Quaestio 2

¶ Primus articulus.

QUantum ad primum articulum premitto declarantiones. et est prima de intellectu questionis. quia potest esse multi: plex. primus Utrum arbitrium iustum. sit liberius quam iniustum. Secundus sensus Utrum arbitrium viatoris iustum sit liberius ad peccandum. vel ad iuste agendum. Tertius An arbitrium iniutum / liberius possit male velle quam bene vel econuerso: etiam potest poni quartus sensus. Utrum a bitrium iusti liberius sit ad bene et iuste volendum quam arbitrium iusti sit liberum ad male volendum. Quintus enim sensus scilicet Utrum viatoris arbitrium in stum / sit liberius ad malum quam arbitrium viatoris in iustum sit liberum ad bonum non est dubius sed quattuor aliis modis tractanda est questio.

¶ Secundo declaro illum comparatiuum liboe rius qui potest tripliciter exponi quantum ad presens sufficit. vnomodo liberius idest minus contra inclinationem. vel minus difficulter. Secundo modo libe rius idest paucioribus egens auxiliis ad sponte agen dum taliter vel omittendum. Tertio modo liberius. minus subditum vel subiectum cui subiici non debet quo modo loquitur augustinus in epistola ad anastasium cum dicit sine spiritu sancto non est voluntas hominis libera. cum cupiditatibus vniatur non est libera / ad bonum: nisi liberata fuerit non autem libe: ratur / nisi per spiritum sanctum charitas infundatur etc. Item inde spiritu et littera. c. i6 mandatum / si si timore pene non amore iustitie: seruiliter fit non liberalite Tertio declaro istum terminum arbitrium vnde arbitrium dicitur de arbitrando et rationali c sideratione discernendo / quid eligat quid ve recuset secundum augustinum yponens. responsione. 13. Diciut autem liberum arbitrium non a libertate arbitrandi sed a libertate voluntarie exequendi illud / quod est arbitrandum. quia quedam sunt practica dictamina quibus recta ratio non corrupta non potest dissentire ergo respectu talium arbitrium non est liberum libertate contingentie. est tamen circa talia liberum. quod potest circa illa non arbitrari numquam tamen potest arbitrium non corruptum de talibus false iudicare quia vera pro falsis acceptare seu errare non est na ture iustificati hominis / sed pena damnati: vt dicit augustinus.

¶ Ex quo sequitur quod naturalius est arbitriore cte arbitrari / et rationi naturalius est recte iudicare quam erronee

¶ Secundo sequitur quod voluntati est connaturalius conformiter exequi recte rationi quam difformiter. Ex quo vlterius patet quod libertas in peccado et libertas in bene faciendo accipitur quodamnodo equiuoce. vnde augustinus enchyri. 26. libero arbitrio male vtens homo et se perdidit et ipsum. cum enim libero arbitrio peccaretur: victore peccato amissum est et liberum arbitrium. A quo enim quis deuictus est: huic seruus addiotus est idest submisus et frustra ad iustitiam faciendam non erit aliquis liber / nisi a peccatis liberatus / Iustitie ceperit esse seruus. et ipsa est vera libertas propter recti facti licentiam: simul et pia seruitus propter precepti obedi entiam / est alia libertas non vera / male seruienti ad iuncta que est ad malum faciendum / vbi ratio dssentit a voluntate iudicans non esse faciendum quod voluntas appetit. Ad bonum enim faciendum concordat ratio voluntati. ideo ibi est vera libertas. et dia¬

¶ Ex quo patet quarto correlarie quod seruitus iustitie: est formaliter vera libertas. vnde christus si filius vos liberauit veri liberi estis.

¶ his premissis sit prima conclusio Responsi ua in primo sensu ad questionem / iustum arbitrium viatoris / tribus modis libertatis predictis: est libe rius quolibet arbitrio iniusto / et capio iustum et iniustum cum suis connotatis. Iustum enim connotat vel includit iustitiam creatam / et deum actualiter iustificantem. iustum autem concernit culpam. non habitum infusum malum / continue mentem actualiter agentem iniustum quia hoc est impossibile / sic intellecta consequentia conclusio probatur. sicquia est gratia sui veri finis et optimi ergo primo modo est etc. Item quia non subicitur alicui illicite dominationi ergo liberi us. Tertio modo / vnde augustinus vbi supra: serui addicti que potest esse libertas et cetera y quasi dicat nulla. Item quia habet principia et virtutes sufficienter ad delectabiliter operandum secundum conformitatem rationis reote. sed iniustum non habet ergo. liberius primo modo et secundo modo. Item iniustum concernit necessitatem peccandi / iuxta illud video le gem aliam in membris meis et cetera. Iustum autem non sic necessitatur ad peccandum. quia dicit apostolus consequenter Infelix ego homo quis me liberabit de corpore mortis huius / et respondet gratia domini iesu christi. et hec est ratio augustini de perfectione iustitie. Item eo potest in plura genera operandi quam arbitrium iniustum: quia potest libere bene et male agere non sic iniustum ergo. Item quia est liberum a miseria. et in via seu in dispositione ad lipertatem a pena et corruptione / et necessitatibus fugibilibus de quibus orat liberari psalmista dicens inersona peccatoris / de necessitatibus meis libera medomine et eripe me¬

