Quaestio 1

¶ Primus articulus.

QUantum ad primum sit prima conclusio. Nulla rationalis creatura / est a deo producibilis que ex sui natura sit inpeccabilis. probatur. quia si aliqua natuUra rationalis posset esse / ex sui natura inpeccabilis. illa natura / lege stante non esset a deo opligabilis. consequens est contra btnui Bernardum de dispensatione et precepto dicentem quod deus non potest facere quod rationalis creatura ipsum non teneatur dilige re. probatur consequentia. quia frustra obligaretur cum nullo modo posset transgredi. lex enim propter transgressores posita est secundum apostolum ad galatas tertio.

¶ Secundo probatur conclusio auctoritate venerabilis Anselmi. cur deus homo. libro secundo caditulo primo infine. vbi discipulo querenti: cur deus non potuit creaturam facere impeccabilem: Respondet quod non potuit ipsam facere deum. Item augustinus libro tertio contra maximinum. 13. cuicumque rationali creature hoc prestatur vt peocare non possit: non est hoc nature sed diuine gratie. Item hieronimus tractatu de filio prodigo. dicit quod solus deus est inquem non potest cadere peccatum

¶ Secunda conclusio Creatum arbitrium potest s fieri impeccabile. probatur. quia per gratiam vnionis creatum arbitrium christi est impeccabile: et similiter mens beate virginis facta fuit impeccabilis per plenitudinem gratie / et de facto / omnes beati sunt impec cabiles ex gratia vnionis beatifice. ergo conclusio vera Ex istis conclusionibus infero correlaria Prim quod gratia per quam fit impeccabilis rationalis creatura non potest eidem rationali creature esse naturalis vel natura. patet per conclusionem primam / quia alias posset esse impeocabilis per naturam.

¶ Secundum quatumlibet parua gratia gratum faciens / facit voluntatem impeccabilem. patet de se / alias quilibet baptisatus rite esset deinceps confirmatus in bono. quod patet falsum ad experientiam

¶ Tertia conclusio Nullum creatum arbitrium est a deo creabilei quod ex sui natura possit et suffio at non peccare probatur quia alias sequitur. quod aliquod liberum arbitrium creature / sine dono dei / specialiter gratioso posset omnia preccata vitare quod falsum est. vt probatum fuit in questione praecedente ergo / consequentia nota est de seItem quia secundum apostolum in similitudine carentis tali dono dicitur / non quod volo hoc ago. vnde secundum ipsum omnis priuatus vel carens dono originalis iustitie captiuatur. sub legi peccati. in tantum quod non potest tali lege repugnare nisi gratia deiliberetur

¶ Ex quo infero primo quod nec primus homo nec primus angelus / potuit ex se stare.

¶ Secundo sequitur quod tam angelus quam homo primus habuerunt gratiam ante lapsum. probatur. quia vterque habuit vnde stare potuisset.

¶ Quarta conclusio quantumlibet remissam gratia gratum faciens / de communi lege data: sufficit arbitrio ad non peccandum mortaliter. siue ad peccatum mortale vitandum. probatur: quia quilibet e xistens in charitate est in statu salutis et habet nece saria et sufficientia ad rectitudinem seruandam. vel non esset liber a seruitute peccati / contra: apostolum dicentem / quis nos separabit a charitate christi an gladius etc. quasi dicat non / et subdit scio enim quod neque mors neque vita poterit nos separare a charitate que est in christo iesu domino nostro.

¶ Quinta conclusio que sequitur ex premissis est quod quelibet creatura rationalis potest non peccare per gratiam. probatur ista sicut precedens.

¶ Ex istis patet solutio prime rationis principalis / quia negaudum est antecedens pro prima parte sicut patet per conclusiones dictas. Et ad probat onem cum dicitur possibilitas peccandi non est arbitrio naturalis. secundum Anselmum de libero arbitrio. dico quod illud potest dupliciter intelligi. Uno modo pro vt possibilitas dicit ordinem naturalem potentie ad actu et sic concedo. et ad istum sensum loquitur anselmus et sic intelligendo nego consequentiam. Aliomod potest capi possibilitas peccandi pro absoluto illo inquo est siue fundatur iste ordo potetie ad actum / et sic dico quod de sui natura et vt sibi relicta et non preseruat mens creata posset peccare: nisi illud tollatur per gratiam. quia per gratiam non fit quin arbitrium sue nature relictum possit peccare.

