Table of Contents
Peter Jean Olivi Commentary
Liber II
Liber II, Quaestio 4 : Quarto, an mundus factus fuerit ab aeterno.
Liber II, Quaestio 5 : Quinto, an mundus potuerit fieri ab aeterno.
Liber II, Quaestio 8 : Secundo, an esse et essentia sint idem.
Liber II, Quaestio 9 : Tertio, an esse rerum creatarum, saltem spiritualium, sit successivum vel habeat simul totam suam durationem.
Liber II, Quaestio 10 : Quarto, an durationes rerum creatarum sint solum duae numero et specie.
Liber II, Quaestio 11 : Quinto, an conservatio seu continua permanentia rerum differat a creatione ipsarum.
Liber II, Quaestio 12 : Sexto, an individuatio aliquid addat ad specificam essentiam individui.
Liber II, Quaestio 13 : Septimo, an universalia sint secundum suam universalitatem in individuis.
Liber II, Quaestio 18 : Tertio, an materia per se possit principium alicuius esse, id est, an dicat aliquam vim activam.
Liber II, Quaestio 19 : Quarto, an Deus possit facere materiam sine omni forma.
Liber II, Quaestio 20 : Quinto, an materia habeat diversas differentias materiales per quas specificetur.
Liber II, Quaestio 21 : Sexto, an materia per essentiam suam sit una numero in omnibus entibus, saltem in corporalibus.
Liber II, Quaestio 22 : Septima, an substantia suscipiat magis et minus.
Liber II, Quaestio 23 : Primo, an omne agens sit semper praesens suo patienti seu suo primo effectui.
Liber II, Quaestio 24 : Secundo, an species seu prima impressio et similitudo agentis educatur de potentia sui subiecti.
Liber II, Quaestio 25 : Tertio, an praedicta similitudo agentis sit idem quod eius actio.
Liber II, Quaestio 26 : Quarto, an primae impressiones omnium agentium fiant ab eis in instanti. Et in hac subditur additio in qua exponitur regula Aristotelis VI Physicorum data, quod si tanta virtus movet tantum in tanto spatio et tempore, dupla movebit aequale super aequali in dimidio tempore. Ibi etiam dissolvitur et improbatur ratio eius per quam IV Physicorum probat quod si (a) aliquid moveretur in vacuo, moveretur in instanti.
Liber II, Quaestio 27 : Quinto, an motus sit idem quod forma quae per motum educitur.
Liber II, Quaestio 28 : Sexto, an motus possit per se terminari ad omnia illa quae possunt de materia educi.
Liber II, Quaestio 29 : Septima, an motus fiat immediate a motore.
Liber II, Quaestio 30 : Octavo, an agens creatum possit formam iam corruptam eandem numero educere in esse.
Liber II, Quaestio 31 : Nono, an omnia quae educuntur de potentia materiae sint ibi prius secundum suas essentias seu secundum rationes seminales vel secundum potentias activas.
Liber II, Quaestio 32 : Primo, an substantia angeli sit in loco corporali. Ubi in quadam additione ibi subiuncta probatur quod ubi seu esse in loco addit aliquid ad rem locatam realiter diversum ab ipsa.
Liber II, Quaestio 33 : Secundo, an in quolibet angelo sit tota species sua secundum totum ambitum suum, ita quod extra ipsum non possit esse aliud individuum eiusdem speciei.
Liber II, Quaestio 34 : Tertio, an in angelis sint species seu similitudines rerum universales.
Liber II, Quaestio 36 : Quinto, an angelus intelligat et videat omnia per species innatas.
Liber II, Quaestio 38 : Primo, an angeli in primo instanti quo meruerunt fuerint glorificati.
Liber II, Quaestio 39 : Secundo, an gloriam prius habitam possint mereri per actus subsequentes.
Liber II, Quaestio 40 : Primo, an Deus possit facere aliquam potentiam intellectivam vel liberam essentialiter inerrabilem et impeccabilem.
Liber II, Quaestio 41 : Secundo, quaeritur an potentia peccandi sit pars nostrae libertatis.
Liber II, Quaestio 42 : Tertio, an angeli potuerint peccare in primo nunc suae creationis.
Liber II, Quaestio 43 : Quarto, an sit possibile vel credibile quod angeli sic peccaverunt sicut doctrina fidei tradit.
Liber II, Quaestio 44 : Quinto, an daemones possint aliquid addiscere et oblivisci.
Liber II, Quaestio 45 : Sexto, an eorum habitualis malitia usque ad diem iudicii augeatur.
Liber II, Quaestio 46 : Septimo, an citra diem iudicii habeant aliquas (a) complacentias et gaudia in iis quae (b) pro voto volnnt et agunt.
Liber II, Quaestio 47 : Octavo, an decor et integritas angelicae hierarchiae sic fuerit per casum daemonum immutatus quod omnino eguerit restaurari.
