Quaestio 1

QUantum ad primum sit prima distintio de libero arbitrio. Quoddam dicitur liberum arbitrium simpliciter: quod scilicet est a se liberum et non a participatione et tale est liberum arbitrium dei: loquor nunc de lipertate contradictionis. Quoddam arbitrium est libo rum secundum quid quod habet suum esse et liberum esse abalio / et tale est liberum arbitrium creature

¶ Secunda distinctio de libertate quedam dicitur libertas contingentie. quedam complacentie. Prima est libertas ad opposit a et hoc tam in deo quam in creatura. quia tam deus quam creatura sic producere possunt vnum oppositorum vel reliquum. Secunda libertas pro vt cumdistinguitur prime est respectu vnius oppositorum vel respectu taliter velle vel agere quod non potest ex se ad reliquum / et ista est in beatis respectu dilectionis dei beatifice. De vlteriori distinctione libertatis arbitrii et diffinitione vide in distictione. 23. huius secundi. Nunc autem supersedeo causa breuitatis. Unde ad cognoscendum conditiones vtriusque arbitrii liberi discretiuas. tam scilicet liberi simpliciter quam liberi secundum quid pono propositiones praeambulas ad conclusiones in isto articulo concludendas.

¶ Prima proposiitio. Arbitrium liberum simpliciter quamlibet essentiam factibilem habet in potestate sua facere et non facere probatur. quia est causa libera cuiuslibet producibilis ad extra. et non potest necessitari ad faciendum a velad non faciendum et sic libere potest a quod libere potest eius oppositum alioquin omnia que deus ad extra produceret necessario et immutabiliter produceret. quod est falsum.

¶ Secunda quelibet causa alia siue sit libera si ne non libera: indiget libertate arbitrii liberi simplititer: ad hoc vt sit et ad hoo vt sit causa: seu vt causet. Probatur quia voluntas dei est prima et summa causa omnium specierum ac motionum secundum augustinum tertio de trinitate. capitulo sextovel decimo et ponitur primo sententiaru di. quadragesimaquinta.

¶ Tertia propositio. Arbitrium liberum simpliciter perfectum habet dominum super qualitercunque agere creature. et hoc ipsum taliter qualiter agit: agere faciendo. vel libere sinendo. cum possit impedire. ecemplum primi: sicut diligere deum. vel quodlibet bonum agere: hoc enim non solum est a deo: cum creatura concurrente: et ipsam conseruante: sed etiam ipso creaturam ad sic agere actuante et sic bene agere faciente. Exemplum secundi: sicut est de odire deum: et reliquis deformibus actionibus. quas deus sorlum coeffecit et creaturam agere sinit nec eam ad taliter agere actuat: nec sic male agere facit. sicut in quadam questione superius dictum fuit.

¶ Quarta propositio qualitercumque liberum ar s bitrium simpliciter potest ad extra velle esse: taliter potest facere esse. Patet quia est omnipotens. nec suum velle: posse excedit. Item est efficax.

¶ Quinta propositio in dicti arbitri potestate est omne consequens ad sic esse: qualiter potest facere esse. loquendo de consequente quod non est res complexa necessaria. vt dictum est. quia non sequitur: ad sortem esse sequitur deum esse. ergo si deus potest facere antecedens potest facere consequens. Sexta propositio Dictum arbitrium a nullo potest necessitari. nec difficultari. Patet quia si posseinon esset simpliciter liberum. Item dicit apostolus poluntati eius quis resistet:

¶ Septiva qualitercumque vult ad extra per velle quod non est facere directe vel indirecte in potestate eius est nunquam taliter voluisse. vnde velle quod non est falcere et cetera voco: quod est respectu totaliter futuri in propria existentia nondum positi in esse: et illomo do deus nunc vult omne futurum: et certum est quod non necessario. alioquin omnia futura necessario euenirent. quare oportet concedere: quod deus: nunc vult antichristum fore: quod potest nunque sic voluisse et cetera quia ante positionem rei future in esse: semper potest res non euenire et per consequens possibile est deum nun quam ipsam voluisse. vnde tale velle sic: non trahit necessitatem ex preteritione. sed per oppositum: in singulis conditionibus est de arbitrio libero secundum quid. puta quod non habet in potestate sua: facere et non facere: quamlibet essentiam factibilem. et non quelibet causa alia indiget de ipsius libertate: et sic per singulas propositiones hic premissas opposito modo transcurrendo.