¶ Secundus articulus.

QUantum ad secundum articulum vbi videndum est / vtrum liberum arbitrium creature / ex suis naturalibus sufficiat eli cere actum moraliter bonum.

¶ Primo praemitto desoriptionem actus boni moralis QQuri / et est ista. Actus moraliter bonus / est actus elicitus conformiter rationi recte / secundum omnes circunstantias / quas recta ratio indicat necessariorequiri

¶ Pro declaratione istius descriptionis sit prima propositio. Nullus actus voluntatis vt natura est et non vt libera est moraliter bonus. Et ideo dicitur in descriptione actus elicitus. probatur quia nullus alius actus ab elicito / est laudabilis vel vituperabilis. nec aliquis actus naturaliter non libere productus: est imputabilis ad praemium laudem. vel vituprium producenti. vt patet ex tertio ethico. et secundo.

¶ Secunda Nullus actus culpabilis est moraliter bonus / probatur quia. nullus actus difformis est moraliter bonus / et quilibet actus culpabilis est difformis rationi reote et id dicitur in descriptioneconformis rationi recte Tertia Cuiuslibet circunstantie debite carentia in actu: reddit ipsum adtum vel infert non esse bonun

¶ moraliter. probatur. quia bonum est bonum ex integritate omnim ¬ debitarum circunstantiarum vt innuit philosophus secundo ethico. et ideo dicitur secundum omnes circunstantias. ¶ Quarta Non contingit dare actum morali¬

¶ ter bonum indifferenter elicitum. probatur quia impossibile est voluntatem habere adtum elicitum sine cur / et illud cur aut est circunstantia bona et sic si aliqua circunstantia malanon concurrit: actos erit bonus. si aut per oppositum / actus erit malus / si autem illud cur ponatur indifferens: actus erit odiosus et per consequens adhuc culpabilis

¶ Quinta. Nullus actus rationi erronce conformis est bonus moraliter. patet ex secunda parte descriptionis Sexta Nullus actus elicitus contra conscientiam siue rectam siue erroneantem bonus moraliter contraconscientiam inquam elicientis. patet de elicito contra rectam rationem ex predictis de elicito contra erroneam. probatur. quia omnis eliciens contra conscientiam suam: facit qua liter indicat non faciendum siue illud iudicium sit rectum siuo obliquum et per consequens quantum in ipso est / peccat. et culpabiliter agit. ergo non bene moraliter patet. consequentia per secundam Septima que sequitur ex sexta conuertitur quod tam contra conscientiam agens erroneam quam secundum ipsam agens peccat. quod agens contra erroneam conscientiam peccet / probatum est in praecedente / sed quod peccet agens secundum eam probatur quia a lias iudicans deum esse odiendum non peccaret tali iudicio se executorie conformando. et sic conscientia erronea de obligaret ips a praeceptis tam affirmatiuis quam negatiuis quod est falsum patet consequentia diligenter consideranti Prima suppositio pro responsione ad articulum

¶ fideles non false nec ficte orant diuinum auxilium ipsis dari / ad hoc vt tentationes supent vitiorum mortalium et vt si executorie habeant cognitionem agendorum quia ad oppium tamquam ad errorem damnabilem deduxerunt sacti patres pelagi in uim. vt patet in epostolis sanctorum patrt in consilio cartaginensi. vt a notat magitur grego. in secundo. Secunda iuppositio. Nullus tentato de illecebra / potest sande speciali ac iuuamento dei gtioso huiusmodi tentationem superatur. patet quia oppositum est et

¶ ror pelagii vt patet per epstlam aug ad paulinum epsrem Tertia et suppositio Ad quemlibet actum bonum cadentem sub diuin¬ precepto liberum arbitrium indiget iuuamine dei speciali. patet per augustinum vbi prius

¶ Ex hiis sit prima conclusio ex solis puris naturalibus non habetur hoc dictamen rectum / deus est super omnia diligendus. probatur ex concessione delagii in consilio milenitano / quod damnans errorem pelagii sic concludit vtrumque enim donum dei est et scire quid agere debeamus et diligere vt faciamus. Item patet paugu. 3 de libero arbitrio / homo scire quid rectum sit ainisit ¬ ab hac pena non liberatur: nisi ex dono dei. Item primo retractationum decimonono / ad miseriam iuste dam nationis pertinet ignorantia et difficultas quas patitur omnis homo / ab exordio natiuitatis sue. nec abhis quisquam hominum (nisi gratia dei) liberatur.

