Quaestio 1

Articvlvs I. Vtrum Theologia sit scientia.

D primum sic proceditur. 1. Omnis scientia est de solis intelligibilibus: Theologia non est de solis intelligibilibus. Ergo non est scientia, Probatio mediae. Dicit Augustinus lib. 8; qq. Quaedam creduntur, quae numquam intelliguntur, vt est omnis Historia, singularia, & humana gesta percurrens: de multis vero talibus est Theologia. Ergo &c.

2. Nulla scientia est de singularibus, quia, sicut ait Philosophus primo Metaphysicae singularium est experientia, ars vero & scientia vniuersalium:

Theologia vero pro maiori parte est de singularibus. Ergo &c.

3. Omnis scientia procedit ex aliquibus principijs per se notis: Theologia vero procedit ex credibilibus non per se notis.

Contra 1. Augustinus 13. de Trinitate. Theoogia est scientia, de his quae ad salutem animaepertinent.

2. Certior est cognitio tradita per diuinam inspirationem, quam perhumanam rationem, quia inspiratio non potest errare, sicut ratiocinatio. Ergo certior est cognitio Theologiae, quam Philosophiae: Ergo potius debet dici scientia.

Respondeo. Sicut dicit Augustinus 1. de libero arbittio, scire aliquid est ratione percipere, aut ergo secundum viam rationis inferioris, quae consulit leges inferiores causarum, & effectuum naturalium, ab illis lumen cognitionis, scilicet principia sua suscipiendo; aut secundum viam rationis superioris, quae consulit leges aeternas dispositionum diuinarum ab illis lumen irradiationis accipiendo: inferiora quidem perfecte a ratione capiuntur, superiora vero non, quia excellunt, sicut lux candele perfecte ab oculo capitur, sed Iux solis non; vnde oportet, quod multo major credatur, quam videri possit: habitus vero cognitionis secundum viam inferiorem proprie dicitur scientia: habitus perficiens secundum viam superiorem proprie sapientia: Nam, vt ait Augustinus 14. de Trinit. pcientia est proprie cognitio rerum humanarum, sapientia diuinarum: large tamen vtraque dicitur & sapientia, & scientia. Dico ergo, quod Theoogia large potest dici scientia, sed stricte & proprie sapientia.

Ad 1. Omnis scientia est de solis intelligibilibus. Resp. Verum est primo, & per se tanquam de obiecto; sed ex consequenti, & a posteriori, est de sensibilibus, per quae quasi exemplificando manifestat passiones subjecti, non per argumenta probando: sicut Mathematica rationem figurarum intelligibilium exemplificat per descriptionem figurarum visibilium, hoc aute contingit propter necessitatem discentis, non scientiae: Sic ergo Theologia primo & per se est de intelligibilibus. solis, scilicet diuinis; sed per posteius de sensibilibus, scilicet exempli gratia ad manifestanda diuina. Vel propositio prima intelligitur de scientia humana, quae innititur lumini imperfecto, & determinato; Diuina vero lumini diuino infuso, quod habet efficaciam ad omnia & singula in propriis etiam rationibus manifestanda.

Ad 2. Nulla scientia: est de singularibus. Resp. Theologia non est de singularibus vt sunt singularia in se, sed vt vniuersalia virtute per comparationem ad alia similia. Non enim est de singularibus secundum intellectum literalem solum, sed magis secundum spiritualem, vt de Abraha, in quo est vniuersale exemplar credendi: vniuersale quippe aliquid dicitur quatuor modis, aut inpraedicando, vt species de indiuiduis; aut in exemplando, vt forma de sotularibus faciendis, aut in significado, vt Iacob habens duas vxores ad omnes viros perfectos in vtraque vita significandos; aut in causando, vt Deus, qui est causa vniuersalis creationis omnium; & Christus causa vniuersalis Redemptionis omnium hominum. Omne gitur, de quohic agitur, est vniuersale aliquo horum quatuor modorum.

