Caput 1

¶ Incipit liber quintus theologie naturalis.

¶ Ostendit idem et conseruare et producere seipsum. Cap I

Ad potentiam autem produictiuam primi motoris immobilis accedamus in hoc quanto lib. de eius potentia ad intra prior erit sermo. De potentia autemeius ad extra in aliis erit speculatio. Palam autem quod in hoc libro sic intendimus procedere.

¶ Primum namque omnium inquiremus: an in primo motore sit aliqua potentia productiua. Secundo. an sit ibi aliqua productio ad intra: et hoc sine diuersitate. Tertio. an sint ibi due productiones necessarie. Quarto. an ibi possint esse plures quam 2e. Quinto. an omne productum ad intra necessario sit suppolitum: et an possit esse aliquod suppocitum absolutum vel plura constituta per aliqua absoluta. Sexto. an. ista supposita sint constituta per relationes vel origines. Septimo de ordine originis productionum et productorum et de annexis et consequentibus ad ista.: Dicamus ergo in primis: an in primo motore sit aliqua actio elicita. Deinde an ibi sit ratio potentiae productiue ad intram: quoniam de ista nunc est sermo. Palam autem in istis inferioribus: cum ibi producitur aliquid quod ibi sunt quattuor realitates ad minus. prima est ipsum producens. secunda actio productiua. tertia passio productiua. quarta ipse terminus productus: sicut in illuminatione aeris est ibi sol producens: illuminatio actiua: illuminatio passiuam: et lux vel radius productus: non tantum autem elicitur ipse terminus: sed ipsa actio et passio elicitiua ab agente: nisi quod in hoc est differentia quod terminus infertur sicut quod. et actio et passio sicut quo. Alias. si inferrentur sicut quod. in esse esset processus in infinitum. In istis ergo inferioribus actio elicitur et vere capit esse post non esse. Et si talis actio sit vna: est tamen elicita in suo ordine ac si esset de nouo acqusita. Dicamus ergo primam conclusionem affirma tiuam de passione productiua ad intra: et sit talis. Omnis passio est elicita. hec probatur: quoniam omnis passio infertur ab actione cum sit eius illatio.

¶ Et si dicas quod actio non infert in esse passionem. Et si infert hoc est ab agente. Respondetur quod forsitan bene dicis: quoniam tam terminus quam actio et passio totum infertur ab agente. hoc tamen est quodam ordine: quoniam actio prior egreditur si est elicita. 2o egreditur passio: et 3o terminus. semper tamenverum est quod passio est elicita in esse.

¶ Secunda ent sit talis et sit negatiua. nulla actio adi tra: si aliqua est in primo motore: est elicita. hoc probatur: quoniam cum talis actio sit formalie constitutiuum suppositi in quo formaliter existit: vt inferius dicetur sequeretur quod omne tale supepositum esset formaliter elicitum.

¶ Adhuc autem cuius formale constitutiuum non est a se nec constitutum: si ergo talis actio esset elicita. sequeretur quod nullum suppositum in quo formite consistit et formaliter constitutum esset a se: sed ab alio: quod est falsum. Sed forsitam concedes conclationes istarum rationum quod omne suppositum in quo est formaliter actio est elicitum: nec est a se: et ratio est: quoniam actio et passio sunt subiectiue in termino originato: et per consequens elicito. At vero: licet istud posset apparenter sustineri de passione et actione transeunte: non tamen de actione immanente.

¶ Actio autem productiua primi motoris ad intra est actio immanens: vt nunc supite: et inferius ostendetur.

