Quaestio 1

ARTJCVLVS PRJMVS.

Opinio S. Thomae par. I. q. 45. art. 7.

CIRCA primum ergo considerandum est, quod aliqui dicere voluerunt, quod ratio vestigij sit repraesentatio causalitatis tantum absque repraesentatione formae, sicut patet, quod fumus, vel adustio repraesentat ignem, vnde ratio vestigij demonstrat motum alicuius transeuntis: sed non qualis ille sit, vnde secundum hoc de ratione eius sunt tria, scilicet similitudo, imperfectio similitudinis, & quod per ipsum in rem, cuius est vestigium deueniatur, & quia in creaturis reperiuntur aliqua tria, quae non repraesen tant formales rationes personarum, puta modum procedendi, & per modum amoris, & verbi; nihilominus tamen repraesentant Trinitatem imper fecte, & ducunt in aliqualem notitiam, immo in eis est vestigium ad differentiam imaginis repraesentatae in anima quoad intellectum, & voluntatem. repraesentant enim ista modos emanationum amoris, & Verbi expresse, & quasi in sua forma, sed hic modus dicendi videtur deficere quoad tria.

Primo quidem, quia dicit rationem vestigij consistere in repraesentatione solius causalitatis ipsius causae: constat autem, quod Trinitas personarum in ratione quaternitatis nullam causalitatem habet super creaturas; quaelibet namque persona causat totam creaturam quantum ad omnia, & iterum proprietates personales, non sunt rationes productiuae, & iterum, si non esset in Deo, nisi vna persona, sicut imaginabantur Philosophi, & Pagani, adhuc reperirentur in creaturis omnia, quae reperiuntur. Sed constat, quod vestigium dicitur in repraesentando Trinitatem personalem. ergo non consistit in repraesentatione illius solius causalitatis.

Secundo vero, quia dicit, quod vestigium pedis repraesentat pedem, & formam pedis, & si to tum animal applicetur pulueri in ambulando, sicut est de serpente, tota impressio animalis posset vestigium appellari, sed tunc repraesentaretur forma animalis. ergo videtur, quod non tollat rationem vestigij, si repraesentet causam secundum formam.

Tertio quoque, quia ait similitudinem, & imperfectionem, etiam ducere in notitiam alterius integrare vestigij rationem. constat enim, quod imagini competunt ista tria, cum similitudo im perfecta etiam ducat in notitiam Trinitatis. ergo non est assignatio competens.

Opinio Scoti lib. I. dist. 3.

PROPTEREA dixerunt alij, quod vestigium, l & imago differunt, quia vestigium est repraesentatio partis, & totius per partem arguitiue, ita, quod si pars esset amputata a toto, erraret aliquis circa ipsum, & quia in Diuinis personae sunt quasi partes, ideo vestigium attribuitur etiam creaturis penes aliqua repraesentantia appropriata personis.

Sed hic modus videtur deficere. constat enim, quod i mago etiam est repraesentatiua Trinitatis personarum, quae quidem personae sunt quasi par tes: sed ratio vestigij, & imaginis non sunt caedem. ergo ratio vestigij non est repraesentatio totius per partem, cum idem competat imagini.

Et si dicatur, vt volunt aliqui, quod personae sunt quasi pars superior, appropriata vero, quasi pars, & portio inferior, & ita vestigium est, quod repraesentat totum, appropriata videntur quasi repraesentatio partis, hoc quidem si dicatur, videtur imaginatio. constat enim, quod appropriata, cum sint perfectiones simpliciter, non sunt inferiora proprietatibus personalibus. Et iterum posset magis imaginari, & melius, quod appropriata sint, quasi desuper venientia.

Praeterea: Fumus, & adustio sunt vestigium ignis. dicimus enim de domo combusta, quod adhuc ibi remanet vestigium ignis: sed constat, quod non repraesentat partem ignis. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Illa vnctuositas, quam derelinquit serpens reptando super lapidem, vel quaedam animalia alia, appellatur vestigium, sed constat, quod ibi non est repraesentatio partis. ergo illud, quod supra.

Opinio quorumdam.

Et ideo dixerunt alij, quod vestigium repraesentat speciem, non indiuiduum, sicut patet de vestigio aequi. potest enim perueniri ad illud, quod transiuit aequus, sed non quod talis, vel talis. Imago autem repraesentat indiuiduum, puta, Petrum, Paulum, vel Caesarem, & quia in Diuinis natura est quasi species, & personae, vt indiuiduum, ideo, quae repraesentant bonitatem, sapientiam, & caetera essentialia, quae appropriantur personis, dicuntur habere rationem vestigij: amor autem, & conceptus mentis rationem imaginis, quia distincte repraesentant personas.

Sed hic modus dicendi deficit in duobus.

Primo, quod ait, vestigium tantummodo speciem repraesentare. constat enim, quod cognoscens quantitatem, & formam pedis equi particularis, aliquando deuenit in notitiam talis equi ex vestigio, vnde videmus inuestigatores cogno scere aliquando, quis equus, aut quis homo tran siuit, & iterum ex odore tamquam ex vestigio, sic ducitur canis in ceruum, vt si occurrat vestigium alterius cerui, semper insequitur primum, & derelinquit secundum, vt attestantur venatores, vnde ex imperfectione nostrae notitiae est, quod vestigium non ducat in cognitionem indiuidui, sed tantummodo speciei.

