Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio quorundam.

CIRCA primum autem considerandum, quod aliqui dixerunt, spiritum sanctum non aliter procedere in nos, nisi quia ab eo profluunt dona eius, & secundum hoc processio non competit proprie spiritui sancto. sed gratiae, & virtutibus, quae sunt dona ipsius.

Sed haec opinio stare non potest, tum quia est contra dicta sanctorum, quia Augustinus 15. de Trin. dicit illum spiritum datum, cum insufflauit Jesus, de quo dictum est: Ite baptizate in nomine Patris, & Filij, & Spiritus sancti. & subdit quomodo Deus non est, qui dat Deum, vbi expresse testatur Augustinus, quod spiritus sanctus, qui Deus est, & tertia in trinitate persona vere datur hominibus, & procedit in eos. similiter idem dicit Ambrosius libro primo de spiritu sancto, vt Magister dicit in littera, tum quia si sola dona spiritus sancti procederent, non ex hoc diceretur spiritus sanctus procedere, quia pari ratione tota Trinitas, cum eadem dona profluāt communiter a tribus personis, tum quia generaliter falsum est, quod aliquid ex hoc procedat, quod ab eo effectus procedit, nam ex hoc sequeretur, quod terra procederet, aut iaciens sagittam quia herbae procedunt a terra, aut a iaciente sagittam.

Opinio S. Thomae par. I. q. 18. art. 3. & aliorum.

PROPTEREA dixerunt alij, quod ipsemet spiritus sanctus dicitur procedere in ipsa communicatione donorum. Est enim consideran dum, quod aliquid dicitur in aliud procedere, vel sicut in subiectum eo modo, quo calor datur aquae ab igne, & procedit in ipsam, vel sicut in obiectum eo modo, quo amans dicitur procedere in amatum, vel sicut obiectum eo modo, quo amatum, & intellectum dicitur procedere, & peruenire in mentem amantis, & intelligentis, vel vt sit motor, rector, & tutor eius, in quod procedit, eo modo, quo dicimus, quod Rex procedit ad talem locum, vt defendat, & tueatur ipsum. secundum hoc ergo spiritus sanctus non procederet, quia datur hominibus, sicut forma inhaerens. & ideo non procedit in mentem, tamquam in subiectum. procedit ergo, quia ex donis spiritus prouenit, vt sit obiectum amatum, & intellectum, & vt sit amans, & motor, & rector. in homine namque habente gratiam gratum facientem habitat modo speciali, quia in ratione amati, & cogniti. & intatione motionis, & & rectoris, & amici, vnde cum in omni creatura sit Deus per essentiam, & potentiam, in creatura tamen rationali, secundum gratiam gratum facientem, habitat modo speciali, quia in ratione amati, & cogniti.

Sed haec opinio stare non potest. in illo enim non consistit processionis ratio, quod est commune tribus personis, quia persona patris non dicitur temporaliter procedere, immo processio temporalis est propria spiritus sancti, sed procedere in mentem rationalem in ratione amati, & cogniti, & amantis, ac mouentis, seu dirigentis commune est tribus personis: nam per gratiam gratum facientem, diligitur tota Trinitas, & reciproce tota Trinitas diligit, & in ratione motoris assistit. ergo in hoc processionis ratio non consistit.

Et si dicatur, quod procedere importat originem personae a persona, propter quod non competit toti Trinitati procedere, quamuis sibi competat secundum hunc modum esse in men te per donum gratiae gratum facientis, dicendum, quod hoc confirmat propositum, scilicet quod processionis ratio, secundum quam ipsemet spiritus sanctus dari dicitur in hoc non consistat.

Praeterea: Talis modus essendi spiritus sancti in creatura debet attribui processioni, quae habeat aliquam originem ad emanationem aeternam spiritus sancti a filio, & a patre. sed spiritus sanctus non procedit a patre, & filio in creatura sub ratione obiecti amati, aut cogniti, nec sub ratione rectoris. non enim spirant ip sum pater, & filius, vt obiectum amoris, vel intellectualis creaturae, nec vt rectorem, seu motorem ipsius. ergo hic modus existendi spiritus sancti in creatura rationali, non spectat ad temporalem processionem ipsius.

Praeterea: Si ille modus haberet veritatem, sequeretur, quod omnes res, dum mens incipit eas intelligere, & amare, procederent in mentem, & similiter omnis motor diceretur procedere in rem motam, sed hoc non dicitur. non enim sol dicitur procedere in animam, dum intelligitur, nec procedere in terram, dum ipsam mouet, & alterat. ergo non est competens modus ille.