¶ Secunda conclusio Tiberum arbitrium creature ad nullum recte velle vel operari sufficit: sine specia li dei auxilio. seu gratioso iuuamento: patet ex prima et tertia suppositionibus. et per augustinum de verbis apostoli sermone nono exponente illud apostoli / quio pabes quod non accepisti dicit. Confitere ergo / a deo te habere / quicquid habes bonum. a te quioquid habes malum / et in sermone / 2. prorsus si defuerit ad liutorium dei: nichil boni agere poteris. agis quidem illo non adiuuante libera voluntate sed male.

¶ Ex istis sequitur quod sciens a actum bonum eli gendum non potest sine speciali dei auxilio / illi iudi cio conformiter exequi. patet per consilium millent tanum / si quis dixerit non per gratiam nobis prestanvt quod faciendum cognoscimus etiam facere diliga mus et valeamus anathema sit. Item augustinus contra epistolas pelagianorum capitulo. 6. Omne opus saluationis / actionis / cogitationis: iuuatur agratia alioquin nichil potest. Item regula tertia reuocationis pelagii in consilio palestino est. scimus maioribus gratia ad singulos actus dari. Item yponem responsione tertia / capitulo. 343 damnamus autori. diuina opera liberi arbitrii que gratie preponuntur Item in epistola ad vitalem pelagianum liberum arbitrium ad diligendum deum peccati grauitate perdidimus. et concludit quod nonest volentis neque currentis / sed dei miserentis et cetera.

¶ Tertia conclusio Tiberum arbitrium aliqua liter aliter indiget actuari a deo ad actum moraliter bonum: qualiter actuari non indiget ad actum moraliter malum. patet per augustinum de predestinatione sanctorum / et libro primo ad simplicium in solutionem questionis secunde: quia nichil boni est in cathecuminis sine gratia dei. sed de malo patet / de baptismo paruulorum secundoimalam voluntatem vtique non habemus a deo.

¶ Quarta conclusio. non omnis volitio delibo rata ab existente in peccato mortali elicita / est peccatum. patet de illa qua quis vult et appetit contritum cor¬

¶ Ex ista sequitur primo quod peccator mortalis potest in actum bonum bonitate morali. patet ex conclusione et per tertiam propositionem premissam in descriptione actus moraliter boni

¶ Ex quo patet secundo falsam esse opinionem cuiusdam moderni: qui tenet quod quelibet tactio deliperata voluntatis: existentis in mortali peccato: est mala. patet instantia de illa qua concupiscit pecca¬ tor mortalis. desiderare iustificationes dei.

¶ Nota quod quattuor fue: unt fundamenta bra. uardini qui tenuit illam opinionem. primum quod vbi non ir est charitas: nulla potest esse vera virtus. eo quod actus per illius sine charitate: non potest referri in deum: quod nego.

¶ Secundum quod si aliquis posset facere aliquod bonum sine charitate: posset mandata diuina in seruare. et sic deum diligere super omnia. Ad istud concesso antecedente nego secundam consequentiam. quia non sequitur ille sine charitate potest honorare parentes propter deum: ergo deum super omnia biligere.

¶ Tertium. quod quicunque caret charitate: caret rectitudine et iustitia voluntatis. sed carens illis: non potest recte agere: dico quod quedam est iustitia simpliciter. quedam secundum quid. concedo maiorem de iustitia simpliciter: de alia nego.

¶ Quartum quod nichil bene fit: nisi quod gratuite fit. sed nichil potest fieri gratuite sine charitate. ergo. Ad istud concessa maiore nego minorem.

