Caput 5

¶ Tradit modum quomodo voluntas alias moueat potentias. Caput. IIII.

QUoniam autem de comparatione vo¬ luntatis nostre ad alias potentias restat speculatio primo inqui¬ ramus: an voluntas sit motiua aliarum potentia rum et quomodo: de inde si mouendo eas aliquid imprimatur in eis vel non: et quid sit illud quod imprimitur in illis.

¶ Prima ergo conclusio sit talis. voluntas est motiua alia rum potentiarum. hoc probatur: quoniam in ordine essentiali mouentium et moto: um. primum est motiuum omnium aliorum. potentie autem sunt ordinate in moueri et mouere: et voluntas est omnino primum mouens. Alias. nulla esset continus in actibus aliarum potentiarum. Tum etiam 2o: quia non minus dominium habet voitiua in mouendo alias potentias quam earum organa. Est autem motiua organorum.

¶ Secunda conclusio sit talis. voluntas est motiua aliarum potentiarum quantum ad actus intensionem et remissionem. Hec patet ex prima conclusione: quoniam voluntas mouet alias potentias ad potentiam actus: ergo ad intensionem.

¶ Tertia cnclusio voluntas non mouet alias potentias eliciendo actum earum: vt causando visionem in visum et intellectionem in intellectu. hoc probatur: quoniam tunc omnes potentie sensitiue essent pure passiue: quod non videtur verum. Tum 2o: quia actus proprius est a potentia propria et obiecto. Tum etiam quia actus sentiendi in nobis precedit actum intelligendi.

¶ Quarta conclusio sit talis. quod voluntas non presentat obiecta eis. hoc probatur: quoniam tale obiectum non est per voluntatem presentatum cum non sit actu volitum: quoniam nihil est volitum quod non sit precognitum.

¶ Quinta conclusio sit talis. voluntas mouet alias positus determinando eas actualiter ad eliciendum actus suos. hoc probatur per locum a sufficienti diuisione: quoniam exquo mouet eas: vt dicit prima conclusiao et non presentando: vt dicit 4o conclusio: nec causando actum: vt dicit 3a conclusio ergo determinando ipsos ad actus proprios et ad intensionem actus. Debes enim scire quod voluntas ista triplici motione mouet se scilicet causando in ea actum: et per consequens presentando sibi obiectum: quoniam determinat intellectum ad praesent andum sibi obiectum: et primo modo determinando se ad actum eliciendum. At vero restat achilles inconuincibilis contra illam quantam conclusionem eodem modo sicut contra quartam: quod sic ostenditur: quoniam si voluntas mouet intellectum determinando ipsum ad intelligendum aliquod obiectum vel ipsum determinat ad obiectum precognitum vel incognitum. siprecognitum: immo actu cognitum. Iam patet quod frustraponitur ipsum intellectum mouere ad talem actum: cum iam hebeat actum ante illam motionem. si incognitum hoc est impossibile: quoniam voluntas non determinat intellectum nisi mediante actu volendi. actus autem volendi necessa rio praesupponit actum intelligendi respectu eiusdem obiecti. Alias. aliquid esset volitum quod non esset cognitum. igitur a primo ad vltimum voluntas non mouet intellectum ad intelligendum obiectum ignotum: nec etiam cognitum: vt dictum est: ergo nullo modo determinat ipsum: nec mouet determinando ipsum.

¶ Dissoluitur autem achilles ab aliquibus sic dicentibus: quod illud obiectum ad quod mouet volutas intellectum est prius cognitum invniversali et indistincte. non autem in particulari distincte.

