Table of Contents
Glossa aurea super Sexto
Liber 1
Titulus 1 : De summa trinitate et fide catholica
Titulus 2 : De constitutionibus
Titulus 5 : De postulatione praelatorum
Titulus 6 : De electione et electi potestate
Titulus 8 : De supplenda negligentia praelatorum
Titulus 9 : De temporibus ordinationum et qualitate ordinandorum
Titulus 10 : De aetate et qualitate et ordine praeficiendorum
Titulus 11 : De filiis presbyterorum et aliis illegitime natis
Titulus 13 : De officio vicarii
Titulus 14 : De officio et potestate iudicis delegati
Titulus 15 : De officio legati
Titulus 16 : De officio ordinarii
Titulus 17 : De maioritate et obedientia
Titulus 19 : De procuratoribus
Titulus 20 : De iis, quae vi metusve causa fiunt
Titulus 21 : De restitutione in integrum
Liber 2
Titulus 2 : De foro competenti
Titulus 3 : De litis contestatione
Titulus 4 : De iuramento calumniae
Titulus 5 : De restitutione spoliatorum
Titulus 6 : De dolo et contumacia
Titulus 7 : De eo, qui mittitur in possessionem causa rei servandae
Titulus 8 : Ut lite pendente nihil innovetur
Titulus 10 : De testibus et attestationibus
Titulus 13 : De praescriptionibus
Titulus 14 : De sententia et re iudicata
Titulus 15 : De appellationibus
Liber 3
Titulus 1 : De vita et honestate clericorum
Titulus 2 : De clericis non residentibus in ecclesia vel praebenda
Titulus 3 : De clericis non residentibus in ecclesia vel praebenda
Titulus 4 : De praebendis et dignitatibus
Titulus 5 : De clerico aegrotante vel debilitato
Titulus 6 : De institutionibus
Titulus 7 : De concessione praebendae et ecclesiae non vacantis
Titulus 8 : Ne sede vacante aliquid innovetur
Titulus 9 : De rebus ecclesiae non alienandis
Titulus 10 : De rerum permutatione
Titulus 11 : De testamentis et ultimis voluntatibus
Titulus 13 : De decimis, primitiis et oblationibus
Titulus 14 : De regularibus et transeuntibus ad religionem
Titulus 15 : De voto et voti redemptione
Titulus 16 : De statu regularium
Titulus 17 : De religiosis domibus
Titulus 18 : De capellis monachorum
Titulus 19 : De iure patronatus
Titulus 20 : De censibus, exactionibus et procurationibus
Titulus 22 : De reliquiis et veneratione sanctorum
Titulus 23 : De immunitate ecclesiarum, Coemeteriorum et aliorum locorum religiosorum
Titulus 24 : De clerici vel monachi saecularibus negotiis se immisceant
Liber 4
Titulus 1 : De sponsalibus et matrimoniis
Titulus 2 : De desponsatione impuberum
Titulus 3 : De cognatione spirituali
Liber 5
Titulus 1 : De accusationibus, inquisitionibus et denunciationibus
Titulus 6 : De excessibus praelatorum et subditorum
Titulus 8 : De iniuriis et damno dato
Titulus 10 : De poenitentiis et remissionibus
Titulus 11 : De sententia excommunicationis, suspensionis et interdicti
Titulus 5
Rubrica
DIcto de vsuris. In proposito thi matis vide ea que citat Domint in consi. xvi. quod exorditur Geminianus / vbi discutit de duobus contractibus factis: qui si coniungantur et ad inuicem correspondeant dicuntur vsurarii / secus sidisiunctiue considerentur / quod vt dere placebit: etiam in aliis mate riis. Probus
¶ Pecunia. Que non est aurum. nec argentum / nisi secundum quid: secundum Decium con¬ silio. cccclxxii. numero. vii. testator legauit
¶ Ulterius dic vnum vltra que dicentur in seq. quod si intete et me erat questio de fundo: et compromisimus in aliquedando ei plenam potestatem arbitrandi tamen arbitra: tor non poterit cogere reum vt det aliam rem de qua non erat contentio: no. Bar. in l. aquiliana. ff. de transactio. pel. si cum dies. §. plerumque. ff. de arbitr. quod comprobatur: quod iudex assumptus in actione communi diuidundo / non potest occasione rei communis ponere manum in aliam rem non communem l. arbor. §. de vestibulo. ff. communi diuidun. Sed circa illam rem de qua erat contentio bene potest se intromiterc arbitrator / iubendo dari pecuniam pro dicta re: vel repro ista pecunia de qua est contentio l. cum in fundo. §. si fudus. ff. de iure dot. §. offinim. insti. de off. iudic.
¶ Ratio quia pecunia est per quam omnes res alie estimamtur: ideo alia res esse non videtur l. si ita fideiussorem accpero. ff de fideiu. ita dicit Bar. in d. l. cum aquiliana et Angel. in l. de his eo. titu. Antho. de Butrio. in. c. constitui ad finem. supra de religio. domi. per illum tex. et glo. in. c. quin tauallia. supra de iureiur. et in. c. nisi essent de praeben. supra sequitur Alex. consi. cxxiiii. numer. vii. in causa. vol. in
¶ Et attende quod quando fit mentio de pecunia in aliquostatuto / vel lege municipali / aut in contractu intelligitude pecunia vsuali / et currente in loco probat Alex. in consil. ciiii. statutum loquens / vol. prima
¶ Preterea / dic etiam in proposito secundum Mairanum Sozinum consili. clxxix. col. iii. circa presentem / quod pecunia non est locabilis: et in ea non est dare vsum: Neapol. decisio. lxxxvii. numero. vii. et sic si pecunia locatur est vsura Archi. in. c. si feneraueris. xiiii. q. iii. vbi subdit: quod pecuni. non est disposita nisi ad emendum / idem in consilio. cclxvi. col. vii. versi. confirmantur praemissa presentis consultationis vbi dicit quod pecunia idest nummi neque ex natura sua neque ex legesunt producti vt aliquid lucrentur: quia inuenti sunt propter commutationem secundum philosophum. v. Ethicor. proba. tur: in l. i. ff. de contrahen. emptio. et in l. si ita fide iusm. rem accepero. ff. de solutio. Et propter hoc dicitur quod vsura est prohibita: cui astipulatur Calca. in consi. lxxxxiii. in princ. vbi dicit quod ratio prohibentis vsuras: fuit quia lucrum acopitur pro vsu pecunie qui non est nec esse potest: cum vsu consumetur l. ii. ff. de vsu ca. rerum que vsu consu. quod idem calblate prosequitur subdens. nu. vii. tres rationes quare sinprohibitumlucrum fieri ex pecunia: quas videto¬
¶ Et ideo si disponantur in actu non conuenienti nature / alterant actum / per regulam quam citat Petr. de Ancha. consil. xxiii. numer. v. verba stipulationis: quod cum in contra. ctum apponitur non conueniens substantie: et nature contractus: alterat eius naturam l. cum precario. ff. de preca. l. vbi ita donati. ff. de dona. caus. mo¬
¶ Uide que dicuntur de pecunia per Io. de ana. consi. xcix. colum. ii. visis. Et que pro themate dicit Alex. in con. lxxx. circa primum: vol. iii. vbi ponit differentiam inter locationem: et mutuum / et quare non cadat locatio in pecunia / dicens quod in pecunia locata fit dominii tramslatio: que operatur vt ram vt videre licet ibi per eum. Probus
¶ Naturam. Hinc arist. primo politico. sola naturali ratio ne ductus / lucrum vsurarum est detestatus / refert Barba. c. si. xvi. col. i. vol. iiii. Probus
¶ Sed quero. Uide Cal. con. iii. in titu. de iudici. Et brevt. ter dic fore crimen ecclesiasticum: glo. in. c. i. in ver. cano nes. supra de offi. ordina. glo. in. c. cum sit generale in ver. malefactores. supra de foro compet. glo. in. c. ex literis. supra de iure. iur. ideo spectat ad ecclesiasticum: vt dicit. d. glo. in. c. i. supra de off. ordi. quod audacter firmat lapus allega. lvi. reueream de domine / et allega. lxx. sepe vidi dubitari: tangit in allegax. Bal. in l. i. in fine. C. de vsur. et in l. in contractibus. §. in omni. C. de non numera. pecu. in l. quotiens. C. de iudic. in l. cum nouatione. C. de sacrosan. eccle.
¶ Ideo si opponitur exceptio / quod causa sit vsuraria: fit remissio ad episcopum no. Bar. in. d. l. quotiens: firmat Deci us consi. clxx. in fine: vbi subdit: quod laici ea de re in huiusmodi causa non poterunt aliquid statuere: quia a pari procedunt / potestas cognoscendi: iudicandi / et statuendi / firmat Fredericus conlio nonogesimo sexto. apparet quedam lex vbi in premissis facit distinctionem: aut questio siue causaest facti / vel iuris / facti quidem an talisrecepit vsuras: vonon tunc est mere prophana: et potest tractari in curia secunlari et compelli ad restitutionem l. si non sortem: in princ. fi. de conditio. indeb
¶ Si vero sit iuris: puta an contractus sit vsurarius volnon: tunc secus quod tenet Paul. de cast. consi. ii. in ii. par¬ te in puncto presenti tria veniunt.
¶ Intentum nostrum possumus comprobare: quia licet: inter laicos consuetudines et statuta ipsorum sint seruan. da in foro ecclesiastico / maxime in his quae tendunt ad litis vecisionem: dixi in. c. Romana. §. contrahentes in ver. quo ad forum. supra de for. compet. ideo si statuto caueatur / quod instrus mento non registrato in memorialibus nulla detur fides tamen si alias illud reperiatur solenne de iure communtex eo resultet vera probatio vsurarie prauitatis / faciet sudem / et non habetur in consideratione hec exceptio: itanc Petrus de Ancha. consi. clxxix. prima facie: vbi dicit quod congnitio huius spectat ad iudicem eccliasticum quod latissime commabat Iason in consi. cliii. col. pe. et fi. praesupponitur: volu. iiii quem videas pro vtraque parte et pro nostra concludente: quae go in his canonicis regulis est standum: vt sic qui habet. potestatem de causa cognoscendi / et iudicandi habeat eipotestatem statuendi non aliter.
¶ Et dicit in proposito Ale. consi. xxxix. nume. vi. viso fiatuto / vol. iiii. quod statutum laicorum disponens de modo probandi contractum vsurarium non valet / cum id ad laicos non spectet: vt hic: et in cle. dispendiosam de iudi. Probus
¶ Et de matrimonio. Maria. Sozi. con. xii. col. fina. in pa.¬ sentiarum: subdit non valere preuentionem per iudicem laicum: quia preuentio non potest fieri per illum qui non habet potestatem cognoscendi de illa causa: aut contra talem personam. Sed solum quando causa est talis / et intatales personas: de qua et inter quas tam ecclesiasticus qua secularis cognoscere potest: vt traditur in. c. cum sit generale et. c. proposuisti. supra de for. compet. Probus
¶ Adulteriis. Que non committuntur per eos qui accedunt ad meretricem nuptam / nec puniuntur tanquam de adutario: secus ipse mulieres de quo multum comprobat Alex. con. xcix. col. penul. visa inquisitionem. volu. vi. Probus
¶ Debentur. Dic quod licet reperiantur aliquando iura ea uilia exigi vsuras: non tamen vsuras vsurarum l. fina. C. de vsur l. placuit. ff. eo. titu. l. fina. C. de vsur. rei iudic. tradit latius Alex. consi. viii. col. ii. Et aduerte vol. vi. vbi i moderat: nisi aliter reperiatur obseruantia communis: qui tunc secus cum ipsa obseruantia et solitus modus siue consuetu do multum operetur / vt latissime ibi comprobat / que videas rogo: et ea que tradit in consi. lxxxix. viso themate. vol. iii. et in con. cvii. pro inuestigatione / vol. ii. Probus
¶ Necessitates. Uide Ioannem de Ana. et ibi Ludouic. Bolog. consi. lxx. visis et ponderatis. et Alexand. in consil. vi. quoniam in questione vol. primo. Probus
¶ Pagina. Que refertur ad testamentum nouum / videlicet ad illud / mutunm dantes nihil inde sperantes: quod in tellige de mutuo naturali quod fit reali muneratione non de mutuo ciuili: quod causatur ex contractu concessinis. no. Alexan. in consi. xc. col. ii. viso instrumento. volum ne tertio. quem vide pro intento. consi. primo. col. prima / vt lumine secundo. et consi. cvii. eo. vol. Probus
¶ Defectum. Etiam negligen. no. Petr. de Ancha. consil. xv. spiritualis iudex: et Alex. consi. xcix. in fine visa inquisitione / vol. vi. vbi dicunt: quod iudex secularis est iudex in delicto blasphemie commisso per iudeum: nisi sit negligens quia tunc ecclesiasticus cognoscit quod indistincte admittit. Cal. consi. ii. titu. de iudeis: concludens esse delictur ecclesiasticum / firmat Lapus allega. lix. col. quarta prelatus ecclesie proponit. Probus
¶ Ad ecclesiam. Dic vnum pro modificatione sequentium quod si quis dicturus esset contractum esse simulatum vel vsurarium / petierit coram episcopo se absolui a iurament certe post absolutionem non poterit coram alio iudice ag re de vsuris / vel de simulatione: sed coram episcopo tantum propter connexitatem quam habet preparatorium cum proparato: ista est doctrina Bal. in l. ordinarii iuris. col. prima. C. de rei vendica. et hoc per illum text vbi ille qui fuit iudex in preparatorio id est in possessorio: debet etiam esse iudex in petitorio: seu in causa proprietatis: quia preparatorium et preparatum dicuntur adinuicem continentia seuconnet ideo cause continentia non debet diuidi / vt ibi / et in l. nulli. C. de iudic. c. primo. supra de sequestra. posse
¶ Intellige si iudex sit habilis et capax ad cognoscendum de vtroque: alias secus / vt videmus in Gallia: quia iudices seculares priuatiue cognoscunt de possessoriis etiam beneficialibus: non autem de petitoriis beneficialibus: qui sunt spirituales cause: de aliis autem petitoriis equidem cognoscunt: et sic generalitas recipit restrictionem de ha¬ bilitate l. i. et. ibilate scrib. C. de sum. trini. et fide catho.
¶ In proposito Io. mo. hic dic id verum si questio vsurarum non est facti / alias si sit facti iudex secularis cognonscit: vt dixi supra nu. ix. vt late firmat Alex. consi. ix. prestantinsime doctor: vo. liii. vbi vide de inhibitione fienda: ipsi secunlari per ecclesiasticum / iudicem quando cognoscit de casa vsurarum / et quid debeat precedere inhibitionem et ibi. dicit conclusiue / quod priusquam fiac inhibitio requiritur quod vsurarius fuerit citatus / et postea inhibebit ne in preiudicium litis coram eo pendentis habeat aliquid facere: istud vide comprobatum per Feder. in consil. ccc. factum tale est / debitor. Probus
¶ Contra naturam rei. Ideo si aliquis mutuauit pecunt am ad negociandum / hoc acto quod capitale sit semper sauum: et si quod lucrum interueniat diuidatur / quod talis contractus censetur vsurarius et omnino illicitus. Bald. in l. prima. C. pro socio: et in rub. de constitu. pecu. C. tradit Bolog. in additio. ad Io. de ana. consi. xcii. licet possit contra. hi firmat Iason in con. xxxiii. col. iii. volu. iii. ratio quia dinatura actus est quod etiam possit perdi et non lucrari / facit quod not. Alex. consi. cxxxii. circa finem / perlectis: vol. v. vbi dicit quod natura licite societatis est ad lucrum et dam num. doc. in. d. l. i. C. pro socio: et in. c. nauiganti. supra. isto titu. et in. c. per vestras. supra de dona. inter vir. et vxor: et subdit ibi in proposito nume. x. quod de iure dimidia totius lucri attribur tur industrie / et alia attribuitur capitali: vt probatur in l. cum duobus. §. si in coeunda. ff. pro socio. Bartholus etalii post glosam in lege prima. C. pro socio¬
¶ Et quando licitum sit dare pecuniam cum pacto quod cap. tale sit saluum: vide que no. Io. lupus in repet. c. per vel stras. in. xi. §. ampliari potest. supra de dona. inter vir. et vxor. cui adde Alex. in consi. lxxx. circa primum. vol. iii. vbi addulcit glo. fi. in. c. plerique. xiiii. q. iii. que vult quod quando ille qua da t pecuniam non vult sentire nisi lucrum / etiam si dare pecunia ad negociandum et sub colore alterius contractus quam mutui: puta societatis: transit in mutuum et illud quod percipitur est vsura: vt no. plene. Saly. in auten. ad hec. in xxiiii. q. C. isto titu. et Ioan. and. in. d. c. nauiganti: not. Iasonconsi. xxxxiii. volu. iii
¶ Et sic non refert quo nomine a contrahentibus nuncpetur / siue enim dicatur pro vsura / siue pro lucro siue alitenrvsura est: dummodo ex pacto accedat sorti: vt in d. c. plerique. et quod not. ibi Archi.