¶ Quinta conclusio Creatum liberum arbitrium ex se non sufficit ad bene agere moraliter: sine speciali dei adiutorio. vt patet per primam suppositionem et tertiam: et ex secunda conclusione et eius correlario.

¶ Ex quo primum sequitur quod non est idem dicere: sine charitate que est vita vel gratum reddens: potest quis bonum actum moraliter elicere: et sine auxilio vel gratia speciali. patet ex primo correlario quarte conclusionis: et hac quinta conclusione.

¶ Secundo sequitur. quod creatum arbitrium.

¶ precise ex se: non potest habere actum nisi malum. vel culpabilem: et loquor de actibus deliberatis. patet ter tertiam propositionem descriptionis superius poite. et ex conclusione quinta.

¶ Tertio patet etiam quod deus speciali modo coagit in iustis ad bonum. puta ad actum moraliter bonum elicitum. patet per praedicta: et sic patet quid dicendum de articulo secundo.

¶ Tertius articulus.

QUantum ad tertium articulum. qui est de principali quesito: scilicet Utrum creatum arbitrium ex natur alibus precise: possit tam bene agere quam potest male agere precise ex eisdem. primo ponam distinctiones Secundo suppositiones. Tertio conclusiones.

¶ Prima diuisio quod li precise potestprescindere vel gratiam gratum facientem tantum sed non gra¬

¶ tiosum dei auxilium: vel potest prescindere non solundictam gratiam sed etiam auxilium speciale Si primo modo / tunc est secunda diuisio. quod adhuc illud potest esse dupliciter Uno modo / quod li precise excludat solum miraculosum auxilium suppletiuum actuitatis gratie vel coefficientie. Aliomodo non solum ex cludendo illud sed cum hoc auxilium speciale quod de communi lege deus prestat carentibus gratia gratum faciente. et iuxta istam diuisionem questio potest multipliciter intelligi / Sed quia non est dubium de ipsa / nisi pro vt excluditur gratia gratum faciens / et auxilium miraculose supplens efficientiam charitatis et non excluditur auxilium speciale quod de commu¬ ni lege prestatur / carentibus charitate ideo de isto sen su est questio pertractanda.

¶ Pro cuius solutione sit prima suppositio Si a operari / est tanta iustitia actualis: quanta iniustitia est b. operari: tanto quis proficit in deum per a. quanto rec dit alius per b. a. deo / ceteris paribus. patet ista exterminis. Secunda suppositio Quanto quis proficit in deum: tanto acceptatur ad maius premium eternum si iste profectus sit eterne predestinationis. ista patet etc. Tertia suppositio. Quelibet actualis iustitia / que est predestinationis effectus magis renume rabitur. quam equalis iniustitia actualis punietur. pa tet. quia deus premiat vltra condignum et punit ciracondignum ergo

¶ Ex istis sequitur conclusio prima ista Omnis actus qui est tam bonus quam malus est ei contemptus: in praedlestinato est de communi lege meritorius: probatur. Omnis actus pro quo quis acceptatur ad maius premium / quam pro equaliter malo quis erit indignus deo est meritorius in predestinato. et de communi lege: s omnis actus tam bonus quam malus / est contemptus dei: est huiusmodi. ergo praemisse patent ex spppositionibus Secunda conclusio Creatura non potest velpotuit se sola meritorie operari. probatur. quia per quod libet iuste meritorie operari: creatura continue magis iustificatur. et erit melior. sed ad hoc requiritur. deus magis ac magis iustificans et per consequens sola creatura non sufficit

¶ Tertia conclusio responsalis quod impossibile est creaturam ex puris et solis naturalibus. equaliter bene vel proportionaliter minus bene operari quam potest operari male ex eisdem probatur. Omne operari tam bonum quam malum est peccatum mortale in subduplo vel in subcentuplo / vel in quacunquaem alia subproportione / maiori est melius quam quodcumque opus ex istentis in peccato mortali sit bonum: sed nullus potest in opumoraliter bonum sine auxilio dei speciali per predicta in secundo articulo ergo. maior nota est. quia quodlibet tale agere est actualis iustitia. confirmatur. quia ex puris et solis naturalibus potest quis agere taliter dimeritorie et tam male: quod maior est in iustitia actualis sic agere: quam aliquis actus certus datus / sit iustitia proportionabiliter. ergo consequentia nota. quia nullus potest in aliquem actum quantumcumque remissum actualis iusti ti e / ex qua sequitur quod non quelibet actualis iustitia melior est quantacumque iustitia actuali sit mala¬