¶ Et si adhuc dicas quod actio immanens potest esse elicita: licet sit quasi pars suppositi constituti nunc: tunc inconuenientia sequuntur que concludis. Et modus ponitur talis. Qoniam vbi aliquid producti est per se ens et singulare: et continet in sua virtute reliquum: tunc aliquid producti potest producere seipsum et producit. Et pono tibi exemplum: nam in productione sanali: quoniam ibi pars non continet in sua virtute totum: cum sit ibi ma que in virtute sua non continet formam: et per consequens nec totum concetum: sed bene ponitur exemplum in productione accidentali vbi subiectum in sua virtute continet accidens suum. ibi subiectum potest producere compositum: et per consequens pars producit totum: vt aqua calefacta: et postea sibi derelicta producit aquam frigidanvniformiter sic dicetur: quod essentia primi motoris cum in virtute sua contineat actionem immanentem illam poterit elicere: et per consequens totum constitutum ex essentia et illa actione immanente. Et cum illud constitutum sit idem quod suppositum: sequitur quod essentia elicit et producit seipsam in esse supponibili: et facit seipsam supiter sicut aqua facit seipsam frigidam. Palam autem quod sic ponendo non sequuntur inconuenientia que concludis: nam cum dicis quod nihil producit se: quoniam nec mens nec ratio hoc capit: conceditur prout li se. refert precise idem omnibus modis: sed hic non est omnimoda identitas essentie primi motoris ad suppositum constitutum: cum aliquid includat preter essentiam scilicet actionem illam elicitam constitutiuam suppositi.

¶ Adhuc autem arguis vlterius quod illud suppositum est productum et genitum: ergo ibi nullum est super ingenitum. Dicitur quod nullum est suppositum ingenitum formaivel improductum formaite: quoniam omne suppositum est constitutum ex aliqua productione elicita: sed non omne super quod est ibi est genitum seu productum ab alio supposito: quoniam essentia primi motoris: vt prescindit: et vt est prior actione elicita non est suppositum cum non sit incommunicabilis. At vero licet iste modus ponendi primum suppositum esse productum ab essentia primi motoris habeat apparentiam: non tamen concludit omnino necessitate nec est veritatem: quoniam videtur quod omne producens siue sit suppositum siue non semper distinguitur realiter ab illo quod producitur vel totaliter vel saltem ratione alterius partis. Exemplum primi. ignis producit calorem in aqua et producit aquam calidam. Exemplum secundi. aqua producit aquam frigidam. frigiditas enim realiter distinguitur ab aqua: sed essentia primi motoris non distinguitur realiter a supposito constituto: nec realiterab ista actione elicita: quam tu ponis esse formale eius constitutiuum. ergo ista actio non est elicita.

¶ Et si dicas quod illud dictum non est verum quod semper productum sit distinctum a producite realiter: nisi productio sit suppositi a supposito: non autem vbi est productio suppositi a non supposito. Eentia enim primi motoris est idem omni productioni passiue: et omni productioni ad intra. Respondeo tibi. solutionem quere.

Amplius autem de potetia prodctiua: an sit in primo moto¬ re ad intra speculandum. Dicimus ergo in primis propositionem affirmatiuam quod in primo motore necessario est vere potentia productiua. hoc autem sic probatur. ibi est aliquid productum: ergo et potentia productiua aliqua: antecedens supponitur: et inferius probabitur. probatur consequentia: quoniam potentia productiua per se: et directe respicit terminum productum quem infert: et quie vere elicitur ab agente. potentia enim productiua terminum infert et elicit passionem et actionem medphysitae actione: immo terminum metaphysitae vtroque.

¶ Adhuc autem confirmatur secundum Arsto. 3. metaphysice sue. Edificatum esse est edificari posse. ergo et genitum esse est generare posse: et productum esse est producere posse. Primus autem motor est generans et producens: ergo et tali genitori esse et producenti esse erit generare posse et producere posse: et per consequens ibi est potentia producendi et generandi.

¶ Et si arguas quod ibi nulla est actio elicita: vt probatum fuit in precedenti caplectio: ergo nec aliqua potentia elicitiua seu productiua. Respondeo tibi. potentia elicitiua seu productiua: non tantum respicit actionem elicitam sed ipsam passionem elicitam et ipsum terminum elicitum: ergo dato quod non sit ibi potentia elicitiua seu productiua respectum actionis elicite. est tamen vere ibi potentia elicitiua passionis elicite: et etiam termini eliciti

¶ Adhuc autem potest dici quod argumnmtatio presupponit quod actio et passio sint quedam realitates medie inter producens et terminum productum. quod plures negant: de quo fuit satis dictum in philosophicis.