Liber II, Quaestio 48 : Nono, an ruinam ipsorum decuerit ex hominibus reparari. Plures quaestiones alias de angelis feci in lectura super liber Angelicae hierarchiae; non enim in hac ordinatione pono quaestiones quas super lecturas specialium librorum feci.
Liber II, Quaestio 49 : An anima immediate informet omnes partes corporis sui
Liber II, Quaestio 51 : Tertio, an sensitiva hominis sit a generante vel a solo creatore. Ubi multipliciter probatur quod pars animae intellectiva non informat corpus immediate, quamvis ei substantialiter uniatur, et quamvis forma intellectiva et libera sit forma hominis. Cui magnam additionem adiunxi.
Liber II, Quaestio 52 : Quarto,an immortalitas spiritus rationalis possit per rationes probari.
Liber II, Quaestio 53 : Quaeritur an aliquid de alimento convertatur in veram speciem carnis et ossis et ceterarum partium corporis.
Liber II, Quaestio 54 : Quaeritur primo unum commune omnibus potentiis: an scilicet potentiae animae vel angeli sint totaliter eaedem cum substantia eorum aut totaliter diversae aut partim eaedem partim diversae.
Liber II, Quaestio 57 : Tertio, an in homine sit liberum arbitrium. Et hic, scilicet in responsione ad undevicesimum, tangitur quaestio quomodo in beatis et in purgatorio immobilitetur voluntas ad bonum et in damnatis ad malum. Et improbantur septem errores circa hoc dictum. Primus est quod intellectus in statibus alterius vitae nihil apprehendit cum discursu rationis. Secundus est quod voluntas in omnibus sequitur modum apprehensionis ita quod, si intellectus habet modum immobilem in apprehendendo, voluntas id (a) ipsum habet in volendo. Tertius quia voluntas angeli suo solo actu acquirit immobilitatem in bono vel in malo, voluntas vero nostra acquirit hoc ex eo quod per mortem datur sibi altitudo consimilis altitudini substantiarum separatarum et simul cum hoc ex defectu divinae influentiae seu gratiae trahentis ipsam ad bonum. Quartus est quod voluntas totaliter convertitur, quandocunque convertitur, quia est simplex. Quintus est quod sensitiva habet statum immobilem in omni statu alterius vitae. Sextus est quod error circa finem non potest emendari nisi per causam superiorem, potentem immediate influere in intellectum et voluntatem. Septimus est quod error circa finem non potest esse nisi perverso habitu voluntatis acquisito vel innato.
Liber II, Quaestio 58 : Quarto, quaeritur an liberum arbitrium seu voluntas libera sit potentia passiva vel activa. Et in hac multae quaestiones aliae continentur: nam in responsione ad tertium decimum argumentum tangitur quaestio an corpora sensibilia possint per se generare species simplices et intellectuales in potentia nostrae mentis; et iterum an hoc possint per irradiationem intellectus agentis; et iterum, an quantitas aliquid reale addat ad formas aliorum praedicamentorum. Item, in responsione ad quartum decimum tangitur quaestio an omnes potentiae apprehensivae sint passivae. Et ad huius evidentiam pertractantur septem. Primo scilicet, quod actus potentiarum non sunt immediate ab obiectis. Secundo, quod non sunt a solis speciebus. Tertio, quod non partim ab eis et partim a potentiis. Quarto, quod ipsi actus sunt species seu similitudines obiectorum. Quinto, quod anima non potest in se generare species quae sint principia effectiva suorum actuum. Sexto, quod potentiae non possunt excitari ab (a) obiectis ad generandum huiusmodi species aut ad producendum suos actus. Septimo, quod potentiae sunt sufficientes ad efficiendum suos actus absque coefficentia facta ab obiectis vel speciebus. Haec tamen clarius et sanius pertractantur in tribus primis quaestionibus de actibus potentiarum animae infra scriptis. Item, in responsione ad duodecimam supprobationem quarti decimi argumenti tangitur quaestio an species imaginariae sint incorporales et inextensae. In responsione vero ad tertiam decimam tangitur quadruplex causa quare potentiae sensitivae (b), quamvis sint activae suorum actuum, indigeant organo.
Liber II, Quaestio 59 : Quinto, quaeritur an infantes et dormientes et furiosi possint exercere opera liberi arbitrii.
Liber II, Quaestio 60 : Primo, an sensus particulares sint plures potentiae vel una.
Liber II, Quaestio 61 : Secundo, an tactus habeat in se plures potentias tactivas.
Liber II, Quaestio 62 : Tertio, an sensus communis sit potentia differens a sensibus particularibus.
Liber II, Quaestio 63 : Quarto, an sensus communis sit eadem potentia cum imaginativa quae imaginatur absentes formas sensibilium.
Liber II, Quaestio 64 : Quinto, an istae sint eadem potentia cum aestimativa.
Liber II, Quaestio 65 : Sexto, an hae tres sint eadem potentia cum memorativa.
Liber II, Quaestio 66 : Septimo, an cogitativa quae omnium quatuor praedictarum obiecta ad invicem componit et confert sit eadem potentia eum praedictis.
