Caput 4

¶ Inuestigat in quae consistat ratio libertatis. Cap. IIII

Amplius autem de comparatione volutatis primi motoris et aliorum motorum: nec non et de libertate volutatis in quo consistit perscrutandum.. Sit grgo paimua conlusio volundasmenicte primi motoris noagete: voluntas aliorum motorum posterius nihil agitur. Ratio hbus dicti est ista: quoniam in ordine essentiali causrum. prinon causante nihil causatur. de hoc tamen inferius prolixior erit syecunmo.

¶ Ad hanc autem propone sequit. quod 2a volutas primimotoris potest supplere vicem aliarum. ratio quia eminenter continet causalitatem earum: cum sit infinita in vigore. vt dictum est in physicis.

¶ Sequitur 3a propositio: quod volutas primi motoris potest suspedere actu cuiuscumque volutatis 2: quoniam non causando cum ea sic suspedit. ¶. 4 conclusio sit talis. quod voluntas primi motoris prius causat quam voluntas secundi ratio hus dicti est ista: quoniam causa prima cum sit superior primo et plus influit supra cauntum que 2m d Et si queras: qua poritate sit prior an temporis origins vel nature. patet quod non prius cant prioritate temporis: quoniam si prius causaret et poneret effectum in actum quam 2o: non posset 2a illum effectum ponerem aliter idem bis poneret. facere autem id quod fictum est nihil est facere.

¶ Adhuc autem nec prius caustem prioritate originis: sed sicut simul caustem simultate temporis: ita sili causant simultate originis et gnerationis. Nisi dicas quod volun tas primi motoris prius origine producit quam volutas 2et quoniam a se producit: alia autem non a se: sed ab alio: et in illo sensu posset concedi: sed de tali modo prioritatis originis. hic non conuenientius loqui: sed de pori origie proprie loquedo de quo fuit dictum in nra metaphysica. ibi eni potens videre de triplici ordine origins. Palam igitur quod volutas primi motoris prius causte prioritate naturae: quoniam perfectior est 2a: nec videtur quod alia prioritas prius ponat effectum in esse que 2o.

¶ Et si arguas: quod voluntas primi motoris: nec non prius origine producit effectum in esse volito quam volutas secundi motoris: quoniam nihil potest velle voluntas 2 permi motoris: nisi pus determinetur a primas. ergo et pus producit effectum in esse reali qua 2o et hoc prioritate originis proprie dicta.

¶ Respondeo tibi. concedi potest antecedens quod voluntas primi motoris prius ponit obiectum in esse volito: licet possit caluniari antedens. Deinde potet dici: quod volutas ntra potest ponere obiectum in esse volito vel nolito absque hoc quod voluntas primi motoris prius ponat id in esse volito vel nolito: quicquid autem sit de antete. nego consequentiam: quonmam non est necarium. si volutas primi motoris producit obiectum in esse intensibili: quod ipm prius origine producat i esse reali. Ratio autem huius dicti est ista: quoniam voluntas primi et volutas secundi non concurrunt ad productionem obiecti in esse volito: sed volutas primi totaliter ponit obiectum in esse volito. Et siliter volutas secundi totaliter producit obiectum in esse intensibili nec aliquo modo concurrit ibi volutas primi: nec eius actio.

¶ Et ideo voluntas permi et volutas secundte producunt obectum in etie spetu etetuans paeatiueamius vnaisconcurrentibus ad vnum effectum: sed duabus totalibus respectu vnius effectus ordinem habentibus secundum prius et posterius. vnum namque obiectum potest produci pluribus productionibus totalibus: et hoc in esse intensibili et sili et successiue: licet non in esse reali: et per consequens simul simultate teporis et simultate generationis et originis: quarum productionum partialium neutra per se sumpta: sicut alia potest ponere effectum: sed tantum ambe simul praesent ponere effectum: oportet ergo quod simul agant simultate teperis et originis: licet ibi sit ordo nature:

Perscrutandum ergo restat in quo consistit proprie ratio liber tatis voiatus in communi: prout voluntas est communis omni voluntati tam primi motoris quam aliorum. De hoc varie opinantur sapientes. Et sunt 6e dicta supra hoc progenitorum nostrorum. primus modus assignandi rationem libertatis est talis: quoniam consistit: vt fertur in posse hoc elicere vel oppositum eius. oppsitum dico non contrarium: quoniam hoc potest agens naturaliter: sed in opsitum contradictorium: quoniam potest hoc elicere vel non elicere: nullo impedimento concurpsente: sed omnibus approximatis et non impeditis. Adhuc autem potest agere vel non agere.

¶ Palam autem quod iste modus caluniabilis est: quoniam si libertas staret in continuetua: vositua tunc primi motoris non esset libera re spectu omnis obiecti: quoniam non respectu sui cum se necessario velit et diligat: et alia a se quantum ad terminos simplices: licet non quantum ad complexiones contingentes. Similiter vos secundi motoris non esset libera: nec respectu sui: nec respectu primi clare nisi quoniam in ista necessario tendit sicut fertur: sicut ergo continitua non repugnat agentinaturali sic necessitas libertatis.

