Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
Librum II, Quaestio 56
Secundo quaeritur an pars intellectiva animae rationalis quae communiter mens vocatur sit eiusdem speciei cum parte intellectiva angeli, vel an nostrae potentiae intellectuales sint eiusdem speciei cum intellectualibus potentiis angelorum.
Et videtur quod non.
1. Differentiae enim specificae diversarum specierum et diversorum generum sunt inter se diversae specie; sed intellectivum (a) humanum est ultima et (b) specifica differentia hominis et (c) intellectivum angelicum angeli; constat autem quod angelus et homo differunt specie; ergo et cetera.
2. Item, quaecunque distinguuntur ab invicem per contraria eis substantialia differunt specie; sed intellectivum angelicum et humanum sic se habent, differunt enim per unibile corpori et sensualitati et per non unibile, nam intellectivum humanum (d) est essentialiter unibile et unitum corpori humano et eius sensualitati, mens vero angeli est omnino inunibilis eis; ergo et cetera.
3. Item, intellectui humano, ut dicitur, est (e) essentiale quod discurrat de principiis in (f) conclusiones, angelico vero (g) est e contra essentiale quod eas videat sine discursu; ergo differunt (h) per oppositas et (i) consubstantiales differentias. Et consimiliter, ut dicitur, voluntas humana et angelica essentialiter differunt per vertibile ab eo obiecto cui primo inhaesit et per irrevertibile; quod probant per hoc: quia angelus post (k) primum peccatum non potuit poenitere de illo, homo vero potest et potuit.
4. Item, intellectui humano, ut dicitur, est essentiale quod quantum est ex se, sit a principio nudus omni specie intelligibilium acsi tabula rasa in qua nihil est pictum, est etiam, ut dicitur, ei essentiale quod aliquando possit esse in actu, aliquando non; e contra vero angelico intellectui est essentiale quod sit plenus formis intelligibilium et quod sit semper pervigil et in actu; ergo et cetera.
5. Item, maior ratio quare possent videri eiusdem speciei est: quia videntur habere eadem obiecta et aliquos actus eiusdem speciei; sed quod ex hoc non sequatur ipsa esse eiusdem speciei probo: quia constat quod sicut bos et homo et leo differunt specie, sic et eorum formae sensitivae quibus eorum corpora et organa informantur et sensificantur; sed constat quod oculus bovis et hominis habent obiecta eiusdem speciei et etiam visiones seu actus visuales, et idem est de aliis sensibus eorum; ergo et cetera.
In contrarium arguitur.
1. Primo ex actibus et habitibus gratiae et gloriae: Quia actus visionis et caritatis, quibus anima Petri videt et amat aliquam rationem perfectam in Deo, videtur esse eiusdem speciei cum actibus angeli eandem rationem videntis, et maxime si Petrus sit illi angelo in gloria coaequalis; sed constat quod actus et habitus gratiae habent aliquas essentiales diversitates secundum diversitates (a) subiectorum et potentiarum in quibus sunt; nec mirum, quia habent se ad illa sicut perfectiones ad perfectibilia et sicut accidentia ad propria subiecta, unde videmus quod omnes habitus et actus voluntatis differunt ab habitibus et actibus intellectus per intellectivum et appetitivum, quia omnes hi sunt essentialiter appetitivi, illi vero intellectivi.
2. Secundo arguitur ex ratione principii activi: Quia specifici et immediati actus seu inftuxus diversorum principiorum activorum differunt specie sicut et ilia; sed constat quod liber consensus seu liberum velle est actus specificus et immediatus voluntatis liberae (b) et est ab illa tanquam a principio activo; sed quando angelus et homo consentiunt in idem obiectum et propter eundem finem, ita quod in illo obiecto quicquid vult unus vult alter, tunc illi consensus videntur esse omnino eiusdem speciei, ut verbi gratia, ecce quod beatus Petrus non solum ex caritate vult mundum esse sicut et angelus sibi in gloria coaequalis, sed (c) et propter easdem causas vult hoc nunc propter quas et angelus: ergo videtur quod huiusmodi velle ipsorum sint eiusdem speciei ac per consequens quod et potentiae activae ipsorum.