Liber II, Quaestio 68 : Primo, an appetitus sensualis sit alia potentia ab appetitu intellectivo.
Liber II, Quaestio 69 : Secundo, an vis concupiscibilis et irascibilis, prout spectant ad appetitum sensitivum, sint eadem potentia.
Liber II, Quaestio 70 : Tertio, an secundum numerum sensitivarum apprehensivarum sint tot potentiae appetitivae (a) sensuales.
Liber II, Quaestio 71 : Duodecimo (b), queritur an vegetativa animalium differet ab anima sensitiva eorum.
Liber II, Quaestio 72 : Primum, an corpora possint agere in spiritum et in eius potentias apprehensivas et appetitivas.
Liber II, Quaestio 73 : Secundo, an aliqua virtus cognitiva vel quaecunque alia secundum suam essentiam exterius non emissa possit ab extrinseco et distanti medio vel obiecto absque eorum influxu mutari vel pati. Per mutationem autem intelligo protensionem virtutis ad extra vel retractionem sui ad intra vel pertransitionem medii vel fractionem sui incessus aut reflexionem vel diverberationem aut resistentiam vel prohibitionem aut fixionem vel terminationem sui in obiecto.
Liber II, Quaestio 74 : Tertio, an principium effectivum actus cognitivi sit species repraesentativa obiecti aut habitus aut potentia vel omnia tria in simul sumpta. Circa finem autem huius tangitur
Liber II, Quaestio 75 : Quarta quaestio, an scilicet quando Deus videtur ab intellectu creato, divina essentia teneat locum speciei repraesentatis Deum. Postquam et subditur
Liber II, Quaestio 76 : Quinta, an scilicet anima sciat se ipsam per speciem sui aut per essentiam suam et an per immediatam reflexionem sui aspectus super se aut primo dirigendo aspectum ad phantastica, id est, ad species imaginarias per actus sensuum exteriorum acceptas.
Liber II, Quaestio 77 : Sexto, quaeritur an habitualis dilectio sui et suae beatitudinis sit accidens.
Liber II, Quaestio 78 : Septimo, an unico simplici actu sciantur plures termini eiusdem propositionis aut plura extrema eiusdem correlationis aut plures partes eiusdem totius.
Liber II, Quaestio 79 : Octavo, an actus scientiae vel amoris possit se ipsum habere pro obiecto, utpote cum scio me scire vel amo me amare seu meum actum amandi.
Liber II, Quaestio 80 : Nono, quaeritur an aspectus beatorum sic feratur super creatorem et creaturas in proprio genere visas quod uno aspectu et uno actu iudicet mutuas correlationes Dei et creaturae.
Liber II, Quaestio 81 : Decimo, an conscientia dicat potentiam unam vel plures aut actum aut habitum et an synderesis sit quaedam pars conscientiae et iterum in quo differat recta conscientia a prudentia, fide et caritate regulata.
Liber II, Quaestio 82 : Undecimo, an lex naturalis dicat aliquid concreatum in intellectu vel voluntate aut aliquid aliud.
Liber II, Quaestio 83 : Duodecimo, an sit verum quod Aristoteles in Ethicis dicit de actu electionis, scilicet quod electio non est de fine sed de iis quae sunt ad finem et quod semper sequitur actum consilii seu deliberationis.
Liber II, Quaestio 84 : Tertiodecimo, an sit falsum dictum quorundam, scilicet quod actus electionis factus propter aliquem finem est idem actus numero cum velle illius finis, quamvis iste cum primo sumptus sit perfectior.
Liber II, Quaestio 85 : Quartodecimo, an sciens actu et in particulari hoc vel illud esse agendum tanquam honesto necessario habeat illud agere et an nesciens actu et in particulari illud esse (a) agendum non possit illud agere, immo necessario habeat illud non agere.
Liber II, Quaestio 86 : Quintodecimo, an habitus scientiae bonorum et honestorum ligetur per passionem pravae conscientiae vel irae, ne scilicet his perdurantibus possit exire in actualem considerationem boni honesti in singulari sumpti et obiecto praefate concupiscentiae contrarii.
Liber II, Quaestio 87 : Primo, an motus animalium voluntati vel appetitui sensitivo subiectus causetur immediate ab intrinseco actu appetitus, quo scilicet sufficientur vult et appetit se movere.
Liber II, Quaestio 88 : Secundo, an in motu corporis processivo seu voluntario moveatur ab appetitu aliqua una pars corporis primo et immediate ac postmodum reliquae per primam ut motae ab ea.
Liber II, Quaestio 89 : Tertio, an quandocunque anima movet unam partem corporis, aliqua alia stet fixa, ut a fixa inchoetur motus partis quae movetur
Liber II, Quaestio 90 : Primo, an species et genera vitiorum sumantur a positivo in quo fundantur vel a sua privatione.
Liber II, Quaestio 91 : Secundo, an genus vitii sumatur suo proximo obiecto.