¶ his visis sit prima conclusio Prima et summacausa contingentie presentium et futurorum: est liber tas simplicoiter. Probatur per secundam et tertiam propositiones hic premissas: et earum probationes. sufficienter. Et conformatur: quia omnis contingentia est reducibilis in causam liberam libertate contradictionis quia si sint alique cause libere: sequiturqued illa que est prima omnium cum principaliter ad ipsam omnes effectus contingentes habent reduci: et similiter alie cause libere inferiores.

¶ Secunda conclusio In potestate arbitri libeo ri secundum quid est aliquo modo aliquod antecedens: cuius consequens nullo modo est in ipsius potestate. Probatur in hac consequentia: sortes diliget cras deum. ergo deus ab eterno voluit sortem diligere deum. Item in ista sortes peccabit cras: et go deus ab eterno presciuit sortem peccaturum cras in qualibet illarum consequentiarum: antecedens est in potestate arbitrii secundum quid sortis: et consequens nullo modo est in sortis potestate ergo.

¶ Ex quo patet illam regulam fallere si ad aliquod antecedens sequitur aliquod consequens: in cuius potestate est antecedens in ipsius potestate est consequens.

¶ Tertia conclusio Aliquis effectus est secundum quid in potestate arbitrii secundum quid / ad cuius causationem requiritur. causalitas cause non impedibilis quius tamen cause causalitas non est in potestate sua probatur ex secunda et sexta premissis propositionibus quia arbitrium liberum secundum quid / eget in qualibet sua actione / concursu summe libertatis. scilicet arbitrii li beri simpliciter. et ipsum sub nullius alterius est dominio seu potestate.

¶ Quarta conclusio Arbitrium liberum secun¬ dum quid / non dicitur ideo liberum / quia habet in potestate sua omnia necessario requisita ad suum actum ecundum quid libere producendum. patet. ista per conclusionem immediatam et per secundam propositionem superius positam sufficienter.

¶ Quinta Arbitrium liberum secundum quid ideo dicitur sic liberum: quia positis omnibus extrinsecis / ad su¬ ¶ um agere requisitis: libere potest agere vel non age in e. et hoc respectu talium obiectorum respectu quorum dicitur liberum libertate contingentie / quod dico pro ter fruitiones beatorum respectu dei clare visi) patet ista conclusio. quia non videtur. vnde dici debe et liberum: nisi altero istorum modorum / scilicet aut quia sic habet libertatem respectu sui actus. quod libe re potest in ipsum et in omnia necessario requisita ad psum et hoc non per quartam conclusionem. aut quia ceteris positis sibi extrinsecis et requisitis: adhuc ad tus est in potestate sua elici. et simpliciter potest non elicere. et hoc est propositum. vel si hoc non sufficit finge causam meliorem: quare dicatur liberum et visa placebit.

¶ Sed est dubium ex quo ad b effectum due caue libere concurrunt: scilicet causa libera simpliciter / et libera secundum quid an eque primo concurrunt vel non et qua prioritate alia prius etiam sit b. actus / a voluntate creata et a deo fuerit elicitus: De hac materia vide hugolinum generalem fratrum heremitarum san cti augustini libro secundo.

¶ Respondeo tamen ad dubium per propositiones.

¶ Prima est Ad hoc quod est coefficere b non / prius concurrit deus: quam voluntas creata. sed eque praemo coefficit voluntas deo / et deus voluntati. quia ista mutuo se inferunt. Non enim potest deus cogere alicuinisi illud aliud coagat sibi

¶ Secunda propositio Ad actum bonum per pri¬ ¶ is causaliter / deus mon et voluntatem creatam quam ipssa monetur vel agat probatur quia deus inclinat per prius et actuat voluntatem ad sic agere: quam voluntas sic agat. vt ex multis sanctorum testimoniis patet.

