Titulus 9

De Conjugio servorum. Rubri¬ ca. IX.

SUMMARIA. I. Servus an possit contrahere matrimonium 2. Etcumqu. 3. Consensus domini an requiratur in matrimonio contrahind per servum 4. Servus si contraxit invito domino, & dominus petat debiti serritium, uxor eodem tempore exigit debitum conjuga le, cui teneatur obedire 5. Dominus si rult vendere servum suum uxoratum alicui, qui vult eum ducere ad parts remotas, an pess ii 6. Matrimonium a servo contractum, an possit sparari 7. Errores suntquatuor 8. Serrus si petii divortium celebrari, libera contradicente, quii 9. Partus an sequutur patrem, si quis contrahit cum filia ferv & libera 10. Liber si contraxit cum ancilla, ignorans ejus conditionem, & conditione illius derecta, consentit in ipsam, antenea matrimonium

DIctum est supra de matrimonio in genere, nunc in specie, vel sic Diximus de impedimento leprae, quae solvi sponsalia, sequitur de impedimento conditionis hoiminis, nam hoc modo conditio apponitur ut notat supra de condi. appo inprinc. & sic dicamus de conjugio servorum, videntes, An servus possit contra here matrimonium. Et cum qua. Et an consensus domin requiratur. Et an matrimonium a servo contractum se parari possit

An servus possit contrahere matrimonium. Et quidem secundum tanquam, nam copu¬ lationes servorum contubernia vocat, non nuptias: ut C. de in ce nup. & inut & in ancillis & idem dicit decr. de nuptiis a sa cerdotib. de facto contractis: vel his qui in sacris sunt, sup de cle conju sane /acerdotes, sed licet lex humana ita dicat de servis, non approbat haec lex divina, servus n. a sacramentis ecclesiae, quae causa suscipientis conferuntur, ut est baptis mus, confirmatio, eucharistia, penitentia, non arcetur: quis nec ullus fidelis, ar. inf de poe & re. omnis, &. quI. §si ergo sacra menta. & S ecce si clericus, quare & matrimonium contraher¬ potest: quia quantum ad Dei cultum, non est masculus, neque faemina, neque liber, neque servus, omnes enim in Christo e andem mercedem accipiemus: ut inf. eoci& nauth de mo na. §hinc autem vobis, col.i. est enim hoc edictum prohibito rium, ut dixi sup tit i. ver.i & intelligas prohibitorium, qui adjus canonicum, non civile, utrum autem possit ad or dines promoveri, dic ut notat, sup. de serv. non ordi. Squalite posssit servus ad ordines perventri

Et cum qua Cum serva seu ancilla: hoc planum est, ut infr.i. & 28.q. ..dictum, potest & cum libera set ingenua: ut infc. 23 & 4 & 38q. 2 si quis ingenuus, quod in telligas. quando liber, seu ingenuus scienter contrahit ci serva, nam si in conditione erraret, nullum esset matrimo nium: ut statim dicam infra S & an matrimonium