¶ Manifestum est autem quod ista dissolutio non sufficit: quoniam voluntas non mouet intellectum ad aliquod nisi voienia illud primo: sed non potest aliquid velle nisi primo intelligatur: ergo non potest mouere intellectum ad aliquod obiectum in particulari cognitum in habitum et non cognitum in actu. Dices quod ad obiectum cognitum in habitum mouet ad cognitum in actu. At vero illud non sufficit: quoniam voluntas non mouet nisi mediante actu intelligendi: sed non potest velle actu nisi cognitum actum et habitum tantum. Aliter dicitur quod mouet ad cognoscendum distincte quod confuse cognitum est et indistincte sed contra homc sicut prius non mouet ad cognoscendum distincte nisi mediysate actu volendi distincte. Talis autem actus praesupponit actum intelligendi distincte. ergo etc. Aliter ergo respondetur et apparentius. et dicitur quod voluntas non potest mouere intellectum nisi aliud obiectum sit primo cognitum: dicitur tamen quod aliquid potest esse cognitum vel tantum in vniversali vel tantum in perticulari vel partim in vniversali et partim in particulari. Et eo modo quo apprehensum est eo modo mouet voluntas ad ipsum. Tunc igitur dicitur quod intellectus considerat aliquid in vniversali. puta quod aliquid est scibile sub illo vnverlsalicontinentur multa scibilia particularia: tunc dicitur quod intelle ctus considerans scibile in vniversali voluntas mouet ipsum ad considerandum non hoc vel illud in vniversali determinate: quoniam hoc non potest facere voluntas cum determinate nullum sit cognitum actu: sed mouet ad considerandum quodcumque scibile sibi occurrat: quo facto quod intellectus magis consideret hoc quam illud aliud: hoc non est ex intentione voluntatis mouentis: quia non mouet intellectum ad considerandum magis hoc quam illud. sed hoc est ex ordine vniversalis per cogniti ad aliquod particulare primo sub eocontentum. puta: quia habet maiorem conexionem ad vnum quam ad aliud. Et igitur illud primo occurrit intellectui vel hoc est ex dispositione ipsius mobilis scilicet ipsius intellectus a volupcite moti. puta propter maiorem eiutum inclinationem ad considerandum vel intelligendum aliquod contentorum sub isto vniuersali quam ad illud ad quod magis inclinatur illud sibi primo occurrit.

¶ Adhuc autem potest tibi poni exemplum. aliquos considerans triangulum quod habet tres angulos. Nec considerans cum huius. Et medium in particulari: licet consideret cum aliquam in vniversali. voluntas mouet intellectum ad considerandum medium non determinate hoc vel illud: sed quodcunque sibi occurrat: quod autem hoc medium primo occurrat intellectui quam aliud hoc non est ex vosiente magis mouente ad illud quam ad aliud: sed vel hoc est ex ordine mediorum ad conclusio nem: puta quod vnum est magis conclusioni annexum quam aliud et magis immediatum. vel hoc est ex dispone intellectus moti magis inclinati ad illud medium quam ad aliud: vel forte: quia magis ipsum intellectum debilitat illud medium quam aliud. Attamen licet ista dissolutio sit multum apparens: non tamen videtur necessaria: nec etiam in pluribus continere veritateum Cum enim dicit quod voitiua non potest mouere intellectum ad cognoscendum aliquid distincte nisi sit actu cognitum et medhysitae actum vointi: nec determinare in tellectum ad aliquid nisi illud sit actu precognitum non verum videtur: quoniam sicut voluntas potest determinare seip sam ad actum volendi absque hoc quod iste actus volendi sit praecognitus: quia alias esset processus in infinitum: sic videtur quod pott determinare intellectum ad aliquid considerandum in vniversali et in particulari nullo actu volendi metaphystae: sed imediate determinabit ipsum intellectum circa obiectum illud vel aliud: nec opte quod sit cognitum iu particlarari.

¶ Et si dicas quod hoc fiet a casu. dico quod non. Dices quomodo potest fieri: vel est hoc cum non sit praecognitum. Dicitur quod non est alia causa querenda: nisi quia hoc est hoc. Et si dicas quod voluntas non se potest determinare ad aliquem actu volendi eliciendum nisi circa obiectum precognitum: quia nihil volitum nisi precognitum: ergo nec poterit intellectum determinare ad eliciendum aliquem actum intelligendi nisi circa obiectum precognitum: raspondeo tibi concedo antecens: et nego consequentiam: et ratio huius est: quoniam voitausm determinat se actiue ad connexionem contingentem: et determinat intellectum ad illam considerandam absque hoc quod sit praecognitum: immo antequam sit ab intellectum cognita nec volita a vosieicte ipsa volitas se determinat ad illam par¬ tem connexionis contingentis: et determinat intellectum ad intelligendum istam. Cui non placet ista solutio capiat precedentem.