¶ Si autem queras an res empta de pecunia funebri sicillius qui soluit vsuras: vide per lapum allegatio. lxxiiii. quero. Probus.
¶ Nouo iure. Et sic vsura vtroque iure prohibita reperitur. Maria. Sozi. con. ii. col. ii. sequendo ordinem. Alex. consi. xciii. numero. viii. repetitus. Et hac ratione papa non dispensat super vsura. c. super eo hoc titulo. supra. Secus. dicit in simonia in beneficio / quia est prohibita sola const tutione ecclesie.
¶ Et quod vsure sint vtroque iure prohibite quodque papanon dispenset. no. late Alex. consi. xlix. in princ. quod exor. ditur. paucis vtar. vol. iiii
¶ Item facit quod not. Alexan. in consi. lxix. numero. xi. in causa: vol. iii. quod in his que tangunt peccatum / lex ciuilis submittit se canoni vt auten. quomodo oport. episco. in princ. et in auten. de ecclesia. titu. circa princi. et in auten. vt cler. apud proprios episcopos. § si vero / et sic militat quod not. Neapol. decisio. ccxci. dicit consuetudo: quod non licet principi permittere vsuras etiam in vno nummo: secundum Bal. in auten. ad hec. C. isto titu. hos vide ibi an liceat vidue a cipere vsuram dotis ab heredibus viri et late in decisio. cclxxxiiii. an soluto matrimonio. Probus
¶ Semper. Adde verum quando est iuris / secus si facti: proquo Paul. de castro con. ccx. visis. ii. parte. Probus.
¶ Iudiciis ecclesiastici. Adde an secularis iudex possit. cognoscere de exceptiouevsurarum per Petr. de ancha. con. ccxxxiiii. casus talis est / et consil. ccxxxvi. inherendo. vbi concludit pro potest: quia sepe quis incidenter cognoscitqui principaliter cognoscere non potest l. ii. C. de ord. cog. ni. et subdit quod etiam principaliter vsure solute possunt repeti in foro seculari: quia tunc dicitur questio facti: et tunc cognoscit: vt supra diximus in aposto. ad ecclesiam post Alex. con. ix. vol. iiii. vbi dicitistam fore veriorem. repetit equidem vel computat in sortem l. si non sortem. § i. cum ibi noff. de condit. inde. vbi Bart. collegit quod ille qui scit se non teneri ad vsuras / si promittat vel soluat tibi vsuras ne voxetur super debito principali: non potest dici quod sciens indebite soluerit: ideo repetit.
¶ Ista est ratio quare sic sciens indebitum solutum repetit quia licet presumatur donatio vbi non apparet de alicausa l. campanus de ope. liber. ff. et hoc si personarum qualitas iuadeat. Calca. consi. xxvi. numero. xxiii. stante tamen. vbi potest presumi alia coniectura quam donationis illa debe. capi l. si cum aurum. ff. de solutio l. eleganter. §. qui repro. bas. ff de pignora. actio l. cum de indebito. ff. de probationi. no. Docto. in l. falsus. C. isto titu. et potius praesumitur stultitia promittentis quam liberalitas vel donatio. Bal. in l. generaliter in. iiii. oppo. C. de non munera. pecu¬
¶ Hinc Bal. in l. ab anastasiorcol. vlii. C. manda. colligit. ex illo tex. argu. quod remissio vsurarum facta feneratori ex causa donationis presumitur colorata / quod quod fuerit facte vt remittens habeat gratiosiorem extorsionem / et non meranimo liberali / quod placet Paul. de castro in l. rogasti. § si tibi in fine. ff. si cer. peta. et in l. penult. in fine. ff. de cond. ob tur. caus.
¶ Repetit etiam alia ratione: quia vsura est indebita naturaliter / et ciuimilitur per ea que habentur in. d. l. si non sortem in prin. et si indebita apparet / igitur potius presumitur ignorantia quam donatio: ista sunt de mente Alex. con. lxxx. circa primum vol. iii. vbi subdit id etiam procedere in iudeis quia eis etiam non permittitur exercere vsuras: vt ibi comprobat numero decimo.
¶ Fertur tamen aliud per bullam Martini et Eugenii per quam permittitur iudeis christianis fenerari meminit Cam. pezi. in tract. de dote: parte prima. q. xlix. vbi subdit quod non committitur peccatum ex parte christianorum recipientium ad vsuras. no. in. c. super eo. isto titu. nec ex parte iudeorum mutuantium quia nil ad nos de his que foris sunc. gaudemus. supra de diuor. quia superuacue rei videtur dare operam qui iudeos (iam propter suam perfidiam. damnatos coherere nititur.
¶ Premissis adde vnum dictum quod idem Alexan. citat consi. lxxxii. nu. vii. viso processu. eo. volu. post Bal. in l. cum allegas in. iiii. opposi. cum seq. C. isto titu. quod si debitor pas sus est: se vinci per sententiam non opposita exceptione vsurarum / semper poterit dicta sententia rescindi¬
¶ Postrema premissis adde vnum aliud satis mirabile / quod non solum iura volunt teneri principalem ad restitutione vsurarum / verum etiam prosenetam: no. in simili de ministro. Lapus alleg. xciii. col. iii. Ioan. Martino vbi concludit. c. quamquam hoc titulo. in his habere locum. glo. habes in l. si sciam te. ff. ad leg. Pompe. de parricid. et post eam vide Ipoly. de Marsil. sing. clxxxi. mandans. Probus
¶ Est prohibita. Ex quo solo etiam capite vsurarius dicitur delinquere: ratione inobedientie et fractionis preceparti ecclesie / et eius sponsi Christi: mutuum dantes nihil indesperantes: ratione etiam rei abusus: in quo iniuria fit principaliter domino rei / vt supra dicit Io. mo. nu. x. magis tamen delinqui. is qui asserit non esse peccatum exigere vsuras sic plus punitur: quia tanquam hereticus reputatur: Petrus de Ancho. rano in cle. vna. § sane. i i. ii. no. eo ti. ratio quia delictum autoritate defendit: ideo magis punibilis est offensa. c. intendilectos. in prin. supra de exces. prelato. pro hoc facit tex. in cle. fi. § septimo. Ex quo resultat quod ille qui dicit fornicationem non esse peccatum dicitur hereticus / et ita plus puntur quam fornicator / de quo per Io. de Ana. in. c. qualiter. ii. §. ad corrigendos. supra de accusa. facit quod citat Domi. in. c. ad cusatus. § sane. in fine de heretic. vbi dicit quod ille qui asse rit non esse peccatum duas vxores accipere: hereticus repuratur: idem de periurio / no. Saly. in l. prima. col. fi. C. de summa trinita. Probus.
¶ Contra dic. Igitur vsuras ratione interesse promittposse no. glo. et ibi scrib. in. c. conquestus. supra hoc ti. qui dicunt ad etiam procedere de iure canonico quod firmat glo. in l. curabit. C. de actio. emp. et vend. Petr. de Ancharano concl. numero. ii. in questione que vertitur / alleg. c. quoniam multi. xiiii. q. iiii. et hec est communis / vt videtur placere Iasoni consi. xlix. in prin. Innocentius volumi. iii. et in consilio. cli. in fine / volu. quarto. vbi pro hoc multos cumulat / qua non solum procedit ratione damni contingentis: sed etialucri cessantis. no. Innocen. in cap. sacro. supra de senten. excomunica. Panor. et alii in dicto capitulo / conquestus. Idem Panor. in. c. p. et. g. supra de offi. delega. Raph. Cuma. consilio cxxxix. P. laicus. col. fina. Roma. conii 1 proposite consultationis / vbi dicit quod si non dedisti pecuniam quam mihi de bebas / et ego accepi pecuniam sub cambio: teneris mihi ad illud interesse. Areti. consilio nono in fine / eleganter: non tamem debet tale interesse taxari in instrumento: sed debet probari per testes / vel alias legitimas probationes: ita conclu¬ dit Decius post alios in consilio. clxxxiii. in controuersi. allegat Bald. in l. rogasti. § si tibi. versi. quid si mutuo. ff. sicer. peta. Io. de Ana. in. c. fi. hoc tit. Albe in l. prima / co. penul. tima. C. de summa trinita. vbi idem Bald. col. quarta
¶ Uide eundem Decium consi. cccxxii. circa finem / visis comsiliis / vbi dicit quod si maritus cui dos fuit promissa sub certadie conuenit vt perciperet certos denarios pro centenario. conuentio illicita dicitur: tenet Ioan. and. in. c. salubriter in princ. supra hoc titulo. Et que. supra. in princ. dicimus. tenet et firmat Maria. Sozi. consi. ii. in fine sequendo ordinem / dicens ita se consuluisse in curia ecclesiastica: idem Sozi. consilio clxxvi. presens consultatio: vbi late disputat an ille quivendit carius ratione temporis dilationis dicitur vsurarius. tangit consilio. clxxix. circa presentem: dico in. capi. quamquam. in princ. isto titu¬
¶ Pro premissis vide Petr. de Ancha. consi. ccclxxvi. col. ii. secundo dubitatur quod si mutuaui communitati: cum pacto quod durante debito non tenear soluere collectas / quod non sumvsurarius: quia lucrum non capio: licet damnum euitem: quod verum si collecte sint incerte / alias secus
¶ De vsura ratione dotis / vide perAlex. consi. lxxiiii. nu. iii. et. iiii. viso titu. volu. v. vbi subdit quid de vxore mortuo viro an suscipiat vsuras: prout et viri / et decidit quod non: cum non sustineat onera matrimonii propter quod permittiur vsura. Attende tamen ad distinctionem quam ibi tradit idem Alex. con. cxli. viso themate: volu. eo. et consil. xxvii. vol. iiii. quem vide. con. ccxxi. vol. ii. Probus.
¶ Bene tradere. Hec dictio videtur fungi officio qualita tis enti aduenientis / et sic reponere in alia specie: id cui aduenit vt quod erat bonum / fit melius: et quod positiuum fit comparatiuum: ideo relinquit eum in extremo / et ponitur. in medio / prout dictat natura ipsius comparatiui. Bal. in l. cum filium. §. pater pro filia. de lega. ii.
¶ Sic succedit regula. Quod qualitas adueniens enti qualificat illud / et reponit eum. in diuersa specie l. itenm apud labeonem. §. si quis virgines. ff. de iniur. §. preterea inst. de inutil. stipula. c. licet canon. de electio. supra hoc libro iuncto. c. statutum: cum glo. sua eo. titu. et lib. probat etiam tex. in l. mariti lenocinium. §. fina. ff. de adult. vbi est casus quod licet accusatio stupri tollatur quinquennio / tamen non habet locum in stupro facto cum violentia quia illa qualitas adueniens stupro facto / ipsum qualificat a simplici stuprofacit, per locum a speciali tex. in. c. fina. supra de symo. vbi constitutio loquens de monacho: non habet locum in abbate nisi in casibus illius. c. et qualitas abbatie qualificat illud verbum monachus: pro quibus facit tex. in. c. ad audienti am. supra de senten. excommunicatio. et. c. si iudex eo. titu. hoc lib. et l. quesitum. §. illud fortassis de lega. iii. vbi appellatione marmoris: non venit marmor sculptum: bene facit quod Bal. post Guil. in l. ius ciuile citat per illum tex. ff. de iust. et iur. quod si aliquid addaturi libello vel detrahatur / quod ipsa qualitas superueniens libello reddit ipsum nouum libellum / melius facit ad propositum dictum Antho. de Butr. in prohemio decreta. vbi dicit / quod appellatione scholarium n venit rector: ex eo quia illa qualitas / rector poniteum in diuersa. specie. Ad idem possumus adducere tex. in l. palli. ff. de verb. sig. et. in l. heres meus. §. duestatue. de lega. iii. et. l. palli. eo. vbi appellatione lignorum non comprehenduntur palli: quia videntur habere ens qualificatum a simplici lignovide Bal. in l. ex placito. C. de rer. permuta
¶ Item aliud dicitur de qualitate in simili per eundem Alex. consil. xxvi. consideratis verbis: vol. iiii. quod ex qualitate rei presumitur quid sit actum a contrahentibus: vnde si vendo tibi librum pro decem florenis et non dixi de quibus florenis: hoc discernitur ex valore libri: glo. in l. sempin stipulationibus. ff. de regulis iuris. vbi bar. et in l. pa. tronus § primo. de legatis. iii. quod si vendo tibi talem domum vsque ad talem domum protentam: et dubitetur an dictio / vsque / stet inclusiue. et sic comprehenda illam aliam domum: hoc discernitur ex qualitate preciet rerum.
¶ Facit quod in simili dico in. c. finali: in ver. cauit isto titu. comprobat Decius in con. ccccc. nu. v. in causa que mantue / dum dicit: quod ex quantitate precii arguitur et demonstratur qualitas contractus: vt nota. per glo. in l. i. §. quisuperficiem: et ibi Bar. ff. de superficie. idem Bar. in l. patronus. §. primo. co. ii. de lega. iii. et l. semper in stipulationis bus. de regn. iur. ff.
¶ Et sic in proposito principali ex modicitate precii presu¬ mitur qualitas contractus l. per diuersas. C. mandati. c. 5. si questiones. supra de symo. not. Iason. in consi. cl. videretur. colum i. vol. iiii. et con. cliii. co. iii. praesupponitur. vol. iiii. Probu.
¶ Adiicitur quantitati. Dic quando pena adiicitur. quantitati illud dicitur vsura: not. firmando Neapol. de cisio. cxxxv. numero secundo. quidam venetus / subdenmdo quod ista est vera et indubitata conclusio. Panor. in. c. cum dilecti. supra de arbit. vide ipsos neapol.
¶ Pone exemplum quando adiicitur quantitati testatosr damnat heredem in soluendo vxori. x. annis singulis: donec de tem ei soluerit: tunc dicatur vsura. ita concludit Petr. de ancha. con. 93 verba testamenti: pro quo adducit quia sica apponendo hoc in contractibus esset vsura: videlicer donec sortem non solueris soluas. x. amnua l. lecta. ff. si cer. peta. tangit Bar. in l. iii. §. si cui. ff. de annuis lega. et in l. cum stipulanti. ff. de ver. obliga.
¶ Istud latius firmat idem Petr. de ancha. con. cl. in questione que vertitur: et Alex. con. 49. nume. viii. quod exorditur paucis vtar / vol. iiii. qui subdit ibi multa in propositorrub. et in consi. sequen. in prin. et seq. et ibi dicitur idem sunadiiciatur pena facto promisso propter ipsam quantitatem quia fieret in fraudem vsurarum. Et hoc siue fiat ex inteuallo / siue incontinenti / quia interuallum non videtur tollere. traudis presumptionem l. si mulier perfecta. C. ad vellena.
¶ Istud membrum tangit Calca. in consilio. 76. num. 2 casus. d. catalanus / qui tamen. in con. 35. col. iiii. Nicolaus moderat illud / nisi pena succedat loco interesse: vel nisi talis persona releuetur a suspitione vsurarum ex honestate persone. c. in nostram. supra de procura. ista idem Calca. latius firmat per ea quae ibi apud eum videre licet quae non transcribo quia lon gus est sermo et bonus pro intellectu puncti. Probus.
¶ Quantitati. Dic quod quantitas precii facit discerni quae et qua lis fuerit partium intentio: glo. et doc. in l. i. §. i. ff. de superfici. Alex. con. 68. nu. ix. visis et oportunc vol. v. vide que dicta sunt hic in ver. bene tradere. Probus.
¶ Secus si diuerse. Adde que in simili no. Ma. Sozi. con. 180. col. iii. ver. sed ad hoc respondeo diligenter. Probus.
¶ Prohibite. Ratio suadet cum maximum dicatur peccitum propter quatuor / quia vsurarius contemnit deum audacius. Secundo quia contemnit naturam. expressius. Tertio quia contemnit naturam deterius. Quarto iura diutius: primo casue contemnit deum audacius / quia cum in omnibus peccatis que sunt expresse contra diuina mandata / homo verecundetur et erubescat: in isto peccato quantuncunque sit expresse contra diuinum mandatum non videtur verecundar: sedpotius gloriari. c. quia in omnibus. supra hoc titulo / quod patet experientia: quia dum id improperatur / dicunt fore vacationem iuratam quasi dicant quod non habentes pecuniam non possint fenerari.
