab aliis creaturis, esse tenendum puto: & quod quicquid est in producto producitur in isto a calore informa to & determinato dicta virtute: & similiter in productl immediate ab agente omnino prim scilicet a deo, siue mediate ab alio sub isto. Quorum productio licet sit totaliter a prima causa superiori siue per virtutem eius a causa inferiori: semper tamen eodem principio producitur quicquid producitur in illa: & est idem opus in quo communicant agens secundum & primum, siue sit deus siue aliud: & secundum totum est causatum causae primae: & similiter causae secun dae: quia dans esse dat tale esse: & dans viuere dat tale viuere: quia semper idipsum sunt in eodem: sicut in eodem idem sunt vniuersale & singulare. Quid alii concedunt: sed distinguunt dicendo quod deus & natura idem faciunt secundum totum immediate sed non totaliter: vt videlicet deus intelligatur facere in re esse immediate & esse aliquid mediante natura: sed natura immediate aliquid esse: & mediante diuina virtute agente esse simpliciter, quod licet sit idem, tamen posterius est seipso: & dependet a seipso vt est a causa prima. Sed melius vt puto dici potest, dicende. scilicet quod id quod dignius est in re producta principaliter soletur attribui causae supe riori propter quid etiam quando tota res immediate a deo producitur: ipse dicitur producere esse in ea secun dum quod est ens, quod est dignior ratio in deo: & viuere secundum quod est vita: & intelligere secundum quod est intelli gentia. vt dicitur in. xviii. propositione de causis, & etiam in Commento. Et etiam similiter quando res immediate pro ducitur a secunda causa, licet totaliter producatur ab vno principio, tamen propter cooperationem quam facit deus in illam producendo, esse attribuitur ei: & esse aliquid causae secundae: & quia licet aliquid contrahit siue a deo immediate producatur res, siue mediante causa secunda, semper dicitur esse fieri per creationem: & aliquid esse per informationem. Quae intellexit commentator supe Boetium de hebdomadibus, & librum de causis & secundum hoc intelligenda & exponenda sunt ista commenta. falsum enim & non intelligibile est quod in eis quae fiunt in naturalibus actione naturali, esse sit causatum quid a deo, & aliquid determinans ipsum sic productum a creatura: nisi esse & essentia rei ponantur secundum rem differre, sscut aliqui posuerunt contra quos alias sufficienter disputaui. Sed nec sic loquitur de illis Comment. in praedictis locis scilicet pr esse existentiae: sed solum pro esse essentiae: quod est analogum ad decem praedicamenta in re cui acquiritur esse existentiae. quidquid sit, etiam alibi saris exposuimus. Magnum ergo inconueniens est dicere quod sicut agentia secunda nihil possunt agere nisi in virtute agentis primi: sic effectus secundorum agentium non potest in esse produci nisi ei substernatur effectus agentis primi: vt sicut agens praesupponit agens, sic effectus praesupponat effectum. nisi forte quo ad hoc quod effectu agentis secundi natura prior est effectus agentis primi: sicut ille prius natura agit in subiectum quam agens secundum. Nec est ergo ponendum quod nihil creatum quicquam agat: sed quod omnis actio & omnis motio atque operatio & similiter omne factum siue operatum sit a solo deo. Nulla est enim creatura quae caret propria operatione: quia operatio sequitur formam non solum in spiritalibus: sed etiam in corporalibus. secundum philosophum in fine quarti Meteororum. & quaedam illarum non solum ha bent propriam: sed aliquid sua actione producunt, non solum secundum formam accidentalem disponendo subiectum ad susceptionem formae substantialis: sed etiam attingendo formam substantialem: & ipsam in esse producendo: li cet non ipsum productum in esse conseruando. quia licet domificator sit causa domus secundum fieri esse eius, non tamen secundum permanentiam eiusdem: qualis est causa prima quae est deus, non derelinquens causatum: qui se habet ad rem productam in esse non sicut aedificator ad domum quae manet aedificatore corrupto: sed sicut aedificator ad fieri siue aedificium domus: respectu cuius non est aedificator causa nisi in actu aedificandi existens. deus enim semper est causa in actu existens cuiuslibet creaturae. Quod intelligo non quo ad actum pro ducendi eam in esse: quasi productio eius semper sit in fieri: sed quo ad actum conseruandi in facto esse quemadmodum stante corpore luminoso lumen in diaphano non est semper in fieri ab illo sed conseruatur ab ipso in facto esse secundum quod alias declarauimus. Sed tamen non sequitur ex hoc quod deus immediate omnem creaturam conseruat, quod sit causa eius secundum actum immediate: sed solummodo quod sit causa