Secundo vero deficit, quod ait de imagine, quod repraesentat indiuiduum. constat enim, quod fuerunt imagines auium, & quadrupedum & per eas non ducitur homo in notitiam alicuius indiuidui, sed speciei solius.

Praeterea: Quod dixerunt alij, quod vestigium est in carentibus ratione, imago autem in rationalibus tantum. intellectus enim, & voluntas, ex quibus integratur imago, bonitas autem, & species, & ordo, & similia, reperiuntur in omni creatura.

Sed hic modus dicendi etiam deficit: nam distinctio non debet accipi penes materiam: constat enim, quod sphaera eiusdem rationis, siue fiat in cupro, siue in aere, & iterum vestigium inuenitur in intellectualibus, sicut patet. non ergo imago, & vestigium penes hoc differebant.

Propter quod alij dicere voluerunt, quod ima go dicitur similitudo repraesentans totum, & par tes, distinctionem, distantiam, & habitudinem partium, & quia intellectus, & voluntas sic se habent ad personas, idcirco consistit in eis imago, vestigium autem repraesentat, & confuse, & indistincte, nec etiam habitudinem partium aut distantiam, & quantitatem.

Sed nec ille modus est competens: tum quia magis, & minus non variant species, vt Philosophus dicit primo Politic. tum quia videmus in vestigio leporis, vel pedis humani, quod repraesentantur digiti, & distantia, ac quantitas, & mutua habitudo.

Quid sit vestigium, & imago, iuxia id, quod videtur.

DEINDE ergo dicendum est, quod differunt vestigium, & imago, & in modo ducendi in notitiam, quia vestigium ducit arguitiue, & per modum effectus, imago autem repraesentatiúe, & per modum similitudinis, & differunt quantum ad illud, quod sunt: nam imago de ratione sua est similitudo, & accidit sibi, quod sit impressa ab eo, cuius est similitudo; vestigium autem de ratione sua non est, nisi impressio, & accidit sibi, quod sit similitudo, vt sic vestigium sit impressio quaecumque ducens in aliqualem noti tiam imprimentis, dicitur autem quaecumque. non enim oportet, quod sit similitudo: nam adustio, vel fumus, dicuntur ignis vestigium, & similiter odor leporis, nec tamen sibi asfimilatur, nec oportet, quod sit figura per necessitatem, quamuis aliquando sit, vt in vestigio pedis, nec quod sit quantitas, aut qualitas, sicut patet, quod aliquando humor vnctuosus, repraesentat vestigium animalis viscosi, & idcirco, quaecumque impressio habet rationem vestigij. Additur autem, quod ducat in qualemcumque notitiam, siue indiuidui, siue speciei. aliquando enim sic ducit, & aliquando sic, quod est maior, & fortior vis distin ctiua, & cognitiua in inuestigante, imago autem per oppositum est similitudo, repraesentatiue ducens in aliud: dicitur autem similitudo, quia non quodcumque iudicium est imago, nisi assimiletur in quantitate distincta, & habitudine partium, nec oportet, quod sit impressio eius, cuius imago est. non enim imagines Caesaris, aut Petri, aut Pauli fuerunt impressae ab eis, & si aliquando contingat, quod imprimatur, tunc erit simul vestigium, & imago, sicut forte facies Christi, quae Veronica appellatur, potest dici vestigium, & imago, vestigium inquantum impressa, imago inquantum similitu do repraesentatiua. Additur autem, quod ducat in notitiam repraesentatiuae, non arguitiue tantum, sicut vestigium, vnde facit imaginari repraesentatum, vt sic cognitio, quae colligitur ex imagine sit formatio imaginaria similitudinis: notitia ve ro vestigij, sit arguitiua deductio, per quam qualiter sit imaginari, non contingit quantum est ex ratione vestigij.

Ad propositum ergo dicendum, quod cum intellectus, & voluntas clare ducant, per modum repraesentatiuae similitudinis, ad imaginandum intellectualiter Trinitatem, vt infra dicetur, idcir co in eis consistit imago, quia vero perfectiones repertae in creaturis, puta vnitas, veritas, bonitas arguitiue deducunt, quod in Deo est aliquid maxi mum, scilicet Pater, a quo profluit omnis multitu do, & aliqua summa vnitas, & summa species, & pulchritudo, quae est Filius, & aliqua summa suauitas, quaeest Spiritus sanctus, nec tamen ducunt ad clare illud imaginandum, nec per rationem simili tudinis, sed solius impressionis, non quidem a perso nis, sed ab illo, in quo personae sunt, ideo vestigium appellantur, & si uicatur, quod ducunt per modum alicuius similitudinis, vt sicut in creatis est vnitas, ata in Creatore, dicendum, quod vestigium sic habet rationem imperfectae imaginis, sed tota ratio vestigij consistit, quia potest probari, ex quo veritas, & vnitas sunt perfectiones, quae multo fortius sunt in creatore, & perfectius, simi liter etiam licet partes imaginis possint arguitiue deducere, & ita habere rationem vestigij, nihilominus hoc accidit eis, inquantum par tes imaginis, vt superius dicebatur.