Ad 3. Omnis scientia procedit &c. Resp. Principia per se nota, seu communes animi conSeptiones duplicia sunt, quaedam enim sunt communia, quae omnes suscipiunt, vt Omne totum majus est sua parte, quaedam propria alicuius scientiae, quae non omnes, sed docti probant, vt In omni, quod est citra primum, differunt esse, & quod est. Non omnis scientia procedit ex communibus principijs, quae per se nota sunt omnibus, imo ex proprijs, quae solum sapientibus: sic Theologia procedit ex articulis fidei, qui per se noti sunt non omnibus, sed fidelibus, quia in genere credibilium omnia alia per ipsos probatur, psi vero non: quamuis manifestentur rationibus. quibusdam, & defendantur.

ARTICVLVS II vtrum Theologia sit una Scientia.

AD Secundum sic proceditur. 1. Secundum Philosophum in libro Posteriorum vna est scientia, quae est vnius generis determinati, vel subjecti: sed Theologia non est vnius generis subjecti, quia de rebus fruibilibus, & vtilibus agit. Ergo &c.

2. In scientijs humanis non est vna scientia de naturalibus, & moralibus. Ergo nec in diuinis

3. De rebus, & signis non est vna scientia: Theologia determinat simul de vtrisque: Ergo non est scientia vna.

Contra 1. Augustinus de lib. arbitrio: si summum bonum est vnum, oportet eam veritatem, in qua cernitur, vnam esse: sed in nullius scientiae veritate cernitur ratio summi boni, nisi in Theologia. Ergo &c.

2. Quod per superabundantiam dicitur, vnisoli conuenit. Ergo scientia altissima, & nobilissima non potest esse, nisi vna. Ergo &c.

3. De rebus diuersorum generum contingit esse scientiam vnam sub ratione vna, sicut Metaphysica de omnibus entibus sub ratione entis: De omnibus vero agit Theologia sub ratione vna, scilicet sub ratione diuina. Ergo &c.

Respondeo. Vnum genus dicitur dupliciter vel vnitate vniuocationis, quomodo vnum aliquid praedicatur aequaliter de pluribus, vt amal de suis speciebus; vel analogice, quando non aequaliter, sed per reductionem ad aliquid vnum: noc autem dupliciter, vel sicut ad subjectum, vt sanum de vrina, & medicina per comparationem ad sanitatem animalis, scilicet ad subjectum susceptibile sanitatis; vel sicut ad causam, & hoc dupliciter, vel ita quod illud dicitur de causa, & causatis per participationem, sed inaequale, quia de causa per prius, vt esse de substantia, & de accidente; vel ita, quod de causa per essentiam, de causatis vero per participationem, vt ens de ente creato & increato. Quoties vero vnum genus dicitur, potest dari vna scientia. Cum ergo hic agaur de rebus diuinis, Diuinitas vero in Deo sit per essentiam, in aliis per participationem, haec est vna scientia vltimo modo vnitatis, qui dictus est. Nam primo modo scientia naturalis de corpore mobili potest dici vna; secundo modo scientia Medicinae, quae est scientia sani & aegri; tertio modo Metaphysica, quae est de ente diuino. Et sic patet ad 1. de rebus fruibilibus, & vtilibus.

Ad 2. de rebus naturalibus & moralibus, & ad 3. de rebus & signis. Resp. Scientia humana agit de illis sub rationibus propriis, quae sunt diuersae, & ideo non est vna; sed Theologia sub vna ratione diuina, inquantum scilicet ad Deum ordinantur, de quo principaliter intenditur, & ideo est vna.

Articvlvs III. vtrum Deus sit subjectum Theologia.

AD tertium Articulum proceditur sic. 1. Theologia denominatur a one quod est: Deus, & a asyes, quod est Sermo: aut ergo quia a Deo, aut quia de Deo: Si primo modo, ergo omnis scientia potest dici Theologia: quod falsum est; si quia de Deo, ergo Deus est subjectum eius

2. Secundum Philosophum in principio lib. de anima. Honorabilior est scientia, quae est de honorabiliori subjecto. Ergo honorabilissima quae est de honorabilissimo &c.

Contra 1. Boetius lib. de Trinit. Forma sim plex nulli subjectum esse potest.