¶ Quarta conclusio Impossibile est dare actu aliter in iustitiam tam remisse malam / cui possit aliquis ex solis naturalibus equalem iustitiam proportiona: biliter operari. patet ex predictis: quia nullum bonum metum / nec actionis nec cogitationis: potest aliquis ha pere ex se precise. secundum augustinum vt supra patuit articulo secundo.

¶ Ex quo patet responsio ad articulum seu ad questionem. quod creatum arbitrium ex suis naturalibus precise: non sufficit tam bene operari: sicut ex eisdem male potest operari. patet ex precedenti conclusione et aliis predictis. et pro isto videtur esse augustinus ench. no6. de par uis dicens quod creatura rationalis non talis natura facta est vt sicut potest deficere in peccando: sic fufficiat per iustitiam proficere: nisi partici patione incommutabilis boni diuinum praebeatur adiutorium. ¶ Quinta conclusio Impossibile est esse aliquam

¶ creaturam / que ex solis naturalibus sufficiat iustitiam delectabiliter operari. istam bene probat augustinus de spiritu et littera capitulo. 3 dicens / Neque enim liberum arbitrium (nisi ad peccandum) valet. nam non peccare idest recte velle no potest: si latet veritatis viaet si patet quid agendum / et quo vtendum / quoque fruendum (nisi delectetur et ametur) non agitur. non susci pitur. nonbene viuitur. vt autem diligatur. et delecter scilicet increatum bonum) charitas diffunditur per spiritumsanctum Ex dictis apparet quod opinio hosberti est fal

¶ sa. que est quod tam bene / quis agere potest moraliterex puris per naturalibus: quam male potest agere moraliter ex eisdem si ly ex puris sit exclusiuum auxilii et gratie specialis ponit enim questione secunda lecture sue quinque coclusiones quarum secunda et tertia sunt false. quamuis alie ad bonum intellectum exposite. possint sustineri.

¶ Est autem secunda conclusio sua: quod ex puris naturalibus potest elici actus simpliciter bonus / sic moraliter: icut aliquis est malus.

¶ Tertia conclusio sua est qod quelibet actus procedens a charitate est meliorquam ali cuis actus sit malus

¶ Pro secunda conclusione est ratio tertia prim cipalis in proponendo questionem que est sua preuia etiam secunda ratio principalis ad illud propositum videtur deseruire / alias plures rationes facit ibidem predictus doctor siue bachalarius sed quia omnes quasi fundentur super fundamento tertie rationis pricipalis: tam supponit falsum ideo causa breuitatis dimitto eas. quia earum solutio ex dictis et dicendis insolutionibus secuude et tertie rationis principalis fal ciliter haberi potest. i

¶ Pro tertia conclusione arguit septem ratio nibus / quarum mediam solum tangam et est prima / fuidans se in hoc: quod quilibet actus charitatis est meor quam actus precise ex naturalibus sit bonus. et per in cundam suam conclusionem ex puris naturalibus potest elici tam bonus actus: quam malus potest elici ex eisdem

¶ ergo:

¶ Ad illud minor est falsa. sicut patet ex conclusionibus huius articuli.

¶ Secunda ratio similiter fundatur in falso. quia assumit scilicet quod habitus charitatis in infinitum est melior / quam quicumque habitus sit malus. hoc enim est falsum si vniuersaliter capiatur quia aliter habens gratiam baptisma lem praecise esset simplioter melior quam aliquis posset esse malus habitualiter quod falsum / consequentia tenet per augu. dicentem quod charitas in quod cumque est maior est melior et sic falsum assumit / dicendo q quilibet actus procedens a charitate sit melior quam aliquis sit vel possit esse malus etc.