ARTJCVLVS SECVNDVS.

In quibus sit vestigium. Opinio S. Thomae in Summa, vbi supra.

CIRCA secundum dixerunt aliqui, quod ratio vestigij non inuenitur in accidentibus, sed in substantiis tantum, quod apparet dupliciter. Primo, quia substantiae, cum sint res subsisten tes habent proprie rationem creaturae: accidentia vero non, cum sint inhaerentia, nec habentia esse, nisi dependens a substantia. Secundo vero, quia accidentia magis sunt modi, & ordines substantiarum penes, quae vestigium attenditur, quam habeant ordinem, modum, vel speciem, vnde Aug. dicit, quod species corporum sunt figurae, vel qualitates, doctrinae autem, & artes species animarum; ordo au tem in corporibus sunt collocationes, & pondera, in animabus autem amores, & delectationes.

Sed haec opinio stare non potest. constat enim, quod in specie, numero, & ordine consistit vestigium, secundum August. sed albedo habet suum numerum, cum sit vna, & suam speciem, cum sit forma, & suum ordinem, cum inclinetur ad operationem propriam, quae est disgregare. ergo in albedine ratiovestigii reperitur, quae tamen non est indiuiduum substantiae.

Praeterea: Penes substantiam, virtutem, & operationem ponitur aliqua assignatio vestigij, sed con stat, quod in accidentibus est essentialis realitas, virtus, & operatio. ergo ibi est ratio vestigij.

Praeterea: Vnitas, bonitas, & veritas reperiun tur in accidentibus: in istis autem est ratio vestigij, secundum vnam assignationem. ergo illud, quod prius.

Praeterea: Ordo, & modus, seu species, vnum sunt, in quibus ratio vestigij consistit secundum Aug. sed Comment. demonstrat, quod vnum non est accidens enti, & quod potentiae naturales, quae sunt inclinationes ad operationes proprias non sunt aliud a substantialibus formis. constat etiam, quod species substantialis non est aliud a forma, ergo non est verum, quod ista positio dicit modum, ordinem, & numerum, & alias partes vesti gij attendi, penes accidentia.

Dicendum ergo, quod sicut se habent res ad entitatem, sic se habent ad vestigium, & ideo pri ma materia, & accidentia, & omnia, quae sunt, sunt vestigium Trinitatis, nihilominus principa liter substantia, sicut principaliter est.

Nec obuiant supra inducta, primum, non, quia non probat, nisi quod principale vestigium est in substantia, sicut est principale ens, & principaliter causatum. secundum vero non, quia non est verum, quod accidentia sunt ordines, aut species, sicut assumit, & quod de Augustino inducitur, dicendum est, quod substantia, & habet mo dum, & speciem essentialem, & similiter acciden talem. nihil ergo prohibet, quod accidentia sint modi accidentales substantiae, sed praeter hoc ha bet substantia suum substantialem modum, aut numerum, a quibus habet, quod sit vestigium Trinitatis.

ARTJCVLVS TERTJVS.

Penes, quae attenditur ratio vestigij.

CIRCA tertium autem considerandum, quod penes diuersos trinarios potest Trinitatis vestigium assignari, vt penes illum trinarium, substantia, virtus, & operatio, & illud principium, medium, & finis, quos Philosophus ponit primo caeli, & mundi. & penes illum, numerus, pondus, & mensura, qui ponitur Sapient. 10. & penes illum, vnitas, species, & ordo, quem Augustinus ponit 6. de Trinit. in libro autem de natu ra boni, loco vnitatis ponit modum, & penes illum, quod constat, quod discernitur, quod congruit, quem Augustinus ponit in libro. 83. quaestionum. & sic de multis aliis trinariis, qui possunt varie reperiri. Et idcirco danda est hic regula generalis, quod omnes perfectiones simpliciter, quae possunt ad trinarium reduci sub quadam connexione mutua, & quae repraesentant appropriata personis, constituunt rationem vnius vestigialis trinarij, vt patet, quod a substan tia procedit virtus, sicut a Patre Filius, & a substantia, & virtute procedit operatio, sicut Spiri tus sanctus a Patre, & a Filio, idcirco ille trinarius vestigialis est, & similiter quia Pater principium, Filius medium, Spiritus sanctus persona vltima, & finalis; ideo iste secundus trinarius pertinet ad vestigium. Adhuc quia Pater habet rationem vnius, a quo profluit omnis numerus: Filius autem speciei, & imaginis, & Spiritus sanctus ordinis, & inclinationis, cum sit benignitas, & donum, penes tertium trinarium attenditur vestigium, & sic de aliis.

Est autem considerandum, quod ad vnum, ve rum, & bonum, quasi omnes illae assignationes re duci possunt, maxime illae Augustini. quod enim vnitas ad hoc pertineat, patet: species autem, & pulchritudo ipsa est veritas. vnde Augustinus de vera relig. dicit, quod perfecta pulchritudo intelligitur Filius, veritas Patris. nulla enim ex parte dissimilis; ordo autem ipse bonitas est: bonum enim in ordine consistit, vnde quaelibet creatura ex hoc bona est, quod ad aliquid ordinatur: alia vero assignatio etiam reducitur ad idem: nam quod constat, & solidum est, constat per vnitatem: quod autem discernitur, discernitur per vnitatem: quod autem congruit, congruit per ordinem, & bonitatem. tertia vero assignatio Sapientis redit in idem: omnia namque sunt

ARTJCVLVS QVARTVS.

