Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio S. Tham. I. p. q.Io. art. I.

CIRCA primum ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt rationem aeternitatis consistere in apprehensione vniformitatis eius, quod omnino est extra motum, sicut ratio temporis consistit in apprehensione difformitatis motus secundum prius, & posterius, cum nihil aliud sit tempus, quam numerus motus, scilicet prius, & posterius, & est vlterius aduertendum, quod sicut apprehensio temporis causatur in no bis, eo, quod apprehendimus fluxum ipsius nunc, ita apprehensio aeternitatis, inquantum apprehendimus nunc stans, vnde nunc stans causat aeternitatem.

Sed haec opinio stare non potest, quo ad tria, quae ponit.

Primum quidem, quod ait, aeternitatem consistere in apprehensione vniformitatis eius, quod omnino est extra motum. sicut enim se habet tempus ad difformitatem motus, sic se habet aeternitas ad vniformitatem eorum, quae sunt extra mo tum, sed ratio temporis non consistit in difformi tate ipsius motus, sed in mora difformitatis. ergo nec ratio aeternitatis consistit in vniformitate eorum, quae sunt extra motum, nec in apprehensione vniformitatis, sed in apprehensione mo rae istius vniformitatis.

Praeterea: Ratio aeternitatis non consistit inopposito motus, sed vniformitas opponitur varietati motus. non ergo consistit aeternitas in vniformitate, sed magis in mora vniformitatis, sicut & tempus non consistebat in difformitatemotus, sed in mora difformitatis.

Praeterea: Ratio mensurae non consistit in ratione mensurati, sed vniformitas est illud, quod mensuratur per aeternitatem. ergo ratio aeternitatis non consistit in vniformitate, sed in duratione, & mora ipsius.

Praeterea: Sicut se habet tempus ad motus va rietatem, sic aeternitas ad Dei immutabilitatem, sed ratio temporis consistit in numeratione mo tus secundum prius, & posterius, quod nihil aliud est, q́ motum summare, vt ita dici liceat. sicut enim numerus est summa permanentium, cum dicitur decem, vel mille, sic tempus est summa successiuorum, vnde cum summatur motus, tunc causatur tempus, quod nil aliud est, quam summa motus secundum prius, & posterius. ergo sic se habebit aeternitas ad vnifor mitatem nei, quod non erit ipsa vniformitas, sed summa durationis, & morae ipsius.

Praeterea: Vniformitas, & incommutabilitas idem sunt, sed ratio aeternitatis non consistit for maliter in apprehensione incommutabilitatis. aliud enim attributum est incommutabilitas, & aliud aeternitas. ergo non consistit ratio aeternitatis in apprehensione vniformitatis.

Secundum vero, in quo stare non potest, est, quia dicit, quod in Deo est nunc stans, causans aeternitatem secundum nostram apprehensionem. nunc enim nullo modo potest Deo attribui secundum verum intellectum. quod enim abstrahira tota linea successionis, abstrahit a nūc, quia nunt non inuenitur extra successionem. sicut e- nim indiuisibile positionis, quod est punctus, non inuenitur extra lineam permanentem, sic indiui sibile durationis, quod est nunc, non inuenitur extra decursum successionis, cuius ratioest, quia indiuisibile positionis non potest imaginari per modum cuiusdam solitarij, sed per modum termini lineae, & ideo punctus diuisio appellatur, & consimiliter imaginari non potest indiuisibile durationis, nisi vt terminus decursus duratiui, qui est succeslio. sed constat, quod Deus abstrahit ab omni succeslione. ergo absrahit ab omni nunc.

Et si dicatur, quod verum est nunc temporis non esse in Deo, non tamen est verum de nunc aeternitatis, non valet hoc, quod probatum est, quod de formali ratione ipsius nunc, inquantum nunc est, quod sit terminus durationis, & decur sus successiui, & tollere a nunc hanc rationem, est tollere, ne sit nunc.

Praeterea: Sic se habet nunc ad Deum, sicut instans, & iam, & modo, & similia aequipollentia ipsi nunc, sed constat, quod instans, & iam, & modo non habent locum in Deo. non potest enim intelligi instans circa aliquid, cui nihil instat, aut adest, aut accidit, quoniam instans dicitur ab instando, & hoc modo concipitur. ergo nunc non potest attribui Deo.