Liber II, Quaestio 92 : Terto, an idem actus numero possit esse in duabus speciebus vitiorum et an diversae vitiositates eiusdem actus se habeant sicut genus et differentia speciei eiusdem vitii.
Liber II, Quaestio 93 : Quarto, an omnis circumstantia vitiosa variet speciem vitii.
Liber II, Quaestio 94 : Quinto, an species unius vitii possit esse pars integralis alterius vitii seu an unus actus vitiosus possit integrari ex pluribus actibus vitiosis habentibus vitiositatis specie differentes.
Liber II, Quaestio 95 : Sexto, an omne vitium sit extremitas opposita medio alicuius virtutis et hoc sic quod extremitas illa remisse sumpta sit pars ipsius virtutis tanquam medii ab extremis compositi.
Liber II, Quaestio 96 : Septimo, an morale bonum et malum sint genera omnium moralium virtutum et vitiorum.
Liber II, Quaestio 97 : Octavo, an malus finis sit circumstantia vitii vel potius sit principale vitium.
Liber II, Quaestio 98 : Nono, an distinctio septem capitalium vitiorum data a Gregorio sit solius congruentiae vel necessariae sufficientiae.
Liber II, Quaestio 99 : Decimo, an omnia vitia sint spiritualia vel omnia sint (a) carnalia.
Liber II, Quaestio 100 : Undecimo, an spiritualia sint peiora quam carnalia.
Liber II, Quaestio 101 : Duodecimo, an quaedam vitia sint virtutibus magis similia vel minus contraria quam alia.
Liber II, Quaestio 102 : Tertiodecimo, an ab uno extremo vitiorum sit recedendum ad aliud extremum, ut tandem perveniatur ad virtutis medium.
Liber II, Quaestio 103 : Quartodecimo, an inordinatus amor sui sit primum peccatum cuiuscunque qui primo incidit in peccatum.
Liber II, Quaestio 104 : Quintodecimo, an in omni peccato sit privatio modi, speciei et ordinis.
Liber II, Quaestio 105 : Sextodecimo, an omnis imperfectio moralis seu in moralibus sit peccatum.
Liber II, Quaestio 106 : Septimodecimo, an omne imperfectum ex (b) genere sit imperfectum ex circumstantia et e contrario; an omne perfectum ex circumstantia sit perfectum ex genere et e contrario.
Liber II, Quaestio 107 : Duodevicesimo, utrum peccatum, in quantum malum, possit ab aliquo appeti.
Liber II, Quaestio 108 : Undevicesimo, an peccatum sit poena sui ipsius et ultra hoc aliquando alterius peccati et an, in quantum habet rationem poenae (c), sit a Deo plus quam in quantum habet rationem culpae.
Liber II, Quaestio 109 : Vicesimo, an reatus culpae possit esse in aliquo in quo non est nec fuit aliquis actus vel habitus pravus.
Liber II, Quaestio 110 : Primo scilicet, quae sit quidditas peccati originalis.
Liber II, Quaestio 111 : Secundo, quae sit causa eius effectiva.
Liber II, Quaestio 112 : Tertio, qua iustitia vel ratione permisit Deus animas a corporibus infici aut quomodo iuste potuit animas talibus corporibus infundere aut quare permisit corpus infectum propagari aut quare genitorem infectum permisit filios propagare. Hic autem quaedam aliae duae quaestiones circa opus primae conditionis includuntur; inter quas est quare Deus fecit hominem potentem peccare et quare per intermediam Evam.
Liber II, Quaestio 113 : Quarto, qua iustitia vel ratione huiusmodi infectio imputetur proli ad culpam et ad reatum poenae aeternae.
Liber II, Quaestio 114 : Quinto, an culpa originalis et actualis habeant univocam rationem culpae.
Liber II, Quaestio 115 : Sexto, quomodo originalis culpa probetur per novum et vetus testamentum.
Liber II, Quaestio 116 : Primo scilicet, an Deus sit causa immediata totius entitatis quam realiter ponit peccatum vel culpa.
Liber II, Quaestio 117 : Secundo, an negatio seu deformitas culpae includatur substantialiter in actu vel habitu sibi substrato (a).
Liber II, Quaestio 118 : Quaeritur an sit contra Dei praeceptum. Et in hac multae difficultates et quaestiones includuntur. Inter quas est: an veniale sit contra caritatem et contra virtutum rectitudinem et contra animam et an includat aliquem contemptum Dei et aliquam aversionem ab ipso et aliquam perversionem a fine et aliquam fruitionem boni commutabilis. Item, in responsione ad duodevicesimum tangitur an peccata venialia in tantum possint augeri vel multiplicari quod faciant mortale. Item, in responsione ad undecimum tangitur an unus fidelis minus peccet faciendo aliquod veniale quam unus infidelis vel e contrario et an infidelibus non baptizatis omnia venialia sint mortalia vel non. In responsione ad undevicesimum tangitur an mendacium vel rancor, quae sunt venialia vulgo, sint aliquando mortalia viris perfectis. In responsione vero ad vicesimum tangitur an originale sit contra praeceptum. In hac quaestione monstratur quod in statu innocentiae quodcunque peccatum nobis veniale esset ibi mortale.