Quomodo distinguuntur ea penes, quae attenditur vestigium. opinio S. Thomae prima parte quaest. 44. art. 7.

CIRCA quartum autem dixerunt aliqui, quod vnitas, veritas, bonitas, siue modus, species, & ordo realiter distinguuntur, & inter se, & a vestigatio, vnde sunt accidentia eius: hoc autem stare non potest, tum quia quaelibet res, ex quo causata est, habet ista, & idcirco, si quaelibet illarum est res, procedetur in infinitum, quia quaelibet habebit illa tria in se: tum quia absque constituta in numero vnitatis, in pondere bonitatis, & ordinis, & mensura veritatis. contradictione Deus potest substantiam omni accidente spoliare, & cum constat, quod adhùc remanet creatura, sequitur, quod in ea sit vestigium Trinitatis: tum quia supra dictum est, quod quaelibet substantia per essentiam suam est vna, & per essentiam suam intelligitur, & ideo vera, & spe ciem habens per essentiam, & diligibilis, & ordi nata ad aliquid, & ideo bona, & ordinem tenens.

Et propter hoc dixerunt aliqui, quod distinguuntur formaliter. & ex natura rei, sic, quod aliud quidditatiue est bonitas, aliud vnitas, & sunt haec omnia in vna re simplici eadem realiter, formaliter tamen distincta. De vnitate tamen in speciali, quod sit aliquid positiuum, & non pura priuatio, probatur: tum quia nume rus in abstracto est aliquid positiuum: constituitur autem ex vnitatibus in abstracto, quare oportet, quod vnitas in abstracto sit aliquid positiuum; vnde qui imaginatur numerum in abstracto, non concipit vnitates per modum purae priuationis: tum quia rationi vnius competit mensurare, ratio autem mensurae formaliter non potest esse negatiua: tum quia vnitas secundum suam rationem dicit perfectionem simpliciter, nulla autem priuatio est porfectio simpliciter: tum quia multitudo, & vnitas opponuntur, sicut habitus, & priuatio, vt dicitur 1o. Metaph. mul titudo autem non potest esse habitus, cum sit ignobilior vnitate. ergo vnitas addit rationem positiuam rei, & similiter veritas, & bonitas, & cum constet, quod non distinguantur realiter, vt supra probatum est, restat, quod solum rationibus suis formalibus distinguantur, quae insint ex natura rei.

Haec autem opinio, quoad illud, quod ponit in eadem re simplici aliqua ex natura rei distingui dimittatur ad praesens, sed quoad illud, quod propositum praesens tangit, non videtur habere verita tem, videlicet, quod vnitas sit aliqua ratio positiua distincta formaliter ab entitate rei, & a veritate, & a bonitate. illud enim, quod concipitur, vt indistinctum in se, & distincttum a quolibet alio, concipitur vt vnum, vt patet 4. Metaph. Sed si ratio entitatis est alia formaliter, & ratio veritatis est alia formaliter, & positiua, & similiter ratio bonitatis, & ratio vnitatis in re sunt quatuor, quae concipiuntur, vt indiuisa in se, sin gula in se ipsis, diuisa autem, atque distincta inter se. ergo quodlibet eorum concipitur vt vnum. Impossibile est autem aliquid concipi, vt vnum, circumscripta vnitate. ergo vnitas, quae distinguitur vt ratio positiua ab entitate, non distinguitur ab entitate, immo includitur in ea, vnde patet, quod est contradictio in his dictis, scilicet, quod vnitas sit ratio positiua distincta ab entitate, & econuerso. In hoc enim, quod ponitur entitas formaliter, distinguitur ab vnitate, ponitur quod habet vnitatem in se, & si dicatur, quod illa est alia vnitas, quam prima, tunc quaeretur, qualiter ista vnitas entitatis se habet ad entitatem. aut enim est formaliter distincta ab ea, & sic procedetur in infinitum, aut non formaliter distincta, & sic habetur propositum, quia idem est de priori vnitate, immo non est in entitate alia vnitas, quam prima. vnde patet, quod demonstratio Comment. ita procedit, si ponatur vnitas, formalitas positiua addita enti, sicut si ponatur realitas.

Praeterea: Idem patet de veritate. omne enim, quod potest se manifestare intellectui est verum: sed si entitas, & veritas formaliter distinguuntur, entitas sine veritate potest concipi, & intellectui manifestari. ergo entitas sine veritate erit vera, quod est contradictio manifesta, quod si dicatur, quod erit illa alia vnitas, tunc procedetur in infinitum, vt prius dictumest de vnitate, & iterum plures vnitates in vnare, vel forte infinitae.