¶ Secundo casu contemnit naturam expressius quia non solum contemnit eam in vno genere rerum: sed in pluribus vult enim contra naturam / quod numerabilia sicut denarii superualeant suo numero et ponderabilia sicut aurum superualeant suo ponderi: et commensurabilia sicut vnum superualeant sue mensure. Et sic bene est dictum quod contemnit noturam expressius / contemnit vlterius scripturam deterius quia videntur eam contemnere per infidelitatem / que est opposita fidei quam inbaptismo professus est: nam si perfcte crederet / impossibile est quod contra deum et eius scripturam sic aperte et inuerecunde procederet
¶ Item contra vtriusque testamenti scripturas solent tales pertinaciter asserere quod vsura non sit peccatum: prouit quidam maledictus nunc episcopus effectus me audiente id asserebat / contra quem et tales emanauit cle. silicet de vsur. contemnit etiam iura diutius: quia non obstante prohibitione cuiuscunque iuris in dicto peccato adhuc continue persenerat / intentum quod ad ipsum relinquendum vsque ad mortem sepius se retardant. Et ideo ius canonicum nullo modo potest concedere aut permittere contractum vsurarium / propter maius malum euitandum: quia regulariter loquende non apparet aliquod maius malum aut inconueniens ipsa vsuraria prauitate / quod licet ciuiliter agatur de ea: tamenque causa ipsa habet annexum delictum ad eruendam veritatem / in subsidium potest deueniri in causa ipsa ad torturam. c. grauis. supra de depos. ita firmat Bartho. Sozi. con. ccxix. ci. ca finem / quod incipit. circa primam difficultatem quod nota perpetuo
¶ Pro principali intento: vide quae citat Antho. de Butr. conxvi. occurrentibus et consil. xxvi. iam sic sicut et con. xxviii. vi. so puncto quibus adde que no. Alex. con. xlix. col. ii. pau¬ cis vtar / volumi. iiii. vbi subdit vnum / nume. xvii. Quod prohibitio vsurarum inter cetera fuit facta / ob publicavtilitatem / tam ex parte fenerantis / quam ex parte debitoris. Ex parte fenerantis / ne propter lucrum vsurarum. deseratur agrorum cultura: cui lex fauet / quia in ea vel titur publica vtilitas / vt in autenti. vt null. agricul. etiam ex parte debitoris / ne efficiatur pauper / in quo etiam ver satur publica vtilitas quia interest publice vtilitati homines esse locupletes dixi in rubri. de sponsali. supra in verinterest. Et merito quia per diuitias familiam et agnationem conseruari dicimus l. prima §et si seruus. ff. de vertre inspicien. notat Iason in consilio. v. col. v. volumi. iii et Augusti. in libro de ciuitate dei / quod in familiis per diuitias conseruatur honor et decus / facit illud vulgare poticum. Haud facile emergunt / quorum virtutibus obstanres angusta domi. notat Alexand. consilio. lii. numer. iii circa hanc dubitationem / volumi. iiii. diuitias quidam per nephas et phas acquirere non conuenit / iuxta illud vulgare / citatum a lapo allega. xciii. in fine / ibi et vere in vanitate mentis et otiositate sensus oberrat / is qui perphas et nephas diuitias congerit / quas vno momento sui sit reiecturus.
¶ Et huiusmodi causa quod ob publicam vtilitatem sit facta ipsa inhibitio dicitur vrgentio. quam ea que tradita fuit olim de iure digestorum / de qua per Ioan. Mona. hic / numer. v. et benignior: ideo amplectanda l. semper. ff de regulis iuris. comprobat late Ia son in consilio. cvi. col. ii. proponitur. volumi. iiii
¶ Facit quod notat Marianus Sozinus in consilio. clicol. fina. Quod quando lex vel superior mandat pluribus mediis exactionem fieri: officialis non tenetur omnia remedia experiri: sed id tantum quod habilius putat / captu. conquerenti / de verbo. significatio. vt officialem discretum (rerum et personarum circunstantiis indagatis) eligat quod magis viderit expedire.
¶ Id igitur operatur equitas ad quam attendere precipue habet iudicans: iuxta dictum Catonis. Equum in dica / quam seruare non fecit taliter nationi deus omnipotens: non quod non velit / sed quia repugnat humani fragilitas / que omnibus complacere non potest. Ide difficulter seruat equitatem que est iusticie: tum qui omnis interpretatio debet esse equa et bona: cum ius sit ars equi et boni l. prima. ff. de iusti. et iure: merito laudandi sunt iurisconsulti: quia nunquam ius ab equitate serparauerunt
¶ Premissis astipulari videtur Iason in consilio. viii. col. iiii. volumi. tertio / pro ista infante quod in re dubia benignic. rem interpretationem sequi non minus iustius est quam tutius. text. in l. est proxime. ff. de his qui in testamen. delen. Idem in consilio. xii. col. ii. volu. ii. vbi adducit Bal. in conpitu. cum olim. supra de consuetudi. Quod si in eodem volu. mine statutorum reperiantur statuta diuersa vel contra ria / seruandum est illud quod est iustius et equius: prout dicitur de verisimilioria deponenti: quia is prefertur aliis. Innocen. in capitu. auditis. de prescript. Iason in consilio. lxxxi. col. penulti. communitas / volu. tertio. tex. in capitu. in nostra. supra de testib. et l. tertia. post princip. et.. ob carmen. §. finali. ff. de testib. not. Alexand. in consilio lxv. col. ii. visis processibus / volumi. secundo / et consilio clxxxv. col. finali / in causa Angelorum d. volumi. ii. Si cupis instantiam: pone in testibus deponentibus Titium fore sane mentis / et in aliis quod est mente captus quia quod sit sane mentis (tanquam verisimiliora deponentibus) magis creditur: cum hec sit presumptio iuris. 3. codicillos. C. de codicil. glo. in capitu. finali / in verbo. compotem. supra de succes. ab intesta. que placet. Panor. in capitu. cum inter ea. col. tertia. de elec. supra
¶ Istud late comprobat et alio etiam medio Decius in consilio. ccccxlviii. numer. ix. vis tota / videlicet de testibus deponentibus / de bona fama et conditione: vt citi us stetur deponentibus de bona / quam de mala fama / qui primi concordant cum presumptione iuris: que dicitur quod quilibet presumitur idoneus in moribus l. merito. ff. prosocio. glo. in l. si vero (communiter a docto. approbata ff. qui satisda. cogan. dixi. supra. in capitulo pia / de exceptio. numero sexto
¶ Alii vero sunt deponentes de mala fama / contra iuris presumptionem. Ideo vincula duo sunt vno fortiora / vt dixi in capitulo primo. supra de rescript.
¶ Et dic equius et iustius multipliciter / primo quando opinio dicta iusta et equa: est fundata in ratione naturali Marianus Sozinus in lege / qui agnitis. tertia column ff. de exceptio. Hypoli. in rubrica de probatio. C. colum. nam trigesimaseptima. et sequenti. glos. in regul. cancelladecimatertia / vbi dicitur / quod in dubio recurrimus ad rationem naturalem et regulas iuris communis. Iasonin lege. filio pater. in secundo nota. de legat. primo. in lege. si seruum. §. sequitur. columna prima. ff. de verborum. obligatio¬
¶ Merito dicitur in ratione naturali / quia iustus quandoque (vt sepe videmus) in iustitia sua periit. glo. in capitulo nisi cum pridem. in verbo. elicit. supra de renuntiationi hinc dicitur ius summum sepe summa malitia est: quod que Aristes rex Grecorum ob nimiam iustitiam expulsus fiit. Archid. in capitulo. denique. in fine. quarta distinctio. Non enim omne quod licet honestum est l. semper. in conuentionibus. ff. de ritu nup¬
¶ Secundo modo dicitur equius et iustius: quando pro aliquo constat communis opinio que censetur quando plurium doctorum testimonio confirmatur l. prima. ff. de oficio questo. et in lege. diui fratres. ff. de iure patro. text in capitulo nouimus. ff. de verborum significatio. Iason in consilio. centesimo vigesimooctauo. numero sexto. verba permutationis. volu. quarto.
¶ Quod licet in proposito contraria opinio aliquibus vtdeatur iusta et equa (rationibus iuris ciuilis / hic per Io. annem Monachum aliqualiter tactis) tamen alia videtur mihi iustior et equior: quod non dicas absurdum minusque inconueniens: quia quandoque aliquid est iustum cuius contrarium est iustius. notat Petrus de ancharain regula / peccatum / hoc lib. col. xviii.
¶ Prefati enim contrarium tenentes non intelligunt de equitate iuris scripti diuini et canonici: sed de equitate quam pro bursa sua suscipiunt / que in considerationnon capitur apud Christicolas / iuxta dictum euangeliiquid enim prodest homini si vniuersum mundum lucretur: anime vero sue detrimentum patiatur. Et hec nota pro modificatione maxime iuris: in pontificio Cesared alioque iure humano tritissime: quod communis opinici est sequenda. capitulo. nouimus. supra de verborum significatio. institu. de heredib. institu. in principio l. prima. ff de officio questor. quam modificare poteris et secumdo videlicet quotienscunque alia opinio non communis esset consuetudine approbata: quia tunc tali opinioni contra communem esset standum l. minime. et l. si de interprotatione. ff. de legib. capitulo. cum dilectus. supra. de consuetudi. Ratio videtur / quia plura iura condita fuerunt / que a conditoribus videbantur bona: que vsus aut populi malitia docuit esse mala. capitulo. statutum. in principio. supra. de rescript. hoc lib. hec est quippe vis consuetudinis que non minima est vbique se transferat: quia etiaintellectum a consuetudine approbatum (etiam verbo impropriando) insequi nos conuenit: tum quia equum id a populo tacite visum est: a quo tunc facile discedi non debet. Merito ab aliquibus sane sancitum esse dicemus / quaoomnis dispositio potius recipit interpretationem a iure consuetudinario / quam a iure commun¬
¶ Modificare et tertio quando comunis opinio conuincretur per casum legis vel rationem concludentem l. prima. in principio. C. de senten. pas. vbi Papinianus prefetur Upiano / et Paulo. institu. de emptio.. §. Item pretium l. finali: ff. de contrahenda emptio. Facit Exodi. vigesimotertio. Neque in iudicio plurimorum aquiesces sententie / vt a veritate deuies: quia potius permittitur scandalum quam quod veritas deseratur. capitulo. qui scandalisauerit. de reg. iur. supra
¶ Modificare et quarto / vt non habeat locum quando illiqui faciunt communem non habent in eo puncto peritiam et tenentes non communem essent in eo puncto peritiores. not. Decius in capitulo. ne innitaris. ad finem. suprade constitutio. hinc dicimus / peritis in arte credendum. ceteros excludendo l. sprima. vbi docto. ff. de ventre inspici. quibus conuenit dictum philosophi: quod vnusquisquieorum que cognoscit bonus est iudex. Sozinus consilio clxiiii. visa bulla. col. ix
¶ Quinto non habet locum communis / quando iudex ex causa ab ea recedit: quia tunc non solum a communi: verumetiam a lege recedi potest l. si hominem. ff. mandat ti: dictum est singulare Innocen. et aliorum post eum. in capitulo primo. supra. de constitutionib. quod comprobaui late in capit. in fidei. supra de hereti. De causa autem. iudex in actis debet facere mentionem per quam a legrecedat / et a communi opinione / notat Decius in capit consuluit / el primo. supra de appellatio. hanc tamen modificationem stringe / vt non habeat locum nisi in maioribus magistratibus / secus in minoribus quibus non licet etiam ex causa a communi vel lege recedere / prout placet Iaso. in. § ex maleficiis / col. ii. insti. de actio
¶ Sexto modificare / vt communis non habeat locum in desertorio: quando causa contra quam stat communis opinio esset valde fauorabilis et priuilegiata: pone in matrimonio in testamento / in dote / et aliis fauorabilibus / et piis actibus: quod intellige nisi hec essent facta contralegem dei / vt in matrimonio firmat Decius in capitu. prmo / col. xxiiii. de probatio. Propter hec tamen non illia tantum faueas quod aliis iniusticiam facias / capitu. ex tenore. supra de foro competenti
¶ Septimo et in presentiarum postremo modifica / dicendo communem opinionem non habere locum: quando contra eam opinio vnius sancti munita autoritate noui ver veteris testamenti esset: quia tunc talis prefertur communi. glo. in capit. de libellis. xx. distinctio. Decius in. d. capitu. ne innitaris / col. finali. supra de constitutio. Ioan. d. Ana. post alios in capitu. qualiter et quando / el secundo col. prima. de accusatio. supra. Iason in l. prima / col. vii. ff. si centum peta. huic astipulatur Roma. in l. de pupillo. §. nunciationem / col. secunda. ff. de noui oper. nuncia. dicens / quod dicta sanctorum patrum debent defendi vsque ad sanguinem. Alias modificationes colligere poterit studiosus lector. Ideo ratam sisto / vt veniam ad principale intentum. Philippus Probus
Capitulum 1
INhibitione. Ratione cuius aliorum iurium vsuras prohibentium: dic quod nullus admanistrator potest culpari / si non dedit pecunias fenori etiam sidominus erat fenerator: quia nec suo nomine / nec alieno de bet quis delinquere / pro quo habes textum formalem pro intenta. in. c. fina. xlvi. distinctio ideo resuliat quod interesse talia suncti tanqu turpore non potest. allegari. not. Bart. in lege / tutor qui repertorinm. ff. de administra. tuto. et in l. diuus. ff. ad leg. falcid. notat. in similiAlexand. in consilio. ccx. numero septimo reuerende pater. voliimine septimo. Probus
¶ Omne dulce nutrit. Et ea ratione delectabilius nutrimur in patria nostra / quam in aliena / vt patet experientia rerum magistra: quia patria vnicuique est dulcissima l. qui habebat. de lega. iii. quantumcunque sit vilis. glo. fi. de municip. et origina. lib. x. C.
¶ Implum est relinquere proprium patriam picit gio. in l. vnica. Si curia relict. ciuita. libro decimo. C. quia locus secit generationem / et magis nascimur patrie quam patri l. minime. ff. de religio. et sumpt. funer. firmat per alia Marianus Sozinus consi. xxxv. circa predictam: et Calca. in consilio secundo. nu. ii. et. xxxi. Probus.
¶ Dulcedo. Dic quod ea potissima ratione / de facili est contra vsurarios presumendum: testatur Petrus de Anchare no / consi. xl. circa medium / visa petitione producta / allegaIoan. And. in nouel. capitulo / ad nostram. supra de empt. et ven. et l. v. §. sed si non adierit. ff. de acquir. hered. et l. si filius. C. de petit hered. Probus.
¶ Immortalis. Et tabula rasa in qua nihil depictum est iuxta illud Roma oratoris. Cum siue deus siue omnium natura mater produxerit nudum / et subaudi depictibilis temen scientia et virtutibus: Ioannes Monachi in rubrica de peniten. et remissio. vide que dico in capitulo dilecto. ver. martyrium. de senten. excom. Probus.
¶ Consueuerint. Adde priusquam ingrediar intentum dicendorum / presupponere primo habeo. Quod in dubio contractus vsurarius non presumitur: not. Iason in consilio. xxxiii. col. secunda / volumine tertio / et consilio. cliii. colum. sexta / presupponitur / volumine quarto / post Bald. in l. rogasti. §. si tibi / circa finem. ff. si cert. peta. Alexand. de Imol. consilio. ccxi. numer. v. super titulo questionis / volumine secundo / alleg. l. si ea pactione / cum ibi not. C. hoc. titulo.
¶ Item simulatio non presumitur / no. Bald. per illum textum / in l. quamuis. C. si quis alteri vel sibi. Et instrumentum quod producitur verum presumitur. Bald. per illum textum / in l. cum precibus. C. de probatio¬
¶ Facit quia contractus presumitur in sui essentia / qualis in sui figura prima apparet. Bald. in capitulo primo / in principio de feud. dato in vicem legi. commis. reprobando.