¶ Secunda conclusio quantum ad secundum sensum. questionis: accipiendo liberius idest paucioribus e¬ gens: iustum arbitrium et similiter iniustum est liberius ad male agere: quam ad bene agere. probatur quia arbitrium quodlibet sufficit ex se: sine preuentione diuina ad male agere. sed ex se non sufficit bene atere. vt patet per predicta: ergo.

¶ Tertia conclusio libertate vera arbitrium iustum est liberius: ad bonum quam ad malum. probatur ex predictis verbis aug. quia libertas ad malum non est proprie libertas. nec vera libertas. et ideo magis dicitur liberum quia potest bene agere.

¶ Quarta conclusio. ad tertium sensum questionis Arbitrium iniustum: libertus potest male agere. pri mo modo et secundo modo liberius capiendo: quam possit bene agere. probatur cum minori difficultate potest male velle: quam bene. quia ex se nichil ponst bene velle nec tot eget auxiliis ad male volendum sicut ad bene volendum ergo.

¶ Quinta conclusio. de quarto sensu questionis Arbitrium iniustum liberius potest male velle acdipiendo secundo modo liberius: quam ad bene velle possuint arbitrium iustum. probatur arbitrium iustum et get ad bene volendum: premotione diuina: sed taliter non eget arbitrium iniustum ad male volendum et nullo indiget arbitrium iniustum tanquamnecessario requisitum ad male volendum: quin eodem vel simili ind geat arbitrium iustum ad bene volendum et vltra hoc ind get actuatione diuina. sed siquae ras de quinto sensu si capiatur liberius primo modo (quia de tertio modo non est dubium) dico quod iustum arbitrium est liberius ad malum quam arbitrium viatoris iniustum sit liberum ad bonum

¶ Sed nunquid facilius elicit iustus / bene quam iniustus male velle. Responsio quod sic vbi est perfectio gratie et plenitudo et potest eli se. vt iustum arbitrium tanto facilitaretur ad bonum vel plus quam hoc arbitrium datum iniustum facilitari potest in malum certum. et quandoque est econuerso secuudum exigentiam habitus boni iniusto et habit icquisiti relicti post peccatum in iniusto. vel ex alia parte secundum exigentiam habituum moraliter viti osorum acquisitorum in iusto nouiter iustificato a a tequaem iustus fieret

¶ E secundo articulo qui est vtrum diuina preuolutio sit antecedens necesstas / ad actum liberum voluntatis elici tum / Premitto preambula.

¶ primum preambulum aliud volitum ist a voluntatem premoueri vt eliciat .b. actum suum quem deus vult elici: et aliud volitum est. a. moueri motione sufficienti / vt posit elicere. b. probatur: quia secundum potest esse sine primo. licet primum non possit esse sine secundo. vnde sicut non est idem velle quo vellem te actualiter currere et quo vellem te esse potentem ad adtualiter currendum si velles: sic ymagi. nandum est in proposito

¶ Secundum preambulum est descriptio huius complexi necessitas antecedens. hec scilicet: necessit as antecedens est causa actiua qua posita cum omnibus preuie requisitis: ad aliquem effectum producendum et cum quibus effectus ille producitur non stat effectum illum non produci. probatur ista: quia si staret aliqua causa actiua cum dictis conditionibus: et non produceretur effectus: talis non est set tota causa necessitatis. nec per consequens ante¬ cedens necessitas.

¶ Prima propositio Causam producere effectum / non est dispositio preuia ad effectum producendum patet quia non antecedit ipsum producere. sed est idem.

¶ Secunda propositio Nulla causa libertate con¬

¶ tingentie libera: est necessitas antecedens: respectu sui effectus cuiuslibet. probatur quia quacunque dispositione preuia: ad effectum liberum: cuiuscunque cause libere posita: stat illum effectum non produci ergo: consequentia nota est per descriptionem sed antecedens probatur: quia ex hoc solo dicitur aliqua casa libera libertate contradictionis: quia positis omni bus causaliter preuiis et requisitis: ad effectum potest agere vel non agere igitur.