2. Quamuis secundum Philosophum lib. 2. Physic. efficiens forma, & finis in eandem substantiam causae coincidant: idem enim secundum substantiam est finis naturae generantis, forma generati, principium etiam efficiens generandi simile sibi; non tamen simulicoincidunt in vnum materia & finis, quia materia quid est imperfectissimum, finis vero quid optimum: Deus vero est finis Theologiae, secundum illud ad Rom. 10. Finis Legis Christus: Non ergo materia.

3. Hugo de S. Victore lib. de Sacramentis dicit, quod aliarum scientiarum materia sunt opera conditionis, Theologiae vero opera restaurationis: non ergo Deus.

4. Super primum Psalmum dicit quaedam Glossa, quod materia Sacrae Scripturae est totu: Christus caput cum membris.

5. Augustinus & Magister dicunt, quod est de rebus, & signis, & de rebus vtilibus, & fruibilibus Ergo de omnibus.

Respondeo. Secundum quosdam de subjecto. Theologiae est loqui tripliciter secundum tria, quae sunt in vnoquoque ente completo substantia, virtus. pperatio; primo modo subjectum Theologiae est. Deus: secundo modo Christus, qui est virtus Patris: tertio modo opera restaurationis per Christum facta. Unde subjectum totius Theologiae est substantia diuina per Christum in operibus reparationis manifestata. De operibus vero creationis agitur ibi per accidens, vt manifestius pateant opera restaurationis. Sed contra; Omnia entia sunt opera Dei & Christi. Ergo eadem ratione omne ens esset subjectum Theologiae. Secundum alios vero subjectum scientiae dicitur aliquid tripliciter; scilicet illud, ad quod omnia alia reducuntur, vel sicut ad principium radicale, vel sicut ad totum integrale, vel sicut ad genus vniuersales Primo modo Geometriae subjectum potest esse punctus, a quo fluit tota natura quantitatis conmuae; Secundo modo Corpus quantitas, in quo omne genus dimensionis includitur; Tertio modo quantitas continua immobilis, quae de qualibet figurarum specie praedicatur. Primo modo Deus est subjectum Theologiae; Secundo modo Christus; Tertio ens diuinum. Sed non videtur consuetum, vt principium dicatur subjectum, namper principia de subjectis conclusiones probatur. Secundum alios ergo subjectum vel materia dicitur dupliciter, stricte & proprie, siue subjectum intentionis, de quo principaliter agitur, & ad quod alia omnia reducuntur & sub eius ratione aliquo modo continentur, per quod scientia distinguitur, & ideo etiam intitulatur; vel large & communiter, siue subjectum executionis, scilicet, omne id, de quo in scientia tractatur: v. g. artis domificatoriae subjectum intentionis dicitur domus, subjectum vero executionis, materia, circa quam negociatur, scilicet ligna, & lapides. Primo modo Deus est subjectum Theologiae; Se¬ cundo modo omnes res diuinae, inquantum esse diuinum participant.

Ad 1. in contrarium. Forma simplex &c. Resp. Id intelligitur de subjecto naturae, non doctrinae quia per hoc nihil ponitur in subjecto ipso, sed in docente, sicut per laudationem Caesaris, nihil ponitur in ipso Caesare, sed in laudante.

Ad 2. De fine, & materia. Resp. Duplex est materia, scilicet ex qua, quae est pars rei, & est fubjectum operationis naturae; haec non coincidit cum fine; & circa quam, scilicet objectum, quod est subjectum operationum animae; haec coincidere potest: vnde virtus altissima, scilicet Charitas idem habet pro objecto, & fine: & similiter Theologia, quae est altissima scientia.

Ad 3. Quod opponitur de operibus restaurationis. Resp. De solo Deo est Theologia, vt de subjecto intentionis, cuius proprietates notificare intendit: De alijs vero, vt de subjecto executionis, tanquam per quae notificatur: quaedam tamen ad id notificandum in ratione summi boni beatificantis (sic enim est finis rationalis creaturae) ordinantur propinquius, vt opera restaurationis; quaeda remotius, vt opera caetera. Et ideo dicit Glossa, quod materia Sacrae Scripturae est Christus, siue opera restaurationis. Ad caetera patet ex dictis.