¶ Secundo etiam premitto: communem fere scriben. sententiam: quod quando pactum de retrouendendo in medium deducitur cum modicitate precii / que dicitur quando est minus dimidia iusti precii / capitu. ad nostram. supra de empt. et venditio. not. Petrus de Anchara. consilio. ix. plurim. coniecture: et Iason consilio. cli. col. iii. vol. iiii. latissime per Calca. consi. xxvi. xxvii. et. xxviii. contractus presumitur vsurarius / tenet glo. in capi. conquestus. supra hoc tit. vbi scriben. et in. c. ad nostram. supra de empt. et vend. vbi videtur rotundus / qui nunlomodo cauillari potestsecundum Panor. consi. 76. in prin. in praesenti consultatione / volu. i. vbi subdit quod ita consuluit et legendo tenuithanc opinionem late firmat iuribus et auctoritatibus Ale. xander: in consilio. xlvi. circa presentis consilii: libro tertidicens quod ista opinio videtur magis communis que etiam in dubio (cum sit magis tuta pro salute et oneratione animarum) est amplectanda. c. iuuenis. supra de sponsa. idem Ale. xan. consilio. liiii. circa primum dubium: volumine. vi. et Betran. carpen. consil. cxi. ponitur in facto. iii. parte vbi dicit hanc partem habere multos non contennende autoritatis: sed toto orbe famosissimos doctores: et consi. clxx. sine grandi: ea parte Neapol. decisio. lxv. in causa. Iason in comnsi. cliii. col. i. praesupponitur: vol. iiii
¶ His tamen non obstantibus habeo aliud requisitum: vt contractus dicatur vsurarius: videlicet quod persona solita sit fenerari. no. Iaco. de Aret. Cy. et Saly. in l. ab emptione. C. plus vale re quod agi. Bal. in d. c. i. col. ii. ver. quaro de quibusdam pactis de fend. da. in vic. leg. commisso reuocan. hanc dicit communem Alex. sibi. contrarius / consi. cix. in fine / viso processu / quam prosequitur consi. cxix. in fine / sine disputatione / volu. iiii. et consi. xxviii. numen iiii. in causa et lite / volu. v. quem vide / consil. xlvi. circa presentis / volu. iii. et latius Maria. Sozl. consi. ccxlviii. numquid et duabus presumptionibus: dicens quod de iure ista opinio indubitanter est vera / quod illa duo non sufficiant / allegat plures scriben. hanc tenere et finaliter dicit sibi videri quod ista sit magis communis / quod ita reperio / si attendamus ad conflictum scribet. tium hunc passum tangentium / merito potest dici communior si astu pulemur dicto Iaso. in consi. clv. nu. iiii. in causa et lite / vol. iiii. quod communis opinio dicitur que plurium doctorum testimonio conprobatur / vt ibi per multa probat.
¶ Non enim reperitur iure cautum / quod hec duo sufficiant / quia text duo: videlicet. d. ca. ad nostram / et d. ca. illo vos. supra de pignor. solum in hac mate. ria reperiuntur / et super quibus orte sunt contrarie opiniones. hoc non dicunt. c. ad nostram / probat quod emptor erat vsurarius: dum dicit contra vsurarlos edictum / quod facit magnam praesumptionead couincendum contractum vsurarium / tex. cum gl. in d. c. illo vos s hoc voluit glo. in d. c. conquestus. dum allegat. d. c. ad nostram. Ideo dicit hosti in summa de pigno. §. quaro. verfi. Ideo dico quod ex quo apparet quod creditor erat vsurarius / de facili praesumitur contra in sum l. iulianus. §. idem Papinianus. ff. de act. emp. dicit enim Hosti. in d. c. ad nostram. quem ibi alii communiter referunt: quod vsurari sunt pessimum genus et contra eos de facili presumitur.
¶ Non obstat etiam tex in d. c. illo vos. quia ibi vltra pactum de retrouendendo / vrgebant due alio concludentes coiecture: per sone: vidlicet quod fructus in sortem computarentur: et quod vltra summam receptam. lx. solidos solui deberent.
¶ Pro premissis vide quae citat Dec. con. clxvii. causa quae coram reuerendo / vbi etia hoc discutit: an hoc procedat quando interuenit datio in solutum et con. cccviii. in casu ad nos transmisso: vbi etiam concludit / requiri quod sit solitus fenerari / et sic si persona non sit solita fenerari / non videtur procedere: quia sicut est presumptio contra solitum fenerari. d. c. illo vos. vbi glo. supra de pigno. glos. in cap. conquestus. supra hoc titu. ita econtra videtur presumendum pro eo qui non consueuit fenerari / vt contrariorum eadem sit disce olina: quia quod operatur propositum in proposito / operatur onpositum in opposito l. si ex toto. in prinm l. quod in rerum. § si quio post. de lega i. et l. fi. §. fi. de lega. iii. facit quod no. Alex. c. si. cxxxv. col. iiii. ver. secundo posset Anthonius / vol. vi. quod pona adiecta dationi quantitatis in homine non consueto fenerari. non presummatur adiecta in fraudem vsurarum. glo. in l. stipulatio ista. § alteri. ff. de ver. oblig. et in l. vtrum. ff de peti. hered. et in l. penam. ff de vsur. cum similibus. maxime in alio contra ctum quam mutui. Paul. in l. Iulia. §. Papinia. ff. de act. emp¬
¶ Cum Alex. vbi. supra Iason concordat per plura in con. l. et sequen. vol. iiii. dicens quod hec est communis opinio / prout illam amplacomprobant vidlicet quod tria requirantur / videlicet pactum de retrouendi do ad tempus certum / modicitas pretii / et quod emptor solitus sic fenerari: quod ex vnico percipitur actu. l. mela. §. sed si alimen ta. vbi Bar. ff. de alimen. et cibar. lega. et in l. fi. vbi Ang. et alii. C. quomo. et quando iudex: verum quia tex. in d. c. illo vos. supra de pergno. vtitur verbo consueuerit. ibi cum vsuras consueuerit exercere. Certe etiam consuetum dicitur ex bino actu. Bar. in. dicta l. mola. §. i. probat tex. in l. iii. C. de epi. audien. per quem tex. not. ibi Bal. in vlti. no. quod consuetudo inducitur ex bino actu declarando tamen vt ibi per eum: et hoc dicit argumentum quod ille qui fecit duo furta dicitur consuetus furari / vnde pro tertio nititur ad furcas tanquam fur famosus.
¶ Ulterius dici quod ad probationem hmonoi consuetudinis non admittuntur testes hi qui habuerum sub vsuris: cum non sint idonei: quia essent testes in causa propria: nam si conuincerentur ipsi vsurarii / possent ipsi testerepetere vsuras ab eis extortas / vt iuribus nostris liquui dum est: istud tenet Freder. con. lxiiii. in fine. pridie cum procuratore. Bal. in l. i. col. vi. C. de testa. refert et latius comprobat Ipoly de Marsil. con. ii. nu. xlvi. quod verum nisi tales de clarent quod solutum recuperare non intendunt nec interesse protedunt / testatur Ang. in. §. legatariis. ver. quid in executore. inst. de testa. ord. post Bal. in l. dictantibus. C. eo. ti. quod placet Gul. ler. Bened. in repeti. c. Raynutius. in ver. in extremis. col. 7. supra de testa. et Alexand. in consilio. lxxxii. numero. x. inspecto / volu. primo. Probus
¶ Semel malus. Dic tamen quod ex naturali praesumptione quis presumitur bonus ex bonis / et natur alibus principiis: quia qualia sunt praeenecipia / talia praesumuntur ee praencipiata esem: et natura saper est bona: ideo quilibet praesumitur bonus nisi probetur contrarium l. merito. ff. pro socio.
¶ Facit quod habetur in. c. estote. I. de reg. iur. ista sunt verba Io. de ana. in. c. ad falsariorum colvi. in fi supra de crimi. fal. Et hac ratione possumus firmare / iod quod citat Sozl. co. post Robertum de Strozis subscribentem con. cccii. col. iiii. videbatur primo ibi: quod casus omissus numum intelligitur permissus / si eius permissio induceret delictum. Bain l. milites. C. de testa. milita. et id quod potest fieri absque de licto nunquam includit delictum. Domi. in. c. eum qui. in fi. supra de praebend. hoc lib. facit quod no. Alexan. in co. lxxxix. col. fi. vol. iii. viso themate.
¶ Et lbet quis praesumatur bonus et idone d. l. merito. et l. ab ea parte. ff de proba. que presumptio rele uat a probando / non ab allegando l. si adulterium cum incestu. §. ide pollioni. ff. de adult. et sic bone opinionis: non tamen praesumituoptime sic in superlatiuo gradu / testatur post alios Sozi. concclxxxiiii. col. anepe. versi. Postremo dico / in causa domine lyze quod nota / quando lex requirit quod testes sint optime opinionis: quia id debet aticulari et probari. Aduertant ideo natre tempestatis aduocatum
¶ Et prosequendo intentum Io. mo. hic quod semel malus et c. facit illud vulgare mentiri si sepe soles / quod dicere verum si quando velis non adhibeo fidem: citat Io. de Londris in suo brevia in rub. ff. de bonis damnato. vbi inquit quod homo falsus sine fide et coscientia dicitur: et quod non est ex conscientia peccatum est. c. 5. na. supra de presumptio. hanc regulam limita non procedere in illo qui post illud malum commissum triennio honeste et sancte vlxerit / quia ex hoc presumitur penitens et emendatus. An gel. in auten. de monach. in. §. hinc autem. in fi. colla. prima. Hinc Guido pape. q. cclx. curator datus decidit quod si posta¬ quam datus fuit prodigo curator qui per triemnium vixerit discrete censetur ad suos mores reductus / et sic curam expirasse ipse iure / sine alia iuris seu iudicis declaratione / allegat pro hoc tex. in l. i. circa princi. ff. de cura. furio. quod procedit (dicit ib Apostilla. vbi est manifestum ipsum prodigum ad sanos morec reuersum / quia tunc ipso iure desinit esse sub cura. Nam manifistum seu notorium equiparatur sententie / quantum ad effectum declaratiuum i quantum ad declarandum / quibus astipulatur dictum Io. fab. in. §. cumque hoc. in proe. institu. vbi dicit quod hec regula locum non habet / vbi in aliqua persona concurrit malum cum bono / praesertum vbi bonum sequitur malum commissum / quod est notandum: alias regula esset nimis aspera: ideo debet intelligi de illo de cum aliquo bono actu non constat / vel habet locum in illo qui plus deliquit quam bonum fecerit.
¶ Fortificatur dictum Ioan. Fab. in eo quod dicit bonum sequi / per illud Iaso. in l. ex hoc iure / col. xix. de iustic. et iure. ff. Quod gratuitum seruitium subsequens / presumi facit remissionem precedentis iniurie. l. in ipsius vbi hoc no. Bal. C. familierciscum. qui subiungit quod siinimici sibi inuicem grata faciant seruitia presumitur remisse precedens iniuria / que non solum verbis: sed facto remitti potest / glo. in. § iniuria / institu. de iniur. imo plus factis quam verbis / per regulam vulgatam quod fortius factis exprimitur intentio mentis quam verbis. Io. Mo. in. c. degradatio infra de penis / et in. c. is qui. supra de homicid. et vbique dixi.
¶ Item in simili quod dicimus in themate / qui semeli ffiit furiosus semper presumitur esse furiosus / nisi contrarium probetur / not. late Alexan. consil. cxlvii. viso themate / volu. vii. et consi. xcii. col. ii. viso et opportune / vol. v. et consi. lxxxvi. viso / volu. ii. glo. habes in verb. compotem in fine / in capifina. supra de successio. ab intesta. quam communiter ibi sequuntur Scriben. et Panor. in capitu. cum inter / col. iii. supra de elec. Sali. in l. furiosum. C. qui testa. face. poss. quem et alios refert Alexand. consilio. xcii. numer. vi. viso et opportune discusso / volu. v. qui subdit pro intellectu huius / debere probari quem fuisse furiosum aliquo certo tempore / seu aliquibus mensibus / non autem semel seu vnico momento: quia id non sufficeret: quia id potest accidere propter aliquod accidens l. nutu / un princi. de lega. iii. ista fuit doctrina Barto in l. ii. in fine. ff. de bo. posses. furio. infan. vbi apostilla. ad et cumulat pro themate plura / vltra quem vide Maria. So. zi. consilio. cxciii. col. ii. circa primum dum dicit quod in predicamento bene vel male agere ex preterito presumitur de presenti. Bald. in l. ex persona / col. iiii. C. de proba. arg. l. si cui. § iidem. ff. de accusatio. et l. non omnes. § a barbaris. ff. de re milita. Nam in qualitate mentis presumitur perscuerat ria d. regula semel malus.
¶ Et in proposito huius dictionis semel / (satis tamen ab intento Ioan. Mona. hic remete) dic post Maria. Sozi. consilio. lxvii. col. viii. vtsis. Quod res que alienari non poterat semel effecta alienabilis: durat in ppetuum alienabilis. l. pater. §. quindecim / cum ibi no. de lega. iii. idem videmus in simili quod licet causa non sit delegabilis. puta quia sit causa meri vel mixti imperii / vt in l. i. in princ. ff. de off. eius et c. tamen si princeps semel delegat dicitur naturam suam mutare: et efficitur in perpetuum delegabilis. Ita concludit Bart. in. d. § quindecim. idem Guiller. et Bart. in d. l. i. vidctur casus in l. i. C. qui pro sua iurisd. vbi hoc tenent Bar. Bal. et Ange. sicut etiam diximus quod actio quae sui natura non transit ad heredes si semel efficitur transitoria in perperuum transit in quoslibet herdes: vt est casus singlaris: et ibi no. in l. videamus. ff. quod mer. caus.
¶ Item semel exclusus per admissionem alterius in perperuum excluditur l. quamdin. l. iii. ff. de acq. hered. Dec. con. 445. nu. 18. in casu ad me / et con. 513 in ciuitate nostra Mediolani.
¶ Item la. gitimus semel exclusus per superexistentiam testamentarii / amplunon admittitur licet sit sublatum impedimentum testamentarii: idem Sozi. co. lxiii. col. fi. in causa vertente / et con. clxv. col. ix. visis suestturis facit quod in simili dicit Iason in con. li. col. pe. circa prim. vol. iii. quod sufficit conditione substitutionis semel fuisse impietam / quamuis non duret spleta vt ibi late probat.
¶ Firmat Alex. con. xx. col. pe. viso processu / vol. i. et in co. xxix. in fi. quoniam. volu. i. vbi id limitat videlm nisi adsit verbum imporians trispus / vt si dicaquo adexisterent mascli.
¶ Item qui semel approbauit laudum amplius non potest repetere reductionem ad arbitrium boni viri. Sozi. con. ccxx. col. pe. versi. Quartum et vlti. visis compromisso laudo.
¶ Item habeo quae citat Bar. in l. titia. §. vsuras de lega ii. quod si statutum dicit quod istantia pereat quinque mensibus / nisi uaactorem non steterit / actor semel interpellauit iudicemquod proferret sneintdam. Certe satis est vt perpetuo videatur stare per iudicem: nen habet actor necesse singula die interpellare ipsum iudicem. Unde Feli. in. c. ex itis. col. v. supra de consti. ad idem quod dicit Sozi. con. cclxvi. col. xiiii. in causa quae vertitur. quod quando res est semel legis time concessa / vt perpetuo transeat in extraneos heredes ponpostea semper concedi etiam a solo praelato Io. de imol. in l. quod dicitur ff. de ver. oblig. et in. c. potuit. supra de loca. et conducta Bal. in auten. qui rem. C. de sacrosanc. eccle.
¶ Quod autem diximus quod semel exclusus remanet seniper exclusus / poteris limitare vt supra diximus nisi lex vel statutum verbis temporalibus vteretur puta filia non succedat donec extiterint / seu quandiu extiterint masculi / quod comprobat Alexand. consi. xliii. consideratis his. vol. iii. qui in proposito. consi. lxxx. post prin. examinato. vol. ii. dicit. quod qui semel possedit presumitur semper possidere: pro quo videm Calca. in con. lxxvi. nu. xx. Casus. d. Catalanus / vbi etiam discutit quod semel heres nunque desinit esse heres
¶ Postremo in hoc quod supra diximus de eo qui vixit per triennium discrete / censetur ad mores reductus: habes pro comprobatione id quod no. glo. pragma. in titu. de excommunon vitan. in ver. excommunicionis. col. pe. quod si audiui public ari aliquem excommunicatum / postea non video eum vsque ad annum vel biennium / quod si est timorate conscientie / debeo credere eum absolutum: secus si pauper et discolus nisi haberetur ab aliis pro absoluto. Probus.
¶ Sed quos. Adde Alex. consi. xciii. nu. ii. quod incipit / repetitus in causa. vol. vi. et apost: lia. ad Bar. in l. ii. ff de fur. et late Car. con. lxxxi. presupposita / Domi. con. lix. dubium elatissime per Iasonem in con. lxxviii. visis depositionibus volu. tertio. Probus
¶ Notorios. Adde vnum in proposito citatum a Bal. in l. vn. ca. C. de confes. (referente Maria. Sozi. co. lx. col. pe. in presenti) quod si quis confessus fuit in iudicio se vsurarium / nec vt terius specificauit / non vitiatur eius testamentum / pro quo vide quaea supra diximus in. c. i. in ver. minoris. de exceptio. Prob.
¶ Meretrix. Io. de Londris in breuiarlo / in rub. de regiur. l. in omnibus. dicit quod licet priuilegia scholarium exter dantur ad nuncios et scriptores / et ad omnes qui gratia scholarium sunt: Calca. consi. lxx. quidam Nicolaus / exceptis meretricibus que non sunt digne l. qui adulteria / in fine. C. de adulter. facit. ff. de vsu. et habi. non autem. doc. post glos. in. c. i. supra de loca.