Opinio S. Bonauent. I. Sent. dist. 14.art. 2. quaest. 1.

ET ideo dixerunt alij, quod cum procedere sit ab vno in alium protendi, hoc contingere potest dupliciter. primo quidem, vt in obiectum; secundo vero, vt in susceptiuum. secundum primum modum procedit aeternaliter a patre in filium spiritus sanctus, & econuerso a filio in patrem, cum sit amor mutuus vterque. Secundo vero modo non procedit aeternaliter, quia in nullo susceptiuo spiritus sanctus recipitur, cum sit persona subsistens: Graeci tamen imaginantur ipsum in filio permanere: temporaliter autem procedit, quod secundum aliquem modum, quasi in susceptiuum, inquantum dona eius suscipiuntur in anima, & ita temporalis processio spiritus sancti in creaturam non est tantum, vt in obiectum, sed vt in habitaculum.

Sed haec opinio, nisi addatur amplius incideret in primam. non enim spiritus sanctus vere suscipitur, nec procedit in mentem, tamquam in habitaculum, & susceptiuum, sed tantummodo dona eius.

Quid dicendum, secundum quod videtur.

RESTAT ergo dicere, quod vide tur sub tribus propositionibus.

Prima quidem, quod obiectum alicuius actus potest accipi dupliciter, aliquando formaliter, sicut color dicitur obiectum visus: aliquando vero materialiter, sicut lignum, vel lapis sunt visionis obiecta.

Est autem considerandum, quod mutatio obiecti formalis de necessitate induceret mutationem actus, sicut patet, quod si color immutaretur, de necessitate mutaretur visio: mutatio vero obiecti materialis non induceret nouitatem in actu, si tamen obiectum formale idem numero permaneret, vnde si manente eodem colore in numero lignum mu taretur in lapidem, aspiciens continue non amisisset priorem visionem, & si per diuinam potentiam aliquo intuente stellam, substantia stellae transiret, & adueniret alia substantia, nullo modo visio intuentis esset mutata, sicut patet de intuitu specierum panis in sacramento altaris.

Quod Spiritus sanctus procedit tamquam in terminum in omne illud, in quo tendit amor diuinus tamquam in obiectum.

SECVNDA propositio est, quod spiritus san Dctus dicitur procedere tamquam in terminum, & dari tamquam termino, & amato in omne illud, quod tendit amor diuinus. hoc autem pa tet ex praecedentibus. licet enim spiritus sanctus non procedat, vt amor formaliter, procedit tamen, vt donatus ex vi amoris, propter quod tendit ad illud, ad quod amor coniungit: amor autem diuinus super aliqua transit immutabiliter. complacet enim Deus immutabiliter in essen- tia propria, & in omni immutabiliter eam participante: participant autem eam identitateomnes personae diuinae, aut omnes similitudines perfectionis diuinae, quarum quaedam sunt quidem primariae, & essentiales, sicut proprietates quidditatiuae omnium creaturarum: quaedam vero sunt secundariae, & quasi accidentales, & harum quaedam consequitur creaturas irrationales intellectu carentes, quaedam vero creaturas intellectuales, & harum etiam quaedam perficiunt naturam intellectualem in esse naturali, sicut naturales perfectiones: quaedam vero secundum es se voluntarium, & intellectuale, vt virtutes, & aliae perfectiones animae. secundum hoc ergo diuinus amor tendit per modum complacentiae, primo, & principaliter in essentiam, & personas, & omnia intrinseca. secundario vero, & participatiue, immutabiliter tamen in quidditatiuas rationes omnium creaturarum, & in perfe ctiones earum, & singulariter in perfectiones creaturae rationalis, quae debentur sibi, vt intellectualis est. in istis enim singulariter assimilantur dininae naturae, quae etiam est intellectualis, vnde cum Deus iustus, verus, pius, & charitatiuus sit, maxime diligit dilectionem, immutabilitatem, iustitiam, pietatem, & ceteras perfectiones. in omnia vero ista tendit amor diuinus quodammodo formaliter, inquantum quodlibet habet diligibilis rationem, sed essentia habet quidem principaliter, & per se, quae vero extra essentiam sunt secundario, & participatiue, & haec est ratio, propter quam immutabiliter fertur in obiecta huiusmodi: quia dictum est in praecedenti propositione, quod ad mutationem obiecti formalis, necesse est actum mutari, vnde cum diuina di lectio immutabilis sit, necesse est, vt immutabiliter tendat in diuinam essentiam, ac quidditates creaturarum, & perfectiones naturales earum & similiter in perfectiones creaturae rationalis, secundum hoc spiritus sanctus immutabiliter procedit in omnia ista, tamquam in terminos, non quod procedat, vt amor illarum, sed quia est amorosus impulsus, vt saepe dictum est, respectu omnium istorum.