Praeterea: Omne illud est bonum, quod potest appeti, & amari, nam omnia bonum appetunt, pri mo enti, sed si bonitas est aliqua ratio positiua distincta ab entitate formaliter, entitas, vt distiu cta potest amari. multi enim amant, & volunt, quod entitas sit formalitas distincta a bonitate, immo pugnant pro hac opinione, tamquam pro re affectata. ergo formalitas entitatis potest amari sine bonitate, & per consequens sine amabilitate, cum bonitas sit ratio appetendi.

Et ob hoc alij dicere voluerunt, quod distinguuntur ab opere intellectus, operantis rem ad intellectum, & voluntatem, & ad aliqua alia, & sic habet rationem veri, & boni.

Sed illud stare non potest, tum quia bonum, & malum sunt in rebus, etiam circumscripto actu intellectus, vt Philosophus dicit 6. Metaph. tum quia bonum, & perfectum idem sunt: res autem sunt perfectae, circumscripto omni actu intellectus: tum quia bonum est, quod amatur, & appetitur: terra autem appetit centrum, tamquam sibi bonum, circumscripto actu intellectus: tum quia verum est, quod est manifestatum intellectui. ergo vnitas praecedit omnem actum intellectus, & multa alia, quae sequuntur ad istam positionem.

Quomodo distinguuntur ea penes, quae attenditur vestigium secundum veritatem.

RESTAT ergo dicere, quod videtur sub triA bus propositionibus.

Prima quidem, quod nec realiter re absoluta, nec respectiua, nec formaliter ex natura rei, nec ratione aliqua positiua, apprehensa circa rem, veritas, bonitas vnitas distinguuntur, quod quidem sic patet. illud enim est impossibile, ex quo de necessitate sequitur effectum formalem esse, siue formaliter concipi sine forma: impossibile est enim rectum esse, vel intelligi sine rectitudine, sed si vnitas ponitur distingui re absoluta, vel relatiua a lapideitate, contingit concipi lapideitatem vnam sine vnitate. ex quo enim distinguitur ab vnitate, tãquam a re, concipietur, vt indiuisa in se, & indistincta ab vnitate, & per consequens vnum, quia vnum est indiuisum in se, & diuisum ab alio quocumque, similiter si veritas est res absoluta, vel relatiua, addita lapideitati, ali quid erit verum sine veritate. constat enim, quod intellectus rem entitatis distinguit contra rem vnitatis, & sic entitatem concipit, vt quoddam distinctum a veritate: omne autem, quod distincte concipitur, verum est. entitas ergo vera est sine veritate, & vt distinguitur ab ea. Similiter si bonitas est res alia ab entitate, vel absoluta, vel relatiua intellectus concipit entitatem, prout distin guitur esse quid bonum, cum vt sic sit amabile, & complacens Diuinae voluntati, quae in omni essentia complacet, vt sic etiam est ens: ens autem, & bo- num conuertuntur. relinquitur ergo, quod sine bonitate est bona, & vt distinguitur ab ea: si vero distinguitur formaliter, idem sequitur, vt superius est deductum: si autem ratione ab intellectu fabricata, idem penitus habetur, quoniam intellectus rationem veritatis distinguendo a ra tione entitatis, rationem illam intelligeret vnam, & distinctam sine vnitate, similiter rationem en titatis, intelliget absque veritate, & rationem veritatis amabit voluntas absque ratione bonitatis. verum est enim per se quoddam amabileintellectui, vt Philosophus dicit 6. Ethic. bonitatem etiam intellectus intelliget absque veritate, & cum omne intelligibile sit verum, & amabilebonum, veritas erit bona sine bonitate, & bonitas vera sine veritate. ergo impossibile est, quod ista distinguantur, vel realiter, vel formaliter, aut ratione.

Praeterea: Illa, quae sic se habent, quod vnumquodque eorum inest omni rei, & omni rationi per se, & praecise sumptae non differunt re, aut ra tione ab omni realitate, aut quacunque ratione: nam si differunt, non omnis ratio praecise sumpta habebit illa, sed de omni ratione praecisesumpta, uerum est, quod aliquid verum, & quod est aliquid bonum, & quod est aliquid vnum, iuxta illud Commentatoris 1o. Metaphys. dicentis, quod hoc nomen, Ens, & vnum significat immediate, quod est in vnoquoque praedicamentorum, & conceptus vnius. ergo verum, & bonum, & vnum, & ens nullam distinctionem habent inter se, nec realem, nec formalem, nec rationis, quantum ad illud, quod formaliter dicunt.