Praeterea: Illud, quod sua formali ratione non est aliud, quam accessus, non potest poni in Deo, cui nihil accedit de nouo, sed nunc concipi non potest, nisi per modum accessus. est enim illud, quo mutatum esse instat, accedit, & adest, vnde nullus potest concipere nunc, nisi per modum cu iusdam accedentis, & instantis, & quod habet adesse. ergo impossibile est, quod attribuatur neo.

Praeterea: Nunc, & tunc dicuntur adinuicem. vbicumque enim est nunc, ibi est tunc, & olim quod apparet, quod sicut hic, & ibi sunt differentiae positionis, ita nunc, & tunc sunt differentiae durationis: impossibile est enim reperire hic, sine ibi, & alibi. ideo enim vna pars lineae est hic, quia alia est ibi, & alia ibi, quod si omnia essent adnihilata praeter vnam lineam, tota linea non posset assignari alicubi, quia non posset aliquid aliud, quod alibi poneretur, sed cum ponitur infra caelum, tunc potest alicubi assignari, quia sunt alia, quae habent alibi esse; vnde totus mundus non habet, vbi assignetur, nec potest aliquis intellectus dicere, mundus est hic, quod non est aliquid habens esse alibi, respectu cuius mundus dicatur hic esse, consimiliter intelligendum est de nunc, quia nil est nunc secundum propriam rationem, nisi in ordine ad tunc: sed constat, quod Deus non habet tunc, quia nihil est ibi praeteritum. ergo nec in Deo erit ratio ipsius nunc.

Praeterea: Idem est nunc, & tunc dictu, quod prius, & posterius: sed in Deo non est posterius aliquid. ergo in Deo non est nunc secundum suam rationem.

Nec valet, quod aliqui consucuerunt dicere, quod duplex est nunc, vnum partiale, quod dicitur respectu tunc, & illud est nunc temporis, quod nullo modo est in Deo; & aliud totale, & permanens, quod est nunc aeternitatis, & potest poni tale in Deo: siquidem hoc non valet. est enim similis distinctio, ac si diceretur, quod est duplex Filius, vnus, qui relatiue dicitur ad Patrem, & alius, qui dicitur absolute sine habitudine ad Pa trem. nec enim ex sua formali ratione idem est, quod instans, & accedens: & ideo nouitatem importat, & dicitur relatiue ad tunc, sicut dictum est de ibi, & hic, qui relatiue dicuntur in positione, & situ.

Tertium quoque, in quo stare non potest, hoc est, quod dicit, nunc posse concipi per modum stantis, & permanentis, & ita nunc stans causare aeternitatem. illud enim, quod de ratione sua consistit in quodam accedere, instare, & adesse, non potest apprehendi per modum permanentis, nisi accedere, & adesse, & instare concipi possit per modum permanentis, quod est impossibile; contractoria namque sunt, sed probatum est, quod conceptus ipsius nunc consistit in quodam adesse, & instare, atque accedere. ergo non potest con cipi per modum stantis, aut permanentis. Praeterea: Illud non potest concipi per modum permanentis, quod non potest bis demonstrari ab aliquo imaginante, sed nullus, qui apprehendat nunc, potest ipsum bis per imaginationemsignificare, aut demonstrare. postquam enim ip sum semel demonstrauit, si redeat iterum, iam transiuit in tunc, & hoc est, quod dicit Philosophus 4. Physic. vbi dicit Commentator, quod instans non potest bis demonstrari, adeo quod instans demonstratum secundo est aliud ab eo, quod demonstrabatur primo, & sequitur, quod non est possibile idem instans demonstrari bis, nisi fuerimus imaginati, quod fuerit, sicut pictus, & reprehendit ibidem Themistium ex hoc, vnde expressa mens est Philosophi secundum expositionem Commentatoris, quod impossibile sit nunc, vel instans imaginari per modum stantis. ergo nunc stans nil potest causare, sicut nec albedo nigra, nec calor frigidus, & si dicatur, quod ipsi loquuntur de nunc temporis, dicendum, quod ipsi loquuntur de quidditatiua ratione ipsius, secundum quam apparet, quod dictum est. Et in hoc primus Articulus finitur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quid dicendum iuxta illud, quod videtur, & primo quod aeternitas non est duratio formaliter.