Vlterius autem est attendendum, quod quaedam sunt, in quae amor diuinus non tendit immu tabiliter, & per consequens, nec formaliter, sed tantum mutabiliter, & contingenter, sunt autem ista existentiae creaturarum, & secundum esse quidditatiuum, & secundum esse accidentale, quod capiunt per proprietates naturales, & secundum esse morale, quod capiunt creaturae rationales ex perfectionibus virtuosis. constat enim, quod Deus existentias istas non vult immu tabiliter, alioquin immutabiliter produceret, & conseruaret. cum ergo ex praecedenti propositione satis appareat, quod actus immutabilis super nullum obiectum mutabiliter transire potest, nisi illud materiale sit, & participans obiectum formale, inde videri potest, quod Deus non amat res existere, secundum esse naturale, nec creaturam rationalem secundum esse morale, nisi inquantum participatur in eis quidditas, quae dat esse naturale, & virtutes gratuitae, quae dant esse gratuitum, & morale, intantum quidem amore complacentiae generalis amat Deus omnes creaturas existere, inquantum immutabiliter complacet in ipsis quidditatibus rerum: complacet autem in cis, siue existant, siue non existant, propter quod Deus non vult eas existere, aut non existere com placentia transeunte fuper existere, vel non existere formaliter, sed materialiter tantum. Haec est enim consideratio materialis obiecti, vt actu non mutato circa formale obiectum, mutatio fieri possit circa materiale, vt patet de intuente panem ante consecrationem, & post. muta tur enim panis substantia, & tamen nec color, nec visio mutatur, vel immutantur. consimiliter ergo mutabitur res de non esse in esse, & econuerso, de existere in non existere, diuina complacentia eadem permanente circa rei quidditatem, eodem quoque modo intelligendum est de perfectionibus gratuitis; in illis namque immutabiliter ab aeterno complacet Deus, siue participentur ab anima, siue non, hoc accidit donis gratuitis, inquantum in ipsis complacet amor diuinus, vnde prout sunt in diuino intuitu ab aeterno, immutabiliter sibi placent, & cum participantur ex tem pore in anima, anima ipsa participare incipit aeternam Dei complacentiam, nulla immutatione facta circa complacentiam, nec ex parte actus, nec ex parte formalis obiecti, quae sunt Deo gratuita, sed ex parte materialis, quae est anima, participans de nouo immutabiliter dona gratuita, immutabiliter, & ab aeterno dilecta

Colligitur itaque ex praemissis, quod Deus amore complacentiae generalis diligit omnem creaturam tam rationalem, quam irrationalem: immutabiliter quidem quantum ad esse quidditatiuum, & ad ipsam realitatem, mutabiliter tamen amat existere, & non existere, nulla mutatione facta in eius amore, vel obiecto for mali ipsius: amore autem cuiusdam complacen tiae specialis diligit dona gratuita, immutabiliter quidem aspiciendo ipsa dona, mutabiliter vero diligit animam participantem ipsa tota, quoniam anima amittente, vel retinente dona, semper manet eadem acceptatio immutabilis, & aeterna eorumdem donorum. secundum hoc ergo spiritus sanctus, quadam processione generali procedit in omnem realitatem creaturae, tamquam in terminum, sed immutabiliter, & tamquam terminum formalem aspicit omnes realitates rerum. eas vero existere, & non existere mutabiliter aspicit, & tamquam quid mate riale: processione vero speciali spiritus sancti in perfectiones gratificantes procedit tamquam in terminum in quem tendit immutabiliter, & ab aeterno: in animas vero stans procedit mutabiliter, prout participare incipiunt dona gratuita, quae sunt termini immutabiles diuinae processittu & e teutet qut lu tes tertucest gertut dit amor diuinus, tamquam in obiectum, quae erat propositio secunda: qualiter autem diuina voluntas non complaceat in esse existentiae, nec in eius opposito, declaratur infra distinctio. 45. dum agetur de voluntate diuina.