¶ Adhuc autem modus secundus assignandi libertatem voluntatis est talis: quod libertas est in posse hoc: et oppsitum eius non respectum actus primi vointia que est quaedam qualitas absoluta vel se habens ad modum qualitatis: sed respectu actus secundi quie est productio obiecti in esse volito: quoniam libere et continguitur transit voitusm supra obiectum in tali esse intentionali: licet necessario et naturaliter insit sibi illa volitio absoluta. Palam autem quod ille modus habet instantiam: quoniam primus motor non tantum necessario habet actum vointia respritum sui: immo necessario producit se in esse volito et forte etiam respectum aliorum aliquo rum.

¶ Et si queras in quo differt iste fecundus modus a primo potest dici quod primus modus ponebat rationem libertatis consistere in continitua actus primi absoluti. sed 2m in continitua actus secundi qui est respectum transitus seqnitur obiectum quantum ad esse intelligibile scilicet quantum ad esse volitum vel nolitum. ipsa aute volitio absoluta producio obiecti in esse nolito distinguuntur sicut absolutum et respectiuum: et sicut ens absolutum et ens intelligibile et diminutum: sicut dictum fuit in libro praedicamentorum. caprimo de passione.

¶ Amplius autem tertius modus assignandi rationem libertatis est talis quod ratio liber tatis consistit in delectabiliter et eligibiliter operari: et voluntanui: et in actu complarie hoc probatur: quoniam volundaetur et liberum idem sunt sicut violentum et inuiolentum. tamen etiam actus complacentie cum sit grfastra sui semper redditur pro causa: nam cum aliquos petit quare hoc fecisti. Respondeo: quia placet: et quare: et sic semper actus complacentie redditur pro causa. Ac vero licet iste modus assignandi sit multum rationalis: non tamen placet alicui. ratio huius est: quoniam quelibet potentia anime esset libera cum placeat in obiecto sibi conuerti. Et in receptione actus conuensmento: sed forte dices quod non: quia solum appetitus est receptiuus dilectionis.

¶ Et si vlterius dicas quod tunc bruta haebunt po¬ tentiam liberam: quoniam delectabictiliter agunt: quod non videtur verum: quoniam agunt mere naturaliter. Hic dicitur quod verum est quod pueri et alia habent multum de liberite: licet nihil habeant de difeniis sui actus.

¶ Et si amplius dicas quod ratio non concludit que dicit quod actus compiacentie redditur pro causa: quoniam non semper redditur pro causa immo mlte alie cause redduntur quam ista: quia placet: nec cum que ris: quare hoc fecisti propter talem vel talem rationem: nec sempdiciture: quia placet. immo est talis ramensio puerorum et est raspensio ignorantis et non potentis medium circumuenire. Et pono tibi exemplum de bene fortunato qui ex impetum et sine ratione motia ad aliquid prosequendum et fugiendum: cum queruum ab eo. quare hoc prosequeris nescit rationem reddetur: nisi quia placet: et tamen secundum veritatem est alia causa: et ratio latens que mouet eum ad sic agendum. alia dico causa et intrinseca et extrinseca mouens eum quae vltimate reddetur pro causa ab intellectu potente eam cognoscere. Et de hoc dictum est in philosophicis. caprimo de bona fortuna et causis intrinsecis et extrinsecis bone fortune. Actus ergo complacentie non reddetur pro causa vltimata: immo ille actus reducetur in aliam causam priorem: sed quia ignorans eam reddit actum complacentie pro causa.

¶ Perscrutandum est autem de quarto modo assignationis libertatis vointo. Et dicitur quod ratio libertatis consistit in determinatione de possibili ad opposita contradictoria scilicet posse agere et posse non agere.

¶ Ad cuius euidentiam est primo intelligendum quod duplex est indeterminatio ad agendum: et duplex determinatio illi duplici indeterminationi opposita: vna indeterminatio est de posibili ad posse agere et posse non agere. Alia est de inesse ad agere et non agere: et ille 2e indeterminationes distinguuntur: sicut posse agere ab agere: et potentia est aliud ab actu: et per consequens vna indeterminatio habet alia extrema ab alia indeterminatione.