Librum II, Quaestio 67
Quantum (a) ad octavum, an scilicet. noster intellectus includit in se omnes nostras (b) potentias sensitivas, Ita quod noster (c) intellectus sit nostra potentia visiva et (d) auditiva et sic de aliis (e).
Arguitur quod sic (f)
Quia nullum inconveniens videtur ex hoc sequi; non enim videtur inconveniens quod ipse respectu obiectorum sensiblium sit potentia organica.
1. Primo, quia tota essentia animae rationalis ponitur a pluribus secundum se totam informare corpus et omnes partes eius, et tamen tota essentia animae non est ignobilior quam essentia suae potentiae.
2. Secundo, quia maioris nobilitatis est quod possit omnia entia immediate videre et intelligere quam quod non possit.
3. Tertio, quia angelicus intellectus ponitur hoc posse, et tamen aspectus eius et actus quibus haec (g) sensibilia immediate attmg1t oportet quod sit sic(h) determinatus ad illa acsi per speciale organum hoc fieret. Nec talis aspectus videtur minus distare ab altitudine sui alterius aspectus ad intellectualia et divina quam distat(i) in nobis, dato quod primus sit in nobis organicus.
4. Quarto, quia intellectus hominum beatorum immediate aspicit et videt omnia sensibilia convertendo se et applicando ad illa; ergo non est hoc (k) contra essentiam intellectus humani.
5. Quinto, quia non est inconveniens eius actum simplicem et incorporalem ponere in organo corporali, quia actus videndi et audiendi et actus iudicii sensus communis sunt simplices et incorporales et tamen sunt in suis organis.
6. Sexto, quia non est inconveniens quin intellectus quamvis sit organicus, possit reflecti super se et super suum actum; quia sensus communis; quamvis sit organicus, attingit simplices actus sensuum particularium. Et etiam probatum fuit supra quod reflectitur super (a) se et etiam super totum suum suppositum (b) per hoc quod (c) canis vel serpens praeeligit partem viliorem morti exponere pro salvando toto et (d) parte sua (e) radicaliori et nobiliori; quod non potest, nisi suo sensuali (f) iudicio discernat totum a parte et radicaliorem consistentiam suae vitae a minus radicali. Quod et ibidem probatum est per Augustinum, II De libero arbitrio, hoc expresse docentem (g) et argumentantem.
[Respondeo] (h)
Huius quaestionis veritas non solum catholicis, sed etiam paganis philosophis (i) est et fuit nota(h). Omnes enim pro certo habent quod intellectus noster non est potentia organica et ideo non est aliqua potentiarum nostrarum sensitivarum. Et quidem hoc aliqualiter clamat experientia qua in brutis intellectu carentibus videmus huiusmodi potentias sensitivas (1) et etiam in infantibus et amentibus quod sunt actus earum absque actu intellectus.
Huius tamen profundior ratio a diversis diversimode datur. Nam sequaces paganorum philosophorum (m) dicunt causam huius esse: Quia intellectus habet sola universali a pro immediato obiecto, quae secundum suam universalitatem non sunt in rebus sensibilibus nec esse possunt. Et ideo oportet (o) quod species illa repraesentans abstrahatur ab omnibus conditionibus sensibilibus et particularibus ad hoc autem non potuit pertingi nisi per quasdam minores et praeambulas abstractiones (p). Nam species sensibilium primo abstrahitur a sola materia naturali, quando absque ilia gignitur in quinque sensibus particularibus, adhuc tamen per quandam originalem continuationem cohaeret materiae naturali (q). Ab hac autem cohaerentia abstrahitur, quando fit in potentia imaginativa. Adhuc taien secundum eos (a) non est a quantitativis et situalibus et individualibus conditionibus abstracta seu (b) spoliata, et ideo ulterius oportet quod per lumen intellectus ab omnibus talibus conditionibus abstrahatur. Quae quidem sic n ab omnibus talibus (d) abstracta non potest existere in aliquo quanto vel situali, quia tunc eo ipso esset ibi per modum quantum et situalem ac per consequens et per modum individualem. Ergo oportet quod sit in subiecto ab omni quanto et situali abstracto. Ergo intellectus qui est eius subiectum est necessario abstractus. ab omni quanto et situali (e) ac per consequens et (f) ab omni organo corporali (g).
Haec autem ratio veram quidem et catholicam (h) habet conclusionem, sed innititur falsis et periculosis. Quorum primum est quod intellectus nihil praeter universalia apprehendat per se et immediate. -- Secundum est quod species vel actus apprehensionis cohaerens immediate obiecto materiam -naturalem habenti non potest intellectuales proprietates habere; materiam autem naturalem hic voco ex qua per motum corporalem naturaliter educuntur formae ipsius. Dicunt (i) etiam quod quamdiu est in aliqua quacunque materia, non potest esse intellectualis nec (k) intellectiva. - Tertium est quod species imaginaria sit extensa seu quanta et (l) sub corporali situ partes suas habens situatas et situaliter distinctas. - Quartum est quod species existens in intellectu sit ab omnibus particularibus conditionibus (m) spoliata.