¶ Tertia Necessitas antecedens solum dicitur

¶ deus. relatiue ad causam non liberam adtiuam. sic scilicet quod dei voluntate cum omnibus preuiis ad. b effectum ignis producendum posita: non est in pote state ignis .b. no produci quamuis sit in potestate ipsius dei non produci. b. et ideo deus est necessitas antecedens respectu ignis. vt ignis sit causans b / sed non simpliciter quia positis omnibus etc. ad b: effectum ignis producendum stat b non causari ab igne / sed noc potestate dei non potastate ignis.

¶ Quarta si deus ageret naturaliter ad actum liberum a voluntatis producendum: adhuc voluntas a non esset necessitas antecedens respectu sui actus patet quia libera

¶ his habitis sit hec prima conclusio diuina preuolutio non est necessitas antecedens respectu cuiuslibet actus liberi voluntatis create. probatur quia deus non necessitat voluntatem / ad quamlibet operationem eius liberam ergo consequentia no ta. probatur antecedens. quia non necessitat ipsam ad actum primum quo se auertit a vita et a deo: nec ad actum fruendi creaturis et vtendi deo. sed illi sunt liberi actus. ergo minor nota est / maior est de intentione augustini. 3 de libero arbitrio / vnde dicit sic nul a re fieri posse mentem seruam est libidinis / nam neque a superiori nec ab equali eam posse ad hoc dede cus cogi. quia iniustum est / nec ab inferiori. quia non potest. restat ergo vt eius sit proprius iste motus quo fruendo voluntatem ad creaturam a creatore conuertit. Pro ista conclusione sunt articuli complures inter nouellos parisius condemnatos / puta tricesst mus quintus / 3. et. 3 capitulo sexto.

¶ Secunda conclusio. licet deus possit necessi tare: quamlibet creaturam: ad esse: sic quod non est compossibile (deo faciente creaturam esse) eandem creaturam non esse: voluntas tamen diuina: non est necessitas antecedens ad quamlibet creaturam. Prima lars probatur quia nulla creatura: potest impedire voluntatem dei efficientem: qua res efficit inesse. cum sit omnipotens. Secunda pars patet ex descriptio ne necessitatis antecedentis. Item patet etiam ex se¬

¶ cunda propositione hic preuia.

¶ Ex qua sequitur o correlarie: quod non est idem conuertibiliter: deum necessitare creaturam ad esse: et esse necessitatem antecedentem ad creaturam esse. patet hec ex partibus conclusionis. Tertia conclusio. voluntas diuina est essentialiter libera: ad contradictionem. sic intelligendo quod voluntas diuina qua vult actualiter b. fore est equaliter libera ad producendum. b.

¶ et ad non producendum. Ita quod ista consequentia non valet deus vult b esse / ergo b est: nec ista deus vult b fore: ergo b erit. nisi addatur efficaciter vult: et sic non capio conclusionem sed dico simpliciter vult. et stat ratio in hoc quia non sequitur deus vult b esse: ergo vult effica citer b esse / scilicet de voluntate simplicis complacentie: et de beneplacito executorio. ¶Quarta conclusio / non respectu cuiuslibet ali qualiter operari voluntatis create. deus potest esse necessitas antecedens. patet quia non respectu illius quo voluntas sponte odit deum et proximum.

¶ Quinta conclusio / diuina voluntas siue diuinum / preuelle seu premotio diuinalad hoc quod a veluntas / possit producere b actum: non est antecedensnecessitas / ad b essectum ab a / producendum. probatur quia stante tali motione vel preuolitione cum omnibus preuiis ad b / stat a non producere b: ergo conclusio vera consequentia patet per descriptionem necessitatis antecedentis: et assumptum patet ex secunda et quarta propositionibus: cum a sit causa libera.

¶ Ex quo sequitur / quod possibile est in casustare c. motione dei / ad a producere b / et tamen deum non vel le efficaciter a producere b / quamuis ista motione: scilicet c / a sit potens / et sufficiens producere b / patet hoc ex propotioe prima preambula non stat tamen deum vel le b elici ab a / c mediante et b non elici.