Secunda vero propositio est, quod distinguuntur in extrinsecis, & penes connotata. quandocumque enim aliqua sic se habent, quod eidem insunt re, & ratione, & ratione nihilominus diuersa oportet cointelligere, si illa debeant inesse, illa non differre, nisi penes extrinseca, & connotata. si enim non possunt intelligi inesse alicui, hisi quatenus diuersa concipiuntur, apparet, quod in extrinsecis est distinctio. Si autem extrinseca sic intelliguntur, quod nec aliqua res, aut ratio se tenens formaliter ex parte illius, cui attribuuntur per intellectum addatur, restat, quod sic penes extrinseca distinguantur, quod nullo modo aliter, sed sumpta quauis realitate, aut ratione, vt verbi gratia lapideitate, ipsa est vna, inquantum circa eam concipitur diuisio ab omni alio, & indiuisio in seipsa, est etiam vnitas in abstracto, inquantum est, qua lapis formaliter est indiuisus a se, & ab omni alio coindiuisus, sicut Commentator ait 4. Metaphys. quod substantia vniuscuiusque rei est vna essentialiter, similiter lapideitas est quoddam verum, cum per se sit intelligibilis, & est veritas in abstracto, cum sit ratio, & illud, quo ipsa est intelligibilis. non est enim intelligibilis aliquo addito, aut secundum rem, aut secundum rationem, & similiter ipsa est bona, cum sit quoddam appetibile per se, & est bonitas cum per propriam rationem sit appe tibilis, & per consequens lapideitas per propriam rationem est vna, & cum vnitas fundet indiuisionem, & per propriam rationem, & penitus nullo addito est etiam bona, cum sit appetibilis, vel saltem obiectum diuinae complacentiae, ac bonitas, cum hoc fiat per propriam rationem. ergo impossibile est, quod ista distinguantur, nisi penes extrinseca, & connotata.

Tertia vero propositio est, quod haec tria, verum, bonum, vnum includunt conceptum entis in generali cum certo connotato, & ideo coincidunt in idem re, & ratione cum omni propria en titate reali, vel rationis, ad quam applicantur, verbi gratia: vnum est aliquid indiuisum in se, & diuisum ab alio, vnitas vero in abstracto, quo quid est sic indiuisum, verum autem, quod se po test manifestare intellectui, & veritas, quod quid se manifestat, similiter bonum est, quod allicit aliquem appetitum, & bonitas, qua quid allicit ipsum. in istis ergo conceptibus generalibus sem per includitur quid, & aliquid, & ita conceptus entis, & additur certum connotatum, vt indiuisio, vel motio intellectus, vel terminus appetitus: cum autem ista applicantur ad rosam, vel la pidem coincidunt in rationem propriam rosae, vel lapidis, nullo addito, nec secundum rem, nec secundum rationem, quod patet ex duobus. Primo quidem, quia conceptus entis sic determina tur per lapideitatem, vel per rationem rosae, vt penitus nil addatur, vt dictum est supra in conce ptu de ente, quare idem conceptus, cum additur connotatum, dicendo aliquid indiuisum in se, & diuisum ab alio, sic coincidet in rationem lapideitatis, vel rosae, vt penitus nil addatur, & sic unum nil addit ad rosam, nisi certum connotatum.

Secundo idem patet, quia rosa per propriam rationem nullo addito, nec realiter, nec conceptibiliter mouet intellectum, & terminat appetitum, & etiam est duplicis negationis fundamentum, scilicet indiuisionis in se, & diuisionis ab alio quocumque, quare relinquitur, quod verum, & bonum, & vnum coincidant formaliter in idem, differant tamen penes extrinseca, & connotata.

Sed forte dicetur, quod hoc incidit in positionem illorum, qui dicunt, quod differunt penes respectus rationis: connotare enim, non est aliud quam exprimere, & significare, aut dare intelligi aliquem terminum, sed nullum dat intelligi quodcumque, quin ibi sit respectus realis, vel sal tem rationis. ergo verum, & bonum dicunt respectus reales, vel saltem rationis.

Et confirmatur, quia notare, & notatum aliquid pertinens esse videtur ad intellectum.

Praeterea: Dicetur, quod secundum hunc modum dicendi, verum, bonum, & vnum, sunt sinonima, cum coincidant in idem re, & ratione, & erit praedicatio per se verum est bonum, & bonum, est verum, ac quidditatiua, quod nullus dicit.

Praeterea: Supra probatum est, quod ratio vnitatis est ratio positiua addita cuilibet realitati.

Praeterea: Ratio boni est ratio finis, vt Philosophus dicit tertio Metaphysicae, & Auicenna in 6. adhuc ratio boni est ratio conuenientis, vt Augustinus innuit 83. quaestionum, dicens, quod illud est bonum, quod congruit, adhuc ratio boni est ratio vnius, quia bonum est idem vni secundum Proculum, adhuc ratio boni est ratio appetibilis secundum Philosophum primo Eth. adhuc ratio boni est ratio diffusiui, & sui comle municatiui secundum Dionys. cum ergo omnes r. rationes istae aliquid addere videantur ad lapideitatem formaliter, & intrinsece, non videtur, quod solum distinguantur penes extrinseca, & connotata.

Sed istis non obstantibus dicendum est, sicut prius. dicit enim Commentator primo caeli, & mundi, quod locus a diuisione, & ab inductione est sufficiens ad declarandum ea, quae sunt laten tiora primis cognitionibus, & apertiora conclu sionibus primis. sunt enim aliqua, quae nec sunt prima principia, nec tamen possunt demonstratiue terminari, & talia debent per inductionem, & diuisionem ostendi: nunc autem ostensum est, quod ratio lapideitatis seipsam fundat iudi uisionem sui, & diuisionem ab alio, nec oportet imaginari rationem aliquam mediantem, seipsa etiam mouet intellectum, non cointellecta aliqua alia ratione, & similiter potest terminare seipsa aliquem appetitum, non coinclusa aliqua alia ratione, & eodem modo potest induci de ro sa, & flore, & de omni contento sub ente, & ideo manifeste verum est, quod haec non differunt penes aliquid intrinsecum, additum lapideitati, sed penes extrinsecum additum, & connotatum. Nec instantiae istae procedunt.

