Quaestio 9

CIrca Secundum arguitur, quod angelus sine operatione secundum substantiam suam non est in loco: quia non est locus nisi quantus: cui nihil potest applicari vt sit in ipso nisi per suam quantitatem. Angelus autem non est quantus nisi virtute. ergo non est in loco nisi per ap plicationem suae virtutis. Illam loco non applicat nisi operetur in eo. Angelus ergo nullo modo est in loco, nisi quia operatur in eo. ergo &c.

CONtra. error est substantiam sine opera tione non esse in loco, vt dicit vnus Articulus inter danmnatos nuper per sententiam eprsei.

DIcendum quod loquendo de esse in loco proprie, vt locus ambiendo circunscribat superficie sua, & com tineat intra se locatum: secundum quod lo. Damascenus in libro i. sententiarum suarum, cap. x. describit locum dicens. Locus est corporalis finis eius quod continet secundum id quid continet id quod continetur: vt puta aer continet corpus. non vniuersus autem continens aer eius locus est quod continetur corporis, sed finis eius qui continet aeris, & tan gens id quid continetur corpus, quod breuiter explicat philosophus in quaerto physicorum, dicens quod locus est vltimum continentis: loquendo proprie de esse in tali loco sub ratione tali, quia angelus simplex est omni ratione quantitatis dimensiuae carens, nullo modo intelligitur esse in loco secundum suam substantiam: nec omnino aliqua creatura incorporea, nec de hoc modo essendi in loco est quaestio: sed solum est quaestio extendendo locum ad omnem rationem situs: vt id dicatur esse in loco quid situm sibi aliquem determinat per sui praesentiam alicubi. Quid, vt credo. Damascenus intellexit cum dixit. Est autem intelligibilis locus vbi intelligitur: & est intelligibilis & incor porea natura vbi est & operatur, & non corporaliter continetur, sed intelligibiliter. Non enim habet figuram vt corporaliter comprhendatur. Et infra ibidem. Angelus corporaliter quidem in loco non continetur, vt typum ac cipiat & informetur. veruntamen dicitur esse in loco: quia adest & intelligibiliter circunscribitur vbi & operatur. Non enim potest secundum idem in diuersis locis operari: velocitate quidem naturae & quia propte & cito pertransit, operatur in diuersis locis. & vt dicit libroli. ii. cap. iii. circunscriptibiles. Cum enim sunt in caelo non sunt in terra: & cum ad terram a deo mittuntur: non remanent in caelo. Terminantur autem & continentur a parietibus & ianuis & claustris & signaculis. & quo modo hoc intelligit: quoniam non corporaliter sed intelligibiliter solum: subdit: & se exponit, dicens. Intellectus vero existentes in intellectualibus locis, non sunt corporaliter circum scripti. Non enim corporaliter secundum naturam figurantur, neque tres habent dimensiones: sed quia intel ligibiliter adsunt, & operantur vbicumque missi fuerint: & quia non possunt secundum idem tempus hic & illic esse & operari: & ita vbique confestim inueniuntur vbicumque diuina iusserit virtus velocitate naturae.

