Caput 3

¶ De comparatione intellectus et voluntatis. Cap. III.

AMplius autem de voluntate primi motoris: an sit regula prima perscrutandum est. Et si futura continitua prius determinentur a voluntate quam intellectus ista intelligat est perscrutandum. Manifestum est autem ex dictis in nostra metaphysica de continuetua: an sit in rebus et existat: aliter tolleretur omne consilium et omnis sollicitudo et periret omnis pollitia.

¶ Dicamus ergo a quo fit in rebus continuietua: quoniam est ex concursum causarum naturaliu: quia concursus earum adinuicem est contingens cum possit multipliciter impediri.

¶ Adhuc autem ex voluntate nostra: que libere et continitur vult: que vult vt mouere manum vel oculum. contingentia etiam est ex voluntate primi motoris: que contingenter vult extra se et imparat: et hoc t contingentia est omnio prima propter ordinem causrum.

¶ Concludamus ergo quod voluntas primi motoris est prima regulaomnium contingentium: quoniam cum sit prima libera et prima causa re spectu omnium: quae sunt ad extra si ipsa non agat imparando et determinando nihil ageret.

¶ Ex hoc sequitur quod omnis effectus in vniuerso sit contingens: quoniam vbi vna causa concurrens est contingens et totus effectus contingens est. Uoluntas autem primi motoris concurrit cum omni causa 2a ipsa autem est contingens. Perscrutemur autem adhuc an volum tas primi motoris determinet alteram partem futuri contingentis prius quam intellectus intelligat illam viela non. Fertur a quibusdam quod sic: et est modus talis: antece omnem actum voluntatis intellectus primi motoris appraehendit res simsec et necessarias et contingetes complectiones. Offert autem ipse intellectus ipsi voluntati vtramque partem contradictionis complctionis contingentis: vt quod possibile est pluere sub cane et possibile est non pluere: sed neu tram partem determinatiue intelligitur euenire ante determinationem voluntatis. Tunc voluntas se determinat ad vnam partem vtpote determinat se quod pluat sub cane: et tunc intellectus intelligit eam euenire.

¶ Et si quaras: que sit ista determinatio quae voluntas determinat se. dicitur quod duplex est determinatio. vna actiua et alia passiua. Unde est quaedam actio inferens passionem qua determinatio actiua antece actum intellectus fuit a voluntate elicita: sed non volita: quoniam aliquid bene est a voluntate elicitum: quod non est cognitum. Futura igitur continitua non cognoscit intellectus nisi prima determituate. Ratio autem hus dicti est ista: quoniam quicquid intellectus appraehendit ante omnem actum voluntatis necessario et naturaliiappraehendit: et talis notitia et necessario et naturaliter euenit: 2o tolle retur omnis continetua.

¶ At vero: licet ille modus sit probabilis: non tamen est necessarius sicut fert: quoniam videtur quod nulla sit necessaritas ponere hoc talem determinationem voluntatis primam intelle ctioni future continguiter: quoniam sine omni tali determinatione priipsa voluntas potest ponere alteram partem contradictionis in actu. et siliter determinate causare nom alicuius partis contingentis. ratio hus dicti est ista. Qontam omnis causa indeterminata: sicut potest determinare vel non determinare seipsam nullo alio prialias. esset processus in infinitum: ita potest alterum contradictorur deterliter ponere sine aliqua deteritiue prima et etiam manens indeterita poncausare no determinatam alterius partis contradictorur ad quam est indeterminata: et per consequens videns illam causam indeterminatam potest determinate cognicinte alterum contradictorur effectuum continus depenseitum ab ista causa: vel saltem voiatus indeterminata potest deterpite immediante intellectu seipsam nulla deterpsitiue primo: quae ettractio termini de genere actionis: sicut obiectum determinat potentiam ad deterpmentum concetum exprimendum absque hoc quod agat aliquid in posintiua.

¶ Palam autem ex dictis: quod intellectus primi motoris videns essentiam suam et voieum: quae est indeterpiuita respectum continusitum sine omni detersctiue. Uoitas prima cognit deterpite futurum continus: ac si voluntas esset determinata et nonaliter agens: cum ergo non sit ponenda pluralitas vbi nulla appartet neceissitas: vtdetur quod talis determinatio voluntatis ad cognoum futurum contingens frustra ponatur.