CIRCA secundum autem considerandum, quod ratio aeternitatis colligi potest ex tri bus propositionibus.

Prima quidem, quod non est duratio formaliter, secundo nihil est duratio formaliter, nisi tem pus, aut terminus temporis, quod est nunc, vel instans, hoc autem potest multipliciter declarari, omnis duratio durationi alteri comparata, vel est maior, vel minor, vel aequalis, quod patet ex durantibus. acceptis enim quibuscumque, quae durant, necesse est, quod vel durent aequaliter, vel vnum plus altero, sed nulla duratio potest esse maior, vel minor, nisi consistat in quadam suc cessione secundum prius & posterius, quare enim durabit aliquid plus, quam aliud durauit, non est, nisi quia fuit ante, & prius, vel quia erit posterius, nec exclusa ratione prioris, & posterioris potest concipi de aliquo, quod durauit plus, vel minus aliquo alio, constat autem, quod prius, & posterius sunt de ratione temporis. ergo nulla est formaliter duratio, nisi tempus.

Praeterea: Omnis duratio intelligitur per modum cuiusdam morae, & distensionis. aut ergo talis distensio, & mora apprehenditur secundum ante, & post, aut secundum quandam simultatem, & permanentiam, sed non secundum quandam simultatem, quia quantumcumque esset maior distensio, non esset maior duratio, cum simul esset tota distensio. relinquitur ergo, quod omnis mora, & distensio duratiua apprehendatur secun dum ante, & post, & ita per modum cuiusdam successiui, & temporis.

Praeterea: Omnis duratio habet formaliter, vnde possit dici tanta, vel tanta, quaeritur enim de omni durante, quantum durauit, aut quantum durabit; sed constat, quod non est quantitas, nec tantitas, nisi sit ibi aliqua multitudo, & pluralitas, nec quaelibet multitudo, quia non pormanen tium, sed sibi inuicem succedentium secundum ante, & post, vnde patet ex terminis, quod appre hendens aliquid plus durasse, apprehendit, quod habuit plus de priori, & postetiori, nec etiampotest concipi de Deo, quod plus durauit, quam mundus, nisi quia concipitur fuisse ante, vel post, & habuisse plus de priori. ergo impossibile est, durationem formalem esse aliquid, nisi tempus.

Praeterea: Sicut se habet extensio permanens ad lineam, sic extensio successiua ad tempus, sed impossibile est imaginari extensionem permanentem, quin linea apprehendatur. non est enim aliud linea, quam extensio permansiua; ergo nec successiua distensio est aliquid, nisi tempus. constat autem, quod omnis duratio, & omnis mora est quidam decursus secundum ante, & post, vnde quidquid imaginamur plus durasse, imaginamur prius fuisse. ergo nihil est duratio formaliter, nisi tempus.

Quod aeternitas, prout se tenet ex parte Dei, non estt formaliter duratio, sed vis, qua Deus attingit omnem durationem possibilem.

SECVNDA vero propositio est, quod aeternitas, prout se tenet ex parte Dei non est du ratio formaliter, sed illud, quo Deus attingit om ne tempus, siue omnem durationem imaginabilem, ita quod nulla potest apprehendi duratio, nec in ante, nec in post, quin Deus semper assistat, sicut enim se habet immensitas ad Deum in ordine ad locum, sic se habet aeternitas in ordine ad durationem, sed immensitas non ponit in Deo aliquam magnitudinem permansiuam, aut aliquam extensionem, sed tantummodo dicit vim, qua Deus omnem locum attingit absque sui extensione. ergo aeternitas non dicit allquam durationem, aut moram Diuini esse formaliter, sed vim, qua Deus attingit omnem durationem imaginari possibilem absque successione, & successiua distensione.

Praeterea: Omne illud, quod est duratio formaliter, includit prius, & posterius, & successionem, sicut probatum est, sed prius, & posterius. non est in Deo, licet sit vis in eo, qua omneprius attingit, & omne posterius, ita vt nullum prius, aut posterius imaginari possit, quin Dema consistat, vel quin illud Deo assistat. ergo aeternitas non est duratio, prout se tenet ex parte Dei, sed vis, qua Deus omnem durationem attingit.

