Quaestio 8

Equuntur quaesita pertinentia ad substantiam creatam intellectualem specialiter. Et erant quaedam communiter pertinentia ad quancumque creaturam intellectualem, & quaedam alia pertinentia, proprie ad solam creatu ram intellectualem, quae est homo De primo horum quaerebantur duo pertinentia ad intellectum: quarum primum erat: vtrum operatio intelligendi, qua angelus, vel mens humana intelligit se, differat a se. Secundum erat. Vtrum intellectio quae angelus. aut mens humana intelligit se sit sibi essentialior quam illa qua intelligit deum.

CIRca primum istorum arguitur: quod intellectio qua angelus aut mens humana intelligit se, non differat a se: sic, operatio non differt ab operante, nisi aut ratione immediati principii elicitiui, aut termini ad quem est: vt calefactio a calefaciente, puta igne, non differt nisi aut ratione calo ris quo elicitur, aut calors qui per illam elicitur. ambo. n calores ab igne realiter differunt, a quo si non differrent, nec calefactio differret ab eodem. Sed in proposito operatio intelligendi neutro modo differt ab intelligente, quia ipse seipso est principium elicitiuum illius & terminus eius. ergo &c. In contrarium est, quod secundum Boetium in omni creatura differunt quod est, & quae est. Intellectus autem est ipsum quod est, intellectio autem est quae formaliter aliquid est. ergo &c.