Horum autem reprobatio (n) patet ex alibi satis tactis. Et certe, ipsi haec quatuor potius supponunt tanquam principia prima (o) et per se nota quam curaverint illa probare, nisi forte per hoc quod iterum tanquam principium de se evidens praesupponunt quod scilicet omnis species repraesentans extensa et situalia (p) est extensa (q) et situalis, pro eo quod simile oportet repraesentari per simile et non potest (r) per dissimile et maxime per dissimillimum (s). Propter quod et oportet quod species repraesentans universalia sit universalis. Hoc autem dictum tollit Deo (t) omnem propriam intelligentiam corporum et quorumcunque particularium et ponit speciem repraesentantem universalia in infinitum excedere suum subiectum, scilicet, intellectum humanum, qui utique est particularis et sub eadem specie in pluribus personis hominum plurificatus (a). Ponit etiam illam speciem cum suo actu intelligendi nullo modo esse numeraliter plurificatam in pluribus intellectibus hominum. Propter quod ex hoc dicto sequitur error Averrois quod scilicet erit tantum unus intellectus in omnibus hominibus. Et certe ipsimet (b) compelluntur tenere quod per dissimile in essendo, simile tamen in exprimendo et repraesentando repraesentantur nobis non solum ea quae per intellectum scimus, sed et ea quae sensibus nostris sentimus.
Ad veritatem(c) igitur quaestionis praemissae triplex ratio datur ad praesens. Prima est(d) ex libertate arbitrii nostri quam impossibile est(e) subici motibus et actionibus agentium corporalium; quia tunc non solum cogeretur et coactive necessitaretur et impelleretur ad suos actus, sed etiam esset naturae inferioris a natura suorum principalium motorum corporalium, aut saltem non superioris. - Item, ex quo (f) secundum se et pro suo absoluto esse (g) et existere indigeret materia corporali et in varias substantiales formas transmutabili (h): eo ipso convinceretur esse generabilis et corruptibilis, prout in quaestione, an sensitiva nostra sit radicata in spirituali materia animae vel non, sed potius sit a generante, plenius (i) est probatum.
Secunda est ex sublimitate intellectivi aspectus et actus comparata ad inferioritatem organici aspectus et actus potentiarum(k) organicarum animae. Nam aspectus et actus organicus(l) sic est corpori coniunctus et conformatus quod vel (m) nihil aspicit nisi corporeum, vel non potest aliquid aspicere nisi ut coniunctum corpori quod et aspicit, nec potest hoc (n) nisi cum modo quasi corporeo. Nam sicut sensus est compositus ex potentia animae et organo corporeo: sic aspectus eius est compositus ex spirituali aspectu suae potentiae et ex corporali aspectu sui organi (a). Et hinc est quod licet sensus communis apprehendat spirituales et (b) sensitivos actus sensum, non tamen facit hoc nisi cum quodam aspectu corporali organi sui ad organa sensuum aut etiam ad organum proprium, prout ali quo modo forsitan reflectitur, in se ipsum. Ergo si intellectus esset potentia organica, nihil posset intelligere nisi ut corpori (c) et situi locali coniunctum et hoc cum modo et aspectu semisituali.
Si vero tam ad hoc quam ad priorem rationem dicas quod pars intellectiva non sit coniuncta suae materiae corporali, quin super ipsam dominative (d) emergat - non enim (e) est ibi tota immersa, sicut sunt ceterae formae -: contra hoc obicitur (f), quia aut secundum solam unam partem sui formalem informabit materiam corporalem aut secundum omnes. Si secundum unum solam, tunc reliquae differunt ab illa per (g) differentiam substantialem; quia illi parti est essentiale quod sit forma corporis, reliquis vero est essentiale quod non sint formae corporis, sed potius sint in se absolutae. Si vero secundum omnes, ergo tota et totaliter est immersa materiae corporali. - Praeterea, unaquaeque res sicut se habet ad esse, sic se habet ad operari. Si ergo non solum propter connexionem sui ad partem sensitivam, sed etiam (h) absolute et immediate propter se indiget materia corporali ad suum esse: ergo et eodem modo, scilicet, absolute et immediate indiget materia corporali ad suum operari. Ergo absque illa nullam penitus operationem habet aut habere potest, nec etiam aliquod esse nisi forsan miraculose, sicut accidentia panis in sacramento altaris.
Tertia(i) ratio est ex (k) ordine suae connexionis ad sensitivam sibi subnexam et conradicatam. In quo quidem ordine duo inter cetera includuntur, scilicet, quod semper (l) pars intellectiva sit valde praedominans (m) et superposita toti sensitivae et quod secundum suum infimum aspectum sit sibi et suis sensitivis actibus intimata et (n) inviscerata ac per consequens et organis eius. Ex primo autem habetur quod non solum dominative transcendat organa corporis, sed etiam totam partem animae sensitivam. Ex secundo vero habetur quod nulli organo sit unita nisi mediante parte animae sensitiva (a) et nec hoc ipsum (b) nisi per infimum eius aspectum.