¶ Propositio secunda sit talis. potentia productiua non producit: sed est illud quo producens producit. hecprobatur: quoniam illud quod est quo aliquid producitur non est per se ipsum quod producit: quoniam si esset per se id quod producit: tunc illud quod esset quo respectum alicuius productionis esset etiam ipsum quod producit: quod est falsum: sicut albedo sic est quo respectu disgregationis: quod per se sumpta non est quod disgregat: quoniam ipsa separata ab omni quantitate non disgregat. Similiter quiditas hominis est quo homo generat: non tamen quod generat. Ex hoc manifestum est quod essentia primi motoris non generat: sed est qua: et potenria quo generans generat. Palam etiam quod si in primo motore essent plura supposita: cum vnitate essentie non oporteret quod in quocumque esset potentia generandi: quod illud posset generare: quia potentia generandi non generat: sed est id quo generans generat: et ideo requirit supposicitum dispositum ex hoc verificatur illud quod dicit nunc de matrenis: quod si 2m suppositum non genuit non fuit hoc propter negationem potentie: quia vere in eo fuit potentia generandi: quod id generet velquod possit generare: vnde non est bona consequentia. in aliquo est potentia generandi: ergo illud potest generare. non sequitur: ideo non oportet quod sequatur: quoniam multa impedimenta possunt esse quod potentia non potest transire in actum: sicut patet de omni quiditate existente in potentia quiditatiua et in esse quiditatiuo: que non potest exire in actum alicu ius operationis nisi actum existat. licet ipsa quiditas sit potentia: et illud quo quidem producitur et non existentia. Est tamen existens modus sine quo non exit in actu: similiter et singucnitas: quoniam actiones sunt singularium: et tamen singularitas non est potentia productiua: nec illud quo aliquid producitur: licet sit modus sine quo res non producit: et sine quo non potest producere.

Perscruntemur ergo de actuali productione ad intra: an ne cessario sit ibi aliqua productio ad intra: et quot sint ibi. Uoco autem productionem ad intra vbi producens et productum sunt idem essentialiter sic quod productum non sit essentialiter extra producens: licet sit suppositaliter. Et productionem ad extra vbi essentia termini producti est extra essentiam producentis sic quod non sint idem essentia liter. De ista enim productione ad extra inferius est dicendum. Et primo inqueramus de possibilitate et modo huius productionis ad intra: et postea de eius necessitate: et de inesse. Dicamus autem in primis aliquas propositiones consequentes ad propositum ostendendum: quarum prima sit talis. Omnis actio de genere actio nis necessario est alicuius principii actualiter existentis. hoc probatur: quoniam quod non potest agere non potest actualiter aliquid causare: sed quod non actualiter existit non potenst agere. ergo etc. Minor probatur: quia cum actio sit reactualis necessario requirit fundamentum actualiter existens.

¶ Secunda propositio sit ista. actio de genere actionis est suppositi actualiter existentis. hoc probatur: quoniam sufficit quod sit singularis actualiter existentis: nam posito per possibile vel impossibile quod anima separei a corpore: sicut perpetuum a corruptibili ipsa cum sit separata potest elicere actionem de genere actionis. Idem dicitur de accidente si esset actu separatum a subiiecto.

¶ Propositio 3a sit talis. Omnis actio producti ua necessario est alicuius termini vel non preexistentis et virtute actionis capientis esse: vel termini preexistentis: et virtute istius actionis capientis esse qua tum est ex se: sed quod non capit esse est: quia terminus prehabet esse. Exemplum primi in omni productione que est de non esse ad esse. Exemplum secundi in nutritione hominis vbi terminus formalis: vt anima intellectiua non capit esse simpliciter: quoniam prexistebat. Exemplum magis ad propositum in conuersione vnius toetalis corporis in aliud vel vnius entis in aliud preexistens. Uirtute enim talis conuersionis: que est quedanproductio actiua terminus non capit esse. quia preexistebat: sed virtute illius caperet esse nisi prehabuius set esse. Ex hoc apparet quod non omnis actio noua productiua habet terminum nouum: nec formalem nec totalem.