Praeterea: Dictum est supra, quod attributa dicunt Diuinam essentiam formaliter cum certo connotato constat autem, quod aeternitas est vnum de attributis. ergo importabat Diuinam essentiam, prout virtute eius, non virtute aliqua addita attingit Deus omne tempus, quod imaginari potest.

Est autem hic considerandum, quod mens ap prehendens Deum aeternum, non concipit circa Deum aliquam moram, aut durationem, quam sibi formaliter attribuat, alioquin imaginaretur Deum subiectum prioris, & posterioris, & per consequens temporis, quod esse non potest, si imaginatur moram, & durationem absque terminis, cui Deus virtute sua coexistit, sicut qui con cipit Deum immensum, non debet imaginari distensionem aliquam circa eum, aut magnitudinem permansiuam, sed debet apprehendere vim in Deo, qua omni magnitudine, & loco imagina ri possibili coassistit: haec autem vis non est aliud, quam Deitas ipsa. secundum hoc ergo accipien dus est Deus aeternus, non quia apprehendatur aliqua mora, aut duratio circa ipsum, sed quia vim habet, qua de necessitate attingit omnem imaginabilem durationem, & moram, vnde tem pus, quod imaginatur absque fine, & principio, dicitur aeternitas formaliter, eo modo, quo Philosophus probat mundum ab aeterno esse: Deus autem dicitur aeternus, quia illi coexistit.

Huic tamen obuiare videtur, quod omnis permanentia videtur mora aliqua mensurari, & similiter esse non potest intelligi absque duratione, vt dictum est supra. sed Deus verissime manet, & est, siue existit. ergo habet formaliter permanere, & existentiae suae moram, quae cum non habeat principium, nec finem, erit aeternitas, & ita aeternitas est formaliter duratio apprehensa cir ca esse Diuinum.

Praeterea: Impossibile est, quod aliquid durationi coexistat, nisi duret formaliter. coexistere enim durationi es habere durationem simultaneam: simultas autem durationis exigit ex vtra que parte durans. est enim relatio fundata super duabus relationibus, sicut aequalitas est vnitas duarum quantitatum, sed iam dictum est, quod Deus attingit omnem durationem imaginari possibilem. ergo in scipso formaliter durat.

Praeterea: Duratio non videtur aliud, quam summa permanentia, summare videlicet, quamdiu res permansit; sed permanentia rei vniformiter se habentis, ita potest summari, sicut & permanentia, seu mora motus, vnde potest apprehendi, quandiu Michael in eodem statu permansit, sicut & quamdiu motus caeli durauit. ergocirca rem inuariabiliter existentem potest ap prehendi duratio formaliter.

Sed his non obstantibus, dicendum est illud, quod prius. omnis enim duratio in apprehensione consistit, cum non sit alind, quam quaedam nu meratio, & computatio secundum prius, & posterius, seu quaedam distensio morae, qua mens colligit, vt Philosophus docet. impossibile est ergo, quod mens durationem aliquam apprehendat, nisi per modum distensionis in ante, vel in post: hoc autem est expresse tempus. omne ergo, quod formaliter duratio est, tempus est, sicut manifeste apparet ei, qui concipit terminos, propter quod nec aeternitas, nec aeuiternitas duratio formaliter dici potest, nisi quatenus intellectus fingens tempus apprehendit, quod Deus omni parti temporis coexstit, quantumcumque imaginetur infi nitum a parte ante, vel a parte post.