SEd secundum quod supra distinctum est de loco, quod est locus naturalis & mathematicus: similiter distingui potest de situ, quod est quidam situs naturalis, quidam vero mathematicus. Appellatur autem situs naturalis rei ad quem se habet per naturalem dependentiam, vt naturale sit ei esse in loco: & violentum & contra naturam esse alibi & extra illum: quemadmodum situs terrae est esse in centro mundi: qui magis proprie dicitur esse eius situs quam locus. Locus enim proprius eius secundum philosophum est vltimum continens ad medium: quod necessario est ex tra centrum ambiens terram quae naturaliter est in centro. Appellatur autem situs mathematicus applicatio rei ad vbi aliquid determinatum siue supra siue infra, siue in oriente siue in occidente, sine aliqua naturali dependentia & terminatione plus ad vnum quam ad alterum: ita tamen quod necesse est rei ex sua natura esse in ali quo illorum: sicut si punctus esset separatus a continuo necessario essetr vel superius vel inferius, hic vel ali bi, & cum esset hic nullo modo esset alibi. Primo modo intelligere angelum esse in loco etiam extendendo locum ad rationem situs, impossibile est intelligere angelum esse in loco: quia nullam habet naturalem dependentiam in sua essentia vel substantia aut in sua existentia ad totam substantiam corpoream: vel ad aliquam partem eius: sed magis econuerso. plus enim in natura sua & existentia & essentia dependent corporalia a spiritalibus quam econver so: sicut inferius & minus nobile in gradu & ordine naturae a superiori & magis nobili. Si enim sic esset in situ vel in loco ipsa substantia eius per naturalem dependentiam ad situm & locum: esset ratio essendi ipsum in loco, quid erroneum est: secundum quod bene dicit vnus articulus ab epseo damnatus talis. Quia substantiae separatae nusquam sunt secundum substantiam, error est: si intelligatur ita quod substantia non sit in loco. Si autem ita quod substantia sit ratio essendi in loco, verum est quod nusquam sunt secundum substantiam. Vnde non restat dubitationisi an angelus habet esse in loco tamquam in situ mathematico: quem sibi necessario alicubi determinat: licet non determiate hic aut ibi. sed vel hic vel ibi. Et hic nihil est faciendum nisi quod inspiciatur natura angeli quomodo sit determinata & li mitata: & ex hoc videatur si naturae eius limitatio situm requirit an non: quoniam si sic, oportet dicere quod est in lo co: & eo modo quo limitatio eius situm requirit. Est ergo hic aduertendum primo qualis sit simplicitas angeli in sua natura: & cum, vt alibi determinatum est, duplex est compositio rei: vna in se ex aliis: & alia cum alio: determinatio autem rei cuiuscumque ad situm importat quandam compositionem ad vnionem eius cum alio: etsi nullam haberet cum aliis: illud ergo quod cum hoc quod non est compositum ex aliis non requirit compositionem cum alio, maioris est simplicitatis quam quid est compositum cum alio. Et secundum hoc differunt penes maiorem & minorem simplicitatem principia quantitatis: quae sunt punctus & vnitas. Vnde dicit philosophus in. ii. metaph. Eorum quae non diuiduntur secundum quantitatem illud quod non diuiditur omnino, nec habet situm, dicitur vnum: & quod non diuiditur omnino & habet situm, dicitur punctus. Iuxta quid dicit & in libro Posteriorum: quod punctus est substantia posita: vnitas vero est substantia non posita. & secundum hoc vnitas inquantum vnitas multo maioris est simplicitatis quam sit punctus, & per consequans quantitas discre ta simplicior est in natura quam continua. & ideo certiores sunt demonstrationes arithmeticae quam geometricae. secundum quod dicitur in primo metaphysicae. Certissimae scientiarum maxime primarum sunt quae aut ex mi noribus certiores sunt his quae ex appositione dicuntur, vt arithmetica, geometria. & ideo arithmetica de monstratio descendit in geometricam inquantum magnitudines numeri sunt, vt