¶ Amplius autem loco 3o dicitur quod intellectus ante omnem determinatione voluntatis infelligit futura continenusa. hoc probatur: quoniam intellectus cognoscens omnem causam totalem alicuius effectus quantu cognoscibilis est cognictio effectum illius etiam antequam ponat in effectu: quoniam sicut causa totalis continet effectum quantu ad entitatem. sic quantum ad intelligioneum: sed intellectus primi motoris cognicto perfecte quantum cognoscibilis est voluntatem eius: que est causa totalis respectum continntm ergto abique quicuque determinatione prima intellectus cognoscit futura contins.

¶ Et si dicas quod ista propositio scilicet quod intelligens caum totalem alicuius effectus intelligit etiam illum effectum: etiam antetquam in actu ponatur: vera est de causa totali naturali: non autem de causa libera: cui conclusi est voluntas: sed istud non impedit: quoniam sicut propter contingentiam virtualem naturalis causae concedimus quod intellectus cognoscens continens cognoscit et contentum: sic conformiter propter contigetiam virtuale caunse libere dacbet concedi quod intellectus videat voluntatem perfecte et distincte quantum visibilis est: quod videt omnia virtualiter conteta in ipsa: et per consequens futura contingentia. Attamen non sequitur ex hoc quod omnia eueniant ex necitate: quom intellectus videt ista euenire: sicut ipsa sunt nata euenire. et ideo videt ista continguitur euenire: sicut ipsa continguiter eueniut: quia sicut notitia sequens futurum contingens vel determinationem futuri contingentis nullam imponit neecssaritate: sicut nec notitia praecedens. Lcet igitur ista sint dicta probabiliter: restat tamen semper dubium quo intellectus poterit transire de affirmatione et negatone. Ex quo volutas vniformter se habet: ex quo nulla fit variatio in determi natione volutatis. Responsionem quere.

De comparatione autem volutatis et intellectus et actus intelligendi et volendi aliqua sunt dicenda. Dicamus quod intellectus primi motoris est prior ipsa voluntate prioritate origins. siliter autem et actus intelligendi actu volendi. Ratio hulius est: quoniam priores sunt potentiae apprehesiue quam appetitiue. Siliter autem et actus apprehensiuus actibus apphedetis. prius enim animalia apphendunt quam prosequantur vel fugiatu.

¶ Confirmat de actu intelligendi: quom fertur: immo hoc experimur nobis inuisibilia possumus diligere. incognita autem nequaquam. ideo actus intelligendi: videt poractu voledi prioritate nali: a qua non conuertit consequentia.

¶ 2a proposio sit ista. volutas prior est intellectum et actus volendi prior est actu intelligedi perpter actu volendi perfectionis. hoc probatur: quoniam actus intelligendi est propter actum voledi et finis eius: tan quia potentia limitata cum sit dferntia siue actus a pnci: vsque ad fine videtur nobilior prior nalinececio agete.

¶ Et si dicas: quod sic dicere est dimit tere Arist. in condictiome qui ponit felicitate in contepsie printelligentie. i0o. ethico. dicimus quod non tantum in contepla tione: sed etiam in eius dilectione: nec excludit amore: immo magis includit. vt patet. io. metaphy. vbi dicit: de ptr itelligentia quod mouet alias in ratione amati et desiderati. Habet autem dubitationem de hoc quod dictum est: quod actintelligedi est prior origine et na a qua non conuertitur conna lipo actu volendi. Sed omnio hoc consquna est necessaria. fi actus volendi sit quid necium. fert a quibusdam quod non absolute: quonia nullam includit contradictionem actum volendi existere actu intelligedi non existente: cum sint distincti realiter et absolute: et vnum essentialiter non depedet ab alio: nec in rone cause efficietis: nec conseruantis: nec malis et lubiue: nec formalis: nec finalis. igitu vnus pott esse une allio: et e. aten qui vuitur sequi dictum comne potest assigna re talem rationem: quod ordo nature et natura rei habet hoc quod vnum exigit aliud ad suam existentiam actualem: nec potest exisere alio non existente: et pono tibi exemplum de libro praedicamentorum. caplctio de releatione dictum fuit: quod reluatio nullo modo pott existere in rerum natura sine termino et fundamento: et isto ablato tollitur: et illo posito ponitur: ex nata rei habet hoc: nec est aliqua alia causa querenda: nisi quia hoc est hoc. et relatio depedet essentialiter a termino: nec in ratione cause efficientis: nec conseruantis: nec breviter in aliquo genere causae: ita potest dici de actu volendi et de actu intelligedi quod actus volendi non potest in rerum natura existere rli sit actus intelligedi: nec est alia causa: nisi quia hoc est hoc.