Prima siquidem non: nam expresse patet, quod lapideitas est apta nata mouere intellectum, nullo respectu mediante; vnde lapideitas notat motionem intellectus, non per aliquid additum. Et si dicatur, quod posset mouere intellectum, illud notat respectum, dicendum est, quod non potest intellectus concipere lapideitatem, & motionem, eo modo, quo sunt in re, sed nullus respectus realis mediat inter lapideitatem, & motionem intellectus, immo connectuntur absque omni respectu medio. ergo & intellectus potest ea connecte re absque medio respectu, & sic remanebit, quod lapideitas intellectui exprimit per modum con notati motionem intellectus.

Et confirmatur, quod Deitas exemplat omnes res, & ponit inesse exemplato absque omni respectu reali, cum Deus non referatur realiter ad crea turam, nec ratione, cum circumscripto omni actu intellectus, adhuc ponat omnes res in esse exemplato. Quod autem additur, quod notare videtur se tenere ex parte intellectus, dicendum, quod immo ex parte rei, est quod lapideitas con cipiatur absolute, & sic sub ratione lapideitatis, & ex parte rei est, quod exprimat sibi motionem intellectus, tamquam aliquid possibile egredi a se, & sic concipitur sub ratione veri, absque hoc, quod addatur respectus rationis de necessitate, & idem est de bonitate: de hoc autem erit sermo prolixior, cum agetur de attributis.

Secunda etiam non procedit: nam ens in com muni, & verum in communi, ac bonum, & vnum, quantum ad illud, quod ducit principaliter, & intrinsece, idem sunt penitus, & re, & ratione, & ideo dicit Commentator 1o. Meta. quod hoc no men Vnum, & Ens, sunt sinonima, quod manifestum est ex hoc, quod aequaliter diuiduntur praedicata secundum ea: quantum autem ad extrinseca, & connotata differunt, cum vnum connotet indiuisionem. estt enim aliquid indiuisum, & verum, aliquid intelligibile, & bonum, aliquid appetibile, & hoc est, quod Commentator vocat propalationem 4. Metaphys. aliud enim propalat vnum, quam ens, videlicet indiuisionem quia vero illud, quod vnum propalat, & quod no tat, continetur sub ente in communi, idcirco ens praedicatur de vno, & vero, & quantum ad illud, quod principaliter dicunt, in quo idem sunt, & quantum ad connotatum: de lapideitate autem etiam de se inuicem non praedicantur nisi denominatiue, ratione alterius connotati.

Tertia etiam non procedit: nam verum est, quod vnitas in abstracto est ratio positiua, nihilominus non est addita enti, aut alicui entitati particulari, vt dictum est, & si dicatur, quod videtur dicere indiuisionem, dicendum, quod non est verum, sed per modum connotati, & per propalationem. non enim indiuisio est formaliter vnitas, sed illud, quo inest indiuisio dicitur vnitas, & quia res per essentiam sunt indiuisae, ideo essentia rei est vnitas, addita indiuisione per mo dum causati, & profuentis ab ea, & sic apparet, qualiter numerus constituitur ex vnitatibus. non enim ex indiuisionibus, sed ex aliquitatibus, substratis indiuisioni, & quomodo vnitas est memsura. non enim indiuisio mensurat, sed illud, in quo indiuisio inest, & quod est formaliter vnitas, & quomodo vnitas est magis positiua, quam multitudo. ex perfectione enim procedit indiui sio, ac diuisio ex imperfectione.

Quarta etiam non procedit: nam omnes illae rationes boni coincidunt in eandem. ratio enim boni, idcirco est ratio finis, quoniam terminat aliquem appetitum, vel naturalem, vel apprehensiuum, & siquidem terminet vltimate, dicitur finis vltimus: si vero non, dicitur vtile, & ad finem: ratio vero perfecti, ideo dicitur, quia perfectum est vnumquodque, dum adipiscitur, quod ei debetur, secundum suam naturam, & ad quod inclinatur per appetitum naturalem, ratio autem conuenientis, ideo dicitur, quod vnumquodque appetitur, prout est conueniens appetenti, i ratio autem vnius dicitur, quo vnumquodque appetit vnionem, & acquisitionem eius, quod sibi debetur: ratio autem diffusiui, & communica tiui dicitur, quo vnumquodque appetit sui communicationem, & diffusionem, & ita bonum videtur connotare appetitum.

Et si dicatur, quod non omnia cadunt sub appetitu, puta relatione, & multa talia, dicendum, quod immo saltem sub appetitu Diuino, qui complacet in omnibus, quae fecit, secundum illud: Diligis omnia, quae sunt, & nil odisti eorum quae fecisti. Sapien. I1. vel appetitu humano, inquantum om nia sunt quaedam intelligibilia, & delectantia intelligentem, vel appetitu naturali cuiuslibet rei, inquantum fundamenta appetunt relationes, vel appetitu naturae vniuersali, inquantum omnia faciunt ad integritatem vniuersi.