Quod Spiritus sanctus, qui est tertia in Trinitate persona, dicitur vere, & proprie procedere ex tempore.

TERTIA quoque propositio est, quod ipsamet persona diuina, quae dicitur spiritus sanctus vere procedit, & proprie ex tempore, processione quidem generali in omnem creaturam, quando causatur, & capit esse existentiae: processione vero speciali in creaturam rationalem, quando gratificatur, & capit esse gratiae.

Primum siquidem patet, quoniam spiritus sanctus in omne illud procedit, tamquam interminum, in quo participatur immutabilis terminus suae aeternae emanationis, sicut patet, quod visio oculi procedit in lignum, vel lapidem, & omne illud, in quo recipitur color, & si esset vna aeterna visio, quae ferretur in aliquem colorem, procederet eadem visio in omne illud, quod ex tempore subiiceretur illi colori: sed declaratum est ex propositione secunda, quod terminus immutabilis aeternae emanationis spiritus sancti sunt realitates creaturarum omnium secundum rationem propriam, & quidditatiuam. ergo cum huiusmodi quidditates per creaturam accipiant esse ex tempore, formalis terminus emanationis aeternae participatur ex tempore, & per consequens spiritus sanctus in omnem creaturam ex tempore procedit, & hanc conclusionem cum sua ratione Sapiens innuit Sapientiae septimo, vbi dicit loquens de spiritu sapientiae, quod attingit vbique propter sui munditiam, quia vapor est virtutis Dei, & emanatio quaedam claritatis omnipotentis Dei sincera, ex hoc quidem, quod spiritus sanctus est quidam amorosus impulsus, & emanatio vaporosa, vt ita liceat loqui, attingit omnem crea turam, quia in omnibus immutabiliter complacet Deus.

Secundum vero patet ex medio consimili, quoniam spiritus sanctus in omne illud procedit, quod participat aeternum terminum, & immutabilem suae emanationis, & processionis aeternae, sed anima ex tempore, capiens esse gratuitum, & perfectiones gratificantes participat ex tempore terminum immutabilem emanationis, & processionis aeternae ipsius spiritus sancti, cum declaratum sit, quod Deus immutabiliter complacet in donis gratuitis, & versus illa spiritus sanctus emittitur ab aeterno. ergo cum anima gratificabitur, spiritus sanctus ex tempore procedet in eam, quam quidem conclusionem, & medium Sapiens innuit vbi supra, cum subdit, cum per nationes in animas sanctas se transfert & amicos Dei, ac prophetas constituit, quia neminem diligit Deus, nisi eum, qui cum sa pientia inhabitat, hoc est cum gratuitis donis, quae censentur hoc nomine, Deus sapientiae. Sic ergo spiritus sanctus dicitur ex tempore procedere, non quia sola dona ipsius procedant, & prosuant, sed quia ipsemet, qui est persona diuina procedat, nec etiam ex hoc in anima procedere dicitur, quia efficiatur motor, & rector ipsius, & amatus, ac intellectus ab anima, quia hoc commune est cuilibet personae, vt superius dicebatur, sed ex hoc vere procedet in animam x quod ipsa per dona gratuita constituitur ter- minus ex tempore processionis spiritus sancti aeternae, sicut de visione, quae super panem procedit mediante colore dici potest, si transubstantietur panis in aliquam naturam, quod illa eadem visio, quae prius erat, de nouo transit super naturam, quae substernitur colori praecedenti, qui iam erat in pane. & in hoc finitur Articulus primus.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

Quomodo se habet processio temporalis ad aeternam. Opinio S. Bonauenturae I. Sent. dist. 144. 2.

CIRCA secundum autem considerandum, aliqui dixerunt, quod processio temporalis, & aeterna non dicuntur aequiuoce, nec vniuoce, sed quodammodo analogice, quia vna includitur in altera, vnde eadem est processio spiritus sancti, aeterna, & temporalis, sed tamen dupli citer, quia quod procedat ab hoc, in hoc, vt in obiectum, aeternum est, quod non ab hoc in hoc, vt in habitaculum, est temporale.

Haec opinio exigit sanum intellectorem. videtur enim innuere, quod sint duae processiones, vna aeterna, quae respicit obiectum, & alia temporalis, quae respicit habitaculum, videtur etiam innuere, quod temporaliter non procedat in animam spiritus sanctus, tamquam in terminum processionis aeternae, & secundum hoc acquiret termini nouitatem.