¶ Propositio quarta sit talis aliqua actio de genere actionis esse potest principii et termini indistincte: ita quod principium et terminus sunt idem penitus hoc patet in mouente et moto: quoniam idem potest mouere seipsum: vt fuit dictum in physicis. Mouere autem est quedam actio et moueri quedam passio: et sunt eiusdem principii et termini sub eadem ratione. Debes tamen intelligere quod non intendo dicere quod mouens et motum sint idem realiter: immo necessario et mouens et motum distinguuntur realiter accinus monuens et motum forma liter: quia vt sic mouens per se includit mouere tanquam illud quo formaliter dicitur mouere vel moueri sunt realiter distincta: sunt tamen penitus idem fundamen taliter: quia illud idem quod est fundamentum motionis actiue est fundametum motionis passiue. Palam autem ex his quod si mouere et moueri que sunt quidam respectus essent constitutiui suppositi et constituerent in esse intentionali et supposi ista supposita essent distincta realiter propter respectus constituentes ista supposita quae realiter distinguuntur. Sed essent idem essentialiter: quia idem est penitus fundamentum motionis actiue et passiue: et esset vna natura in illis duobus suppositis: nam primum suppositum constitueretur ex essentia absoluta motiua: et ex motione actiua: et secundum suppositum constitueretur ex eadem essentia et motione passiua: et sic erunt 2o supposita distincta realiter: et idem et sentialiter id est relatiue non autem re absoluta.

¶ Amplius autem de actione productiua que quantum est ex se est termini productiua nisi terminus preexistat.

¶ Sit ergo ista prima conclusio. Actio conseruatiua pott esse termini seu fundamenti seu principii indistincti: et intelligo sic illam propositionem. quod idem identitate ab soluta: et simpliciter idem potest conseruare seipsum in esse: et licet ista propositio sit multum dubia: videtur tamen probabilis: et probatur sic. omne continens in virtute sua aliquem effectum totaliter potest istum effectum causare in quocumque receptiuo seu passiuo sibi proportionato. hecpropositio patet pro tanto: quoniam requisita ad actionem et productionem effectus sunt hic posita: sed aliquod singulare et indiuiduum reperitur quod in sua virtute continet conseruationem actiuam alicuius effectus eiust dem rationis cum ipso: quia potest conseruare aliquod indiuiduum eiusdem rationis cum eo: vt calor conseruat calorem: ergo et conseruationem potest inferre in quocumque receptiuo sibi composito. Est autem idem indiuiduum receptiuum dispositum et approximatum ad recipiendam conseruationem: ergo sicut potest eam inferre in seipso: sicut mouens quod potest mouere aliud localiter et potest etiam moueri ab alio localiter potest mouere seipsum: cum sit actiuum et receptiuum motus: sic videtur quod idem poterit conseruare seipsum et inferre inesse cum sit actiuum. vel passiuum conseruationis actiue et passiue. Palam autem ex his quod si idem potest conseruare seipsum et inferre in esse post esse quod si esset constitutiuum suppositi incommunicabilis. Similiter autem et conseruar: tunc essent ibi duo supposita respectu: et personaliter distincta seu suppositaliter et idem tamen essentialiter et esset vna natura numero in duobus suppositis respectu distinctis: nec intendo dicere quod idem conseruet seipsum idem omnibus idem: quoniam hoc est impossibile: sed conseruans et conseruatum sumpta formaliter: licet sint distincta realiter: sicut dictum est de mosite et moto: sunt tamen idem fundatiur: quia idemsingulare et eadem natura singularis omnino vna et indiuisa fundat conseruationem actiuam et passiuam. Idem ergo fundapotest seipsum conseruare et inferre in esse post esse. Immo si est agens naturale necessario se conseruat inferendo sein esse post esse.