¶ Tertia propositio Ad effectum sic prius con currit vel agit a deus. quam b voluntas qualiter dicimus illud prius a quo non conuertitur consequentia subsistendi: quia sequitur .b. producit. c. ergo a producit c et non econtra sequitur a producit c ergo b producit c sic igitur vniuersaliter potest concedi / quod aliquo modo prius igit deus quemlibet effectum creature quam creatura / let cet non prius tempore vel natura / nisi sicut expositum est. Patet etiam quod deus non sic concurrit ad malum sicut ad bonum / nec facit aliquem facere malum siue pectatum. hoc sepius supra dictum est et hec de primo articulo

QUantum ad secundum articulum qui est de quisito principali. Utrum scilicet adam per solum arbitrium sufficiebat vitare peccatum / premitto distinctiones quarum primma est de hoc complexo vitare peccatum quod potest contingere dupliciter. Uno modo pure omissiue. vt quis non male faciat nullum actum positiuum habendo. Illo modo dormiens non male agit omittendo agere male / et sicdicitur peccatum vitare omissiue. Aliomodo contingit vitare peccatum positiue vt cumquis vult peccare: siue non male agere.

Secunda distinctio quod positiue vitare peccatum potest esse respectu peccati omissionis / vel respectu commissonis / primo modo positiue vitari dicuntur peccata opposita preceptis affirmatiuis. Secundo modo vitantur peccata opposita preceptis negatiuis.

¶ Tertia distinctio de ly sufficiebat vel sufficere quod vnomodo potest excludere omne donum gratiosum dei et totale iuuamentum speciale Alio modo potest exclu dere gratiam gratum reddentem et adiutorium proportio nale sibi correspondens / et includere originalem iu o stitiam cum sibi proportionali iuuamento.

¶ his premissis sit prima conclusio Adam per liberum arbitrium / excluso totaliter alio dono / non potuit vitare peccatum pure omissiue ad intellectum primi menbri prime distinctionis hic praeuie. probatur. omnis carens originali iustitia captiuatur sub lege peccati / nec potest non male agere. sed adam excluso omni dono gratioso supernaturali: non haberet origina lem iustitiam / ergo. minor nota est: et maior habetur ex verbis apostoli ad ro. 7. video aliam legem etc.

Secunda conclusio Adam cum origmali iustitia et iuuamento originalis iustitie proportionali potuit sine gratum faciente gratia / peccatum vitare mere omissiue. ad sensum predictum in prima distinctione. probatur. quia cum tali rectiudine et adiutorio potuit faciliter non consentire malo: cum non esset captiuato lege peccati nec in ipso fuit rebellio carnis aduersus spiritum. Unde cum in illa iustitia origina li et iuuamento sibi correspondente (sine gratia gretum faciente) stare potuit id est non male agere omittendo precise peccatum / sine actu positiuo. Et in hoc sersu potest verificari dictum magistri. supposito cum eo quod adam ante lapsum non fuisset in gratia gratum facien te. quod tamen suppositum nego vt patuit supra.

¶ Tertia conclusio Adam per liberum arbitrium cum dicta originali iustitia et proportionabili auxilio non potuit vitare peccatum positiue / ad secundi menbri sensum prime distinctionis. scilicet peccatum / propter amorem iustitie / detestando vel odiendo probatur: quia cum tali iustitia non poterat se facere meliorem quam facto fuit a deo / quod tamen oporteret. quia melior fuisset cum tali bono velle (quod fuit bene velle amore iustitie) quam sine ipso. Istam rationem videtur innuere augustinus. 1. de ciuitate dei ca. 3

¶ Quarta conclusio. arbitrium ade sine tali iuua mento. quo non solum rectitudo iseruatur. sed quo arbi trium bene vult: sine (inquam) tali non potuit positiue / vitare peccatum omissionis ad sensum primi menbri secunde distinctionis hic posite precepto obedi endo / et sicut tenebatur agendo. probatur per augustinum vbi prius. Et confirmatur ratione. quia sic vita re est preceptum seruare: et per consequens vitaliter seu meritorie agere ad quod nullus sufficit sine gratia gratum faciente / de communi lege.