Sed forte dices quod haec ratio petit principium, quia scilicet supponit intellectum a tota sensitiva differre, et tamen haec debet esse conclusio hic probanda. Sed contra hoc adverte quod ex ordine diversorum actuum nostrae animae diversorumque modorum agendi nobis per assiduam et intimam experientiam comprobato supponitur supra communes actus sensuum particularium et sensus communis et imaginativae esse actus intelligendi et volendi liberos praedictis omnibus dominantes et praesidentes. Et ex hoc praesupposito (c) probatur partem illam animae a qua sunt isti actus nullatenus esse organicam ac per consequens non solum differre a nostris potentiis sensitivis quantum ad suos actus communes, sed etiam quantum ad differentias (d) organici et non organici.
[Solutio Obiectorum]
Ad obiectum ergo in contrarium patet multa inconvenientia sequi, si intellectus esset potentia organica vel idem cum sensibus nostris organicis.
Ad primam etiam supprobationem (e) patet ex dictis quod (f) tota essentia animae rationalis non informat immediate partes corporis. Nec etiam illi doctores qui contrarium dicunt tenent quod saltem secundum potentias suas (g) intellectuales et liberas corpus informet.
Ad secundam dicendum quod videre omnia modo (h) organico et semicorporali non esset nobilitatis in aliquo intellectu immo totam nobilitatem intellectualem prosterneret in sensum brutalem. Quamvis autem per modum intellectualem et absque omni (i) organo corporeo omnia (k) praesentialiter et immediate videre sit maioris nobilitatis quam hoc non posse: non propter hoc sequitur quod intellectus noster hoc possit, saltem in hae vita, quia, licet sit nobilis, non tamen habet omnem nobilitatem. -- Praeterea, si quod sibi subtrahitur in se, sufficienter et coaequaliter recompensaretur per sensus sibi subnexos: tunc perinde esset sibi hoc posse mediantibus sensibus quod et posse immediate, et forte sic fiet in statu gloriae. Sin autem, dabitur tunc sibi (a) quod possit in omnia immediate et praeter hoc quod possit in corporalia (b) mediantibus sensitivis.
Ad tertiam (e) dicunt quidam quod angelus habet sub intellectu suo potentias sensitivas in hoc differentes a nostris quod nostrae sunt organicae, non autem illae. Moti sunt autem (d) ad hoc: Quia quando angelus visibiliter videt hanc vel illam faciem et sub hoc situ vel illo, non minus differt illud suum videre ·a suo audire quo audibiliter audit clamores et voces quam nostrum videre differat a nostro audire, nec suum videre et audire minus proprie et individualiter expriniunt (e) sua. propria (f) obiecta quam faciunt nostri actus. - Rursus dicunt quod quando angelus cogitat haec vel ilia corpora et has vel. illas figuras et quantitates, et hoc non ut sibi realiter praesentes (u), sed potius ut absentes: non minus differt (h) hoc ab actu videndi et ab actu intelligendi universales quidditates praedictorum quam differant tres praedicti actus in nobis. - Dicunt etiam quod sicut noster intellectus abstrahit absolutas rationes universalium (i) ab obiecto et actu imaginario vel visio seu audito (k): sic intellectus angelicus oportet quod abstrahat eas a suis actibus et obiectis et (l) consimilibus aut (m) saltem habet prius eas (n) sub consimili abstractione, ita quod suo actuali iudicio discernit (o) inter has rationes et illas sicut inter universales et imaginarias et visuales.
Contra (p) hunc modum arguitur: Primo, quia (q) quando angelus videt alterum angelum in loco corporali a se distante (r), tunc eodem aspectu quo aspicit in angelum a se distantem aspicit et in eius locum. Actus etiam ille quo videt eum esse in tali loco et in tali (s) corpore apprehendit simul duo extrema localis existentiae illius angeli scilicet Ipsum angelum et illud corpus locale. Constat autem quod per intellectum videt ilium angelum, ergo et per eundem videt illud corpus locale. - Secundo, quia qua ratione non est contra essentiam intellectus cogitare corpora et haec vel (a) illa: eadem ratione nec immediate et praesentialiter illa videre, et maxime cum de absoluta ratione intellectus sit habere totum ens et totum entis (b) ambitum pro obiecto (c). - Tertio, quia qua ratione angelus per solum intellectum potest (d) suos particulares actus et habitus videre (e) praesentes et recordari praeteritos et eo ipso absentes et iterum ex eis considerative et distinctive abstrahere (f) rationes universales eorum, secundum quas specie vel genere ad invicem conveniunt: eadem ratione per solum intellectum potest haec tria respectu corporalium.