¶ Et si arguas quod non: quia ab aliis conseruari potest: immo conseruatur: si aliud conseruans sit ibi prius: ergo a seipso non conseruatur: quia non potest conseruari simul a pluribus conseruantibus totalibus. Respondeo tibi: et iam alias in physicis est responsum: quod nullum inconueniens est quin idem possit simul depedere a pluribus causis totalibus: et per consequens a causis conseruantibus accianso causam totalem exclusiue. causam autem totalem exclusiue voco illam que posita omni alia circumscripta ipsa sola potest ponere effectum in esse omni alia causa exclusa. Uoco autem causam totalem inclusiue illam que includit omnes causas possibiles illius effectus simul. Debes enim intelligere: quod calor productus in aqua conseruatur ab omni calore sibi approxima to. vnde si essent mille calores approximati eque calidi in summo: non tamen vnus istorum conseruaret calorem istum in aqua: et alii nihil facerent: immo equaliter omnes conseruarent eum: cum omnes equaliter sint approximati: et conseruationes passiue sint in isto calore subiectiue ille tamen non repugnant adinuicem: immo sunt compossibiles in eodem. raptim tamen transeunt: et alie adueniunt: et iterum fluunt: et hoc continue quandium res conseruatur: et de hoc satis dictum fuit 2o physicorum.

¶ Et si adhuc queras quod res generata et producta non potest iterum produci: nec contitur generari nulla facta interruptione in eo: ergo sic de re que conseruatur est dicendum. Responso tibi. primo quod non est silbile: quoniam licet res secundum te: licet non secundum veritatem: vt statim dicetur non possit contitur generari: bene potest contiture conseruari. Secundo respondeo tibi. quod res generata et producta potest iterum generari et produci nulla facta interruptione in ista. Primum potest apparere in actione conuersiua vnius rei in aliam rem supposito quod sit possibile quacumque virtute.

¶ Manitum est autem quod actio talis est actio productiua talis rei quantum est ex se. Iodeo terminus conuersionis pluribus actionibus producitur quantum est ex parte actio num productiuarum: nec est differentia inter istas actiones: nisi quia terminatur ad terminum non prius existentem: et quantum est exirtute actionis per talem actionem capientem esse si non prehabuit esse. Diligenter enim aduerte quod quando naturalis causa in receptiuo sibi approximato et propormleato primo producit aliquem effectum: vt ignis calorem in aqua. In 2o instanti etiam alia productione producit: et in 3o instanti iterum: et in 4o et licet dicatur primuia productio rei generatio quando per illam terminus capit per esse post non esse. Immo est illaio rei in esse post esse. Iste tamen actiones sunt eiusdem rationis: nec vnder differrenisi per connotata: vt in aliis fuit dictum bene ergo dicitur quod iste conseruationes sunt in continuo fieri: et quod non sunt facte: sed continue fiunt: quod pro tanto verum est: quoniam quandium durant innouatur semper earum productio qua caperent esse nisi prehabe rent esse: nec intelligo quod sicut contiture fiunt quod aliquos gnus positiuus ipsarum adueniat eis: et continue gradus post gradum acqueratur: sicut est in motu intensionis: immo omnis gradus istius rei per talem primam productionem capiunt esse post non esse: sed ad istos eosdem gradus iam positos sunt alique productiones quibus conseruantur in esse post primum esse acceptum: quibus pluribus caperent esse nisi prehaberent esse. Dicamus ergo concludendo quod idem potest conseruari a pluribus conseruantibus totalibus: et quod continue conseruatur et innouatur conseruatio: et quod idem potest conseruare seipsum.