¶ Quinta conclusio eidam hunit dona sufficientia ad standum et perseuerandum ad bene volendum. et atentationibus resistendum / et vincendum easdem. quia alias suus casus non fuisset ei imputabilis ad culpam: quia non habuisset vnde peccatum vitasset. vel vitare potuisset. probatur etiam ex ratione augustinide correctione et gratia. ca. 4uo. et allegatur li. 2. sententiarum di. 2. 4. ca. 1. vbi dicit augu. si hoc adiutori¬ um / vel homini / vel angelo cum primo facti sunt defusset (quoniam non talis natura fuit facta vt sine diuino auxilio posset manere si vellet) non vtique sua culpa cecidisset. defuisset quippe adiutorium / sine quonanere non posset. Eaudem sententiam ponit. 14 de ciuitate ca. 2. 7. Ex quibus videtur quod ante lapsum. adam habuit gratiam gratum facientem. et hoc tenet Thomas et Garuardinus: et plures alii sicut supius de angelis est ostensum.

¶ Sexta conclusio Nec adam nec eua habuerunt velle meritorie ante lapsum. probatur auctoritate augustini de correctione et gratia cum dicit. 419 fit quip pe in nobis per gratiam in bono recipiendo et perseueranter tenendo / non solum posse quod volumus verum etiam velle quod possumus quod scilicet velle non fuit in pomine primo. vnum enim horum fuit in homine primo alterum non / namque vt reciperet bonum gratia non egebat / uia nondum perdiderat vt autem in ea permaneret: ege bat adiutorio gratie. sine quo omnino non posset et acciperet posse si vellet sed non habuit velle quod posset illud volitum implere quodimplere posset / nam si habuiset: perseuerasset posset enim etiam perseuerare si vellet sed vt nollet de libero descendit arbitrio quod tunc ita iberum erat: vt bene velle posse et male.

¶ Ex hiis infero quod adam non dilexit deum antelapsum dilectione electiua ex motione diuina sed in clinatione naturali recte vixit et recte operatus fuit probatur. quia ex opposito correlarii / sequitur oppositum conelusionis. quia sic diligere electiue deum in habente gratiam et ex amore electiuo iustitie peccatum vitare est meritorium de communi lege. Unde tam Adam quam eua tenebatur in tentatione / primo sic diligere deum et eius gratuito amore electiue tentationem supera de. quod quia non fecerunt peccauerunt.

QUantum ad tertium articulum videndum et primo quot et quibus peccatis: peccauiteua qua primo peccauit.

¶ Secundo de peccatoade et de comperaratione grauitatis illorum peccatorum.

¶ Tertio an adam potuit in statu innocentie peccare precise venialiter.

¶ De primo sit prima conclu. Primum peccatum eue fuit ambitio proprie potestatis. seu mentis elatio f ne superbia. Probatur quandam non peccasset abinitio ex eri rore nisi ex pena peccati fuisset error: ergo existimatio quod deus non esse verax. qui dixit in quacumque die etc semper fuit turpitudinis error quia nec quisquam error turpitudine caret dicente hoc augusti. de vtilitate credendi ta. 21. ergo illum errorem precessit peccatum / et illud peccatum fuit elatio vel appetitus proprie excellentie. dicente augusti. vndecimo super gen. ca. 4. 4 et ponitur libro. 3. sententiarum distin. et 2. quo modo (inquit) ver dis tentatoris crederet mulier deum se a re bona et vti li prohibuisse: nisi inesset eius menti amor ille proprie potestatis et de se superba presumptio que per istam tentationem fuerat conuincenda aut perimenda / quasi diceret nullo modo crederet nisi et cetera.

¶ Secunda conclu. Peccatum secundum eue fuit ex er rore credulitas verbis tentatoris. quod fuit et peccatum et pena peccati. Unde sequitur post predicta verpa augusti. Putauit deum alicuius significationis: causa dixisse / moriemini. nam non putabat quod deberet corporaliter mori ex transgressione. sed quia elatione superba mortaliter peccauit: ideo deserta a luce diuina: obcecatio fidem minuit: et per consequens mate credidit / et male de deo sensit.