Et an consensus domini requiratur Dicas quod non: sicut nec in aliis sacramentis de quib. dixi sup. eo. §1. ergo etiam domino contradicente contrahere potest fervus: veruntamen non debet dominus servitiis debitis defraudari: ut nfr. c. 1. unde cum partus se quatur ventrem, ut statim dicam, inf.ti.a. efficietur partu ancillae uxoratae ejusdem domini, cujus erat ancilla: qu cumque fuerit pater, sive liber, sive servus. utff. desta. ho. & servo rum nisi consuetudo terrae contrarium operetur, ut inf. e c. licet, & sup de servis non ord.c. ult. vel l. Lombarda, quod di ut no. in summa ejusdem tit, sup. de servis non ordi. Squid sil bertas. Utrum, si dominus ancillam suam dotem conscribi do, quod in liberis tantum mulieribus fieri consuevit, ve tanquam liberam tradiderit alicui in uxorem: vel scien eam duci a libero homine taceat ex studio, dominium e jus amittit, & mulier eripitur in libertatem. Idem est d servo, si sciente, vel tacente domino suo, cum libera cor trahat, ut in authentic. ut liberti de caetero, § sed & si quis, col¬ latio 6. in authentic. de nupt. §si vero ab initio, collat 4. C. de Lat na liber. to. leg. unica § sed & si quis. Quid si dominus sei vi, qui eo invito contraxit, petat ab eo sibi exhiberi debit servitium, & uxor eodem tempore exigit debitum cor jugale? Dic si domino paretur grave praejudicium: ut inimici ipsum dominum aggrediantur, in hoc enim casi potius debet domino servus obedire, quam uxori nimi importunae: ut ar. f. ad Sill. se con si quis in gravi §sicut omnes alias teneretur dominus modicum expectare, quam cit¬ poterit obedire, & in mora modici temporis non est me ximum dannum. ff dejud. si debitoris, & Apostolus praecepi debitum reddi, ut sup. tit. I.c. 1. est ergo Domino redempto ri magis obediendum, quam homini. 11. 93. qui resistit, qua re & domino humano invito servus ad servorum Dei po test accedere absolvendus nisi in fraudem fecerit, sive con miserit id, propter quod excommunicatus est dominus ut debito servitio defraudetur: vel dominus sine culpa su¬ magnum ex hoc incurreret detrimentum, ut inf. de sen excon.vi latum In hac tamen quaestione dicunt aliqui, quod adin vicem se impediunt ff de usufr Iquoties. Alii, quod domini semper obediendum est, quia transivit servus cum onere suo nisi forte timeatur de adulterio, vide super hoc quod no sup de spo. sub rub. de mat. Squis sit effectus, ver. est etiam, & sequ Alii distinguunt: utrum servus sciente domino contraxe rit: & tunc tenetur reddere debitum: vel eo ignorante, & tunc est domino obediendum, nisi adulterium imminea arg. 63. dist si serrus sciente. Quid si dominus vult vender servum suum uxoratum alicui, qui ad remotas partes eun ducere vult, nunquid potest? dicunt quidam, quod sic, uxor debet eum sequi, sicut& virum leprosum: ut non sup. ti I. ver debet ergo uxo. verius videtur, quod hoc non possit face re dominus: nec eum transferre de una terra ad aliam, matri monium.n.rite contractum. nec potestate dominica, nec pa tria, vel vi conditionis appositae in legato dirimendum est, u C. communia utriusque judicii possessiones, & 54. dist fraternitati infra qui mat accus. posses. significante. C. de in offic. test filia & a institut & substi. reprehendenda, & de condit. mser. cum testati rem, & ff. de lib. exhibit. leg 3. & supra de spon non est vobis, ne obstat. C. mandati in re & dejudic. nemo exterius, ubi dicitus quod cuilibet committenda sua sunt: quia expedit reipu blicae, ne quis re sua male utatur: ut Institut. dehis qui su vel alieni juris sunt, § penultim. & ff. de his qui sui vel alie juris sunt, leg si dominus, unde si Judex ecclesiasticus ad de nunciationem ipsius servi, & ipsum dominum ex offici suo compescere potest, argument. ff. de ossic. praefect. un leg. 1§quod autem. Argumentum habes ex superioribus, quoc si aliqua mulier ex hoc pacto seu conditione, vel mod detur alicui in uxorem, quod debeant simul semper mo rari, & in certo loco, forte in domo amicorum ipsiu mulieris, pactum servandum est, & argumentum in hi quae notatur supra de condit. appositis. Squae conditio. versicul. ver de conditionibus. In traditione enim rei suae, potest qui libet quod vult pactum apponere, ff. de pact. in tradition bus, & contractus ex conventione legem accipiunt, deposici, leg. 1. § si convenerit, & ff. de regulis juris contractu & hoc non est contra legimo potius secundum leg. qui¬ simul morari debent: ut not. supra de matrimon. Squidsim trimonium, ver. individuam, ergo servandum, ut f. de pact ju risgentium, § praetor ait. & pro hoc videtur expressum 34. qu 2si quis necessitate, & f de operis li. quod nisi. §1. pactum dic¬ servandum, nisi aliqua necessitas superveniat impediens ne poss itibi maritus commode remanere, puta propter nimicitias capitales, infirmitatem aeris, vel aliud simile quod arbitrio judicis committo: tunc enim uxor sequetu virum, ne adulterium committatur, quia tunc pactum con tra legem inciperet esse, argumen. 13. quaestio. 2.unaquaequ & 13. q. 1. admonere, & 31. 4. 2. de neptis, & in his, quae no. de clex resi. ver. quae sit poen