¶ Uide de meretrice que no. Alex. consi. xcix. col. ii. visa inquisitione / vol. vi. et que citat Io. Lupus in repe. rub. de dona. inter vir. et vxo. in. § videamus nunc. Probus.
¶ Hospitia ad fenus. Ista locum habent in Iudeis. no. Alex. co. lxxv. nu. viii. videtur. vol. v. de quo ipse Alex. meminit in con. i. rol. ii. et ibi videtur concludere quod iudeis sit licitum exercere actum feneratitium ex permissione pape. Probus
¶ Pena. Que meram duritiam continet l. seruus. ff. de serexpor. et dic quod pena apposita actui cui ius resistit non valet.
¶l. Seius et Augerius. ff. ad leg. falcidi. et. c. vbi / ante finem. supra de elec. hoc liro no. Pet. de anch. con. 231. col. ii. de primo dubio. P
¶ Rubro. Ex quo textus statuti dubius declaratur vt colligitur ex glo. in l. i. C. ne liceat ter. prouoca. no. Alex. con. ccxxv. nu. iii. ponderatis his quae in themate narrantur / vol. vi. vbi subdit / quod rubrice statutorum / habent intellectum ad statuta Idem Alex. con. ccxxvii. nu. vi. eo. vol. et con. i. nu. ix. vol. iiii. vbi dicit quod si rubrum statuti est generale et continet orationem perfectam prohibentem alienationem fieri de aliquibus possessionibus stabitur rubro. circa id quod non est comprehensum in nigro: nec restringitur per nigrum strictius loquens / quod late ibi comprobat
¶ Iiem quando rubrum contradiceret nigro / magi standum est nigro quod rubro / tamque inagis deliberato. no. Anto. de but in proe. decret. quod post eum firmat Alex. in co. xiii. nu. 8. circa praemum vol. iii. P¬
¶ Et nigro. Adde. § porro. c. si compromissarius. supra de elect. hoc libro probat tex. in l. supra. §. apudferocem. ibi iniquum est qui non fecit restituere. ff. de aqua pluuia. arcem.
¶ Dic praeterea vnum. vnon est inconueniens quod nigrum statuti sit plenius quam rubrim et econtra / no. glo. in ver. sancimus. in autem. de incest. nupt. in prin. col. ii.
¶ Quodque reperitur rubrum sepius habere orationem perfectam: et tunc potest allegari pro decisione sicut nigrum / vt patet in iure nostro / vt rub. supra vt ecclesia, benef. sine dimi. confer. et de inre Cesareo. C. ne fideiusso. dot. dent. et de iure fforum. quod quisque iuris in alterum statuerit ipse eodem iure vtature
¶ Si autem no habet oronem perfectam non potest per se inim allegari pro de cisione quia solum tendit ad demonstrandum materiam nigri / vt prtin rub. de edem. cum similibus.
¶ Unde quae latius tradit Alex. con. vi. vol. vii. atientis verbis. et co. lxxxxii. col. pe. viso processu. vol. 3. quem vide co. ci. nu. 4 super eo. vol. eo. vbi comprobat id quod dicimus de diemonstratione / et Dec. con. 527. nu. xi. in ciuitate Ranenne. Probus
¶ Secunda est. Uide quae citat de multiplici pena Lapus. allega. lxxxvii. Mattheus quondam. Probus
¶ Punitur. Quid de pena pecuniaria. vide que tradit Ald xnd incon. xii. nu. xxii supr iemise. vel. i. Probus.
¶ Singularis persone. Hec opinio Ioan. Mo. approbatur per consilium Basilien. vt dicit glo. in pragma. in tit. de inter. indiffe. non ponem. in versi. priuate: quam videas pro intento. Probus
¶ Punitur maritus. Uide quae tradit Decus. consi. 525. nu. 4 visis his. vbi dicit quod licet durum sit vt filius patiatur pro patre. valet tamen statutum / no. Bald. in l. dotis. C. de iure dotium vbi dicit valere statutum quod filius teneatur pro patre / sequitur Imol. in. c. penul. circa finem. supra de consuetudie. Probus
Capitulum 2
QUanquam. Pro discussione discendorum dic quod vendere mercantias / vel quid aliud ad tempus. i. charius propter terminum datum ad solutionem pretii est peccatum / et quiquid plus recipitur propter dilationem temporis / quod non reciperetur si facte fuisset venditio presenti pecunia / non licit. recipitur et tenetur recipiens ad restitutionem: li cet talis contractus ex sui forma non sit vsurarius: sed tatum ex mente: nisi tunc cum celebratur esset dubium an tenpore solutionis / id quod venditur plus vel minus esset valiturum: istud est quod habetur in. c. in ciuitate. supra hoc ti. pro quo vide que tradit Roch. de Cur. in repe. c. fi. charta. vii. col. ii. versi. tertio l. muta. supra de consue tudine.
¶ Nec ab hoc peccato excusantur minores doli capaces. §. primo. supra de delic. puero. ratio quia committunt in legent ideo auxilio legis non debent iuuari l. auxilium. ff. de minor. sicut diximus de abutente priuilegio / quod citauimus post Ioannem Monach. in. c. primo. supra de eta. et qualita. neetiam potest statutum disponens minorem non teneri ex eotractu celebrato / sine consensu propinquorum: aut quod ceta seruaretur forma que non reperitur seruata: quia illud dicitur factum fauore minorum ne periclitentur / et sic vt non teneantur seruare contractus suos si sunt eis damnosi: non autem operatur vt si eos seruauerint tanque non damnosos sed lucrosos / et aliquid indebite fuerint lucrati / quominus illud restituere teneantur / ne occasione iuris ad iniquum trahatur compendium l. fi. C. de vsucapio. pro emp. et de admitni. tuto l. si minoris actum / circa finem: vult enim statutum ne minores damnum patiantur non vt in lucro illicite ver sentur l. damni infecti stipulatio. in fi. ff de dam. infec.
¶ Ratio quare talis contractus non dicitur vsurarius exforma est: quia vsura formalis committitur regulariter in contractu mutui / non in aliis: ista est communis secum dum Hostien. in sum. hoc tit. in prin. ergo sequitur quod talevendentes non possunt dici vsurarii: nec simpliciter / nec formaliter et per consequens nec proprie: sed large et ex in tentione potius quam ex vi verborum: pro quo vide que late tradit Iason in consi. lxxxviii. Bernardinus. vol. in
¶ Per que habeo intentum: quod in talibus non habet locum tex. noster. qui loquitur in manifestis vsurariis: quia vbi non est subiectum seu substantia / ibi non potest adesse qua litas l. si seruum. §. si modus: ibibonitas loci qui non extar ff. de actio. empt. et vendi. et in l. eius / ante fi. ibi non possum videri. ff. si cer. peta. quem Sozinus allegat consi. ccxxxi. col. fina. cum in presenti consultatione in simili quod vbi deficit subiectum non potest esse qualitas. l. Pompo. in fine. ff. de acquir. posses. facit illud philosophi quod citat Io. Monach. in. c. i. et ibi remissiue dixi. supra de confes. Quod non entis nulle sunt species nec differentie: comprobo quia verba. legis vel canonis debent intelligi in potiori significatu il. prima. §. qui in perpertuum. ff. si ager vectig. vel emph. peta. et de lega. ii. l. si ita quis l. fina. C. de his qui veni. eta. im pe. no. Cy. l. respublica. C. quib. ex caus. maior.
¶ Item verbo legis debent potius intelligi in significato simplici quam in sugnificato secundum quid l. hoc legatum. de leg. iii. pro ipso intento faciquod citat Bal. in l. executorem. C. de executio. rei iud. vbi dicit tex. nostrum annullantem vltimam voluntatem non habere. locum in donatione causa mortis que non est simpliciter a duntaxat vltima voluntas imo etiam est contractus / de qua late per Iasonem consi. vi. volu. iii
¶ Ratio ad questionem de eo qui vendit carius ratione dlationis temporis potest reddi / vt in simili dicit Alex. in consilio. lxxx. nu. vi. circa primum. volumi. iii. quod tempus et. commune omnibus animantibus: ideo ab al. quo non est redimendum simpliciter: quia tempus per se sumptum non est in commercio / sicut nec aer / nec mare l. ii. ff. de rer. diuisiovide eundem Alexand. con. lxxxii. inspecto. vol. primo
¶ Quid autem dicendum de campsoribus hodiernis. an dicantur vsurarii. Alex. con. lxi. circa finem / viso procesu. vol. ii. dicit cambia fore licita quod ibi rationibus et autoritatibus comprobat dicens quod id quod vltra sortem datur: ratione laborum et operarum / pensionum / apothecarum / veratione pecunie date ad certum tempus causa permutati nis datur / istud vide latissime firmatum per Iasonem in l. prima. nu. xxxlx. C. de sum. tri. et fide catho. in ii. lectu. et in prima. nu. lxiiii. et in hoc casuprocedit opmio quam videtur firmare Alex. in con. lvii. quouiam in questione / vol. i. quod fide iussor soluens vsuras non auditur eas repetere volens. sed de eis debitor principalis tenetur satisfacere: ideo non potest dicere imputetur tibi quare non excepisti / quia ista¬ cambia procedunt ex facto superiorum seu tollerantia / quod censetur casus fortuitus / dico factum superioris l. Lucius. ff. de euictio. et periculum procedens a casu fortuito non spettat ad fideiussorem non culpabilem secundum veram et magis communem opinionem. vt probatur in l. exceptione. in ver. si culpa tua. vbi Bar. et communiter alii. ff de fideiusso. pro quo vide que tradunt Neapoly. deci. cl. rex Aphonsus.
¶ Postremo adde an hoc. c. habeat locum in iudeis. Mafia. Sozi. con. lxx. cum duobus sequem. vbi dicit quod non quod multis rationibus ipse conprobat Alex. con. vi. vol. vi. Probus.
¶ Manifesti. Ergo si dicatur ad infringendum testamentum quod talis testator erat vsurarius / non concluditur partinenter: quia ista qualitas manifesti requiritur cum omissione cautionis. ad hoc vt testamentum sit inualidum: et ideo succedit theoric. iuris: quod si qualitas aiure requisita non adest / cessat iuric dispositio l. est pretor. §. docere. ff. vi bono. rapto. et quod no. in. l. fulsinius. §. ii. ff. quib. ex caus. in posse. ea
¶ Item quando plura requiruntur ad vnum effectum / defectus vnius faciti vt ille effectus non sequatur l. cum hi. §. si protor. ff. de transac. istud firmat a simili Cal. con. v. hoc titude publice excommunicato vt ea qualitas publice probeturalias non dicitur satisfactum constitutioni loquenti de publice excommunicato. Et sic si proponatur aliquem publice excommunicatum / aliud debet probari quae veritas excommunicationis vt patet in. c. ad probandum. supra de re iudic. vide que in proposito dixi in c. pia. in princ. supra de exceptio. et que no. in simili Domi. con liiii. col. iii. quidam sacerdos / vbi in fine citat theoricam: a articulus qui est multipliciter intelligibilis necessario non concludit intentionem illius qui habet fundare intentic nem suam fixe super altero de intellectibus ad quem trahipotest: vt patet de presump. c. illud et de proba. in presentia. Et sic habet locum doctrina Io. mo. quam ponit in. c. pia supra de exceptio. quod non sufficit in genere proponere quando quelibet species illius generis non habet effectum propositionis: tunc enim non est admittenda propositio: nec valet proposito probatio secus si quelibet species sufficeret /
¶ Pro hoc equidem habes / quod licet dicatur quod vbi persona est inhabilis ad actum: quandocumque habilitas detegatur / fit retro tractus etiam quo ad actus factos ante retractationem vt patet. xxix. q. ii. c. si quis genus: tamen illud procedit qund pondera sola inhabilitas / sed quando cum imhabilitate requiritur qualitas manifesti sola inhabilitas non sufficit / nisi adsit manifestum. c. ad probandum. supra de re iudic. no. Do. con. lix. col. ii. dubilquod dicit non procedere in heretico ad finem vt perdat bona c. cum secundum de hereti. supra hoc lib. ideo sufficit quandocunque probari / etiam quo ad effectum preteritum retrotrabendum.
¶ Postremo quo ad eum qui dicit se fore in quasi possessio. ne praesuntandi vel eligendi: vide vt hec propositio concludat: qui requirantur per Do. con. cxxiii. pro clariori. Probus.
¶ Manifesti. Qui praeset et debent feudo priuari: comprobat aluaro. quatuor motiuis con. iii. vtrum vsurarius / quod reperies. inter consi. alber. Bruni ordine et nu. lix. Probus.
¶ Oblationem. Quam recipere multum differt a receptione eleemosine / per ea que latissime tradit Petr. de ancha. con429 pro euidentia. Probus.
¶ Heres. Quid dicendum si defunctus confessus fuerit se vsurarium simpliciter non specificando. quanto tempore: vtrum ist confesuo referatur ad totum tempus preteritum / vel ad qua tum: cum agatur contra heredes vt vsure restituantur: Petr. de ancha. mouet dubium: con. clxxix. prima facie videretur dicendum: vbi dicit credere heredes posse condemnari super vsuris presumptiue extortis: nisi alias contraritum probetur per heredes: videlicet de eius innocentia. Et istud oprobat multis fundamentis / inter que quod in hoc est fienda benigna interpretatio / et tutior pro salute defuncti / cum enim incertum sit quanto tempore mutuauerit / eius indeterminata confessio referenda est ad omne tempus: quia hoc est anime sue tutius et minoris periculi. c. iuuenis. supra de sponsali. c. ff. supra de cler. non bapa¬
¶ Ulterius dic non procedere: istud in debitis ciuilibus: per ea que traduntur a docto. quod ad hoc vt filius possit coueniri ad debita paterna / debet necessario probari per creditores agentes ipsum non tantum fuisse filium / sed etiam adducisse hereditatem paternam propter beneficium abstinendi in dultum filii a pretore mortuo: glo. teneantur: quam sequuntur ibi. Bar. Bal. Paul. et Alex. in l. necessariis. ff. de acqui. hero idem Alex. con. 183. in princ. in causa et lite vertente inter fraciscum: vol. vi. probat tex. in l. nam nec emancipatus: de lega. si t. l. eum demum bonis. ff. de acquir. hered. tu tamen excipe vnu. casum singularem videlicet in debito ex causa primipilari. tex. in l. fina. de primipil. lib. xii. C. Probus.
¶ Nihil. De cuius natura vide Maria. Sozi. con. xxi. col. ii. visis / et dic quod inter parum et nihil non solet esse differentia. c. de multa. de preben. supra. ibi nullus hactenus aut rarus l. quamuis. ff. de conditio. et demonstra. facit l. illud. § minff. de tributo et l. minus. de ver. signifi. ff. hinc Bal. et roma. in auten. praeterea. C. vnde vir et vxor. dicunt quod tex. ibi dum loquitur de matrimonio sine dote / verificatur etiam in matrimonio cum parua seu minima dote: tradit Maria. Sozi. con. cviii. col. iii. ver. Nam inter parum. in hac consultatione: et con. cl. colum. ii. Probus.
¶ Peruenerit. Pro hoc vide Freder. con. xxi. col. fi. numqui. heres et Petr. de Ancha. con. ccccxi. et prima facie / vbi contra istud multas rationes adducit: et ista est verior contra Io. mo. Adde in simili quod citat Car. con. cxxxiiii. B. et A germani quod successor dignitatis tenetur interdicto vnde vi etiam si ad eum nihil peruenerit / vt notabiliter dicit Innoc. in. c. cum dilectus. supra de ord. cogni. et Bart. in l. i. ii. iii. q. ff. de priua. delict. Et hoc quia dignitas non moritur. nec variatur propter varietatem qui in ea instituuntur. c. i gratiose de rescrip. supra hoc lib. quod intellige si id fuerit factum communicato consilio cum collegio: tunc tenetur ecclesia: glo. in. d. c. cum dilectus. et glo. in regn. delictum. hoc lib. Non autem si tamquam ipse / quia despoliatione facta per prelatum proprio nomine non tenetur ecclesia / nec successor. c. i. in fine. supra de rest. tu. spolla. hoc lib
¶ Pro intento Ioan. Mo. vide que in simili no. Do. in coniii. vbi dicit quod licet de iure ciuili heres non conueniatur pro de licto defuncti nisi inquantum ex illo delicto peruenerit ad de functum vel nisi lis primitus fuisset contestata cum defuncto / vt patet in l. vnica. C. si ex delict. defunct. tamen secus est de iure canonico / quia heredes defuncti compelluntur / etium
¶s ex delicto nihil ad eos peruenerit inquantum se extendunt vires hereditatis de functi. c. fina. supra de sepult. c. in literis supra de rapto. et supra isto titu. c. tua. nos. Probus
¶ Satisfieri. Quid dicendum siremissio vsurarum fiat ab his qui debent rehabere vsuras / an vsurarius sit tutus (et am in foro anime) breniter decisiue loquendo: dico quod sic quod probo sequentibus. Primo quilibet rerum suarum dicitur moderator et arbiter / vulgata l. in re mandata. ff. manda. sic donare / vt patet in titu. de dona. vbique: sed donare et remitt re idem sunt / vt latissime comprobauimus: in. c. cum aliquibus. supra de rescrip. Et certissimum est quod si vsurarius restituat pecunt as creditori / ipse creditor potest dare vsurario: ergo eideremittere: hanc sententiam video de mente Arch. hic. colum. i in ver. satisfactum. dum dicit quod satisfactum accipimus cum volum tati creditoris satisfit probat tex. in l. si rem. §. omnis pecunia ver. satisfactum. ff de pigno. actio. et ante Arch. hanc par tem tenuit hostien. in summa eo. titu. per l. i. ff. qui satisd. cogum. in. §. est autem vsura reddenda. ver. quid si fenerator. quod vbi citat theologos: hic per Io. mo. relatos.