Praeterea, non oportet tres actus istos respectu corporum differre tantum in eis quantum (g) differunt in nobis; quia videre nostri oculi corporalis nostrumque (h) imaginari sunt (i) secundum se ab omni intellectiva ratione exclusi (k), videre autem angeli quo videt praesentia corpora et suus cogitatus quo illa ut absentia cogitat sunt actus essentialiter intellectivi, ita quod in sua essentia habent intellectualem claritatem intellectivi iudicii, aut (l) si aliquando actus(m) sunt in eo creditivi vel opinativi, tunc etiam (n) hi sunt in eo cum essentiali proprietate intellectivi seu (o) intellectualis assensus (p). - Praeterea, licet audire sonos differat in eis specie (q) a visu colorum propter diversitatem obiectorum: non tamen per (r) respectum ad potentiam quae in eis efficit istos actus, quia respectu eius sunt ambo intellectivi. In nobis vero differunt utroque modo et ideo plus (s) in nobis differunt quam in ipsis. -- Praeterea, si in eis sunt potentiae sensitivae, adhuc duo inconvenientia ex hoc sequi videntur. Primum est quod ex sola sua essentia absque connexione earum ad intellectum et voluntatem competit eis esse in materia spirituali, ita quod solae absque primis poterunt ei dare per seu existentiam. Ergo absque parte intellectiva poterit dari spiritualis substantia ab omni corpore separata. Secundum (u) est quod sensitiva eorum habebit ex ratione suae essentiae quod nullo modo posset (v) alicuius corporis esse forma. Ergo super nostram sensitivam (a) habet quoad hoc ordinem sic transcendentem (b) acsi esset intellectiva.
Si vero pro altera parte adhuc arguatur quod praeter potentiam volitivam et intellectivam oportet in eis esse aliquam potentiam motivam exteriorum ad imperium voluntatis, prout in prima quaestione de motu processivo animalium tetigi: potest dici quod qua ratione oporteret eam addi ad intellectualem volitivam et cognitivam, eadem ratione et a sensualem (v), sicut patet ex ibidem dictis. Potest etiam dici quod forte ad hoc sufficit vigor suae volitivae potentia (d) seu totius substantiae suae, in quantum (e) est motus et impulsus ad exteriora ab imperio sui velle. De hoc tamen in duodecima quaestione amplius disseretur.
Dicendum ergo ad supprobationem (f) praedictam quod licet actus, quo angelus videt haec corpora vel ilia, ita propre et singulariter exprimat quantitativas et situales et individuales proprietates eorum, sicut faciunt actus nostri: non tamen sunt essentialiter sic infimi, tum quia sunt intellectivi, tum quia non sunt organis corporeis et eorum corporalibus aspectibus affixi.
Ad quartam dicendum quod forte intellectus beatorum hominum cum gloriosis sensibus corporis sibi subnexis ita plene videbit et intelliget omnia corporalia, quamvis non attingat illa nisi per intermedios actus sensuum sicut videbit angelus per solum suum intellectum. Verumtamen, si ita fiat, oportebit utra hoc quod aspectus humani et beati intellectus sic fortiter transeat per actus sensuum ad exteriora quod angelum illic existentem possit aeque clare et immediate videre sicut et angelus sibi in gloria aequalis. -- Si vero dicatur quod ultra hoc oportet quod etiam eodem actu intellectus, quo videt angelum esse in tali loco videat ipsum locum, eadem ratione qua et hoc supra de angelo probabatur potest dici quod non fit hoc actu omnino simplici, sed quasi composito ex duoobus. Sed in angelo non oportet ibi aliquem actum sensitivum et organicum famulatorie addi, sicut oportet in intellectu humano, ut servetur ordo essentialis coniunctionis eius ad suam sensitivam (g) et suae sensitivae ad eum. Alioquin dicendum erit quod in tantum sublimabitur (h) per gloriam quod etiam corpora attinget et videbit omnino immediate.
Ad quintam(a) patet ex dictis quod (b) licet cognitivi actus sensuum sint simplices et (c) incorporei, non tamen sunt ita simplices nec ita a lege corporum et corporalium aspectuum liberi et (d) semoti sicut oportet esse actus intellectivos.
Ad sextam(e) etiam patet ex supradictis(f), quia reflexio cuiuscunque sensus super (g) se vael super (h) actus sensitivos est valde infima respectu reflexionis liberae et intellectivae. Nam sensus noster non potest reflecti nisi secundum exigentiam corporalis aspectus sui organi, cuius est non posse immediate dirigi vel reflecti nisi super corporale et situale. Unde etiamsi corporalis aspectus oculi (i) beati absque omni intermedio speculo vel speculari (k) super se reflectitur: non reflectitur immediate nisi super corporalia eius (l). Spiritualis tamen aspectus sensus communis suo corporali aspectui sui organi connexus et invisceratus (m) attingit immediate actus sensitivos, prout sunt organis corporeis et corporalibus (n) aspectus incorporati. Et si potentiae partialium sensuum possunt aliquo modo sentire proprios actus, tunc illos aspiciunt et attingunt modo praedicto.