Est tamen intelligendum, quod haec coexisten tia potest intelligi esse duarum quantitatum, ita vt vtraque quantitas cadat sub imaginatione, & sic caelum, & omnia corruptibilia corpora sunt in tempore, nec quaedam per continentiam, sed per coexistentiam, vel potest intelligi esse duarum realitatum, & sic abstrahitur ab omni quantitate per intellectum ex parte alterius extremi, non ex parte ipsius temporis, & hoc modo Deus dicitur attingere omne tempus per coexistentiam abstrahentem a quantitate ex parte ipsius Dei; vnde dicit Commentator, quod corpora caelestia, licet non sint in tempore, secuudum quod tempus non continet ea, tamen sunt existentia cum tempore, scilicet quod esse eorum est in mo tu, & eoexistens cum esse temporis coexistentia quantitatis cum quantitate. Res vero separatae non habent continentiam nec coexistentiam cum esse temporis. Hoc ille; vnde secundum intentio nem Philosophi, & suam, non solum Deus, immo omnia separata abstrahunt a duratione, & dicum tur aeterna propter vim attingendi omnem durationem imaginari possibilem; secundum fidem vero, & veritatem omnimodam solum Deus ha bet huiusmodi virtutem; omnia vero alia, sicut & corpora caelestia sunt in tempore, coexistentia quantitatis cum quantitate, quoniam esse tam caelorum, quam animarum, quam Angelorum est in quadam manutenentia, siue hoc fiat per aliam actionem, quae appelletur conseruatio, siue per continuationem primi influxus, vnde esse omnium illorum dependet a quadam continuatione, propter quod coexistunt tempori coexistentia quantitatis: solus autem Deus est simpliciter extra tempus, inquantum esse eius non continuatur, vnde non coexistit partibus temporis coexistentia quantitatis; reliqua vero entia generabilia, & corruptibilia sunt in tempore per continentiam, inquantum sunt in esse transmutabili, per hoc, quod subsunt motui caelesti, & ideo, & subsunt tempori, & continentur ab ipso, vnde tempus est causa corruptionis in eis, & excedit ea per modum continentis. sic ergo colligi potest triplex habitudo entium respectu durationis.

Prima quidem corruptibilium, quae sunt in tempore per quandam subiacentiam. subiacent enim tempori, & continentur ab eo.

Secunda vero incorruptibilium spirituum, & corporum, quae sunt in tempore per quandam assistentiam, inquantum esse eorum in quadam continuatione existit, non tamen subsunt tempori, quia nec corrumpuntur, nec transmutantur in eo, nec etiam continentur a tempore, immo sibi aequantur. inceperunt enim cum tempore, saltem caeli, & separatae intelligentiae.

Tertia quoque est solius Dei, qui est extra om nem durationem, & aspicit eam per quandam praesidentiam. praesidet enim cuilibet parti tem- poris, & durationis imaginabilis in ante, & post in infinitum, eo modo, quo praesidet omni alteri creaturae, vnde magis proprie dicitur aeternitas, vel dici potest quaedam vis, qua Deus omni parti durationis p̃sidet, & omnis sibi subiacet, quam, quod dicatur vis, qua Deus omni parti temporis coexistit, hic notatur quaedam coaequatio, & relatio aequalitatis, secundum quam videtur Deus referri ad tempus, ibi non notatur praeeminentia, secundum quam tempus subiacet Deo, & refertur ad ipsum, vt ita sit ex parte creaturae relatio, & sola denominatio ex parte Dei.

Praemissae vero instantiae non procedunt. Prima siquidem non, quoniam nulla permanentia potest mensurari secundum durationem ex apprehensione solius permanentis, ideo necesse est, decursum aliquem successiuum mente apprehen di, sub quo talis permanentia sit, & sic mensurantur omnia transmutabilia, velcum quo sit permanenita per modum cuiusdam coexistentiae, & simultatis, & ita caelum, & intelligentiae, quoad sui permanentiam mensurantur, vel super quam sit permanentia, & sic dicitur mensurari esse Diuinum, se cun dum nostram considerationem. vnde uullo modo non apprehenso tempore, potest aliqua res mensurari duratiue.

Et per idem patet ad secundam, quia non proprie dicitur Deus durationi coexistere, ne apprehenda tur ratio simultatis, sed dicitur tempori praesidere, vt concipiatur relatio, & subiectio ex parte temporis.

Per idem patet etiam ad tertiam. nulla enim entitas potest summari duratiue, nisi apprehen sopriori, & posteriori.

Quod omnia, quae de aeternitate dicuntur, referuntur ad ea, quae dicta sunt.