¶ Tertia conclu. tertium peccatum eue fuit velle de liberate transgredi cum intentione cupida / consequendi inanem excellentiam. patet per progressum ordinis quemponit magister disti. vigesimasecunda capitu. 32. vbi dicit statim audito tentatore / menti mulieris subrepsit elatio quedam et amor. proprie potestatis. ex quo placuit ei facere quod ei dyabolus suadebat et vtique fecit

¶ Ex ista conclusione infero tria correlaria Prim quod licet cua gustauerit fructum suauem et pladuerit sibi tanquam pulchrum et deoorum obiectum visus non tamen proprie peccauit ex gula / nisi forte corrupta voluntas / fuerit plus debito delectata. probatur. quia non ex edac tate processit ille esus / potest tamen concedi quod comedit quando non fuit necesse. et illud videtur aliqualiter esse gula.

¶ Secundum quod quia in hoc tertio peccato contem nendi scilicet diuinum preceptum scienter / in sic volendo fuit obediens dyabolo / et inobediens deo: ideo ab ipso deriuatur ruina primorum parentum / et omnes pene peccatorum describuntur a scriptura tamquam huius itertii peccati sequele.

¶ Tertium quod adam non gustauit presente serbente (quia iam recesserat) sed eua narrante et suadente ideo eua seducta est / vt crederet dyabolo non autem vir vt. dicit apostolus.

¶ Quarta conclusio Illud velle cue de quo didit tertia conclusio. sequebatur actus exterior. soilicet esus quis (si acto exterior et interior sunt diuersa peccata vel diuerse malitie) fuisset incontraum quartum. patet ex verbis magistri quibus subdit quod vtique fecit

¶ Quinta conclusio quartum vel quintum pectatum eue fuit gula. sextum fuit inuidia. primum patet quia suasit viro vt comederet suasiue mendaciter loquens / et ecce sextum peccatum. et concupiscens virum comparticipem esse trangressionis quod proprie est odi re / et sic incepit culpabiliter virum suum odire / que iustediligere tenebatur.

¶ Sexta conclusio. septimum peccatum eue fu it excusatio peccati impenitenter / cum dixit ei deus quid hoc fecisti / non humiliter culpam recognouit. sed false excusauit et superbe dicens: serpens seduxit me et manducaui. vnde augustinus super gen. libro. lcapitulo. 5. Nec illa confitetur peccatum suum / sed in alium refert vt vir impari sexu. sed pari fastu.

¶ Ex predictis patet hoc correlarium quod multi plex fuit peccatum eue mortale. Unde aug. enchi. c4. 2 et habetur in 2. sententiarum distin. 33 ca. 2. Nam superbia (inquit) fuit in primo peccato. quia homo su am quam potestatem dei dilexit. vel in sua potius dele etatus est potestate quam in dei voluntate. et sacrilegium fuit: quia deo non credidit. et homicidium / quia se inmortem precipitauit. et fornicatio spiritualis quia integritas mentis humane / serpentis suasione corrupta est. et surtum / quia cibos non suos sed prohibitos vsurpauit. et auaritia / quia plusquam illi fufficere debuit appetiit. et si quid aliud in hoc vno admisso delicti consideratione inueniri potest. vt falsi assertio scienter in eua / inuidia / gula impenitentia etc. nota tamen quod ista verba (et falsi assertio) non sunt augustini

QUantum ad secundum huius articuli de peccato ade sit prima propositio vel conclusio.

¶ Primum peccatum commissionis: Ueer 3 ade fuit amor inordinato amicitie vxoris seu beniuolentia amicabilis inordinata. patet per augustinum in vndecimo super gen. capitulo vltimo.

¶ Secunda conclusio Aliud peccatum scilicet erg secundum fuit quod noluit contristare euam / quam credebat sine suo solatio contabescere hoc est augustini in eodem capitulo / et illud nolle fuit cul pa. adininus fuit venialis omissio conuersionis in deum secundum magistrum hugolinum.

¶ Tertia conclusio: tertium peccatum: fuit vel

¶ le exequi quod eua suadebat et hoc fuit mortale. quia et dicit aug. quod fit plerumque vt offendatur deus ne homo ex amico fiat inimicus: et hoc ponit magister in littera li. secundo di. 22. Ex hoo mox incidit in penam et luce: deo desertus est.