Nec valet etiam si dicatur, quod tunc appeti tus non feretur super res absolute, sed quatenus sunt appetibiles. & similiter intellectus non feretur super res, nisi quatenus intelligibiles sunt, sed appetibilitas clauditur intra ration em boni, & intelligibilitas infra rationem veri. Siquidem hoc non valet: non enim intra rationem boni, & veri ista clauduntur formaliter, & principaliter, sed extrinsecae, & connotatiue. quantum enim ad principale significatum, ipsa coincidunt, cum omni entitate, & re, & ratione, vt di ctum est, propter quod omnis entitas sub propria ratione appeti, & intelligi potest: non oportet autem intellectum recurrere ad connotata, nisi dum vult distinctionem ponere inter ipsa, & sine dubio distingui non possunt absque connotatis.

ARTJCVLVS QVJNTVS.

Quod non potest demonstrari Trinitas ex vestigio, sed multum probabiliter declarari.

CIRCA quintum autem considerandum est, quod ex vestigiali trinario non potest demonstratiue Trinitas declarari, potest tamen probabiliter satis. illud enim, quod Philosophi aliqualiter concluserunt, videtur probabiliter esse conclusum, & maxime de Aristotele, de quo dixit Commentator, quod numquam dixit aliquid sine forti probatione, sed ipse dicit primo caeli, & mundi, quod trinitas est numerus cuiuslibet rei, & istum numerum extrahimus ex natura, & secundum istum numerum debemus ma gnificare Deum, vbi dicit Commentator, quod natura omnium rerum est trina, & haec est causa, quare lex praecepit, vt orationes essent tres, aut sacrificia, & quod Legislator non inuenit istum numerum, nisi, vt sequeretur naturam, & secun dum hunc numerum tenemur magnificare crea torem, remotum a modis creaturarum orationibus, & sacrificijs. ergo videtur, quod natura Diuina aliqualiter sit trina, ex quo omnis natura, & omnis lex, sic magnificat Trinitatem.

Praeterea: Sicut Deus determinat sibi omnem perfectionem simpliciter repertam in creaturis, ita perfectionem repertam in numeris, sed primus numerus importans perfectionem est trina rius, quia totum perfectum, & omne est idem: nunc autem de duobus hominibus non dicitur omnes duo veniatis: de tribus autem dicitur om nes tres, vnitas autem dicit perfectionem simpliciter. ergo videtur, quod Deus de numeris ap propriet sibi vnitatem, & trinitatem, & sic vnitatem essentiae, & substantiae, vt supra probatum est, & trinitatem aliqualiter realem, aliam stantem cum ista vnitate.

Et confirmatur, quia perfectiones creaturarum, disponuntur per trinarios, vt substantia, virtus, & operatio, vnitas, bonitas, veritas, & similia: haec sufficiant de quaestione.

Responsio ad obiecta primo.

A Dea ergo, quae in oppositum inducuntur, dicendum est.

Ad primum quidem, quod perfectiones, in quibus consistit vestigium, non distinguuntur realiter, nec formaliter, sed sicut dictum est in corpore quaestionis, nec per cas probatur demonstratiue trinitas rerum in Deo vno, immo eaedem perfectiones, vt sunt in Deo, non distinguuntur etiam, nisi penes connotata, vt inferius apparebit. probatur ergo aliqualiter trinitas pro eo, quod probabile est, quod ex numeris appropriet sibi realem trinitatem, & realem vnitatem, & per hoc patet ad secundum, & tertium.

Ad quartum dicendum, quod siue nouennarius, siue duodenarius perfectionem reperiat in creaturis nihilominus communiter connectuntur de tribus in tribus, quasi numerus, il- le sacratus sit in primo principio rerum.

Ad quintum dicendum, quod in omni creatura inuenitur aliqualiter vnitas, bonitas, veritas, & per consequens, modus, species, & ordo, & quod dicitur, quod prima materia careat omni specie, verum est quod careat specie actuali, est tamen aliquid quidditatiue, & in potentia, vnde informitas respondet sibi pro specie, & forma. Quod autem additur de luce, quod non fuit creata in numero, pondere, & mensura, dicendum est, quod hoc dicit Ambrosius, quia videtur, quod diffusissime excedit, & non tenet mensuram, sed tamen secundum veritatem est mensurata, & limitata, vnde & amor Dei, qui non videtur seruare modum, sicut dicit Bernar dus, secundum veritatem mensuram habet, quamuis videatur excedere.

Ad sextum dicendum, quod argumentum probat, quod demonstratiue ex vestigio non potest probari Trinitas, vel dicendum, quod forte omnis natura non esset ita trina, nisi ille numerus es set ita extractus exemplariter, & transcriptus a primo principio rerum, & hoc innuit Philosophus primo caeli, & mundi. vbi dicit, quod natura naturata ita fecit, & nos sequimur opus eius, quod exponit Commentator dicens, quod in rebus voluntarijs inuenitur trinitas, quoniam natura ita fecit in rebus naturalibus, & supra dixe rat, quod nos extrahimus istum numerum a naturis rerum, & ita videtur, quod etiam natura il lum extraxerit a primo principio rerum.