3. Tertio arguitur ex ratione divinae imaginis secundum quam uterque est factus: Licet enim in Deo non sit proprie dare naturam seu rationem specificam eo modo quo in creatis, nihilominus est ibi secundum suum modum; constat autem quod imago proprie dicitur similitudo speciei seu alicuius secundum suam speciem, unde et in hoc differt a similitudine quae dicitur vestigium; sed duae imagines vere eiusdem speciei sunt eaedem specie, sicut patet de duabus figuris seu imaginibus eiusdem sigilli; ergo et cetera. - Sed forte contra hoc dicetur: quia imago eiusdem obiecti est alterius speciei in intellectu et alterius in sensu et alterius in pictura corporali. - Ad hoc dicitur quod saltem illae quae sunt in corporali materia sunt semper eiusdem speciei et consimiliter illae quae sunt in sensu particulari; ergo consimiliter illae quae respectu eiusdem obiecti sunt in natura seu potentia intellectuali erunt eiusdem speciei, et maxime, quando huiusmodi imagines habent rationem imaginis non solum quoad rationem exprimendi, sed etiam quoad suum esse substantiale, sicut utique habet respectu Dei omnis mens (a) seu omnis natura intellectualis. Praeterea, modus secundum quem mens est ad imaginem Dei non respicit rationem specificam divinae naturae secundum hunc gradum vel illum nec secundum quod est (b) idea huius obiecti vel illius praeterquam mentis. Si enim mens secundum suam speciem respiceret certum gradum imitationis divinae naturae, tunc nunquam esset ad imaginem Dei nec in sua propria specie, nisi cum esset in illo gradu, ita quod non haberet plus nec minus, et ita omnes mentes eiusdem speciei necessaria essent aequales. Si etiam respiceret solas quasdam ideas quorundam obiectorum aliorum a se, tunc eius potentiae non possent deduci, etiam a Deo, ad ceteras ideas et earum obiecta cognoscendas et amandas, quod constat esse falsum. Unde sicut Verbum Dei Patris est actualiter expressivum omnium idearum mentis paternae et totius sapientiae eius, et ideo non possunt esse in Deo plura Verba: sic mens creata secundum suam speciem est potentialiter deducibilis ad quaecunque. Ex quo videtur quod non possint dari plures species mentium.
4. Quarto arguitur ex ordine utriusque ad eosdem ultimos fines: Quae enim secundum suam essentiam sunt ordinabilia et aliqualiter inclinata ad eosdem principales et proprios fines et ad easdem proprias et finales perfectiones videntur habere essentias eiusdem speciei; sed mens humana et angelica sunt huiusmodi, quia ultima beatitudo (a) est propria perfectio ipsarum; constat autem ex fide catholica quod sunt ordinabiles ad beatitudinem eiusdem speciei, et etiam plures mentes humanae perducuntur ad aequalem gloriam angelorum et aliquae ad maiorem. Quod vero a quibusdam dicitur primam propositionem esse veram de fine naturali, non autem de supernaturali, gloria vero non est finis naturalis, sed supernaturalis: a ceteris improbatur, quia non solum secundum fidem, sed etiam secundum rectam rationem constat quod omnis natura rationalis est per essentiam talis quod proprius et ultimus eius finis non potest per naturam creatam acquiri, sed solum per agens supernaturale nec potest esse in aliqua forma mere naturali, immo oportet quod sit in forma virtuali et gratifica et modo ineffabili unita et uniente cum supernaturalissimo Deo. Et tamen haereticum et erroneum esset dicere quin omnis natura rationalis ex sua essentia et natura exigat talem perfectionem et finem, unde et pro tanto est ei naturalis. Unde et quando naturaliter appetit summam beatitudinem, secundum rem appetit illam quae est supernaturalis, quia in nulla alia potest vere salvari ratio summae beatitudinis nec ratio summi boni.
5. Quinto arguitur ex ambitu potentiarum intellectivarum: Quaelibet enim ex sua specie habet totum ens pro obiecto et intra suum potentialem ambitum potentialiter comprehendit omnes species et modos habituum et actuum, qui generi talis potentiae assignari possunt; sed si natura intellectualis esset divisa in varias species, tunc altiorem et latiorem ambitum obiectorum haberet sumpta in genere quam prout esset sumpta sub aliqua suarum specierum et ita in nulla sua specie haberet totum entis ambitum pro obiecto.
Respondeo
Quod secundum quosdam simpliciter differunt specie, secundum alios vero non differunt specie quoad suas essentias absolutas, sed solum quoad aliquos respectus et modos essendi eis annexos. - Qui enim volunt quod anima rationalis secundum totam formalem suam essentiam sit forma corporis coguntur dicere quod non solum secundum suam formam sensitivam, sed et secundum intellectivam differat specie simpliciter a mente angelica, quia nihil essentialius est formae alicuius materiae quam quod sit forma et actus respectu illius materiae. - Qui vero ponunt animam rationalem esse formam corporis secundum solam partem suam (a) sensitivam non coguntur tenere quod unio vel unitiva inclinatio partis intellectivae ad partem sensitivam et ad corpus sensificatum sit omnino id ipsum quod absoluta essentia partis intellectivae, sed sufficit quod sit quaedam essentia relativa (b) illi annexa, sicut piro insertae in arborem (c) pomum est annexa inclinatio et unio ad pomum cui est inserta, aut sicut ramo qui vivit et salva sua specie potest a stipite et radice abscinde est annexa unio ad stipitem et radicem. Quae quidem unio non posset tolli ramo salva sua specie, si esset omnino id ipsum cum absoluta forma ipsius rami; nec mirum, quia nec etiam actualis unio formae ad materiam est omnino id ipsum cum forma.