Et an, matrimonium; servo contracti separari possit? cum serva contraxerit, minime, cum ejusdem sit conditi onis, nisi ex causa, ut notat. supra de matrimoniis, §, qualite impediatur, & infra de divort. § quot modis, & quibus ex causi Sin autem alter conjugum servus est, & alter liber, & libe non ignoraverit conditionem ab initio, valet matrimon um, ut dixi supra eodem §& cum qua. Sed si ignoraverit error conditionis in consensum, ita quod matrimoniun ab initio nullum est. Quatuor enim sunt errores. Er¬ ror personae. Error conditionis, & hi duo impediunt al initio. Item error fortunae, ut si credo contrahere cum di vite, & invenitur pauper. Item error qualitatis, ut si is cr datur bonus, qui est malus, vel si credatur virgo, quae cor rupta est, vel sana, quae est leprosa, & hi ultimi errores ma trimonium non solvunt. ut 29. quaest. i91. & notatur suprad ma. Squaliter impediatur, sub §1. & versicul conditio. Sed pri mi duo solvuntur. nisi is qui liber est verbo vel facto, put¬ cognoscendo carnaliter, scienter in servum consenseri ex postfacto, quia postea non posset dissentire, ut mfra co dem proposuit, & capit ad nostram. Quid si mater alicujus, ve pater cujus conditionem filius sequi debet, juxta consue tudinem patriae se pro libero gesserit, & silius post morten patris nec suo, nec patris nomine quaestionem passus fue rit intra decennium, non solvetur postea matrimonium filio contractum, ea ratione, quod servus sit, ut infra eoden licet. Et quod dicit decennium. subaudi maxime, nam dem si per quinquennium, ut notat supra de clandest. despon quam paenam, versicul. pari, in verbo continenti, & in cor spectu ecclesiae. Vel dic, quod quinquennium sufficit, qu ad hoc, ne nomine suo quaestionem motam voluerit vita¬ re, argument. C. de poaescript. long. temp. quae pro libertate, sci dummodo bonam fidem habuit, & hoc inter praesentes nam inter absentes 20. ann. desiderantur: ut infra eodem titul. 2. & de praescript. lon temp leg. ultim. Quod autem dixi, ma trimonium impediri propter conditionis errorem intel ligas verum, quando liber erat credens contrahere cum li bera, & ipsa invenitur serva, secus, si crederet servam eam quae libera est, talis enim error non impedit: quia verisimil est, quod in talem libentius consensisset, argument. supr de conver. conju ex parte, & qui cleric. vel vo. veniens, & junge quod notat. infra eodim versicul. quid si servus credit. & intendi & sequent. Quid si quis contrahit cum serva ignoranter & dominus medio tempore ipsam manumittit, & poste maritus cognoscit, nesciens manumissionem, & creden liberam? Dicunt quidam, quod non est matrimonium, qui ex consequentia prioris erroris cognoscit eam, argumer C. ad Velle si mulier ff. de mino. denique & de precario, sed & si mi nente, & supra de bapt. majores, in sin. Da. contra, quia ex qui praecessit tractatus de matrimonio, & carnalis copula se cuta est, matrimonium inducitur, arg. supra de despon. in pu. de illis 2. contrarium credo & illud quod dicit Da. loci habet, quando scienter cognoscit, argument. 34 quaestio2 intellectum. Quid si servus petit divortium celebrare, li¬ bera contradicente, qui erraverat? respondeo non audi tur, cum hoc inductum sit in favorem errantis. ut C. de legi¬ bus quod favore, & arg. supra de despon impub. m illis, 1. 51. & 1c eo nunquam solvetur, nisi ad petitionem, & instantiam li beri; argument. supra de eo, qui dux. in mat. capit.i. secundum Goffred. sed non video, quod hoc stare possit, quia non po test matrimonium claudicare ut quo ad unum teneat, & non quo ad alium, quod notat. ut infra eodem versicul. quad s servus credidit, & intendit, & sequent. Quid si lite pendent. servus exigat debitum a libera. dixit T. quod potius susti¬ neat excemmunicationem, nam si redderet, pararet sibi praejudicium, si vero non intenderet, redderet, sed si for nicario coitu ipsam cognosceret, peccaret mortaliter, er go reddat: Goffred. ad hoc, supra de restitus. spol. literas, § por ro, & infra eodem proposuit, ad nostram, & de sentent. excommu inquisitioni. Hoc potest esse verum: si