¶ Nunc autem vltimo in hoc lib restat speculandum: quomodo voluntas mouet alias potentias: an scilicet exprimendo et causando in eis vel non. De hoc autem varie opinantur est sapientes. Est ergo propositio negatiua quorundam quod voluntas in mouendo alias potentias inferiores nihil omnino imprimit in eis: sed propter ordinem ipsarum potentiarum ipsa vosiente mouente alie inferiores sibi subdite mouentur non effectiue ab ipsa voluntate: sed tantum consecuntiue: sicut rota trahit rotam: et spera superior trahit inferiorem. hec autem pro positio sic probatur: quoniam per actum praecise immanentem non pott aliquid extra produci. Actus autem volendi est actus immanens: ergo per illud non potest voluntas extra se producere: et per consequens nec in aliis potentis: tum etiam 2o: quoniam illud impressum non potest esse relectio: quoniam non acquiritur nisi aliquo absoluto per acquiesito: nec aliquod absolutum: quoniam non species: cum ipsa sit ab obiecto: nec actus cum ipse sit a propria potentia: nec habitus cum sit generatus ex actibus. Palamautem quod ista propositio non est necessaria: licet sit probabilis: in sua tamen probabilitate est calumniabilis.

¶ Prima namque ratiofalsum supponit scilicet quod metdphysitae actu volendi qui est actus praecise immanens volutas non produceret aliquid in aliis potenti: squod non est verum: sed medphysate alio actum: quia meta actione de genere actionis: et ista actio non est transiens.

¶ Secunda est ratio falsum supponit: cum dicit quod respectus vel relatio non potest acquiri nisi medisate abluto acquisito. primo hoc non est verum de respectibus extrinsecis aduenientibus. cum est additur quod non potest esse aliquod absolutum: quoniam nec specie nec actus: nec habitus: diceretur quod illud absolutum cantum est aliquid primum omnibus istis: sicut inferius dicetur.

¶ Secunda propositio affirmatiua opposita priori sit talis. voluntas mouendo alias positiua necessario aliquid imprimit in eis. hoc probatur. Omne quod mouetur ad aliquid contria suam inclinationem nalem mouetur ad illud ab alio prna extrinseco. hoc probatur. nullum eni principium naturale inclinatiuum et determinatiuum ad vnum oppositum potest effectiue mouere se ad aliud oppositum nisi ab aliquo exteriori printuso vel ab aliqua forma sibi impressa ab exequente et continente motum inceptum. Sed appetitus sensitiuus in homine virtuose moitia a voluntate ad oppositum eius ad quod est determinatum secundum eius nalem inclinationem: ergo mouetur ab ipsa vosinte non consecutiue sed effectiue ipsa vosiete aliquid causante in eo sicut proiiciens graue sur sum causat aliquid in eo.

¶ Adhuc autem manifestum est quod appetitus sensitiuus non suspedit actum suum presente obiecto delectabili: sicut voluntas: ergo non mouetur extra se ad obiectum contristabile: sicut volutas: et hoc aliquid causando in eo. Confirmatur: quoniam in lapide violenter moto imprimitur aliqua forma a mosite ipsum motumcontinente: ergo multo magis potest imprimi in potentis in ferioribus ab ipsa voluntate manente aliqua forma reali. Palam autem quod sicut spera inferior duplici motu mouetur: proprio: et motu spere superioris opposito motui proprio: sic appetitus sensitiuus duplici motu mouetur oppnio. vno quide motu scilicet proprio et naturali mouetur. et poc ad obiectum delectabile ad quod naturaliter inclinatur et etiam mouetur a vosiete ad obiectum contristabile spreto obiecto delectabli et vietu quod iste motus sit effectiue ab ipso appetitum sensitiuo.