DI co quod in hac quaestione non est ratio dubitandi, nisi apud illos qui putant quod nulla creatura aliquid agat sua substantia immediate: vt scilicet ipsa substantia, siue essentia rei non sit ipsa operatiua potentia praecisa, & prima, & proxima: sed quod quicquid agat per aliquid agat, quod est potentia agendi differens realiter ab ipso agente. Vnde quaestio illa est contra illos, qui ponunt quod in intellectualibus potentiae illae quae sunt intellectus & voluntas, sunt ipsa sba intelligentis & volentis indifferentia ab illa secundum rem. Illis, nim qui ponunt quod nihil creatum agat sua sba, videtur quod si operatio sit aliud a sba operantis & accemens in illa, quod opertet eam elici ab illa per principium quod sit etiam accamens eiusdem: quia alitur vt eis videtur, operatio non potest realiter differre ab operante. Sed licet in veritate omnis operatio creaturae sit accamens sbae operantis & sic realiter aliquid aliud ab ipsa: Alitur. nm operans creatum naturaliter & semper esset in opere suo eodem modo se habens & inuariabiliter, sicut contingit in operante increato: hoc autem falsum est de operante creato: non tamen ex hoc opertet quod operatiua potentia etiam realiter differat ab operante, immo quaelibet fora sbalis constituens rem in esse, seipsa est principium alicuius operationis sibi essentialis iuxta secundum modum dicendi per se, licet ipsa sit accramens illius, & licet per alia principia operatiua quae accedunt illi: ipsa sit operatiua aliarum quarundam operationum: quam sunt sibi accidentalia respectu istius primae operationis & essentialis immediate. Vnde distinctionem rerum per formas suas sbales quae multum latent in plurimis ne possint internosci quando habent esse sm illas, & quando non, docet philosophus cognoscere ex operibus illarum essentialibus & per suas formas soales immediate elicitas: quando dicit in fine. iiii. libro Meteo. sic inquiens. Vniuersa de terminantur opere, quae enm possunt facere suiipsius opus est singulum, quod verum esse non poest aequiuoce. Sic ergo dico generaliter & specialiter simil respondendo ad quaestionem propositam, quod quaecumque operatio creaturae differt secundum rem ab ope rante: & quod operatio intelligendi angeli, aut mentis humanae realiter differt ab intelligente: quia solius dei est, quod in ips so sunt idem soa & operatio. de quo erit mentio amplior in quaestione sequenti. Non tamen solius dei est quod in ipso non differant secundum rem soba & virtus siue potentia operandi. Et secundum hoc concedenda est ratio secunda. Quod argui tur in contrarium: quod operatio non differt ab operante nisi ratione principii elicitiui, aut termini: qua. scilicet alterum illo rum, vel vtrumque differt secundum rem ab operante: Dico quod hoc non est verum, nisi de operatione accidentali, quaelis est ca lefactio: quam ignis sua forma substantiali non agit nisi mediante accidental scilicet calore. Sed praeter talem operatio nem habet quaelibet res operationem aliam essentialem, quam agit immediate sua forma essentiali, quae in corporalibus ma nifestior est in organicis puta in animalibus quo ad opera sentiendi: sed occultior in mixtis homogeneis: puta in carne, & osse, & adhuc occultior in simplicibus elementis, puta in igne & aqua: & hoc prout in quibusdam ex talibus manifestior est forma substantialis distinguens & dans esse, quam in quibusdam aliis. semper nm forma substantialis & eius operatio propria essentialis manifestiora sunt in illis quae sunt magis formalia & propinquiora primae formae: & sunt occultiora in illis quae sunt magis materialia & propinquora primae materiae, quorum for mae semper virtute continentur in formis eorum, quae sunt magis formalia. Et propter idem manifestius apparet in magis formalibus: quando vnum illorum habet esse vere, & quando non: sed aequiuoce, quam in magis materialibus. Vt enim di cit philosophus, sententialiter vbi iam supra, caro, vel os, vel aliorum homogeneorum vnumquidque, ex elementis vt ex ma teria sunt. Ex illis enim vt ex materia sunt cuncta opera naturae: vt vero in cauam forali substantiali semper priora constant in posterioribus: & omnino in organicis. Sunt. nim formae elementorum aquae, ignis, aeris, terrae, virtute in forma mixti homogenei, puta carnis & ossis, & similiter quodammo sunt formae homogeneorum in forma or ganicorum: puta manus vel pedis hominis aut equi. Propter quod magis manifestum est de homine mortuo, quod aequi uoce est homo, aut de manu defuncti, quod aequiuoce sit manus: sicut & manus lapidea, aut homo lapideus: quam de carne quod sit caro mortua: aut de aquae quod deficit a sua fora: & adhuc hoc minus manifestum est de aquae, aut igne, quam de carne, aut osse. & hoc quia in istis videlicet in igne, aut aquae respectu carnis, & ossis, & in car ne, & osse respectu hominis aut bouis minime manifesta est cauam formalis, eo quod in eis plurimum est materiae & minus formae. velut si prima sumatur materia, ipsa nihil est praeter ipsam: si etiam sumatur forma substantialis prima: ipsa etiam nihil est praeter ipsam. Quae vero sunt media, vnumquodque eorum proportionaliter habet minus formae quantum est propinquius primae materiae, & plus formae quantum propinquius est primae formae, & vniuersa hoc opere determinantur: vt quo cognoscuntur quando sunt in esse formae suae vniuoce, & quando non: sed aequiuoce. Quae enm possunt facere suiipsius opus, manifestum est quod singulum eorum est secundum formam suam: quemadmodum oculus, quando videre potest, quando vero non pont videre, manifestum est quod aequi uoce est oculus, quemadmodum mortuus, aut lapideus, aut etiam serra lignea quae non potest facere opus serrae aequiuoce est serra, & velut imago serrae: & similiter caro est aequiuoce caro, cum non potest exercere proprium opus car nis. sed opus eius minus manifestum est, quam sit opus oculi. & adhuc forsan minus manifestum est opus ignis quam carnis, quae ex re quando existat forma substantiali vnumquidque talium: & quando minime non facile est perspicere: nisi solummo figuram existentis retineant: quemadmodum veterum corpora mortuorum, quae subito ad modicum tactum vel flatum venti in cineres, aut puluerem desidunt. Descendendo igitur ad exemplum de igne & calefactione, assumptum in argumento: Dico quod ignis licet non calefaciat nisi calore, non immediate fora substantiali igneitati: eo quod ca lefactio est eius operatio accaementalis & per accramens: ha tamen aliam operationem essentialem & per se, quam agit imediate scilicet ignem generare, quid tamen praedicti negant dicentes quod ignis non generat ignem nisi calore. Quorum opinionem philosophus tangens in secundo de Geniatione dicit sic. Quoniam inatum est, vt inquunt, calidum quidem segregare, frigidum vero congregare, & aliorum vnumquidque hoc quidem facetur: hoc autem pati: ex his dicunt: & per haec omnia generari & corrumpi. Quorum opinio nem reprehendit continue subdens. Sed potentias attribuunt corpori propter quas generat valde organice, auferem tes eam quae est secundum speciem causam scilicet formalem substantialem, quae est agens verum & principale in generatione: cum for ma accidentalis non sit nisi agens organicum, & instrumentale. & hoc non in producendo formam substantialem: illam n sola forma substantialis immediate generando producit: sed separando & disponendo materiam tantum. Hinc super assumpto verbo dicit Commentator id est non faciunt nisi agens in genere instrumenti, non agens verum. Quod reue ra est sola cauam foralis substantialis, cuius virtute calidum & frigidum temperate agens, constare faciunt materi am, disponentes materiam ad determinatam formae substantialis susceptionem, quae in fine alterationis quam materia sic disponitur, inducitur actione solius formae substantialis, puta ignis, cum debet generari ignis, aut aquae, dum debet generari aqua, aut equi, dum debet generari equus. Propter quod post verbum iam dictum, addit Commentator di cens. Necesse est enim si generent res: vt habeant agens quod faciat eam per temperamentum. Sic ergo res quaelibet sua for ma substantiali aliquam actionem sibi essentialem agit per se & immediate: etsi aliquando non nisi mediante actione formae accidentalis ad dispositionem materiae: sicut dictum est: quod contingit velit quando propria actio formae sub stantialis est generare formam sibi consimilem de materia. Quando vero habet aliquam aliam actionem sibi propri am quam appellant medici a tota specie, puta quod magnes attrahit ferrum, aut haerba talis sistit sanguinem, il lam forte habet immediate praesente materia susceptibili. vnde quaecumque res talem actionem agit praesente materia disposita nisi alias fuerit impedita. Non oportet ergo: quod quia omnis operatio accramens est: & differt secundum rem ab ope rante, quod eliciatur ab illo per principium quod est accidens in eo, aut quod ipsa operatio non sit accidens differens secundum rem ab operante: sed idem penitus cum agente.