certus sit de servi tute: secus, si habet scrupulosam conscientiam: quia tun excusaretur, si ad mandatum ecclesiae solveret, argumeni infra de sentent. excommuni. inquisitioni, & optime probatu hoc, infrade frig & malesic. fraternitatis, §1. ad sin. quia lite pen dente, nihil est innovandum, ut notat. supra ut lit. pendente §qualiter, versicul. item si contingar. Alii dicunt, quod red dere debet, sed non exigere, argument. infra de secund. nup dominus. Tertii, quod potest reddere, & exigere, quan tumcunque sit certus propter dubium eventum judicii, ai gument. f.de peculio quod debetur, & de adulteriis, denuncia se, & C. de liberali cau. ordinata, quia nunquam invenitur, quo debeat potius excommunicationem sustinere, quam de bitum reddere, nisi ubi redderet, committeret mortale pec catum, & hanc opinionem amplector. Et si quaeras, qui affectu cognoscit eam? dico quod conjugali, non tanqu liber am, non tanquam servam, sed potius tanquam illan cui quaestio servitutis movetur: & sic eventus judicii decla rabit, utrum cogatur, vel non eam retinere, argument. C de judic. rem non novam, ergo si contra libertatem pronun cietur, habet locum decret. si ipsam postea cognoverit, an tea enim non debeodimittere uxorem propria temerit te: ut supra de despon. impub. duo. in fin. quantumcunque caus manifesta existat, ut infr. de divor porro. Quid si quis cor trahatcum filia servi, & liberae: cum secundum consuetu dinem terrae, partus sequatur patrem, ut infra eodem lice nunquid celebrabitur divortium? videtur quod sic, si con suetudo terrae sit praescripta, argument. infra de cogn. spiv super eodem, & junge, quod notat. ibi in summa, §quid si ff¬ ctus, versici alii dicunt, & seq. Quid si liber contrahat cum scripticia, nunquid celebratur divortium, si erravit? Qu dam dicunt, quod non, cum inveniatur expressum jur canonico, cum hoc edictum prohibitorium sit, nam & con trahere possunt, ut C. de agri. & cens. I.ultm. & ordinarii, 1 auth. de sanct. episcop. §. ascripticios, etiam invito domino. ut ib dicit, secus in servo, sed contra scil. quod non valeat matri monium in authentic. de nupi. § ascripticios, collat. 4. & ff. de lil ho. exh. l. 2. & C. de agric. & censi. nediutius. Primum veriu credo Quid si servus credit, & intendit contrahere cum li bera, & tamen contraxit cum ancilla? Dicas quod matr monium tenet, quia non habet quid ei objiciat. 32. quaest.ae nihil infra de divor significasti, secundum Hug & Goffred. A lii dicunt, quod sive erretur in meliori conditione, sive ii deteriori, sive in pari, matrimonium non tenet, argumer ff. de arbur sed si in servam, nam qui errat, non consentit. ff.d jurisdict. omn. judic. si per errorem. C. de juris. & fact. ignor. no idcirco, & error nihil aliud est, quam aliud pro alio pr tare. 22. quaest. 2. in quibus 38. quaestio. 6. quamvis, error auten conditionis impedit & dirimiit, ut notat. supra eodem §r spon. 1. Tu dic, quod hoc est verum, quando mulier errat nam si sciat ipsum esse servum, tenet matrimonium, noi obstante errore viri, tunc igitur error conditionis matri monium nullum reddit, quando conditio errantis fit de terior: secus, si melior fiat, sed nec de pari poterit querel¬ ri, & haec opinio hodie est communis, & junge, quod no 1o supra ver. quod autem. Quid si liber contraxit cum an cilla ignorans ejus conditionem? demum conditione ill us detecta consentit in ipsam verbo vel facto, infra eodem si ipsa tamen non consentit, nunquid est matrimonium inter illos? Dicunt quidam, quod sic ex una parte, sed ho placet, quia matrimonium non claudicat, est enim duori conjunctio, ut nota supra de spon. sub rubricel de matrim. §. mulier tamen compelli potest ad consuetudinem ration fidei datae argument. supra de despon imp. de illis. 1. §fi. maxi me quia mulier malitiose diilentite videtur, & ideo ade jus petitionem non debet matrimonium solvi, ar. sup. de eo, qu duxit in mat. quam pol per adul.c. 1. sed si contraheret cum alio compulsione pendente, teneret matri servi. sicut no. simile sup. de despon. imp. S quid jur. ver. quid si pubes, & se¬