TERTIA quoque propositio est, quod dicta de aeternitate habent referri ad istum intellectum. Dionys. vero de diuinis nomini. exponit, quare Deus dicitur Rex seculoram, & dicit, quod pater fecit esse tempora, & aeuum existentium. Deus enim non quodammodo est existens, sed simpliciter, & incircumscripte totum in se ipso esse acce pit, & praeaccepit, propter quod dicitur Rex saeculorum. est enim totius esse, & entis substitutus. vnde ipse est aeuum aeuorum, qui est ante saecula: omne quidem aeuum, & tempus ex ipso est, & omnis seculi, ac temporis est praeexistens princi pium, & causa. Haec Dionys. vnde patet, quare dicitur Rex seculorum Deus, & ante secula, & aeuum aeuorum. Dicitur enim non per continentiam, quasi contineatur ab aliqua duratione, sed per praesidentiam, quia omne tempus ab ipso causatur. Idem quoque Dionys. dicit, quod Deus vocatur antiquus dierum propter hoc, quod intransmutabilis secundum omnem motum existens aeui, & temporis, & dierum est causa, & in fine capituli dicit, quod Deum, sicut aeuum, & sicut tem pus laudare conuenit, sicut temporis, & aeui causam. est enim super aeuum, & regnum ipsius, regnum omnium seculorum. Haec illae. Ex quo appa ret, qualiter durationes dicuntur de Deo. non enim, nisi quia praesidet, sicut causa omnis durationis, eodem autem capitulo assignans proprietates aeterni dicit, quod proprietates est antiquum, inuariabile, totum secundum totum metiri, quod ergo dicit inuariabile, referri debet ad vim Deitatis, per quam Deus omne tempus attingit. quod autem addit antiquum, referri debet ad durationem imaginabilem infinitam in ante; quod vero adiungitur totum secundum totum metiri, refer ri habet ad praesidentiam, & causalem attingentiam, qua Deus metiri dicitur totam durationem imaginabilem, non secundum aliquam partem finitam, immo secundum totalem infinitam, ac si apertius diceretur, aeternitas est quaedam inuariabilis vis, qua Deus omnem antiquitatatem secundum suam totalitatem metitur, causatiuevero praesidendo attingit; Boetius autem de con solatione dicit, quod aeternitas est interminabilis vitae tota simul, & perfecta possessio, vt simultas referatur ad vim, interminabilitas vero vitae ad durationem imaginabilem absque terminis, quam Deus sua viuacitate attingit.

Sic ergo patet, quid sit aeternitas. formaliter enim loquendo, si debeat poni duratio, non est aliud, quam tempus terminis carens, secundum quod quaerit Philosophus, vtrum motus fuerit ab aeterno: secundum vero, quod est in Deo, non est formaliter duratio, sed illud, quo totam illam durationem, quae caret terminis, quae vocatur tem pus aeternum praesidendo Deus attingit, similiter aeuiternitas formaliter, secundum est, duratio non est aliud, quam tempus habens principium, & carens fine, prout vero competit caelo, vel Angelis non est aliud, quam vis, qua eiusmodi tem pus coexistendo attingunt, & secundum hoc pa tet, quanta est differentia inter aeternum, & aeuum, prout se tenet ex parte Dei, & aeuiternorum. sunt enim diuersae virtutes deitatis, qua attingit Deus omne tempus, & natura cuiussibet aeuiterni, differunt etiam ex parte temporis con notati; nam aeternitas connotat omne tempus, aeuiternitas vero tempus carens fine, sed non prin cipio, quia nulla creatura est possibilis ab aeterno, vt in secundo declarabitur, differunt quoque & in modo se habendi. Deus enim, inquantum aeternus attingit per modum praesidentis omne tempus, aeuiternum autem coexistit tempori per modum simul existentis, aeternitas itaque, prout est attri butum dicit Deitatem cum certo connotato, videlicet cum duratione, & tempore termino quocumque carente. Et in hoc secundus Articulus terminetur.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Vtrum sit vna aeternitas trium personarum, opinio quorundam.

CIRCA tertium ergo considerandum, quod aliqui dicere voluerunt, aliam aeternitatem esse in Patre, & aliam in Filio, iuxta illud, quod habetur extra de summa Trin. & fide cathol. c. fir miter, vbi dicendum, quod tres personae Pater, Fi lius, & Spiritus sanctus sunt coaequales, & coaeter ni, & coomnipotentes, sed haec opini o stare non potest, quia nulla perfectio simpliciter est personalis in Diuinis. non est enim ponere bonitatem personalem, nec perfectionalem; omnis quippe perfectio communis est tribus personis, sed aeternitas est perfectio simpliciter. ergo communis est tribus. non est ergo aliqua aeternitas personalis.