Opinio Alexandri de Alexandria. dist. 14. q. 2.

ET ideo dixerunt alij, quod processio aeterAna, & temporalis non ponunt in numerum ex parte processionis, quia non sunt duae processiones, sed ex parte connotati: proceisio namque aeterna, inquantum connotat effectum sanctificationis in creatura dicitur temporalis, vnde sicut Deus, & Deus causans sunt vnum, & idem cum certo connotato, sic processio spiritus sancti, vt est aeterna, & vt est temporalis, atque sanctificans.

Opinio quorundam aliorum.

FVERVNT autem alij, quasi concordantes in idem, vnde dixerunt, quod processio temporalis est quoddam totum aggregatum ex aeter na processione, & ex nouo modo essendi spiritus sancti in creatura, vnde habent se processio tem poralis, & aeterna, sicut quantitas simpliciter, & quantitas albedini coniuncta. quaelibet enim albedo, & quantitas realiter distinguuntur, eadem tamen est quantitas sumpta simpliciter, & albedini cõiũcta, similiter in proposito, origo personae spiritus sancti, quae est aeterna processio, prout sim pliciter sumitur, & prout sibi coniungitur quidam nouus modus essendi spiritus sancti in creatura, non erit alia, & alia processio, & per consequens processio temporalis, & aeterna non ponunt in numerum processionum, quamuis ponant in numerum rerum: nam origo, & modus essendi spiritus sancti in creatura duae res sunt, non tamen duae processiones, sicut quantitas, & quantitas dealbata ponunt in numerum rerum: nam duae res, quantitas, & albedo, non tamen ponunt numerum quantitatum.

Opinio Durandi. I. Sent. dist. 14.4. 2.

DIXERVNT deinde alij, quod processio Atemporalis addit ad aeternam quendam respectum rationis ad effectum sanctificationis existentem in creatura. cum ergo quaeritur de processione temporali, an ponat in numerum cum aeterna, dicendum, quod non ponit in numerum processionum, quia respectus rationis, qui est ad creaturam, non est noua processio, nec addit numerum rerum formaliter, quia creatura non est intrinsece tantum, nec addit numerum simpliciter, quia res, & ratio non videntur facere multitudinem simpliciter dictam, si tamen ratio, res aliqualiter appelletur, dici potest, quod processio temporalis addit rem, quia respectum rationis, & ponit in numerum eo modo, quo totum ad suam partem, addit aliam partem, secundum quam ponit in numerum cum priori, vnde processio temporalis est totum aggregatum ex aeterna processione, & respectu rationis ad effectum sanctificationis, & quia ad nouitatem totius sufficit, quod altera pars sit noua, ideo temporalis processio dicitur noua, quamuis includat aeternam, propter respectum rationis, qui aduenit de nouo.

Quid dicendum secundum veritatem. DESTAT ergo inquirere, quod videtur, circa illud quaesitum. Et dicendum, quod prima, & vltima positio in hoc deficiunt, quod imaginantur, processionem temporalem addere aliquid medians inter processionem aeternam, & terminum.

Prima quidem dicit, quod addit connotato terminum.

Vltima vero, quod additur respectus rationis. Opinio autem media deficit euidentius, quia imaginatur effectum sanctificationis esse intrinsecum temporali processioni, quod esse non potest: processio namque temporalis est ad sanctificationem creaturae, vt dicit Augustinus. propter quod patet, quod sanctificatio non additur aeternae processioni, vt ex ambobus constituatur processio temporalis, sed si aliquid adderetur, magis adderetur respectus rationis, vel connotatio istius effectus, quemadmodum imaginantur aliae duae opiniones.

Est ergo considerandum hic, quod temporalis processio nil addit ad aeternam, quod mediet inter ipsam, & suum terminum, sed addit terminum, & participationem sui termini formalis, sicut visio, qua color existens in pane cernitur, addit visioni corporis Christi, non quidem addit, quod mediet inter visionem, & colorem, sed solam participationem coloris a corpore Christi, quod sacramentaliter existit sub speciebus post consecrationem panis. secundum hoc ergo, spiritus sanctus procedens aeternaliter in dona gratuita, in quibus immutabiliter complacet Deus, procedere dicitur temporaliter in animam, participantem ex tempore dona illa, & ita processio illa aeterna non induit respectum rationis, nec connotationem ali- quam, dum efficitur temporalis, sed eius terminus participatur de nouo a creatura, vnde posset describi processio temporalis. est enim aeterna spiritus sancti processio terminata de no uo ad aliquid materiale, participans ex tempore formalem ipsius terminum immutabilem, & aeternum. & in hoc finitur Art. secundus.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Quod processio temporalis est proprietas Spiritus sancti-

CIRCA tertium autem considerandum est, quod aliqua videntur facere difficultatem, ne temporalis processio sit proprietas spiritus sancti.