¶ Hanc. q. reperio (et latius) tactam per Freder. de senis. consi. xviii. questio talis est / an vsurario / vbi post multa provtraque parte adducta / tenet quod talis vsurarius cui est facta remissio liberaliter / est tutus in foro anime / quod videtur placere Petr. de Ancha. consi. cccv. in fine / dubium de quo sufpra: et Alex. consi. xci. ante finem / visis actis / vol. ii. Non tamen propter hoc dicas quod sit liberatus a peccato quod contraxit exercendo vsuras: nisi de illo peccato confiteatur et penitentiam peragat / nam in remale ablata obligatur quis pene eterne propter peccatum mortale quod contraxit in auferendo rem illicite a proximo / et ad restitutionem rei: duos igitur offendit deum scilicet et proximum. Ideo satisfacere duobus tenetur. c. cum tu. in fine. supra hoc titulo / et. c. sicut dignum. §. ex eo. supra de homicidio:
¶ Preterea d. q. reassumpsit idem Pet. de Ancha. consilio cccvi. col. fina. vbi concludit / vt supra subdens pro comprobatione: nam forum iudiciale super vsuris restituendis per ofificium iudicis tendit ad salutem animarum / et sic ad forum conscientie / ad hoc. c. nouit. supra de iudic. tutus ergo in foro conscientie super vsuris per gratuitam remissionem / non debet. inquietari in foro iudiciali / et est subtilis ratio. Probus.
¶ Pauperibus. Freder. con. xxxiii. numquid / vbi late disputat per quem fiet hec erogatio / et quibus pauperibus / anpauperibus extraneis / an pauperibus loci in quo vsurarius vsuras exercuit / et concludit non referre: quia quibur cunque potest fieri / et non solum certi loci pauperibus: vide que dixit de distributione fienda pauperibus. Pet. de Anchara. consi. lxxxix. decisio. et consilio. ccxiiii. col. pe. Franciscus / quod si testator iussit pecuniam erogare pauperibus intelligitur de pauperibus proprii domicilii propter affectior nim versimilem.
¶ Pueterca quid dicendum an vnicaus¬ pauperi possit erogari: ita vt dicatur satisfactum constitutioni: breviter dic quod sic / pro quo habeo quod no. Bar. in l. vnum ex familia. §. sed si fundum. de lega. ii. quod licet testator dixerit heredi per hec verba in plurali / restituas quibus voles de tali familia: poterit restituere vni et eadem ratione quibus voles poterit eligere vnum. dictum Bar. placet. Bal. in d. l. § sed si quidem. Et hoc verum nisi aliter appareat ex coiecturis per ea que no. Io. de Imol. in. d. l. vnum. §. si duos vbi concludit quod si testator mandauit restitui / pauperibus eligendis per executores et queratur an vni tantum possit restitui debet attendi: quia si ex coiecturis apparet quod verissimiliter noluit vnum solum eligi / et tunc non poterat vnus eligi / vt si reliquerat certam quantitatem pro maritandis domicellis et prohibeat vltra decem dari pro qua.¬ libet. Nam tunc testator videtur verissimiliter distributionem fieri in plures potius quam in vnum desiderasse: si postea iussit alia bona sua distribui in pauperes eligendos perexecutores arg. l. si seruus plurium. § fina. et l. quoid filiabus in princ. de lega i Sm vbi nulle apparerent in contrarium oiecture: tunc secundum eum procedit opin Bar. quia iunc causa finalis et mens testatoris videtur ratio esse pauptatis: quae videtur impleri etiam sivni pauperi concedatur: quod placet in simili Alex. con. cix. col. iii. super prima consultatione: vol. vii.
¶ Et dic quod executor etiam poterit eligere vnum ex suis no. late Petr. de Ancha. con. 84 in fine domina azelina / quenvideas in eo quod post distributionem vsurarum pauperibus creditores veniunt vt vsure eis restituantur in con. 306. efficax fortis.
¶ Pro eo autem quod possit suos eligere vide eundemPetr. de ancha. con. 436 in his dubiis / et Ias. in con. 18 3 rolumine. ii
¶ Et dic pauperibus i.t ecclesie / quia etiam ecclesie poterit fieri erogatio: cum appellatione pauperum veniat ecclesiac. relatum: el. ii. supra de testa. no. in simili Alex. in con. ciiii. in fine in causa. vol. iiii
¶ Per quem autem fiat distributio si per testatorem dictum no fuerit: vide eundem Alex. in con. xii. attentis verbis. vol. iii. quem vide con. ii. nume 50. vol. i.
¶ An possit antem fieri erogatio ante temporis destinationem / et de modo distribuendi pauperibus vide quae no. Do. con. xx. mihi videtur quod difficultas vbi concludit debere fieri secundum iuris communis dispositionem: et secundum voluntatem inordinatam: quia si fieret / adeo quod vnus abundaret / et alius egeret non procederet: vide glo. in. c. non satis. lxxxvi. distin. istud late prosequitur Do. con. lxiii. dubia.
¶ Quis autem sit iudex in hac causa / an episcopus licet eius promotor agat: vide que in simili tradit Domi. consilio. cxiiii. siprocurator. Probus.
¶ Theologi. Dic quod quando in materia vsurarm theologi differunt a canonistis: standum est canonistis: non theologis no. post alios Nenisa. in sil. nup. li. v. ver. limita quinto. nisi isti quod attinent / col. mihi. v. prout in simili dicitur: quod in foro canonicon- magis est inherendum opinioni canonistarum quam mero legiste Do. con. cxiiii. col. pen. si procurator
¶ Intentum placet Alex. con. i. nu. 34. vol. ii. vbi proponit. ad viramque partem et con. cvii. nu. xiiii. pro inuestigatione: vol. ii.
¶ Sed quid vsurarius dissipat bona sua ad finem vt non teneatur restituere vsuras an teneatur in foro conscientie: vide tur quod non secundum theologos secus secundum canonistas. not. Calca. in con. xlix. col. pe. Probus
¶ Cautum. In prestatione huiusmodi cautionis debent de substantia illius vocari creditores / quod videtur probari in tex. dum dicitur / vel eis absentibus etc. Et sic datus ordo qui partinet ad solennitatem sicut diximus in inuentarii confectione vbi sunt citandi creditores et legatarii: si sunt pra sentes: alias eis absentibus alii subrogantur: et huiusmodi fome omissio vitiat inuentarium: vt in auten. de hered. et falci. § illo adiecto. cum. § seq. communiuncto. §. sivero non fecerit. Istud in terminis latius comprobat Petr. de ancha. consi. 425. col. i. viso et diligenter. tangit in consi. ccccxxix. pro euidems tia dicendorum. Probus
¶ Filii. Licet quicquid acquirant filii et serui acquirant patri et domino / iuribus vulgatis / non tamen idem dicas in vxore: quia no memini legisse quod vxor quae querit: querat viro suo: licet ei seruire teneatur l. sciuit. ff. de oper. liber. vbi in officio mariti esse debet et reuerentiam praestare: vt diximus supra. in. c. statutum de rescrip. tamen quod querit sibi querit: vel ei in cuius potestate est / quia per matrimonium vel nuptias non finitur patria potestas: imo remanet in patria potestate et patri querit ac si nupta non esset l. si vxor. C. de conditioinser. no. Alex. in consi. cxxxiii. nu. iii. vere crudelis videt vol. iiii. vbi vtrunque oprobat late. Probus.
¶ Ex opera. Opere homins dicuntur fructus homina l. ii homins. et. l. fructus hois. ff. de per. seruo. ita in simili Sozi. con¬. cclxv. co. ii. quod incipit praesentis consultationis. Et dic ex opera idest actu persone: opus autem respicit ipsum factum. Bar. in l. ita stipulatus. col. vi. ff. de ver. obliga.
¶ Et dic proprie capiendo fore duplices operas / sine duas fare spens operarum: quaedam sunt officiales: alie artificiales senfabriles. officiales quippe que respiciunt personam patr ni vel alterius / vt eum associare teneantur / et seruire in mensa / et alibi et in similibus
¶ Artificiales seu fabriles sunt que vertuntur circa res silius cui debentur: prime dicuntur officiales / quia offim proprie est quod debet homo homini: glo. in l. officio. C. de nego. gest. et quia sunt personales non possunt alteri delegari. l. iiii. ff. de nouatio. Artificiales (quia reales sunt) dicuntur. delegabiles. § libertus l. si non sortem. ff. de cond. inde. vbi de his operis vide doc. et post eos do. Bascoletum in declera. arbo. diuidui et iudiuidui charta mihi. xx.
¶ De perceptione autem ratione opere vide que tradit Alex. co. lxxvii. col. ii. circa primum: vol. v. Et de societate quando vnidat operam / et alius pecuniam: vide eundem Alex. con. cxxxi. siquis veras: volu. eo. quem vide consil. cxxxiii. vere crud lis videtur: vol. iiii. vbi ponit alias species operarum videlicet operas obsequiales que praestantur ab vxore viro secundum qualitatem persone alias hic vide et quas operas teneatur vxor viro prestare. Probus.
¶ Stipulatur. Stipulatio que interponitur super aliquo contractu siue dispositione assumit eius naturam et secundum illam regulatur l. si stipulatus. ff isto titu. l. prima. §. si quis subconditione: vt lega. no. caue. ff. ibi et huic stipulationi easdem causas omnes conditiones inesse mere dicendum est l. si eum §. qui iniuriarum. ff. si quis cautio. tradit Petr. de ancha. consi. lxxvi. col. fi. per modum. Probus.
¶ Ordinario. Dic tex. hunc facere ad iurium gallicanorum intentum / in hoc quod attestationes nobilitatis graduatorum et nominatorum debent fieri in iudicio coram ordinario loci: et sicoram epo qui dicitur lociordinarius / aut coram archiepiscopo vel archipbro. Decano / Abbate / vel alio praeato / qui alias de consuetudine in spiritualibus iurisditionem obtinet secundu glo. hic et sic non coram iudice laico. licet possit dici etiam locordinarius quod comprobo: quia ius gallicanum dicitur a romano pontifice edictum vt intuenti apparet: ergo secundum ius canonicum venit interpretandum et intelligendum / per ea que no. Bald. in l. prima. col. ii. C. qui. bo. cede. poss. quod in ra ciuilia secundum leges / et iura canonica secundum cannes debent interpretari: quod latius firmat Decius consilio. clviii. col. secunda. Et pro tenui facultate mea: istud tamen non admittunt galli: quia dicunt fieri debere coram. iudice laico: intentum comprobando per ordina. Ludo. xii. artic. x. publicatis anno. 1512. firmat do. Petr. rebuff. in repe. c. postulastis. numero. clxxxii. supra de cler. ex commun. minstr. istud crederem admittendum in possessorio quod in hoc regno discutitur secundum iura et constitutiones regis. Bal. in capitu. cum venissent. numero. vi. supra de eo qui mit. in po. ses. caua rei ser. secus in petitorio quod est mere spitituale et non prophanum / vt possessorium. Et intellige coram iude ce loci ordinario videlicet regio vt testatur. d. ar. x. et in quo est natus ille de cuius nobillitate ex vtroque parente constare debet / dicit tex. in concord. in titul. de colla. in. §. cum vero. probatio¬
¶ De nobilitate ipsa vide que citat Sozinus consi. ccxlvi. eleganter vbi videtur multum iuuare intentum iurium galicanorum in probanda nobilitate / inquantum eum defectum ipsorum iurium expostulant: quia potius quis presumitur plebeius quam nobilis. Bald in l. non ignorat. C. qui accusa. non poss. probatur ratione quia in qualitatibus que non bis non insunt a natura qualitas non presumitur nisi probetur: glo. in. c. si forte. de electio. hoc lib. Docto. in capitu lo fi. supra de presumptio. et in l. si vero. §. qui pro rei. ff. qui satisda. cogan. Probus.
¶ Uicarium. Istud videtur facere ad. q. que mihi his diebus venit in facti contingentia. Pone Titius rector parrochialis. N senio confectus suam rectoriam resignauit in manibus pape: et in fauorem Meuii iuuenis nepotuli l. buntur quatuor aut quinque menses: modo moritur ille nenotulus: ego sciens hanc resignationem secretam in part bus his de ipsa rectoria obtinui per legatum de latere mhi prouideri iu crastinum mortis: Titius certioratus postede morte obtinet sibi prouideri per loci ordinarium seueit vicarium: sub dato intelligere quod vacat per mortem Menit hoc facto ad illius peruenit aures quod eum precedo in obten hiqssa ed b¬ tione prouisionis / et sic vult tacere hanc vltimam prouisionem ei dem presenti et absenti per loci ordinarium factam: et prima seuuare: cui tamen secrete renunciauit / vt praedixi. nunc queritur antenear docere quod ipse in fauorem dicti nepotuli cesserat: deco quod non suffragrante mihi confessione per eum in ipsa vltimo prouisione coram vicario et eius secretario facta: vt quia dicivacare per obitum meuii. sub quo modo sibi prouideri obtinet. Nam licet hec confessio sit extraiudicialis et parte absente facta cum tenet: vt hic tamenlatius per Do. in terminis nostris. con. ciicol. iii. pro responsione primi dubii / allegantem: innoc. in. c. dudum. supra de conuersio. comniuga. et Doc. in prohe. huius lib.
¶ De iure enim canonico confessio in absentia partis probaglo. in. c. quotiens i. q. vii. Decius con. clxiii. colum. ii. in cau.¬ sa matrimoniali
¶ Et quod ista verba enunciatiua mortis Meuii proben. intentum meum probo sic per regulam quod si verba enunciantur in instrumento / et super enunciatis funda tur intentio enunciantis: et illud enunciatum poterat esse et concurrere tempore enunciationis / et ex illis enunciatis: et fit praeiudicium enuncianti / et enuncians est talis persona que potest sibi preiudicare. Ista verba enunciatiua inducunt plenam probationem illius enunciati: ista est conclusio quae probatur per tex. in. c. si papa. §. i. ver. si autem infra. de priuileg. et ex no. in cle. i. de probatio. et in. c. fi. de succes. ab intest. tex. in l. optimam: in prin. C. de contrah. et commit. stipul. vbi expresse dicit tex. quod si enuncio in instrumento me seruum tuum pro te stipulando rem: illa verba probant me seruum tuut quo ad hunc finem vt valeat stipulatio: pro his vide Sozi. con. cclxvi. col. i. in causa que vertitur / vbi vnum in propo. sito dicit: quod verba enunciatiua probant inter easdem personas / quando in instrument o / in quo fit relatio recitatur clare et specifice tenor alterius contractus seu instrumenti: secus si relatio est dubia et imperfecta: secundum Cy. in l. cum secundum. C. de contrah. et commit. stipula. Bal. in l. i. C. de episcopis guat cler. et in l. si donatio. C. de donatio¬
¶ Pro hoc vltimo videtur facere: quod no. do. in con. cxx. col. ii. quod in facto: vbi dicit paria fore scribere extense et particulo riter per se vel se referre ad aliam certam et determinat scripturam: tex. in. c. cum venerabilis: vero quia vero. supra de exoptio. et de religio. do. constitutus: et supra de praescri. c. cum. olim ad fi nem: et ibi disputat de hac elausula haberi volumus pro ex presso.
¶ Postremo et pro intento. Io. mo. hic habeo quod lice. alias talis vicarius non posset hoc in casu pro aliis stipulari / tantum habeo alio ex capite id facere posse per regulam de qua meminit Iason in con. xli. col. pe. vol. iii. omissis quod quando interest stipulantis potest alteristipulari etiam tertio et ib li acquirere l. stipulatio ista. §. alteri. ff. de ver. obliga. Sedvicario interest vt talis iuris communis editis satisfiat quia eius pastor igitur. vide ibi per eundem Iaso. alia vrgentia quenon transcribo causa breuitatis. Probus
¶ Item tabellio. Intellige tamen vt stipulatione ius queratur. absenti quando est secuta ratificatio: alias non. Decius con. 46 numero. ii. placet / quem vide in con. cccclx. viso et imol. conxlvi. Probus.