¶ Ex quo sequitur secundo quod deficere vel non conari ipsius a precise sufficit ad hoc quod stante c / de us non est coeffector ipsius ad b / vnde si stante c a non efficit b: nec deus efficit tunc b nec c efficit. dato quod c sit motio creata: et ideo in tali non efficere non solum deest conatus ipsius a / sed etiam efficere dei. Quapropter consequenter. sequitur tertio quod conatus ipsius a non sufficit ad b / quia nec a conari sufficit ad b / nisi deo actuante ipsum a immo a conetur: deus et gratia est causa principalior. Unde Augustinus de christi gratia et peccato originai29. non solum posse minimum: donat atque iuuat: sed etiam velle et operari operatur in nobis. Et subdit non quia nos non volumus: aut non agimus per liberum arbitrium: sed quia sine dei adiutorio nec volumus aliquid boni nec agimus. et in hoc verificatur illud collecte qua petimus: vota nostra aspirando preueni et adiuuando prosequere etc.

¶ Sed diceres voluntas a si elicit b actum: mediante c: ex dono dei est: quia nec habet aliquis quod non accepit quare / ergo voluntas / d: cum preuentione c non assentiens trahitur sicut a cum equali praeuentione: et cur deus non tam efficaciter operatur ipsi d voluntati vt trahatur sicut operatur cum a¬

¶ Istam questionem mouet sibi Augustinus de spiritu et littera ad marcellinum post solutionem questi¬

¶ nis: de credere vocationi dei. Unde querit quare vni suadetur: ita vt persuadeatur: alteri autem non etc. Idem. 26. omentis. super Iohannem. Responsio vide tur mihi dicendum cum Augustino super isto verbo Ioannis sexto. nemo venit ad me nisi pater meus traxerit eum: et quare non trahit: noli velle iudicare: si non vis errare. et quare petrus fuit vocatus et non hic homo: quare deus hunc predestinauit et non hunc August. noli iudicare etc. hoc autem firmiter tene quod non est iniquitas apud deum: et quod nullus damnatur nisi iuste et citra condignum.

¶ Ex predictis patet solutio ad primam rationem principalem. vnde ad formam neganda est pripr ma pars antecedentis primi: ad probationem negao tur assumptum: sicut patet per quintam conclusionem hic positam et corre. eiusdem. Ad probationem cum dicitur: aut sic est: quod deus vult a voluntatem elicere b mediante c etc. Dico quod hoc consistit in facto: quia potest esse et potest non esse: Recorderis hic de prina propositione preambula huius articuli. Et cum dicitur si non vult etc. ergo a non est efficiens etc. dico si non vult a elicere b / quod a non elicit b / cum hoc tamen stat quod a potens est elicere b / si conetur ergo ne ganda est consequentia: Unde licet deus (si a non elicit b) non velit a elicere b per c / tamen vult a esse potens elicere b per c / si non negligat

¶ Ad confirmationem negatur consequentia. vt patet per tertium corre. quinte conclusionis huius articuli. Et hoc sit dictum de isto articulo:

Tertius articulus.

QUantum ad tertium articulum qui est / vtrum arbitrium creatum possit ad actum liberum vel elicitum difficultari vel necessitari premitto suppositiones.

¶ Prima quod quilibet vtens ratione experitur in seipso: quod non eque faciliter appetit tristari: vel illud per quod triste est sicut delectabile.

¶ Secunda suppositio quia non eque facile quis: vult bene moraliter sine habitu vertutius quam cum habitu patet quia virtuosus facilius eligit viuere secundum virtutem quam vitiosus. Et sic de multius potest ista suppositio declarari.

¶ Ex ista suppositione sequitur tertia quod volunt tas vt libera est: est difficultabilis ad actus liberos patet ex declaratione premisse suppositionis / quia vitiosus puta incontinens cum difficultate elicit actus temperati. Confirmatur auctoritate philosophi quarto vel tertio ethicorum: qui dicit difficilius est tristitiam sustinere: quam a delectabilibus abstinere ergo voluntas difficilius elicit sufferentiam tristium quam abstinentiam delectabilium.

¶ Quarta suppositio omne difficultans voluntatem (vt libertas est) aut est passio actualis aut in linatio habitualis: vel iudicium de aliqualiter esse displicibilitatis vel nolitio contrario modo se habens Ita quod omne difficultans ad alterum istorum quattuor habet reduci. probatur quia si volo hodie abstinere a vitio / tentatio vel tentans extrinsecum nul lo modo difficultat voluntatem: nisi excitet in ea aliquem actum / vel passionem aliquam: et ideo passio sensualitatis: vel iudicium quo iudico illud mihi no ciuum: vel inclinatio habitualis ad oppositum vel contraria volitio difficultat voluntatem / vnde si volo existens in mari salutem meam et cum hoc esse diues: cum difficultate proiicio merces etc / vnde si subitoquis perderet vsum rationis. vel si deus non coefficeret non esset voluntas difficultata quia non haberet liberum. arbitrium neque tale iudicium.