¶ Item quando loquitur de malo habitu loquitur de habitu acquisito vitioso. quie aduenien te charitate non est culpa. et ad istuntellectum verum est quod habente charitatem charitatis habitus inem melior quam quicumque ha bitus vitiosus relictus. qui non est malus culpabiliter setamen ex hoc non habetur quod habens charitatem sit melior mod simpliciter quam antde habitum charitatis fuerit malus cul pabiliter / nec oportet quod habens charitatem possit in tabonum actum iustitie: sicut potest ex vitioso habitum et ex naturalibus in malum actum iniustitie. ymo potest se falcere peiorem per habitum vitii ex naturalibus suis quam modo sit bonus de facto per habitum paruel charitatis. ¶ Similiter tertia ratio assumit falsum seilicet a quilibet actus procedens a charitate est magis vil tuosus quam aliquis actus sit vitiosus. pate: falsum illud ex dictis.

¶ Quarta ratio similiter fundatur super falsa imaginatioue: quod vet plato diligens deum propter a liud a deo vltimate non peccat. Et cum vltra dicit quod plato potest diligere deum propter charitatem vno a ctu et alio propter dilectionem illam et charitatem re ferre in deum dico quod si ita fiat: quelibet talis dilectioest bona nec oportet quamlibet dilectionem que est dei scilicet propter se: esse meliorem illa qua scilicet refert charitatem in deum. quia potest quandoque intensus / vsus esse magis meritorius quam remissa fruitio.

¶ Quinta ratio fundatur in hoc: quod premium condignum actus charitatis / est melius: quam actus aliquis sit malus. et actus charitatis non est miuus bonus quam premium. ad condignum. quia alias non esset premium condignum: dico quod si ratio debet esse pertinens: oportet quod fiat mentio omne condignitate actus / ex sui valore et tunc prima pars antecedentis est falsa. quia ex vaore actus meritorii: non est esse tantum bonum: quam malum potest esse demeritum. nec eius premium: valori correspondens: est tantum bonum quantum etc.

¶ Sexta ratio sua stat in hoc: quia alias sequeret quod aliquod peccatum: deus plus odiret et detestare tur: quam dilige: et quamlibet iustitiam remissam Ad hoc dico: quod si deus dicatur detestari et punire peccatum secundum quantitatem sue malitie: et diligere iustitiam secundum valorem actus iustitie in le: dico quod condigna pena .b. peccati iude vel luciferi: est peior. et peius esse iude seu lucifero per ipsam: quam bene esset sorti per condignum premium. a. remissi actus in stitie. et sic concedeudum esset consequens ad intellectum istum: scilicet quod deus maiori pena puniret. i quam premiaret a. quia deus non est premium a ex con dignitate valoris a sicut pena eterna b. etc. e

¶ Septima ratio est: quia alias sequeretur (si sortes et plato essent equaliter mali / et vnus resurgat a peccato / reliquo in peccato moriente) quod peius esset non resurgenti per peccatum suum: quam bene esset conuerso per actum suum. Item quod peior est sortes anteconuersionem quam post esset bonus etc.

¶ Dico quod primum non sequitur. quia deus non premiat resurgentem precise secundumcondignitatem actualis valoris iustitie in se. nec punit in peccato morientem secundum condignitatem iustitie actualis. quod si faceret: concedendum esset consequens. et consequentia etiam Concedendum etiam esset quod in casu sortes peior fuit arte conuersionem: quam sit bonus precise ex gratia bapti smali et vno iciunio. omnia hec sint dicta sine assersione ad rationes dicti bachalarii.

¶ Ad rationes principales que fuerunt pro secunda conclusione hosberti / Ad primam responsum. est in articulo primo huius questionis.

¶ Ad secundam negatur cosequentia concedendum tamen est quod ex sua propria virtute potest deficere: et non potest ex se solo in actum iustitie proficere rid tertiam negandum est antecedens primum ad probationem negandum est suppositum scilicet cum dicitur diligat sortes deum super omnia ex puris na turalibus etc. hoc enim non est possibile secundum prehabita / Item concesso adhuc illo supposito (quamuis falso) non semper sic est / quod tot circuustantie bone con¬ current ad adtum moraliter bonum quod non plures et magis aggrauantes possint concurrere ad actum malum que essent in potestate peccantis. et opposite bone / tot vel ita bone / non essent in potestate virium naturalium arbitrii. et sic est finis questionis.