¶ Dicas. Id firmant Archi. Io. and. et communiter alii hic quoad oblacet Lauren. rodulpho. in trac. de vsur. in. ii. parte. q. xciii. qui subdit: benefacere: quia sicut sufficit stipula. praestari petentibus vsuras recupare: ita sufficiat eorum rectori: vide do. in con. ciii. col. iii. pro responsione. Probus
¶ Seruo publico. Pro quo praesumitur. c. ad audientiam. supra de prescrip. Bal. in l. errore. col. i. C. de testa. vbi dicit quod quicquid ibi scriptum sit: praesumitur scriptum secundum voluntate eius qui rogauit: latius per decium: con. cccxv. in fine superio. ribus diebus / et hoc dummodo interuenerint requisita quo ponit Alex. con. xiiii. col. i. visis: vol. vi. vide decium. concccclxiii. nu. vii. in causa / vt praesumatur pro instrumento. Probus.
¶ i tabellione. Pro hoc habes l. ii. C. de adop. et. l. non aliter. ff. eo. et vbique glo. cum similibus: et per hanc rationem Oldra. con. lxxv. quis possit creare / suadet quod notariat ronon est dignitas: quod patet: quia libertus potest esse notare us l. fi. C. de ser. ma. reip. et tamen non potest dignitatem habere l. i. C. ad leg. iul. maiesta. imo notariatus est vile officium: ideo decurio prohibetur esse tabellio l. vniuersos. de decurio. lib. x. C. dicitur tamten iudex cartularius glo. in l. i. ff. de iudic. et habet iurisdictionem ordinariam in volentes / non tat Maria. Sozi. con. li. col. i. prestantissime doctor: vbi multa effundit de instrumento garentigionato: de quo diximus: in. c. tibi. supra de rescrip.
¶ Quomodo autem probetur notariatus seu quem fore nentarium / vide eundem Sozi. con. lxxxvi. col. i. in causa: vbi dicisufficere producere multa instrumenta quae sunt recepta: per publa¬ cum notarium: quia exillis probatur quedam communis opiuio nota riatus: istud inducit quod per plura instrumenta probantur fines iurisdictionis: intellige antiqua et non recentia: glo. in §. cum olim. supra de censibus. Bal. in l. cum aliquis. C. de iure de liber.
¶ Item vt predixi notarius dicitur iudex cartularius comprobat id quod citat Maria. Sozi. con. xciiii. col. iii prestantissimi quod sicut statur declarationi iudicis de sua in tentione l. ab executore. ff de appella. ita videtur standum declarationi notarii: facit quia in his que dependent ab animmonstatur assertioni nostre: nisi sit non verissimilis: vel contra sahabeat iuris dispositio: vt in. §. alie. inst. de actio. cum aliis ibi per eum adductis et ibi multa cumulat quando et quo notarius possit se corrigere quem videas.
¶ Et pro intento quod non requiritur probatio notariatus sn antiquis / vide eundem Sozi. con. clxxxvii. col. iiii. in contra uersia: vbi hoc conprobat auctoritatibus multorum scriben. et Areti. con. xlii. col. i. viso consilio elegantissimo: et Alex. consi. cl. in causa appel. vol. vi. vbi vnum subdit post Bal. in l. compa. rationes. C. de fide instru. quod in instrumentis de longinquo loco non ex pedit probare notarium fuisse notarium / rone difficilis probationis que multum priuilegiatur: dixi supra. in. c. ii. in ver. credo. de testib. firmat idem Alex. consi. ci. in secundo dum bio super primo dubio. vol. 7. Probus
¶ Cum fideiussoribus. Quos dare non est leue onus l. orphanotrophos ibi sine aliquo fideiussoris grauamine. C. de episcopis et cler. Maria. Sozi. con. cvii. col. ii. cor mundum. et sunt inadmissibiles qui solum vsumfructum habent: idem Sozi. con. ccx. col. fi. satis anceps.
¶ De ex tinctione obligationis ipsius fideiussoris vide eutdem Sozi. con. cclxxxiii. in i. col. in praesenti. et Alex. con. lxvi. col. i. in causa et lite. vol. vii. vbi dicit quod quando fideiussor est obligatu. ad tempus adiectum causa finiende obligationis / vt si fideiussor diecit quod pro custodia castri nolebat obligari nisi vsque ad quinquennium / quia tunc si prorogetur obligatio cum debitore principali in longius tempus: non remanebit vlterins obligatus. fideiussor l. si cum hermes. C. loca.
¶ Ude que de satisdatione dicit Alex. in con. xxxvii. visa et opportune: vol. ii. et de fideiussore soluente vturas: an repetat per eundem Alex. in con. cvii. col. penul. pro inuestigatio. ne / vol. eo. et Deci. con. cccclvi. consului alias. et consi. cccclxxxv. col. i. in quaestione. et Neapol. decisio. cxlix. nu. iiii
¶ Et attende quia aliud est fideiubere in iudicio / et aliud fideiubere in contractibus siue extraiudicialiter quia sententia lata contra principalem non meretur executionem contra fideiussorem contractus: secus contra fideiussorem de iudicato soluendo coram iudice interposita: not. Petr. de Ancharano consi. xxxv. apud intelligentes.
¶ Item habes attendere / in eo quod supra diximus de probatione notariatus / ad id quod no. Petrus de Ancharano consi. ccxiii. col. secunda pro isto patre quod publica fama et communis opinio prosunt ad probationem notariatus quando ille qui se pro taligerebat habuit priuilegium ab eo qui potestatem habuit creandi notarios quo casu inhabilitas siscipientis ab eo officium tabellionatus / non attenditur quivaleant gesta per eum propter communem errorem. no. ide Petrus de Ancharano consi. cclxxxvii. Iste B. de garnario. Alexand consi. lxxx. examinato / volumine secundo / et atius consilio. cxxxviii. opportune. volu. primo.
¶ Ubi vero nullum habuit priuilegium / tunc communis. opinio siue error non potuit eum facere notarium. c. primo. supra de cler. ex communi. ministr. et. l. priuatorum. C. de iurisdi. omn. iud.
¶ Unde concluditur quod non valent instrumenta confectea tali / vt ff. de reb. eo. qui sub tutel l. qui nec. et. l. decernimus C. de sacrosanct. eccle. ideo non sunt censenda publica instrumenta: sed priuata quibus non creditur nisi habeant trium testium subscriptionem l. scripturas. C. qui potio: in pigno habean. Et sic. infertur / quod si produxi instrumenti confectum per eum qui longo tempore exercuit officium et pars aduersa negat illum tabellionem fuisse / mihi incumbit. onus probandi / quia assero actum vel solennitatem l. actoC. de proba. vide Alexandrum consilio. xlviii. in causa et lite / volumine quinto. An presumitur rogatus qui decidit quod sic. et scripsisse instrumentum vt notarius si fecerit mtionem in instrumento de notariatu. l. fina. ff. de institu. d. ci. post. §. primo. ff. de administra. tu¬
¶ Habeo tamen resolutorie in puncto predicto quod non Cardi. consi. lxxxiiii. col. fina. dominus abbas / post Innoca in capitulo primo. supra de fide instru. et in capitulo veniens. supra de ver. signifi. quod sufficit probare quasi possessionem tabellionatus. scilicet quod fuerit habitus pro tali / et quod eius instru¬ mentis tunc confectis dabatur fides tamquam instru. public. et hoc quando agitur inter alios / secus si ageretur inter eum qui se diucit tabellionem et alium qui negat / quia tunc de tabellionatu doceri oportet.
¶ Postremo in puncto vide de assertione notarii quam facit in suis instrumentis an debeat stari / per Alex. con. vi. ponderatis. vol. iiii. Probus.
¶ Dicas. Adde pro hoc Domi. in consi. viii. in fine quidam vsurarius / vbi istud tenet et firmat. Probus.
¶ Quia frustra. Uide quae decidit per eam Petr. de Ancha. consi. cccxvi. col. ii. in causa que vertitur. Domi. in consi. cvi. supedicto dubio / et Alex. consi. xvii. nu. iii. quod exorditur ponderatis his: vol. iii. lapus allega lv. in fine. Probus.
¶ Anime vtriusque. Uide quae in simlli tradit Petr. de ancha. con. viii. col. ii. difficultas quaestionis / cui adde do. con. cxii. in fine titius: vbi dicit quod quando est dubium an contractus sivsurarius: quod potius iudex debet determinare contractum vsurarium: quam non vsurarium: quia concernitur fauor anime creditoris: quae vtilitas praefertur: in alio autem solum detrimentum busale / quod est modicum respectu alterius: iuxta dictum euamgeliiQuid prodest homini si vniuersum mundum lucretur: anie vere sue detrimentum patiatur. Et sic succedit regula de qua mominit Calca. in con. xxvi. nu. xxx. quod vbi adest periculum ane petius quis debet praesumi ligatus quam soluts. c. iuuenis / de spoet ma. c. consilium. supra de obserua. ieiunii. glo. in. c. i. d scrut. quae dicit quod vbi vertitur periculum aine / semper in deteriorem partempraesumitur ratio videtur ad praemissa: quia propter fraudes inconuincibiles vsurariorum sufficit semiplena probatio iuxta regula quae sunt difficilis probationis et c. praemissa firmat idem Calca. com. lxxiiii. in fine statuimus.
¶ Item quando agitur de facto anime de apicibus iuris et verborx formulis non est disputandum / sed secundum intentionem et gestorum verittem: notat Lapusallega. lxxi. in fi martinus. Et sicecundm simplicitatem canonicam: de qua meminit idem lappus allega. lxvii. quoddam monasterium vbi dicit: col. ii. quod in huiusmod spiritualibus non est subtiliter procedendum / sed de bona fide agendum / et animarum periculis occurrendum: tales enim cause non ex legis distinctione: se canonia equitate debitum finem sortiuntur c. literas. supra de iura. calum
¶ Uide eundem lapum allega. ii. col. iii. dicebatur in effectu: vbi dicit quod agere ad commodum ecclesie et agere nomine ecclesie. sunt idem in effectu: et diuersitas est potius in apice iuris: quam in effectu rationis: ideo sede obiiciatur aliquid incertitudine. vel contrarietate / replicari poterit de simplicitate iuris canonici / et iusticie veritate: quia quando agitur de fauore ecclesie non est locus subtilitati: idem lapus allega 77. in fine / tabellio / et allega. 89 colum. pe. in fine facium ibi subtiligatio in materia rescriptorum erit ad commune discrimen et ad imbursationem curie.
¶ Item professor iuris canonici non multum curare debet deapicibus iuris: vt ff manda l. si fideiussor. §. quidam forti in spiritualibus cauendum est de dolo. c. i. supra de restitu. spolia.
¶ Tu postremo attende ad vnum: quod si relinquitur pro male ablatis / vel pro vsuris extortis: poterit heres de tali relicto velut de vero legato falcidiam deducere nisi per testes velinstrumenta probare testa. in tantundem fuisse efficaciter obitgatum pro maie ablatis: et vsuris / firmat Alex. co. xlv. nu. xvi. habita. vol. primo. Probus.
¶ Dico. Adde id non foresimile huic quod citat Maria. Sozi. con. xciii. col. ix. circa primum / hec autem dicta sint non in puncto iuris / sed ex meo capite. Probus.
¶ Qui petat. et si non habet locum regula quam citat glo. in cle. ii. inver. annis. de religio. do. cui adde / etiam in proposito Io. mo. Alex. in con. ccxxii. nu. visa. vi. facti. vol. ii. et con. xcvi. vo. sumine. iiii. Probus.
¶ Satisdedit. Que satisdatio debet praestari coram personis in tex. nataro descriptis / si eorum copia potest haberi: casus est in. c. pastorali. § praeterea. supra de off. ord. pte il. c. quoniam. § in aliis supra vi lite non conte. et in. c. i. supra de eo. qui mitt. in posse. not. do. in simili: con. cii. col. ii. in causa vertente.
¶ Et attende ad istud satisdet / quia necesse est quod de facto satisder: quia non sufficiet quod dicat satisdabo / vel satisdare vo. o: per ea que tradit Alex. de Imol. in con. lxxxii. nu. 5. videtur prima consideratione: vol. iii. dum dicit aliud est compromittere et aliud est dicere offero me peratum facere compromissum sicut aliud est dicere: eligo et aliud est dicere: volo eligere. glo. l. in serui electione de leg. i. Et aliud vendere: et aliud est promissio de vendendo: prout probatur in l. bone fidei. ff. de eo quod cer. loco: vbi dicitur quod conductio est contractus bone fidei / sed promissio de conducendo est contractus stricti iuris / et aliud est copromissum firi / et aliud est pronunciare quod copromittatu sicut aliud est absoluere: et aliud est pronunciare absoluendum glo. et docto. in l. i. C. si aduer. liber. in verbo / admittit / ad finem. et glo. in l. fi. qui et aduers. quos / probatur in l. qui se dicit. ff. de iudic. Bar. in l. solet. ff de off. proconsul. glo. et doc. in l. fina. de integ. resti
¶ Item in proposito aliud est facere / et facere velle: pro que vide lapum allega. 53. col. iii. punctus / vbi rationem redditvt. sequitur / quia facere dicitur qui actu facit facere velle in sola voluntate. lxxxi. dist. c. non satis. c. i. et ibi no. supra de eo. qui mitin po. causa rei seruam. vnde dicimus quod non sufficit verba lis obla tio / si requiratur realis l. qui decem. §. responsum. ff. de solu. l. seruus si heredi. §. fi. ff. de sta. lib. no. doc. in l. preotor. § si quis paratus. ff. de oper. no. nunc. et in l. acceptam. C. isio titu.
¶ Et per hec est clarificata regula per Alex. citata conexi. in fi. vol. i. quod vbi est opus facto verba non sufficiunt: ratio in simili: quia vbi exigitur facti essentia: ibi destinatum non habetur pro. facto. leg. in tantum. §. finali. et. leg. sequent. et ita ibi ponderat in illa il sequenti. ff de rerum diuisio. no. Alex. im consili. xcvii. columna. iii. alias de facto: volu. iii. quem vide pro hoc con. cv. num. xix. magnifice pretor: eo. vo. et consi. clxx. volumine. ii
¶ Item etiam aliud est facere: et aliud reficere l. iii. §. reficere. ff. de itine. actuque prlua. et ibi Ange. glo. in l. i. § penul. et ibi Bal. ff. de mor. infer. Alex. con. cxc. col. i. mature. vo. ii.
¶ Et quand non requiratur realis oblatio / dic quando res non est laquidata id est statu liberationem: et l. si seruus heredi. §. fi. ff. de sta li. Ange. et alii. in l. iiii. §. ait praetor. ff. de re iud. idem Alex. in con. ccxxii. nu. xvi. visa facti. vol. ii.
¶ Ulterius pro intento Ioan. mo. hic: vide que in simili eitat de satisdatione Maria. Sozi. con. xciiii. col. ii. in causa validitatis / vbi vnum subdit / quod si non constet in cuius manibus fuerit facta / quod praesumatur facta illi ad cuius officium spectabat stipulari: et sic alicui officiali. Probus.
¶ Notorium. Idem si notum l. ea quidem. C. de accusa. et. c. euientia / eo. titu. et in l. i. ff. de integ. resti. vbi notorium non eget probatione. Et dic quod triplex est notorium notorium vnum est facti quod ita se ex hibet conspectui hom: num / quod nulla potest tersg. uersatione celari / et de isto est tex. in. c. tua nos. supra de cohacle. et mulier. et in prag. et conc. in ti. de pubi. concubina.
¶ Aliud est iuris de quo aliquis condemnatur e de hoc est tex. in l. in iudicati. ff de re iudic. et. c. fi. supra de cohab. cleric. et mulier. cum similibus.
¶ Aliud est notorium presumptum vt paternitas et filiatiol. quia semper. ff. de in ius voc. quia quod aliquis sit filius alterius non potest vere probari l. Lucius. ff. de condi. et demonstra. vide domi. Bartho. de Chasseneo / consi. primo in quinto presupposito. §. quinto presuppono¬
¶ Et quod notorium non egeat alia probatione: firmat Docius consi. cclxxxiiii. numero decimo / viso puncto: qui subdit quod in eo iudex supplere potesi / vt de consuetudine notoria. Baldus in l. prima in fine. C. vt que des. aduoc. et in l. filiusfa. §. veterani. col. fi. ff. de procura. facit quod no. Bart. in l. lege Iulia. in fine. ff. de testib. Alexand. consil. xiiii. col. prima viso processu. volu. v. Probus
¶ Non valet. Sed nunquid filius poterit contra testamentum patris hoc. proponere / illud impugnando vt tunc dicatur audiri allegans turpitudinem predecessoris sui: quia de propria non est hesitandum. Io. Mo. et ibi late dixi in conpitulo primo. supra de confessis / in hoc reperio Fely. in capitu lo / lator. col. ii. supra de re iudic. dicentem filium id posse / iuxta tex. nostrum allegat Signor. de homed. consi. xiii. quidam Bartholomeus ita concludere / Ias. tamen in l. iusiurandum. § procurator. numero xxvii. ff. de iuretur. contrarium concludit per eundem Signo. con. xiiii. quod exorditur / si que ratur an quis possit allegare: quia sicut regulariter non est licitum allegare turpitudinem propriam: ita non est licitum ullegare turpitudinem eius cuius sum heres: puta patris. probat tex. in l. filios. C. de reuocan. his qui in fraud. credito. et ibi glo. et Bar.