Propter quod dicunt alij, quod trium personarum est vna aeternitas, quia est vnum esse, sed nec hoc videtur sufficere. constat enim, quod non est eadem realitas paternitatis, & filiationis, & quod Pater, & Filius realiter distinguantur, quamuis essentialiter sint vnum, propterea cum realiter distinguantur, viderentur habere diuer sas permanentias, & distinctas aeternitates per oppositum rationis illius.

Propterea: Dicendum est, quod aeternitas est vis, qua Deus attingit praesidendo omnem durationem imaginari possibilem secundum post, & ante. Sed vis illa in tribus personis non est, nisi vnica, scilicet Deitas: quod patet ex hoc, quod personae non praesident creaturis, nisi per rationem Deitatis. & item, quia vis illa, qua attingitur omne tempus, videtur pertinere ad necessitatem essendi; proprietates autem sunt necessariae formaliter propter indistinctionem, quam habent ad essentiam, & essentia ab eis. propter hoc enim determinatur aliquid esse, & repugnat eis non esse, sicut & essentiae, quae indistinguitur ab eis. ergo vis attingendi omne tempus inest eis ex essentia, cum qua identitantur: ad hoc etiam actus intellectus magis est praecisus, quam quaecumque creatura. Dictum est autem supra, quod tanta est connexio personarum propter indistinctionem proprietatum personalium ab essentia, quod intellectus videns vnam personam ne cessario videt tres: quare & tempus non potest subiacere vni personae, quin eadem subiacentia subsit tribus. Iterum etiam personae sic mutuo inexistunt, & immanent in seipsis, vt vbi est vna per immen sitatem, ibi sit alia, vt declarabitur infra, quare & per aeternitatem nil attingit vna persona, quin attingat & reliqua. Relinqitur ergo, quod sit trium personarum vna aeternitas, sicut & vna necessitas: propter quod Athanasius dicit, quod non tres aeterni, sed vnus aeternus. Quod autem cap. Firmiter dicit, quod tres sunt coaeterni; & similiter Athanas. dicit, quod totae tres personae coaeternae, & coaequales. dicendum, quod coaeternum importat relationem pertingentium eandem aeternitatem, propter quod non potest dici, quod sint tres aeterni; potest tamen dici, quod sint tres coaeterni: quia dicendo, tres sunt coaeternus, non appareret inter quos esset relatio, vnde proprietas locutionis cogit, vt fiat enum ciatio in plurali: dici etiam potest, quod adiectiue tenetur, cum ponitur in plurali. substantiue vero, quando ponitur in singulari. adiectiuum enim numeratur penes supposita, substantiuum autem penes formam importatam. Et hic finitur tertius Articulus.

ARTJCVLVS QVARTVS.

An Filij generatio mensuretur aeternitate, & per quae verba proprius exprimatur.

CIRCA quartum autem considerandum, quod aliqui imaginantur, aeternitatem esse quandam durationem formaliter apprehensam, circa esse Diuinum, & isti habent ponere consequenter, quod generatio Filij mensuratur illa duratione. hoc autem dici non potest, omnis namque duratiua mensura, apprehenditur secundum decursum prioris, & posterioris, vt supra pro- batum est: omnis namque talis decursus est tem pus. ergo dici non potest, quod generatio Filij taliter intrinsece mensuretur: propterea dicendum, quod generatio Filij non dicitur mensurari aliqua duratione intrinseca, quae aeternitas ap pelletur; sed quatenus habet vim, qua aeterno tenpori praesidet attingendo: vnde aeterno tempore dicitur a nobis mensurari, non quidem subiacendo eo modo, quo mutabilia, nec coexistendo eo modo, quo coaeuiterna, sed attingendo per quandam praesidentiam, vt duratio intelligatur per modum subiacentis, & infinitatis, & hoc mo do dicitur generatio Filij mensurari aeternitate. non intellecto quidem tempore, impossibile est ipsam mensurari. apprehenso autem eo per mo dum subiacentis ipsi Deo, & generationi ipsius, statim concipitur Filij generatio, vt aeterna. illud enim dicitur aeternum, quod attingit omnem durationem imaginari possibilem, secundum post, & ante; generari autem Diuinum est quaedam res praeeminens, & excellens, cui subijcitur omne tempus, & omnis duratio carens terminis imaginanda est, vt sibi subiecta. ergo mensuratur per hunc modum aeternitate, non quidem formaliter, sed quasi connotatiue, & subiectiue, quia sibi subiicitur mensura; temporalia quidem mensurantur, tamquam subiecta mensurae: Deus autem, & generatio Filij mensurantur per subiectam mensuram, vnde dicuntur in aeternum durare, quia praesident aeternae durationi.