¶ Quarta post hoc false existimauit veniale esse: quod fuit mortale. scilicet edere contra precem ptum: et iste fuit turpis error. et pena peccati prioris: et ideo per hoc incepit discredere quod deus precem pit ad illam significationem morte moriemini. Dec conclusio patet vbi supra per aug. et per magistrum. ¶ Quinta conclusio sextum fuit quedam curio sa cupiditas experiendi: vtrum ad esum poni sequeetur mors comminata. vel aliquis alius effectus Unde aug. vndecimo super genesim ca. 413 vbi ad transgrediendum preceptum: audax curiositas mota est: auida experiri latentia quidnam tacto vetito sequeretur etc.

¶ Sexta velle executorium vel imperatiuum operis exterioris: seilicet edendi cum effectu: fuit in obedientia consummata ade. vnde ad hoo peccatum equebantur pene et concupiscentia: noxiorum: et rei bellio virium mutua¬

¶ Septima conclusio: septimum peccatum adevel sextum fuit fastuosa excusatio qua peccatum suum retorsit in deum: dicens mulier quam dedisti michi et. in hoc peccato adam grauius peccauit quam eua. quia eua culpam suam in deum non retorsit sed in serpentem.

¶ Octaua conclusio In hoc vno peccato quod fuit inobedientia comsummata praeoepti ipsius vt precise sumpta / grauius peccauit adam quam eua / propter cirunstantias magis aggrauantes quas ponit augustinus vndecimo super gen. vltimo capitulo. Primo. quia maiori perfectione mentis vigebat. Secundo. quia non fuit deceptus nec seductus sicut mult er. Tertio. quia mandatum a deo immediate recepit Quarto quia in eius persona contulit origin alem iustitiam et alia dona pro tota posteritate sua. vnde x eius preuaricatione incurrimus originalem culpam et non ex preuaricatione eue: si tantum ipsa peccasset.

¶ Nona et vltima conclusio quod omnibus pensatis grauius peccauit eua quam adam. patet ex predictis tribus peccatis eue. scilicet de ambitione dominandi non sub deo / et de puersa existimatione de deo / et odio viri. hanc conclusionem tenet magister libro. 3. distinctione. 22. capitulo ex quo manifeste et cetera.

¶ Ex quo patet quod licet peccatum ade fuerit damnosius / et maioris nocumenti quam eue: tamen totale peccatum eue fuit grauioris cuspe.

¶ Item patet quod nec peccatum ade neceue suit grauissimum quo ad culpam / immo pecoatum iude fu tigrauius et multorum aliorum peccata. vt patet aduertenti ad predicta.

¶ Quo ad tertium huius articuli dico quod vterque potuit peccare venialiter. in statu nature integreprobatur: quia peccatum veniale / non repugnat statui digniori quam fuerit dictus status. vt patet in iustis et perfectis / de quibus verificatur illud Iohannis si dixerimus quoniam peccatum non habemus etc. Istam conclusionem (scilicet adam potuit in dicto statu peccare venialiter) tenet scotus libro. 3. et concordat altissiodorenis. et alii.

¶ Secundo videtur verisimile quod vterquam eorum peccauit venialiter vel committendo vel omittendo scilicet non diligenter attendendo ad dei comminationem cum dixit eua neforte etc. nondum enim peccauerat mortaliter / et sic videtur de eua quod primo venialiter peccauit. sed de adam potest similiter dici licet forte ali ter sit tenendum ex dictis sanctorum vt patet supra. Ad rationes principales patet quid dicendum ad duas primas ante oppositum / quia faciunt prodictis in secundo articulo.

¶ Ad tertiam que petit quid factum fuisset de adam / si sine charitate stetisset vsque ad mortem. Repondeo quod deus potuisset illum saluasse / in aliquo statu sicut sibi placuisset. tamen adam de facto fuit in charitate et similiter eua ante lapsum vt potest elici ex quin ta conclusione secundi articuli huius / questionis. Ad argumentum in oppositum negatur con sequentia. quia adam habuit dona sufficientia ad vitandum peccatum. quia habuit charitatem que dona si non habuisset bene procederet argumentum Et sic est finis.