Articvlvs IV. vtrum Theologia sit speculatiua, vel practica.

AD quartum sic proceditur. 1. Boetius lib. de Trinit. dicit, quod speculatiuae tres sunt partes, scilicet Theologia sine motu abstracta, Mathematica sine motu inabstracta, & naturalis cum motu inabstracta. Ergo Theologia est scientia speculatiua.

2. Secundum Philosophum 1. Metaph. Nobilissima scientia est sui gratia: practicae vero non sic sunt sui gratia, sed propter opus. Ergo &c.

3. Ethic. 6. diuidit Philosophus habitus speculatiuos in intellectum, qui est habitus principiorum, & scientiam, quae est habitus conclusionum, & sapientiam, quae est habitus vtrorumque simul, non tamen quorumlibet, sed altissimorum principiorum, & conclusionum: Theologia vero Sapientia est. Ergo, &c.

Contra 1. Opus practicae est, secundum Philosophum lib. 6. Ethic. non sui gratia, sed vt bonisiamus: tale vero est opus Theologiae. Ergo, &c.

2. Scientia legum practica est: Theologia vero scientialegum est, scilicet veteris & nouae. Ergo &c.

1. Videtur, quod simul sit vtrumque. 1. Quia speculatiuae secundum Philos. 1. Metaph. finis est veritas; practicae vero opus: Theologiae vero finis est vtrumque, quia agit de fide, & moribus.

2. Docet modum viuendi contemplatiuum, & actiuum; Ergo est contemplatiua & actiua.

Respondeo. Scientia est perfectio intellectus humani: humanus vero intellectus considerari potest tripliciter; vel in se, secundum quod respicit cognitionem; vel in extensione ad affectum, secundum quod excitat affectionem; vel in extensione ad opus exterius, secundum quod regiat operationem: secundum hoc perficitur triplici, habitu; primo modo habitu cognitionis pure speculatiuae; vltimo modo habitu cognitionis pure practicae, medio modo habitu cognitionis mediae partim speculatiuae, partim practicae, quia medium sapit naturam vtriusque extremi: hujus enim cognitio complementum & terminus est speculationis: principium vero primum, sed non proximum actionis: vnde per reductionem continet vtrumque genus, sed principaliter genus practicae. Primus habitus proprie appellatur scientia; vltimus proprie ars: medius proprie sapientia. Talis habitus est Theologia, quae est de vltimo fine omnium scientiarum, quo solo tota perficitur intelectiua anima, in quo continentur aliarum fines. In ipso enim est, vt Plato dicit, & recitat Augustinus lib. de Trinit. ratio intelligendi, & causa ubsistendi, & ordo inueniendi. Unde sicut dicit Hieron. ad Marcellam, quomodo Philosophi solent disputationes in Physicam & Ethicam, Logicamque partiri: ita eloquia diuina aliquando de natura agunt, vt in Genesi; aliquando de moribus, vt in Prouerbijs; aliquando de Logica, pro qua nostri Theologi Theologicen sibi vendicant, vt in Euangelijs: in Deo enim est prima potestas, quae est principium, & finis omnis motus, & operationis; & prima veritas, quae est principium & finis omnis speculationis; & bonitas prima, quae est finis, & principium omnis actionis moralis.

Ad 1. Ex Boetio. Resp. Duplex est Theologia secundum Hugonem lib. de origine artium vna mundana, scilicet Metaphysica, quae Dei cognitionem inuestigat per rationes mundanas; altera Ecclesiastica, quae per diuinas: prima est pure speculatiua, non practica; secunda vtrumque.

Ad 2. Practicae non sunt sui gratia &c. Resp. Verum est de pure practicis.

Ad 3. De Sapientia. Resp. Philosophus accipit sapientiam dictam a sapere, sed Theologus a sapore.

Ad 1. In contrarium. Opus practicae &c. Resp. Loquitur de pure practica.