Primum quidem, quod proprium inest semper, temporalis autem processio, non inest semper spiritui sancto.

Secundum vero, quod nullum mutabile, & tempori subiectum videtur esse proprietas spiritus sancti.

Tertium quoque, quia proprium debet competere soli, temporalis autem processio competit filio, immo & patri secundum illud Ioan. 14. Pater meus diliget eum, & ad eum veniemus, & man sionem apud eum faciemus. & loquitur ibi de fideli in gratia existente.

His tamen non obstantibus, dicendum est, quod temporalis processio est spiritus sancti proprietas. proprium est enim spiritus sancti, quod procedat per modum amorosi impulsus, & Dei positi in esse dato erga iustitiam, & charitatem, & ceteras suas bonitates; non est iustus, qui iustitiam non diligit, nec charitatiuus, qui charitatem non diligit, secundum Augustinum; vnde Deus necessitatem immutabilitatis spirat erga suam essentiam; & per consequens erga charitatem, iustitiam, & ceteras perfectiones simpliciter, quae in Deitatem coincidunt secundum rem, & rationem, sed omne id, cui est proprium procedere, sic habet, quod possit temporaliter procedere, inquantum de ratione charitatis, & ceterarum perfectionum est, quod possint ex tempore participari aeque proprie, cum verbum non procedat in aliud, tamquam in terminum, qui possit de nouo participari. ergo relinquitur, quod proprietas spiritus sancti sit, quod possit temporaliter procedere, non quidem, quod ista temporalitas determinet processionem, aut circa ipsam aliquid ponat, sed tantum circa terminum nouam participationem.

Nec difficultates propositum impediunt. Prima siquidem non: nam temporalis processio potest accipi, vel pro actu, vel pro aptitudine, sicut ridere, & risibile differunt, sicut actus, & aptitudo: processio itaque temporalis aptitudinaria est proprietas spiritus sancti, competens ab aeter no, inquantum procedit, vt donabilis, & processi bilis ex tempore, pro eo, quod terminus suae processionis participabilis est ex tempore, loquendo non de actuali processione, ista non inest sem per, nec ab aeterno, sicut nec ridere inest semper homini, cuius tamen proprietas est risibile apti tudinaliter sumptum. secundum hoc ergo intelligi debet, quod processio aptitudinalis sit spiri tus sancti proprietas, iuxta quod Augustinus determinat, dicens, quod quia spiritus sanctus ab aeterno procedit, vt esset quoddam donabile, ideo donum erat, &c. antequam esset, cui daretur. Et per hoc patet, quod secunda non impedit: tum quia aptitudinalis processio est aeterna: tum quia nulla mutabilitas ponitur in processione, sed solum noua participatio termini. nec etiam tertia impedit.

Est enim considerandum, quod habitatio trinitatis in mente hominis, & mansio, & aduentus differunt a processione. tota namque trinitas dicitur manere, & inhabitare per gratiam, ac venire in animam, non tamen dicitur procedere, quia processio importat egressum ab aliquo in aliud: pater autem non egreditur a patre in creaturam, sed spiritus sanctus recte egreditur a patre, & filio in omne illud, quod amatur amore complacentiae ab vtroque, propter quod proprie sibi competit ab vtroque procedere erga dona gratuita ab aeterno, & dum participantur ex tempore ab anima sancta, participatur ab eadem ani ma illud, erga quod procedit spiritus sanctus; & per consequens erga animam gratuitam procedere dicetur. sic ergo proprium est spiritus sancti in animam procedere: non autem in eam ve nire, aut eam inhabitare, immo toti Trinitati hoc competit iuxta verbum praeallegatum, ad eum veniemus, & mansionem apud eum faciemus. Si autem quaeratur, an sit alia habitudo spiritus sancti procedentis in creaturam ab habitudine eiusdem, & Trinitatis totius inhabitantis, & manentis apud eam, dicendum, quod haec mansio debet intelligi eo modo, quo amans manet in amato, & econuerso; vnde Trinitas manet in mentegrata, & quia amat, & quia amatur ab ea, processio vero debet intelligi eo modo, quo spiritus dicitur procedere in terminum complacentiae, & amoris, vnde non est aliud, spiritum sanctum in animas sanctas procedere, quam terminum processionis aeternae in animabus sanctis es se, & poni ex tempore, vt dictum est saepe.