dicitur libro posteriorum. Vnitas ergo inquantum vnitas ex ratione simplicitatis suae qua excedit punctum si ipsa in aliquo est separata a ratione puncti: cum punctus non determinat sibi situm in corporali magnitudine nisi ratione suae compositionis qua exceditur ab vnitate qua est separata a ratione puncti, omnino propter conditionem suae simplicitatis nullo modo sibi determi nabit rationem situs: non solum huius vel illius, sed nullius omnino. Nunc autem sic est, quod angelus in sua substantia & essentia simplicitatem habet non ad modum puncti: sed potius ad modum vnitatis: quia natura sua omnino abs tracta est a natura magnitudinis, nec est magnitudo, nec ita quod in sua natura principium alicuius ma gnitudinis natus est esse. Quia ergo angelus secundum substantiam suam sit in situ vel in loco, vt ipsa substan tia angeli sit ratio ipsum essendi in situ aut loco hoc vel illo determinate, vel etiam siue in hoc siue in illo indeterminate: vt tamen necesse sit ipsum ad modum puncti esse in aliquo: omnino adhuc est impossibile, vt dicit praedictus articulus. Vnde dicit Auicenna in iii. metaphysicae. Natura quae est aliquid aliud praeter hoc quod non diuiditur, si illa natura est situs, vel quod convenit situi, hoc est punctum, vel si natura illa non erit si tus, nec quod convenit ei, est igitur sicut intelligentia & anima. Intelligentia enim habet esse praeter id quod intelli gitur de illa: quid non diuiditur. Illud autem esse non est cum situ: nec diuiditur in sua natura, nec alio modo. Quod autem est in quo non est natura alia: ipsum est vnitas & vnum, de quo intelligitur quod non diuiditur intellectu nedum diuidatur in materiam localem. Qui ergo non possunt angelum intelligere secundum rationem substantiae suae: vt vnitatem absque ratione puncti: sunt illi de quibus dicit Commentator super secundum metaphysicae: in quibus virtus imaginatiua dominatur super virtutem cognitiuam. Et ideo, vt dicit, videmus istos non credere demonstrationibus nisi imaginatio concomitetur eos. Non enim possunt credere plenum non esse, aut vacuum, aut tempus ex tra mundum. Neque possunt credere hic esse entia non corporea, neque in loco, neque in tempore. Primum non pos sunt credere quod imaginatio eorum non stat in quantitate finita: & ideo mathematicae imaginationes & quod est extra caelum: videntur eis infinita. Sed in hoc non est rectum credere imaginationi, vt dicit philosophus in tertio physicorum. Secundum non possunt credere quia intellectus eorum non potest transcendere imaginationem vt tran scendat imaginabilia, & non stat nisi super magnitudinem, aut habens situm & positionem in magnitudine. pro pter quod sicut non possunt credere nec concipere extra naturam vniuersi hoc est extra mundum nihil esse neque locum neque tempus neque plenum neque vacuum: secundum quod philosophus determinat in primo caeli & mundi: sic non possunt credere neque concipere hic, hoc est inter res & de numero rerum vniuersi quae sunt in mundo, esse aliqua incorporea quae in sua natura & essentia careant omni ratione magnitudinis & situs siue positionis in magnitudine: sed quicquid cogitant quantum est aut situm habens in quanto vt punctus. Vnde tales melan cholici sunt, & optimi fiunt mathematici: sed pessimi metaphysici: quia non possunt intelligentiam suam ex tendere vltra situm & magnitudinem in quibus fundantur mathematicalia: & metaphysicalia per se abstracta sunt secundum rem a situ & magnitudine: quia metaphysica abstractio excedit mathematicam. & fiunt natura les inepti: quia sub finito non possunt intelligentiam suam excludere: & vt dicitur in ii. de anima, Natura constantium omnium est terminus & ratio magnitudinis & augmenti. Si ergo angelus secundum substantiam suam nullo modo pos sit intelligi esse in situ, aut in loco, vt substantia sit ratio essendi ipsum in situ aut in loco, oportet quod eis ratio sit aliquid aliud in eo. Nunc