Adhuc: autem de actione productiua qua terminus capit esse simpliciter: et quae reigeneratio dicitur inquerendum. Dicamus ergo proportionem affirmatiuam. Actio productiua potest esse termini et principumindistincti: et intelligo sic quod idem simpliciter idem identitate absolita potest seipsum producere: sic quod vna et eadem natura singularis potest elicere actionem: et actio passio nen et productionem passiuam: et productio passiua habebit istam eandem naturam singularem pro termino quam actio habuit pro primcipio elicitiuo. Nec volo dicere quod ista actio elicita inferens passionem inferat terminum simpliciter in esse: cum terminus sit preexistens. Sed volo dicere quod idem principium et eadem natura singularis infert quandam productio nem actiuam: et ista actio quandam productionem passiuam que quantum est ex se nate sunt inferre terminum simpliciter in esse: si terminus non prehabuisset eius se. non autem inferunt in esse simpliciter: quia terminus prehabebat esse. Nec intelligo quod idem formaliter producat se: quoniam semper producens et productum sumpta formaliter sunt distincta realiter ratione productionis actiue et passiue que realiter distinguuntur: sicut dictum fuit de mouente et moto: conseruante et conseruato: sed idem fundamentaliter: idem dico producens: idest eadem natura singularis: et hec signa est termi minus et principium actionis seu productionis tam actiue quam passiue. Propositio ergo hoc sie intellecta potest sic demonstratiue concludi. Omne principium productiuum continens in virtute sua aliquem eius fectum vel productionem aliquam tam actiuam quam passiuam potest illam elicere in receptiuo sibi approximato et sufficienter approximato. hec propositio patet ex terminis: quoniam requisita ad productionem sunt hec supposita: sed aliqua eadem natura singularis: vt hic calor continet in virtute sua actiua calefactionem et actiuam et passiuam: et iste idem calor est receptiuus calefactionis vel productionis caloris tam actiue quam passiue: hoc patet manifeste: quoniam ab isto producitur. Et calefactionem tam actiuam quam passiuanposset recipere dato quod preexisteret: quia vt iam dictum est productio tam actiua quam passiua possunt esse ad terminum preexistentem: ergo iste idem calor potest recipere a seipso ipsam actionem et passionem productiuam: licet preexistant. ista enim propositio satis videtur manifeste esse: quia illud quod potest aliquid recipere ab alio potest idem recipere a seipso si illud in ipso sit virtualiter contentum cum sit sibi ipsi approximatum et proportionatum. Palam autem quod si hec propositio sit probabilis scilicet quod omne agens quod potest producere in seipso aliquem effectum potest eum producere in alio passo et receptiuo distincto quod est eiusdem rationis cum isto. similiter et hec propositio videtur probabilis. immo probabilior alia. scilicet quod si agens potest producere in alio aliquem effectum potest illum eundem effectum producere in seipso: si sit eiusdem rationis cum alio: et receptiuum istius effectus ab alio sicut potest terminum et effectum ab alio: et actionem et passionem: vt quando actio est ad terminum preexistentem: non vt habentem esse simpliciter: sic et a seipso. Et similiter sicut aliter ab alio praecise recipit actionem et passionem et non terminum illius actionis: quoniam termini iam prehabebantur: quando actio et passio sunt ad terminum preexistentem: sic et a seipso potest recipere actionem et passio nem et non terminum quando terminus preexistit. potest ergo aliquid idem producere se: quia actio talis: et passio erunt principii et termini indistincti.

¶ Adhuc autem confirmatur sic hoc propositio. idenpotest conseruare se: ergo et producere se: antes patet ex precedenti parte. probatur consequentia: quia conseruatio est quedam productio inferens esse post esse: vnde est productio ad terminum preexistentem: quoniam nata est ponere esse quantum est ex se: si terminus non haberet esse. Unde productio seu generatio. et conseruatio non differunt nisi in hoc quod generatio est positiua termini in esse post non esse. Conseruatio est positiua eiusdem termini in esse post esse. Et si terminus non haberet esse poneret ipsum in esse post non esse. Dicamus ergo istas tres propositiones esse probabiles. Prima quod idem naturaliter mouet seipset. Secunda quod idem naturaliter potest conseruare seipsum. Tertia quod idem producit seipsum intelligendo: sicut prius expositum est.