Colligendo itaque ex praedictis apparet, quomodo ipsemet spiritus sanctus procedit in sanctificationem creaturae, & quid sit eius processio temporalis, quia non dicit, nisi nouam participationem termini immutabilis aeternae proces sionis, & quomodo sit spiritus sancti proprietas, & quomodo detur spiritus sanctus, non solum in donis gratiae, immo etiam in donis naturae, quamuis perfectius, & completius secundum dona gratiae detur, tum quia dona gratiae perfectiora sunt: tum quia in eis magis, & vltimatius complacet Deus, propter quod spiritus sanctus dicitur secundum ea magis procedere, & donari complete. & in hoc tertius art. terminetur.

Responsio ad obiecta.

AD ea ergo, quae superius inducuntur, dicen A dum est. Ad primum quidem, quod proces sio motum localem non importat, sed amorosum impulsum, nec processio temporalis nouitatem inducit in ipsa processione, sed tantum nouam participationem ponit in termino aeternae processionis.

Et per idem patet ad secundum, quia processio temporalis, & aeterna non sunt duae processiones, sed vna, & eadem, quae, vt est in se, aeter- na dicitur; vt autem participata per modum termini, dicitur noua, & temporalis.

Ad tertium dicendum, quod non ex hoc spiritus sanctus dicitur procedere, quia dona eius gratuita profuant ab ipso in mentem, immo quia ipsemet in mentem profluit, & procedit, tãquam in terminum, pro eo, quod ibi participatur terminus suae productionis aeternus.

Ad quartum dicendum, quod spiritus sanctus est in omni creatura, sicut & tota Trinitas per esentiam, praesentiam, potentiam, & vltra hoc est in omni creatura, tamquam in termino diuinae complacentiae, & amorosi impulsus propter naturam ipsam, & naturalia dona, in quibus complacet Deus, vnde Sapiens dicit Ecclesiasti ci primo: Ipse creauit eam in spiritu sancto, & effudit super omnia opera sua, & loquitur de naturis rerum secundum rationem a Deo productis, quam rationem, sapientiam vocat; est autem vltra hoc specialissimo modo per dona gratuita in mente sanctificata, tamquam in illud, quod participat terminum suae processionis.

Ad quintum dicendum, quod donum amoris est illud, quo spiritus sanctus dicitur mentemattingere, tamquam terminum suae processionis, & cum hoc est illud, quo anima procedit in Deum; nam & Deus diligit animam, in qua est gratia, & per consequens emittit spiritum sanctum in eam, & econuerso, anima diligit Deum, & emit- tit spiritum proprium in eum, sed cum ordinecausalitatis prius dicitur, emittit spiritum sanctum in animam, quia anima reciproce suum spi ritum emittit in Deum, secundum illud 1. Io. 4. In hoc apparuit charitas Dei in nobis, quia non prius di leximus eum, sed quia prior ipse dilexit nos. Vnde propter hanc rationem dicitur charitas Dei diffundi per spiritum, quia spiritus emissio causa est, quod spiritus noster eleuetur.

Ad sextum dicendum, quod non solum per charitatem effunditur spiritus sanctus, quia completiori modo, & perfectiori, & vltimiori per charitatem, & dona gratuita attingit spiritum sanctum anima, vt terminum suae processionis, ideo quodam appropriato modo loquendi spiri tus sanctus dicitur dari per gratiam, & diffundi.

Ad vltimum dicendum, quod dona Dei, prout habent habitudinem effectus, & causati, respiciunt communiter, & aequaliter tres personas, prout habent, aut habitudinem termini erga quam est impulsus amoris ab aeterno in Deo, & erga omnem perfectionem, participantem diuinam bonitatem, sub ista quidem habitudine habent aspectum ad personam spiritus sancti: non dicitur autem dari spiritus sanctus, aut procederesecundum ista dona propter primam habitudinem, sed propter secundam, & hinc est, quod tota Trinitas non procedit, cum contingit dona ista conferri.