fieri eius in esse siue immediate siue mediate: & hoc vel mediante sola potentia naturali data creaturae, vel cum hoc vir tute eius illi influxa. Quocumque istorum modorum post primam rerum productionem operetur adhuc in fieri earum, certum tamen sit quod adhuc operetur in fieri earum: quod pertinet ad mundi gubernationem & conseruatione earum: quod pertinet ad mundi esse. dicente Augustinus iiii. super Genetur. ca. xiiii. Neque enim sicut stru ctor aliquid cum fabricauerit abscedit: atque illo cessante & abscedente stat opus eius: ita mundus vel ictu oculi stare poterit si eidem regimen sui subtrahit. Proinde etiam quid dominus ait, Pater meus vsque nunc operatur, continuationem quandam operis eius quae vniuersam creaturam continet atque administrat ostendit. ali ter enim posset intelligi si diceret, nunc operatur: vt non esset necesse vt operis continuationem acciperemus. aliter autem cogit intelligi cum ait, vsque nunc: ex ille. scilicet cum conderet operatus est. Nota quod ait Augustinus Si diceret, nunc operatur, non necesse esset operis continuationem intelligi: vt scilicet in opere omnis creaturae operaretur alitur quam dando ei ab initio vires operandi: sed cum dicit vsque nunc, insinuando operum productionem innuit quod alitur operatur modo quam immediate producende. scilicet producta a creaturl conseruando. Sed an sic solum, non exprimit: quod expressisset si dixisset Gen. ii. Re quieuit ab omni opere faciendo, quando dixit, Requeuit ab omni opere quod fecit. dicente Augustinus consequenter. ca. xviii. Ab omni quid fecit in seipso requeuit: e. scilicet requie a qua numquam recessit. Sed si diceret requeuisse a faciendis, nihil aliud quam non fecisse intelligeretur. Descendendo igitur ad quaestionem de supradicta virtute, vtrum sit mansiua in agente secundo: dico, quod in omnibus agentibus naturalibus ipsa est mansiua: sed diuersimode secundum diuer sitatem recipientium. vt in seminibus est mansiua si foueatur vt debet vsque ad certum. tempus infra quod natum est quid produci de eo in quo est, puta in semine equi si recipiatur in matrice equae & calore eius fo ueatur: si autem extra, ceciderit cum calore, per frigus statim corrumpitur. & similiter: in grano & in ouo per aliquid tempus, nisi nimium calore vel frigore alteretur: infra quid si prius quam in grano aut, ouo per anti quitatem grani aut oui virtus ista deficiat, granum. tempore congruo committatur terrae & fomento solis, & ouum fomento alarum gallinae, producit effectum suum de ouo & grano. Et quod intantum est mam siua in rebus naturalibus est a diuina ordinatione: quae vim ealem influi in causis secundis a primis ordinauit: & sic tanto tempore conseruat quanto dedit imnatura illarum posse conseruari, quid dedit quibusdam quo ad longius tempus, quibusdam quo ad breuius. & sic processit primum argumentum. Quam tum enim est de se, deus singula, aequaliter conseruat in esse: quae. tamen diuersimode conseruantur secundum diuersitatem ipsarum rerum. Propter quid dicitur. xxiiii. propositione de causis. Causa prima exi stit in rebus omnibus secundum dispositionem vnam: sed omnes res non existunt in ea secundum dispositio nem vnam. Quod est sicut dicit commentator: quia quamuis causa prima existat in omnibus rebus: tamen vna quaeque rerum recipit eam secundum modum potentiae suae: quod est quia ex eis sunt quae recipiunt eam receptione aeterna: & ex eis sunt quae recipiunt eam receptione temporali. Et secundum, hoc forte sicut virtus dicta est principians rem naturalem in esse: sic est mouens in ea: & principium conseruans eam in esse. secundum quod econverso dicunt aliqui de deo, quod ex hoc quod ponitur principium immediatum conseruandi quanlibet rem in esse, oportet quod ponatur etiam immediatum principium producendi quamlibet rem in esse, si cut iam dictum est. sed hoc non nisi sicut. causa vniversalis prima: quae secundum Dionysium quarto de di, no, quantum est de se vniformiter in omnibus operatur: & non accidit diuersitas nisi a secundis causis mediantibus quibus operatur, quae inter se difformes sunt. Quod bene probat deum non operari effectus nisi me diantibus causis secundis etiam quo ad esse simpliciter: licet hoc non asseram vt dixi in principio: sicut nec contrarium eius: eo quod vtrumque impertinens est ad propositam quaestionem. In artificialibus autem: quia ars non agit nisi ab extra circa rem: & ita non nisi per motum. localem: nec est virtus artis in instru mento puta in securi, nisi motus quidam regularis a voluntate iuxta regulam artis in intellectu artificis: ideo non inest in aliquo instrumento cum manum exit: aut cum manus a motu cessat. secundum quod procedit secunda ratio.