autem praeter substantiam vel essentiam in angelo contingit intelligere eius potentias quae sunt intelle ctus & voluntas: vel ipsam substantiae limitationem, vt quidam dicunt, aut aliquid aliud quidcumque sit illud. Intel lectus autem & voluntas in angelo considerari possunt dupliciter. Vno modo vt sunt in suo actu & virtute sua quam applicant circa substantiam corporalem aliquid operando circa ipsam. Alio modo vt sunt in habitu vel in actum operandi circa aliquid aliud quam circa substantiam corporalem. Primo modo indubitanter verum est substantiam angeli esse in situ & loco per suam virtutem applicatam in opus quid exercet in substantia corporali & situali vt iam dictum est secundum Damascenum. Sed hoc nihil determinationis ponit in eius natura vel essentia. Hoc enim modo deus habet esse in loco, dicente Damasceno. Dicitur autem in loco esse, & dicitur locus dei vbi manifesta eius operatio fit. Nam ipse qui per omnia inuisibiliter transit, in omnibus tradit suam operationem secundum vniuscuiusque aptitudinem & † susceptiuam virtutem. Sed hoc an est proprie esse in loco sed in moto. vnde super illud primo caeli & mundi: Quod est illic non est in loco: dicit Commentator. Primam causam tribuit continenti Arist. quoniam motio eius apparet prius illic, scilicet in conuexo sphaerae. Et ideo dixit in octauo physicorum. Motor ergo est illic. & manifestum est quod illud quod non est in materia, non est in loco. Vnde & dicit super illud verbum in. viii. physicorum: Quia iste motor non est in materia. Non restat di cere ipsum nisi in illis locis in quibus effectus eius apparet, & maxime in loco quo motio eius percipitur per omnes partes illius quod mouetur ab illo. Vnde omnes leges conueniunt in hoc, quod deus habitet in caelo, & necesse est vt iste locus sphaerae sit propinquior caeteris motori. Hanc propinquitatem, vt dicit, debemus intelligere secundum esse non secundum locum, quod enim non est in corpore, non est in loco: & hoc neque in toto neque in parte: & velite neque in diuisibi neque in indiuisibili, vt dicit in de substantia orbis. & tamen inquantum motor, dicitur esse in tota sphaera mota, & maxime in convexitate, quia ibi suam operationem maxime ostendit: quia pars illa citius mouetur: propter quid etiam pars illa dicitur esse motori propinquior, vt dictum est. Secundo autem modo non est videre quomodo magis determinatur sub stantia angeli situi ratione potentiae alicuius quam ratione substantiae: quia non est minoris abstractionis a quantitate situali substantia animae quam potentia, vt videtur sequantibus iudicium naturalis rationis: quae forte in hoc deficere potest. Cum ergo error est substantiam sine operatione non esse in loco, vt dicit vnus articulus ex damnatis talis: Quia substantiae separatae sunt alicubi per operationem: & quod non possunt moueri ab extremo in extremum, nec in medium, nisi quia possunt velle operari aut in medio aut in extremis: error: si intelligatur sine operatione substantiam non esse in loco, nec transire de loco ad locum. Et ne incauta loquutio simplices, protrahat in errorem, potestisicalis sententia distincte talia fieri prohibet, & tales articulos totaliter condennat: excommunicans omnes illos qui dictos errores vel aliquem de eisdem dogmatizauerit: aut sustinere vel defendere praesumpserit quoquo modo Di co igitur secundum iam propositam determiationem potestificalem, angelum sine operatione esse in loco. sed tamen, vt dictum est eadem sententia potestificalis dicit quod verum est quod substantiae separatae nusquam sunt: si intelligatur quod substantia sit ratio essendi in loco. & hoc ideo: quia substantia ipsa non est ratio essendi substantiam angeli in loco: etsi sit in loco. In hoc enim concordabant omnes magistri Theologiae congregati super hoc: quorum ego eram vnus: vnanimiter concedem tes quod substantia angeli non est ratio angelum esse in loco secundum