Ex his quoque patere potest, quomodo per verba cuiuslibet temporis potest illa ineffabilis generatio explicari, dicendum, quod semper est genitus, semper generabitur, & semper generatur. non enim enunciantur ista, tamquam for maliter, & intrinsece dicta, sed extrinsece, & modo subiecto, vt sit sensus, Filius semper genitus est, post sempiternum tempus imaginabile impreteritum, si quis apprehenderet ipsum, inueniret subijci Filij generationi, & praesens similiter, ac futurum: propter quod dicitur, quod generabitur, & generatur: omne namque incommutabile quãlibet durationem attingit: Filij autem duratio incommutabilis est, & ita omnem apprehensibilem durationem attingit.

Et si quaeratur per quod tempus melius expri matur, dicendum, quod tempus quodlibet praecise dictum induceret errorem. qui enim praecise diceret Filium semper genitum, nec nasci, aut nasciturum, non dubium, quod erraret: & similiter, qui diceret ipsum nasci, nec semper fuisse natum, secundum quod Magister determinat in littera: quia tamen haeretici occasionem calumniae magis accipiebant ex verbo praesentis temporis, concedendo scilicet, quod sem per generatur, quam ex verbo praeterito, dum di ceretur, quod semper genitus est. ex primo enim conabantur nouitatem inferre. ex sec undo vero non poterant, idcirco dicit Gregorius, quod verius dicitur semper natus, & idem appropriat Augustinus 83. quaestionum, quaestione de semper nato. Et in hoc quartus Articulus finitur.

Responsio ad obiecta.

AD ea vero, quae superius inducuntur, dicendum est. Ad primum quidem, quod licet filij aeternitas sit extra omne tempus, & omnem durationem, nihilominus omnem durationem, tamquam sibi subiectam attingit, vel potius sub ea omnis duratio decurrit, & profluit, vnde per omne tempus potest congrue explicari, habito isto respectu.

Ad secundum dicendum, quod generatio filij intelligitur per modum cuiusdam fluxus, eo modo, quo productum dicitur effluere, & exire a producente, sed si intelligatur per fluxum succes siuus decursus, non est verum, quod filius hoc mo do egrediatur a patre per modum fluxus.

Ad tertium dicendum, quod aeternum saepe sumitur in Scriptura pro diutino tempore, sicut Dionys. docet 10. de Diui. nom. dicit enim, quod Scriptura multoties antiquissima aeui, seu aeterni nominatione figurat; vnde & Dauidi promisit Deus regnum aeternum, quia in tempus longinquum. sic ergo debet intelligi, quod Dominus regnabit in aeternum, & vltra, quia vltra quodcumque tempus, quantumcumque longinquum. Et per idem patet ad quartum. tantum enim propter diuturnitatem durationis, dicitur stare in aeternum, vel quia finem non habebit eius duratio, quamuis habuit principium.

Ad quintum dicendum, quod generatio filij dat filio, quod generetur, & quod genitus sit: illa quoque propositio, quod fit, intelligi debet in his, quae fiunt per motum, & successiuam productionem, non de his, quae productione indiuisibili capiunt esse. illa enim, quae producuntur, sunt, sicut patet de radio in aere diffuso a sole, quia cum diffunditur, est. filius ergo capit esse productione indiuisibili, non quidem instantanea, nec aliqua mensura intrinsece mensurata, sed quatenus ipsa incommutabilis existens omne tempus attingit, propter quod per eam dicitur filius genitus ratione infiniti praeteriti imagi nari possibilis, quod attingit, & dicitur generari ratione praesentis, & quod generabitur ratione futuri. & per hoc patet ad sextum.

Ad vltimum dicendum, quod licet actiua generatio, & passiua sint duae res, nihilominus habent eandem necessitatem essendi, & vim durationem omnem attingendi, propter quod esearum vna aeternitas.