¶ Sit ergo prima conclusio: Omne immediate ipsam voluntatem difficultans. est in anima subiectiue. probatur: quodlibet predictorum quattuor est ipanima subiectiue. vt patet inducendo per singula. et go. consequentia tenet per quartam suppositionem. ¶ Nota hic quod non est idem passio sensualis et affectio commodi vel timor incommodi in homine. primum enim est partis sensitiue / secundum partis rationalis deserte a gratia saltem secundum coefficiem tiam vel inclinationem.

¶ Secunda conclusio non quanto iudicium est demaiori bono adipiscendo vel maiori malo fugiendo: tanto est maior difficultas nolendi bonum vel volem di malum / scilicet indirecte nolendi bonum et indiro cte malum. Dicitur autem aliquis indirecte velle malum quando vult id ad quod sequitur malum. quamuis nollet istud sequi. et similiter indirecte nolle bonum est velle illud ad quod sequitur priuatio boni vel nolle illud ad quod sequitur habitio boni. probatur conclusio quia si detur oppositum: sequitur quod iudicium quod pena infernalis esset infinite mala: infinite difficultaret voluntatem ad indirecte volendum ipsam. quod est falsum. Similiter potest argui de beatitudine. Ratio autem huius conclusionis est: quia non secundum quantitatem rei exterioris crescit difficultas que est subiectiue in anima

¶ Tertia conclusio. Quanto affectio commodi vel iusti fuerit intentior: tanto difficilius est voluntati velle oppositum affectari vel nolle ipsum. probatur quia ista affectio de directo / trahit voluntatem et difficultat ipsam / vt libera est. vnde si voluntas esset equilibra et in genere actuum liberorum traheretur per b certa latitudine / tractus versus sinistram / scili cet versus male velle non posset vinci b affectio in si mouentia ad contrarium preualerent et ratio est quia quelibet equalis Tatitudo affectionis equalitatis trahit et difficultat. Si ergo voluntas contratalem inclinationem sola libertate sua fortiter renitendo non illud agat: patet quod difficultatur sed tamen non cogitur seruire libidini

¶ Et sic patet quod non est dare latitudinem affectionis ad malum infinite intensam. nec per consequens oportet conatum ad bonum esse infinitum.

¶ Quarta conclusio: impossibile est in volunta te iusta / esse tantam affectionem commodi malam quam nequeat superare: patet quia nulla est iustitio compossibilis nisi venialis et illam potest vincere er go prima pars antecedentis nota est: et secunda similiter quia quelibet latitudo gratie / cum proportio nali iuuamento actuali dei: sufficit ad victoriam al fectionis commodi venialis. quod etiam probat Argustinus quod nihil potest voluntatem iustam cogere seruire cupiditati: ex quo sequitur quod voluntas iusta per nul lam affectionem potest necessitari ad malum.

¶ Quinta conclusio nulla passio sensualis quantum libet intensa potest necessitare voluntatem iustam ad peccandum mortaliter. probatur quia quantuncunque intendatur passio sensualis (dummodo maneat vsus rationis) Iusta voluntas potest libere velle patienter sustinere et dolere de difficultate. exemplum de martpribus. Item alias sequeretur quod voluntas iu sta non sufficeret seruare rectitudinem nec haberet sufficientiam ad salutem quod est falsum. Ex quo sequitur quod solus deus potest voluntatem iustam. necessitare ad bonum tantum.

¶ Sexta conclusio: voluntatem iiustam potest aaffectio commodi vel passio sensualis / in casu necessitare. vt male velit et praue operetur nisi de nouo deus singulariter subueniat. probatur quia talis voluntas subiecta est cuprditati et serutre peccato oogiturcum sit serua peccati. Unde Augustinus primo retract. ca. xiiii. qui cogente cupiditate / bona voluntate resistere non potest. et ideo facit contra precepta iu stitie: Ita est hoc peccatum vt sit et pena peccati. vnde psalmista istud considerans / in persona peccatoris / dicit: de necessitatibus meis erue me. Item Augustinus contra iulianum libro quinto. ca. vii. et ponitur in glosa ad Romanos primo. Propter quod tradidit illos in desideria cordis eorum etc. Inquit Augustinus homo traditur desideriis suis / quando desertus a deo cedit eis. atque consentit. capitur vincitur trahitur possidetur. a quo enim deuictus est homo ei seruus adictus est. Confirmatur quia alias voluntas iniusta: posset quamlibet tentationem fortem superare contra dicta superius. Ex hiis patet ad secundam rationem principalem. et consequenter ad tertiam. Et sic est finis questionis