substantiam. Et consimili ratione verum est indubitanter quod si angelus per potentiam sua. scilicet per intellectum vel per voluntatem virtutem suam non applicat ad locum operando circa ipsum: quod similiter potentia eius, intellect scilicet & voluntas, non est ratio essendi ipsum in loco vt dictum est: nisi forte potentia eius sit minoris abstractionis quam sit eius substantia. Quod si verum sit, in hoc intelligendo deficio, sicut & in pluribus aliis. Igitur si forte potentia angeli non sit ratio ipsum essendi in loco, quid ad praesens nec determino nec sustineo, nec defendo, oportet quaerere aliquid aliud quod est ratio essendi ipsum in loco. in quo mallem alios au dire quam aliquid dicere: & est mihi tutius profiteri in proposito quia ignorem quid dicam: quam quod aliquid de meo indiscre te ingera. Quid enim illud sit, nescio: nisi forte dicamus substantiam angeli sine operatione esse in loco: sed per passionem quam in se recipiunt a rebus corporalibus quae sunt in loco, vt daemones ab igne infernali, propter quod in inferno sunt vt ille ignis est. Vtrum autem huiusmodi passiones naturaliter vel supnaturaliter in se recipiunt, de hoc nihil ad praesens. licet enim secundum Damascenum libro. ii. cap. iii. vt incorporei, sunt ab omni passione corporea eruti: non tamen impassibiles. solus enim deus impassibilis est. Sed hoc, vt credo, B nihil ad quaestionem. aequalis enim error iudicabitur forte substantiam non esse in loco sine passione, sicut sine operatione. Ita quod intentio episcopi sit substantiam esse in loco: etsi nihil operetur circa corpus existens in loco, aut patiatur ab ipso. Si tamen hoc sit possibile scilicet quod nihil operetur. Aliquis enim forte diceret: quod inquamn tum natura angeli est pars vniuersi alicuius, aliquid necessario operetur in eo circa aliam partem vniuersi. de quo nihil ad praesens, nec ad quaestionem. Quia etsi forte non posset esse quin angelus circa substantiam corpoream aliquid operetur, & per hoc est in loco: si tamen per impossibile ponatur quod non operetur aliquid circa corpus existens in loco, dicit articulus quod error est dicere substantiam angeli non esse in loco. Non restat er go nisi limitatio naturae angelicae, vel forte aliquid aliud: sed maxime ipsa limitatio: vt ex hoc quod limitata est angeli natura, oporteat quod ipse sit alicubi in vniuerso corporali non nusquam, nec vbique, sicut deus est vbiquie propter suam illimitationem: sed alicubi etsi non determinate vel hic solummo vel ibi solummodo. Quod videtur posse haberi ex Damasceno libro ii. cap. ii. vbi dicit. Fortes sunt angeli custodientes partes ter rae, & gentibus & locis praesidentes sicut a conditione ordinati sunt. Ecce vt videtur ex conditione ordina tionis naturalis praesunt corporalibus. Quod non esset nisi determinarentur secundum situm. Sed quia secundum ipsum ibidem illa praesidentia non est nisi per operationem: vnde subdit. Et ea quae sunt circa nos dispensantes & auxiliantes nobis. Vnde hoc est magis pro opinione dicentis quod angeli necessario sunt alicubi per operationem, quia non possunt circa corporalia non operari. Non tamen est omnino pro ea. Quod enim dixit ex conditione naturae, respicere potest tam naturalem aptitudinem ad situm, vel per operationem vel alio modo, quam actum. Vnde subiungit. Omnia autem secundum dei voluntatem. Adhuc idem quid prius videtur posse haberi ex verbis Damasceni libro. i. cap. x. vbi dicit. Circunscriptibile quidem est quod loco, vel tempore, vel comprhensione comphenditur. Incircunscriptibile vero quod nullo horum continetur. Incircunscripti bilis quidem igitur solus deus: angelus autem & tempore circunscribitur: incipit enim esse: & loco, & sic intelligitur vt praediximus, & comprehensione: corpus autem & principio & fine & loco corporaliter & comprehem sione. & vt videtur, Damascenus non loquitur hic nisi secundum conditionem naturae absolutae.