Solutio Obiectorum
Sustinendo igitur ad praesens hanc positionem ad primum dicitur quod ali quid potest dici differentia specifica dupliciter: Primo quidem, quia est secundum se sufficienter specificatum. Et hoc modo organizatio capitis vel manus, qualis competit corpori humano, est quadam forma specifica. Secundo modo potest dici specifica, quia in sua ratione includit omnes rationes specificas sui totius seu totalem specificationem ipsius. Et hoc solo secundo modo est vera maior rationis praedictae, non autem primo modo, quamvis et de primo modo possit dici quod talis differentia specifica per hoc quod sibi alia adiunguntur et ipsa eis ad constituendum unam totalem naturam cuiusdam novae speciei ex eis compositae assumit circa se potius quam intra se quandam aliam specificationem, secundum quam (a) potest dici (e) quod differt specie etiam a se ipsa separatim et absolute sumpta. Talis autem differentia specifica est secundum istos intellectivum humanum, quia non dicit omnes rationes specificas hominis, quia in sensitiva humana complexio et organizatio humana sunt quaedam rationes et differentiae hominis specificae. Sed si poneretur unum nomen formae totali ex his tribus conflatae, tunc ilia haberet rationem differentiae specificae iuxta modum secundum. Si etiam intellectivo humano auferretur a Deo omnis inclinatio ad corpus et ad sensitivam humanam, ita quod in se et in sua materia absolute stabiliretur, tunc eo ipso fieret non humanum et faceret quandam novam speciem entis.
Et per hoc patet ad secundum: Quia aliud est differre ab aliis specie per solum se ipsum, aliud per aliam essentiam sibi annexam. Unde materia unius corporis per solam essentiam suam non differt specie a materia alterius corporis, sed solum per diversas formas substantiales sibi annexas. Unde isti dicunt quod Deus posset intellectivo angelico tollere modum essendi quem habet et dare sibi inclinationem ad corpus infigendo sibi seu suae materiae sensitivam humanam, ita quod eo ipso de intellectivo angelico fieret intellectivum humanum, sicut ex materia corporis humani potest fieri materia corporis (a) bovini per variationem formarum. Dicunt enim isti quod si pigmentarius potest diversas species et virtutes gemmarum et herbarum artificialiter commiscere, ut fiat ex eis confectio una: multo magis Deus posset eas naturali commixtione unire ut fieret ex eis una totalis natura.
Ad tertium dicitur quod discurrere et non discurrere potius competunt intellectui per habitus et dispositiones ei (b) annexos quam per solam essentiam suam. Causa enim non discutendi est plenitudo scientalis habitus conclusionum aut praeclaritas habitualis ingenii et vivacis aspectus ad varias conclusiones ex principiis et in principiis (c) subito capiendas. Unde tam anima Christi quam homines beati non solum in Deo sed etiam in proprio genere ita repente vident naturales conclusiones sicut et angeli. Et si Deus a principio ita paucos habitus inseruisset intellectui angelico sicut nostro ita indigeret discursu sicut et noster; quamvis nec adhuc omni discurso careat, saltem in daemonibus, sicut alibi est ostensum. - Illud etiam de invertibilitate angelicae voluntatis est erroneum; non enim hoc competit sibi essentialiter plus quam homini. Cuius probationes omitto ad praesens, quia ipsas alibi recitavi.
Ad quartum dicendum quod esse ex se nudum ab omni specie non est essentialius intellectui humano quam angelica, quia nec species rerum sunt minus accidentales intellectui angelica quam humano, quamvis (a) Deus ex suo beneplacito plures species plenius et inseparabilius inseruerit angelis a principio quam hominibus praeterquam Christo homini. - Quod etiam subditur quod semper esse in actu est essentiale intellectui angelico, oppositum vero est essentiale intellectui humano, falsum est. - Utrorumque autem probationes et explicationes omitto, quia tam ex se quam ex alibi a me tactis de facili colligi possunt.
Ad quintum dicendum quod aliud est sensitivam bovis differre specie a sensitiva hominis vel leonis et aliud eius potentiam visivam vel auditivam, quia tota sensitiva eorum multa varia hinc et inde includit plus quam faciant istae potentiae vel illae. Potentiae enim istae non videntur hinc et inde differre specie nisi solum per varias uniones et inclinationes eis affixas praeterquam forte de potentiis sensitivae humanae quae a doctoribus ponuntur esse infixae in materia intellectuali tanquam quaedam paitiales formae illius. Est autem dubium an potentia visiva bovis posset materiae intellectuali infigi, ita quod fieret potentia sensitivae humanae. Videtur enim quibusdam quod forma huius materiae per aliam inclinationem sibi datam ad alteram formam priorique sibi ablata potest fieri forma alterius materiae. Et hoc est magis consonum potentiae Dei et universali ambitui entis, quia non minus mirabile videtur naturam humanam potuisse inclinari ad personam alterius naturae quam formam de novo inclinari ad aliquam materiam sibi novam. Quomodocunque tamen hoc sit, iuxta differentiam earum erit censendum (b) de differentia visionum suarum.