Habet autem dubitationem ponendo sic formam impressam in appetitu sensitiuo ab ipsa vosiente ipsum mosite in quo praedicamento reponatur. Fertur autem quod in praedicamento qualitatis: et ina eius specie: non sicut sensibilis qualitas: quia non omnis talius f orma impressa est qualitas sensibilis: sicut ista quae imprimitur in intellectum. Ideo dicitur quod est quedam passio absoluta illius generis de tertia specie que quidem forisic impressa est qualitas sensibilis: sicut ista que imprimitur: licet non sit raptim transiens: nec in continuo fieri: est tamen non diu permanens: et tandium durat motus quam diu ista forma manet. At vero licet istud sit probabiliter dictum quod aliquid imprimatur in ipso appetitu sensitiuo ab ipsa voluntate mosiote: non tamen videtur necessarium: quoniam videtur quod solus ordo potentiarum sufficiat in mouendo: vt mota spera superiori ad illud statim mouetur inferior: sicut rota trahit rotam: nec valet quod dicitur quod in motu graui sursum inprimitur aliqua forma: licet forte hoc ponere non sit necessarium: de quo alias fiet sermo. hoc tamen posito non est simile de motu violento graui sursum: et de motuappetitus sensitini ab ipsa voluntate: quoniam hic mouens et motum sunt idem subiecto et supposito: immo sunt idem realiter: Iodeo est hic multo maior connexio quam in mosite et motoin motu violento. ibi enim mouens extrinsecum: et ipsum motum sunt distincta loco et subiecto realiter: sicut proinciens et proiectum. Ex quo sequitur quod non sit simile hic et ibi.

Amplius autem dato quod voitas aliquid imprimat in appetitu sensitiuo ipsum mouendo: non tamen videtur necessarium quod illud impressum sit aliquid absolutum: sed sufficit: quod sit aliquod relatiuum pertinens ad genus actionis et passionis. sufficit enim determinatio actiua qua voluntas actiue determinat appetitum sensitiuum: et determinatio passiua qua apperitus determinatur ad talem motum: sicut communiter conceditur quod voluntas per solam determi nationem actiuam determinat intellectum ad considerandum aliquod obiectum nullam formam absolutam imprimendo in eo: sed determinatione passiua intellectus est sufficienter determinatus ad considerandum de tali obiecto in particulari. determinatio vero actiua et deteritilito passiua pertinent ad genera actionis et passionis. Et pono tibi exectum in primo motore cum voluntas determinat intellectum ad cognoscendum complexionem contingentem: et hoc per solam determinationem actiuam et passiuam: sic in proposito voluntas per solam de terminationem actiuam determinat appetitum et actum et motum oppositum fue inclinationi nauali: et etiam ad actum et motum nalem ipset mouet et determinat. Uoluntas enim non solum mouet appetitum sensitiuum ad motum et actum nalem: immo ad motum et actum proprium et nalem: sicut proiiciens lapidem potest ipsum propicere sursum contra motum proprium et nalem: vel potest eum proiicere deorsum secundum motum proprium et nalem.

¶ Et si arguas quod voluntas nullam formam abso lutam imprimit in appetitum sensitiuo: sed tantum ipsum determinat ad talem motum vel talem: cum ipsa determinatio actiua sit quedam actio de genere actionis: et actionem poneret sine termino: cum ipsa sit semper ad terminum: et actio noua ad terminum nouum: non videtur quod ista possint simul stare. Responsio tibi. aliam actionem de nouo esse sine termino non est impossibile: immo aliquando necessarium: vt patet deactione vnitiua et translatiua et motiua: vt manitum est in motu facto in vacuo: et motu 8e spere: cum non sit terminatus ad vbi et de hoc satis fuit dictum in praedicamen tis. caplctio de actione vnitiua et translatiua: sic in proposito non oportet quod determinatio actiua habeat alium terminum quam determinationem passiuam quam infert: sic nec motio actiua aliquando non habet alium terminum nisi motionem passiuam quam infert: et nihil plus.

¶ Amplius autem habet dubitationem: an alie potentiem infertiores mouendo voluntatem aliquid imprimant in ea: fertur quod mouent voluntatem presentando sibi obiectum delectabile proprium: et si¬ alliciunt eam. et sic allicita per obiectum appetitus sensiciui sibi presentati conformatur et condelectatur appetitui sensitiuo: sic autem presentando sibi obiectum nihil inprimit in voluntate. Attamen posset concedi quod sicut voitasm mouet appetitum sensitiuum et ipset trahit: et hoc medhysite actione de genere actionis scilicet meditae determinatione actiua et passiua: sic et appetitus sensitiuus trahit voluntatem metaphysictae quadam determinatione actiua et passiua. Partem quam volueris eligas. Dictum est ergo de primo motore quantum ad intellectum eius et voluntatem: quoniam ipse est intellectiuus et volitiuus: sicut est ibi euidenter ostensum. De potentia ergo productiua primi motoris: an primus motor sit productiuus: et quid et quantum: et ad intra et extra inferius perscrutemur. Et hic finitur liber quartus.