SVE stantia ergo angelica etsi non operetur necessario est circunscripta loco, etsi intelligibiliter non corporali ter, vt dictum est. Quin ita sit, nec determino, nec sustineo, nec defendo: sed quid sit illud per quod angelus ita sit in loco: & quid sit in eo ratione cuius ita sit in loco, siue ipsa naturae limitatio, siue aliquid aliud, reuera nescio: quod tamen sit ipsa naturae suae limitatio credere bene possum, licet non intelligam, vt credendo intelligere valeam. Hoc enim forte ex illis est de quibus dicit propheta. Nisi credideritis non intelligetis. Sed ex parte limitationis creaturae vnum scio: videlicet quod in ea potest intelligi duplex limita tio. Vna in natura & essentia sua, qua finita est & certis terminis contenta: & sic solus deus illimita tus est & infinitus in natura & essentia. Et propter hoc quaelibet species creaturae habet definitionem: quae est sermo quidditatis & essentiae eius: & dicitur terminus & mensura creaturae & essentiae rei. solus autem deus definitione caret, vt alibi expositum est. Vnde qui cognoscit quod quid est de re, eam cognitione sua comprehendit, comprehendendo in sua cognitione terminos & limites naturae rei. Sic etiam deus, vt dicit Damascenus, a nullo cognitus est: sed ipse solus suiipsius contemplator. Non tamen ex hoc negat quin aliquo modo a beatis videri possit. Vt enim dicit Augustinus de videndo deum, aliud est videre, aliud videndo totum comprehendere, quando quodlibet id videtur quid phiaosonus vt cumque sentitur. Totum autem com prehenditur videndo, quod ita videtur vt nihil eius lateat videntem, cuius fines circunspici possunt. circunspicere enim potes fines annuli tui. Sic angeli in rei veritate limitati sunt, & limites suos cogni tione sua comprehendunt, dicente Damasceno. Adinuicem natura sciunt qualiter a creatore deter minantur finaliter id est perfectione. Haec ergo est prima limitatio creaturae: quae potest dici perfectionis: quae est in naturaeius & essentia.

ALIAvero est limitatio creaturae quae dicitur limitatio ad situm: qua ita finita est & certis limitibus contenta: vt necesse est eam esse alicubi non nusquam, nec vbique: sed ita hic :quod non ibi, ita quod etsi non determinate hic vel vbi, tamen sub determinatione, vel hic, vel ibi, vel alicubi, vt dictum est supra de situ puncti. Et pertinet ista limitatio ad praedicamentum vbi: & certum est cam esse per substantiam in qualibet creatura sub quantitate extensam, vel sub ratione puncti intellectam. Quia omnis creatura distat & differt a deo per primam limitationem suam, clare video: quomodo vero necesse est omnem creaturam differre & distare ab eo per secundam limitationem: quia ipse est vbi que: omnis autem creatura necessario est alicubi: sed non vbique: & an prima limitatio, in natura scilicet & essentia, sit causa & ratio istius secundae limitationis, vel quodcunque aliud illud sit: dico quod penitus ignoro. An tamen angelus sine operatione secundum substantiam sit in loco: & an ipsa limitatio naturae eius, vel aliquid huius sit illius ratio, nullatenus dogmatio, sustineo, seu defendo quoquo modo & quid amplius est, nec mihi, nec cuiquam vt contrarium teneat suadere intendo ex praemissis quae iam pro posui, vt solummodo rei difficultatem insinuarem: & aliquem ad eam declarandam prouocarem.

AD argumentum in oppositum dicendum secundum iam dicta quod angelus secundum substantiam habet esse in loco. & huius ratio potest esse vel operatio eius vel aliquid aliud vel naturae limitatio, vel siquid aliud. Vnde cum operatur in loco quanto, & per hoc est in loco diuisibili & quanto, tunc verum est quod est in loco per virtutis suae quantitatem. nihilominus tamen cum est in loco non operando, bene potest esse in loco secundum substantiam per aliud quid est illius ratio: licet non in diuisibili & quanto: sed in simplici & indiuisibili: & forte etiam in quanto & in diuisibii. quomodo tamen & in quanto loco, pe dali vel bipedali, maiori vel minori, in simplici vel diuisibili: vt verum fatear: dico quod ignoro pe nitus.