¶ Et dic in proposito Ioan. Mo. hic: quod manifestatio criminis requiritur facta ante mortem / quia si post nihil faceret: nen inualidaret testamentum prout prestatio cautionis post mor tem non validat: istud comprobat optime Petrus de Ancha. con. ccclxxvii. in fine. Secundo dubitatur. Probus
¶ Cum suis similibus. Facit istud pro doctrina Car. poslglo. in ver. amputet. in cle. sepe. oppo. vi. de ver. signifi. vbi dicitur quod non expedit. iura allegare vulgaria. nota Iason in l. illam. numero. xi. C. de colla. vrget in proposlue quod not. in cap. cum sit ars. supra de eta. et qual. in ver. malos. adde Antho. de Butrio in repe. c. vestra. versi. sed quera in iudex. supra de coha. cler. et mulier. Probus.
¶ De excommunicato. Uetus est querela / dicit Freder. con. 7a. in princi. de qua ibi per eum vide. Probus
¶ Deportato. Uide de nato et concepto post deportatione per Sozi. con. 275. col. viii. in causa franim. hec tamen pena de portationis prout nec damnationis in metallum non est hodio in vsu. No. Alex. con. lv. col. ii. in causa. vol. vii.
¶ Pro intento habeo glo. in. §. minor. in ver. interdictum. instide capi. diminu. quam sing. dicit Bal. in. c. l3. nu. viii. supra de ofdeleg. similis tamenglo. est in l. eius hic per Io. mo. allega. a quem attende in ver. fi. quia corrupte ponitur verbo ex heredatio: quia debet esse excommunicatio: ethec faciunt pro ipso intento Ioan. mo. hic: vt excommunicatus non possit efficere heredes / quia depotato similis est qui non potest testari¬
¶ Dic quod imo excommunicatus relegato equiparatur. glo. habes fi. in. c. pastoralis. supra de appella. quam ibi sing. dicunt imol. e5. Franc. et Fely. in. c. qualiter. el. ii. colum. xv. supra de accusa. Can¬. in. c. veniens. col. 4 eo. ti. et. c. perpendimus. col. xxii. supra de senienexcommuni.
¶ Intellige non equiparari in omnibus secundum Panor. Fran. in d. c. pastoralis: ideo testari potest et ista est communis secundum Doc. in. c. si pater. supra de testa. hoc lib. refert do. Chassa. con. i. in. v. praesupposito. nu. xvii. vbi dicit. d. glo. primo allega. reprobari a Io. Fab. Nyco. de Neapol. et Ange. in. d. e§. minor: firmat communem Io. and. in nouel. in. c. decernimus. col. ii. de senten. excommuni. hoc lib. quem refert: et sequitur Bald. in. c. intelleximus. nu. viii. supra de iudi. qui subdit ibi in fine / quod patri ab intestato succedit: sequitur Io. and. in. d. c. decernimus. Do. et Petr. et ista est verior: facit quia speciale est in ex communicato propter heresim / vt testari non possit. c. excomicamus. el. i. in. §. credentes nec heres fieri: vt ibi. Ergo in contrarium est ius commune: in aliis in l. i. in fi. ff. ad municipa.
¶ Unde de hoc latius per Iaco. de bello visu: in autem. de sactis. episcopis. §. omnibus: facit contra praedictas glo. id quod citat Bal. in repeti l. i. col. x. C. de sacrosanct. eccle. quod excommunicatio est genus pene distinctum a deportatione et relegatione
¶ Et continuando ea quae supra proxime diximus de excommunicato propter heresim vt non possit testari: dic idem de excommunicato: qui cussit vel cepit cardinalem / aut auxilium vel consilium praestititquoniam talis est intestabilis actiue: et passiue. textus est in. c. felicis. de penis. hoc libro
¶ Fallit equidem in monacho: cui papa dedit licentiam test di qui si excommunicatus sit testari non poterit: ne in eodem subiecto videantur concurrere duo specialia l. i. et ibi scrib. C. de dotis promissio. ita tenet Bal. in. d. c. intelleximus / nu. xii. vbi dicita quod talis monachus est similis militi misso ignominie causa qui non potest testari secundum priuilegium militum l. testamenta eorum ff. de testa. mili. refert et sequitur Fely. in. c. ad probandum. sub. nu. i. supra de re iudic.
¶ Fallit etiam in excommunicato pro crimine quod tollit testament factionem: sicut si esset excommunicatus pro manifesta vsura: vt in tex. nostro firmat Bal. in l. i. col. ii. C. de secund. nur.
¶ Preterea fallit in illo qui insordet id est per annum in excommunicatione animo indurato permanet / cum ille censeatur male de fide sentire et habeatur tanquam hereticus: quia per obstinationem fecit confessionem in antro: et spelunca diaboli: cuius est seruus efifectus. Bald. in loco statim allegando dico latius in. c. fina. de senten. ex communicationis.
¶ Habeo etiam excipere a communi anathematizatos id est solam niter excommunicatos: de quibs per Panor. et alios in. c. i. supra de iudic. Nam eos omnino dicimus intestabiles / testis est Bald in l. iii. circa finem. C. si pendem. appel. mors inter. Nam talia excommunicatio (vocata anathema) est horrida excommunicatio: que apud Cyros vocatur maranatha: quod est verbum late snino importans.
¶ Et si queras an deportatus possit heres in stitui. Uide Alex. in con. xxvi. circa primum dubium: vol. i. vbi dicit fore communem quod non: secus in bannito: vt ibi late videre licet. Probus.
¶ Efficaciter. Habet tamen excommunicatus ius retentionis prout dixi in. c. fi. ver. Et dic ad cuiuscumque petentis. supra de consti. de quo iure: vide Sozi. con. clxxx. diligenter. Probus
¶ Nec codicillos. Adde videndum quod in donatione cam motis / Phuns Fran. in rub. de testa. col. xiiii. ver. Tertio quaeritur id in donatione causa mortis. supra hoc lib. post Do. hic moue. dubium et decidit quod cum tex. noster emanauerit in fauorem anme: satis videtur dicendum indistincte locum habere in donatione causa mortis identitate rationis
¶ Et quia fauore anime fit extensio legis correcte: etiam ex identitate rationis. Bar. in. auten. sacramenta. C. si aduer. venditio. prius tamen ponit distinctionem quam tangit hic do. quae vter ali qualiter persuadere: videlicet: quod si donatio ipsa fiat in testamento et codicillis: habebit locum tex. noster cum tunc sipiat naturam vltime voluntatis. Si vero fiat separatim et de per se secus cum accedat ad naturam contractus: et hoc nisi fier ret de omnibus bonis vel maiori parte / quia tunc praesumere tur facta in fraudem sic non valeret: prout notatur in l. omna §. lucius. ff. que in frau. credito. hanc distinctionem sequitur Panor. co. xl. in fi. primi dubii. nu. iii. quod exorditur factum in effectu: vol. ii. cui distinctioni debere astipulari: moueo. pluribus rationibus. Et melius quod siue fiat donatio ipsa in contractu separato siue in testamento vel codicillis / vel alias quoquomodo prohibita videtur donatio causa mortis per vsurarium manifestum fieri / nisi satisfaciat decisioni tex. nostri. Primo quia sicut initestamentis et codicillis habet locum ius accrescendi. no. in l. re coniuncti. de lega. iii. ita et in donationi causa mortis: probat tex. in l. si mihi et tibi. ff. de ver. obliga. Petrus de Ancha. con. 384. dubium / allegat l. i. § hec autecirca finem. C. de cadu. tol. non tamen regulariter in contractibus l. si mihi et titio. ff. de ver. obliga. quod tamen limita vt per Iaso. in con. i. col. v. vol. iii. ver. tertium principale.
¶ Secundo in donatione causa mortis transfertur dominium sine traditione. tex. est in l. ii. ff. de publi. in rem actio. quem ad hoc reputat sing. Ange. in. §. i. de dona. in fi. insti. secus in contractibus l. traditionibus. C. de pact.
¶ Tertio prohibitus testari ratione defectus consensus vt detur prohibitus donare causa mortis l. distractis. C. qui testa. face. possunt. idem si ratione etatis in l. i. in princi. ff. de tutel. et ratio. distra. de quo per scrib. in l. ii. de lega. primo Maria. Sozi. con. cxii. col. ii. multum habunde
¶ Quarto. conditio impossibilis apposita in donatione causamortis vitiatur: et non vitiat / tex. singula. in l. qui sub conditione § hoc edictum. ff de conditio. institu. secus in contractibus quia votiat et non vitiatur l. non solum. et l. impossibilis. ff. de ver. obli.
¶ Quinto quia licet danatio inter viuos sit stricti iuris l. eum qui. ff de donatio. tamen donatio causa mortis est bonefidei l. seya. ff. de dona. causa mortis
¶ Sexto. quod licet sim pliciter permutatur donatio causa motis / tamen donatio no intelligitur permissa nisi de ipsa fiaspecialis mentio / tex. est quem alibi nescit Bal. ibi in l. filiusfa. ff de dona.
¶ Postremo / licet iuramentum adulti non sicnecessarium in donatione causa mortis / est tamen necessarium in contractibus. ita firmat Bald. in. c. hac edictali in. §. item sacramenta puberum / in titulo de pace iura. fir. allegat quod habetur in l. Aurelio. §. Gaius. ff. de liber. lega¬
¶ Ex quibus et aliis que colligere esset plus laboriosum / quae subtile resultat maximam fore discrepantiam inter contra ctus et donationem causa mortis: et eam conuenire potius vltime voluntati quam contractui: ideo in ea tex. nostrum lo. cum habere / et merito vt fraus euitetur / ad quam tollenda. etiam in materia odiosa lata fit interpretatio / probat glos. hic in verb. aliter facta / quam scriben. vbique approbant / ad idem glo. in verb. eligatur. in cle. prima / de elect. facit text in capitulo. si ciuitas. de sententia excommunica. hoc lib. l. prima. §. pecuniam. ff. de calumniato l. sed Iulianus. in prin. et. §. mutui. ff. ad Macedo
¶ His tantum suadentibus et aliis videtur vrgentioribus rationibus in contrarium dicendum. Primo habeo quod licefiliusfa. non possit testari etiam cum consensu patris l. illa institutio. ff. de hered. instit. alias esset captatoria voluntas l. captatorias. eo titu. tamen potest donare causa mortis: si cut contrahere. in l. thais. § primo. ff. de dona. caus. mor.
¶ Secundo: quia donatio causa mortis si fiat coram rogat to notario / vel donatorio presente / vt fieri solt / multum fiu matur / primo casu proprie dicitur contractus / et agitur ex contractu stipulationis: Bar. in l. prima. in fine. ff. de dona. causa mor. glo. et ibi Bar. in l. secunda. ff. de dote prelega. (que glo. reputatur singu. secundum Iasonem in. d. l. ii. de lega i quod donatio causa mortis plus sumit de natura contractus quam vltime voluntatis /
¶ Firmat intentum Petrus de Ancharano con. ccclxxxiiii. dubium in ista questione: dum concludit / quod quando donatio. causa mortis est facta presenti reputatur contractus Et statutum quod loquitur de contractu / habet locum in tali donatione causa mortis / et tali casu donatio causa mor tis que fuit facta perstipulationem / non requirit additinem hereditatis / que in legatis requiritur. Bald. in l. et s mortis. in prin. C. ad leg. falcio.
¶ Et pro tali donatione non competit ypothecaria que datur pro legatis. Alex. in d. l. ii. col. iii. de lega. primo.
¶ Et sic omnibus attentis magis participat de contractu quam vltima voluntate / merito succedit regula quod natura com positi siue mixti: est accedere ad naturam eius de quo magis participat l. queritur ff. de statu. homi. Sed hec donatio plus participat de contractu. d. glo. in l. ii. de dote praelega.
¶ Ex: quibus omnibus datur intelligi quod de donatione causa mortis facta per stipulationem / idem iudicatur quod de contractu. quod licet sit facta in testamento per hoc natura contractus non alteratur / quia etiam contractus potest fieri in testamen to: glo. Bar. et alii in d. l. heredes palam. § fi ff. de testa. idem Bar. in l. cum quis decedens. §. codicillis de lega. iii. lapus alleg. xci. ver. Si enim pictas simulatur / quae sumit exordium: in primis videndum est. Antho. de Butr. con. xxi. in prin. viso pumcto et quaesito / et hec est communis scriben. sententia / dicit roma. co. clxxi. sub nu. vi. pro decisione: et talis contractus factus intestamento retinet naturam contractus. et de ipo tanquam de contractu simpliciter debet iudicari. Ideo non potest reuocari Arety. et aliiin. d. l. heres palam. ratio dicit Bar. in d. §. codicillis quia in contractibus non est locus penitentie l. sicut. C. de actio. et obliga. et l. in commodato. §. sicut. ff. commoda
¶ Pro praemissis attende ad ea quae citat Alex. in co. xlv. col. ii. habita: volu. i. vbi tractat de confessione mariti testam. et confitentis dotis receptionem: et concludit illam fore irreuocabilem: ac si inter viuos facta esset: quod late comprobat.
¶ Item talis contractus in testamento factus duobus testibus pot probari. no. Imol. ambo. in l. nemo: de lega. pr¬
¶ Et per hec sit intentum nostrum conprobatum contra Do. Franc. et sequaces: vt indistincte manifestus vsurarius possit facere donationem causa mortis: non obseruata solemnitate de qua in tex. qui non comprehendit nisi testamenta et vltimas volunta tes vt patet hic in fi. et ita tenet Bal. in l. executorem. col. 3 versi. modo vidi dubitari. C. de execu. rei iudic. quem sequiumDecius. con. cxcvi. in casu proposito. Probus.
¶ Donare causa / mortis. Adde que late dicit de donatione causa mortis ias. in con. v. vol. iii. et con. seq. Probus
¶ Cauit. Idonee. vt supra dicit Io. mo. hic cuius doctrinam a iura allegata per eum dicas pati fallentiam: quia vbi hoc exprimeretur in materia in qua non essetinecessaria cautio cum fideiussoribus: intelligeretur sine fide iussoribus: propter ratio nem subiecte materie. Antho. de Butrio. in. c. fi. supra de restispolia. tradit et sequitur Alex. consi. xxxv. nu. x. viso processu. vol. iiii. quod nota perpetuo
¶ Facit in simili alia iheorica iuris quam citat idem Alex. con. 36 nu. viii. viso themate. vol. iiii. quod verbaprcecisa recipiunt in terpretationem et suppletionem ex natura et qualitate rei supqua proferuntur l. iii. §. si quis heredi. ff. de statu liber l. si in diem: in prin. vbi Bar. et alii. ff. de condi. et demo. et si aliter moteria non disponat debet fieri idonee id est cum fideussoribus: quod sunt soluendo / et de facili conueniri / et in bonis discuti possunt pro quo habeo quaetradit Bal. in l. fina. §. sed si cum seio. ff. sicer. peta. vbi quaerit. Pone scholaris de alemania studens perusii dedit fideiussorem / et iste scholaris in proprio domicilio est idoneus et soluendo: sed perusii vbi iudicium agitur nihil habet / an absque eo quod alia fiat excussio in bonis alibi sitis postsit fideiussor conueniri. dicit quod Iaco. de aret. tenet fieri de bere excussionem quia vbicumque habeat bona / dicitur esse soluendo propterea prius debet fieri missio. in bonis vbicunque sit is anequam pr ueniatur ad fideiussores: vel pignorum possessores: arg. l. cum vnus. §. penul. ff. de bo. auct. iud. possid. et l. properandum. §. silautem reus. C. de iudici. Sed Bal. dicit hoc dictum debere intelligi quando facilis est exactio / quia non diceretur reus idoneus propter difficultatem conueniendi. l. ii. in prin ff. qui satisd. cog. istud placet Alex. moto aliis fundamentis in consi. lxxxiiii. col. fina. in causa: volu. iii. vide Iaso. in consi. cxxviii. colum ii. volu. iii. in causa et lite: in con. xli. col. ii. eo. vol. vbi ait quod res difficilis recuperationis habetur. perinde ac si esset perempta. Bal. in l. fin. ad fi. ff. de nego. gest.