¶ Adhuc autem manifestum est quod prima indeterminatio distinguitur a 2o quoniam potest stare cum determinatione opposita 2e indeterminationi: nam quod causa sit indeterminata de possibili ad posse agere et non agere: et quod sit determinata determinatione de inesse ad alteram pertem nulla est contradictio. Palam igitur quod in hoc stat continus cuiuscumque cause contingentis scilicet in prima indeterminatione de possibili scilicet ad posse agere et posse non agere: nam quod causa continguitura potest agere et non agere potest non agit continitur: et est indeterminata solum de possibi li non autem de inesse. Amplius autem fertur de eodem quod nulla causa de mundo est indeterminata ind eterminatione de inesse. quia omnis causa de mundo de inesse est sub altero contradictoriorum quoniam vel sic: et sic est determinata ad agendum: vel non agit: et sic est determinata ad non agendu: et ita de inesse nulla est indeterminatio in rerum natura. Et in hoc distinguitur causa contingentis a causa necelsaria et determinata ad alteram partem contradictionis non solum de inesse: immo de possibili: quoniam non potest esse. causa autem contingens licet sit determinata ad alteram partem contradictionis de inesse: est tamen indeterminata ad vtranque de possibili.

¶ Ac vero licet iste modus sit probabilis: est tamen in aliquo caluniabilis. Et primo in hoc quod ponit libertate consistere in indeterminatione de possibili ad posse agere et posse non agere: quoniam tunc primus intelligentia non esset respectum actus voluntatis respectusui: cum non sit indeterminata de possibili ad posse diligere se et posse non diligere. Conieite: quia videtur quod necessitas non possit stare cum indeterminatione de possibili: quia quod aliquid necessario diligat se: et quod possit non diligere non stant simul. Prima autem intelligentia necessario diligit se: igitur non potest se non diligere

¶ Adhuc autem quantum ad illud quod additur quod nulla causa de mundo est indeterminata indeterminatio ne de inesse: quoniam omnis causa necessario est deter minata ad agere vel non agere de inesse: quia agit vel non agit. hoc non videtur verum: quia aliqua causa est omni no indeterminata de inesse ad agere vel non agerepotest enim esse quod aliquos non est determinatus ad legendum cras hora prima: nec determinatus ad non legendum: immo omnino indeterminatus ad vtramque partem contradictionis. Nec valet quod dicis vel leget vel non leget ista hora: ergo est determinatus ad alteram partem nego consequentiam. pott enim aliquis cras non legere: et tamen modo non est determinatus ad legendum. Utraque enim determinatione potest simul carere cum iste determinationes sint aliquid positiuum et opponantur contrarie et non contradictorie. vnde cum aliquos proponit alicut vtramque partem contradictionis: vt eligat quam voluerit iste dium deliberat antequam ad alteram partem se determi net: immo aliquando sibi dicitur determinate ad alteram partem quod non esset verum si esset determinatus ad alteram.

¶ Quintus modus assignandi rationem libertatis sit talis. ratio libertatis: vt fertur: consistit in vtraque in determinatione scilicet indeterminatione de possibiliet indeterminatione de inesse et agere et non agere: et hoc quantum est de se: et ex parte voluntatis. Et intelligo sic quod sola potentia est libera que quantum est de se est indeterminata: et de possibili ad posse agere et non agere quantum est ex se: si autem necessario sit sub actu hoc non est ex se: quoniam quantum est ex se si distinguitur realiter ab actusibi non repugnat esse sine actu: sed quia actus est idem sibi realiter no potest esse sine eo.

¶ Adhuc autem: quia actus est ex se necessarius: sicut voluntas est necefsario inesse voliti: ideo voluntas necessario est sub actuvolendi: sed hoc non inest sibi ex se: et in hoc consistit ratiolibertatis: et in hoc patet differentia inter potentiam nalem et liberam: quoniam potentia naualis semper quantum est de se determinata est et de polibi et de inesse omni impedimento sublato ad alteram partem contradictionis: sed libere quantum est de seest indeterminata ad vtramque partem contradictionis.

¶ Ext his autem sequitur corpore quod ista diuisio de libertate simplici et contradictionis non est necessaria nec vtilis: quoniam omnis libertas quantum est ex natura potentie libere est libertas contradictionis et non ex se: siue actus istesit actus simplex voluntatis alius et tertius ab actuvolendi intellectus ipsius semper potentia libera quantum est ex se est indeterminata ista duplici indeterminatione respectu istorum actuum. Cui non placet iste quantus modus accipiat vnum de aliis et specialiter tertium qui ponit quod libertas consistit in eligibiliter et delectabiliter oprariAt vero non intendo negare simpliciter quin naturale et liberum coincidere possint in idem principium penitus idem ex natura rei. hoc enim potest intelligi bene et male. potest enim intelligi quod idem penitus idem agat naturaliter et libere: et hoc in alio genere cause: et hoc est verum: quoniam voluntas est caus receptiua et malis naturaliter respectu sue volitionis et in genere cause productiua est libera. Potest etiam intellig quod in eodem genere cause: sed in alio et in alio ordine est causa nataualis et libera: quoniam voluntas in ratione obiectiest causa naturalis notitiae respectum sui et libera in ratione posed numquam eadem causa in eodem genere cause: et in eodem ordine est naturalis et libera.