Ad 2. De scientia legis. Resp. Non est simile de lege humana particulari, quae respicit ordinem determinatum hominis ad hominem, qui est per opera exteriora; & de lege diuina vniuersali, quae respicit ordinem vniuersalem hominis in se, & ad Deum, & ad proximum, quae est secundum omnes vires humanas, & actus earum siue exteriores, siue interiores. Nec obstat praedictis si dicatur, quod finis Theologiae est contemplatio Dei, per speciem in futuro, & a fine debet fieri denominatio; quia hoc intelligitur de fine proximo, & proprio, non remoto & communi.

ARTICVLVS V vtrum Theologia sit necessaria.

AD quintum Articulum proceditur sic. 1. Per Philosophiam habetur de omni genere entium scientia tam de diuinis, quam de humanis; tam de rebus, quam de signis, vt patet per diuisionem Philosophiae. Ergo superfluit Theologia.

2. Omnis scientiae finis est perfectio intellectus vel speculatiui, vel practici: per Philosophiam vero habetur in demonstratiuis perfectio speculatiui, in moralibus perfectio intellectus practici. Ergo superfluit Theologia. 3. Alijs animalibus ad acquirendam suam perfectionem sufficit natura; Ergo multo magis nomini tanquam nobiliori: Ergo non est hominiad perfectionem vlla scientia necessaria, quam non possit acquirere per naturam Ergo. &c. Contra 1. Augustinus. Theologia est scientia de ijs, quae ad salutem animae pertinent; haec autem est valde necessaria

2. Nullus effectus improportionatus suae. causae sufficienter ducit in cognitionem eius: omnis effectus naturalis sic sehabet respectu primae causae. Ergo scientia per huiusmodi effectus non est sufficiens ad cognitionem primae causae. Ergo oportet alteram esse. Respondeo. Finis creaturae rationalis est assimilatio cum suo Creatore per speciem contemplationis: haec autem contemplatio duplex est, vel per creata, in quibus relucet obscure; vel per essentiam propriam, in qua clarissime: prima est speculatio per viam naturae in praesenti, & hic est finis scientiarum Philosophicarum: secunda per viam gratiae, & meriti, quae erit in futuro per immediatam visionem, & hic est finis vltimus creaturae rationalis: cum ergo non possint homines in finem tendere, msi eum cognoscant, nec per naturales Philosophias nosse valeant (no enim per naturam cognoscibile est, quomodo lux infinita intellectui finito se contemperando infundat immediate) oportet, quod sit alia scientia superior, quae hoc doceat: quae sit de Deo, inquantum est finis non generaliter cuiuslibet creaturae, sed creaturae rationalis. Scientia quidem Theologica mundana agit de entibus vt exeunt ab vno ente semper actu, scilicet Deo: sed Theologia diuina prout redeunt in ipsum, vt in finem suum: vnde cum sit de Deo, vt de fine vltimo, finis vero sit causarum nobilissima, ipsa est scientia nobilissima, & altissima: & quia suprema, ideo vtitur alijs inferioribus, & ipsae ancillantur eidem,

Ad 1. Per Philosophiam habetur scientia &c. Resp. Quamuis per Philosophiam habeatur scientia de omni genere entium sub ratione generali, inquantum entia sunt; non tamen secundum omnem modum, quia non secundum modum nobiliorem scilicet reductionis in Deum, vt in causam finalem.

Ad 2. Per Philosophiam habetur perfectio intellectus. Resp. Habetur quidem perfectio intellectus sufficiens secundum modum naturae, sed non simpliciter nec de facili, quia natura, imperfecta est sine dono gratiae.

Ad 3. De animalibus. Resp. Argumentum non est a minori, sed a maiori constrictiue: ex eo enim, quod homo nobilior incomparabiliter est, ideo perfectio eius transcendit genus suum, ideo non sufficit ad eius perfectionem natura, sicut animalibus caeteris.

ARTICVLVS VLTIMVS. vtrum Theologiae conueniat modus inquisitionis per rationes & argumenta.

AD vltimum sic proceditur. Eccles. 7. Altiora tene quaesieris &c. Diuina sunt nobis altiora: Ergo non sunt per viam rationis inquirenda.

2. Damasc. lib. primo. Quae tradita sunt nobis a Prophetis & Euangelistis suscipimus, & veneramur, nil vltra hoc inquirentes: sed vltra sunt, rationes, & argumenta, Ergo &c.

3. Ambrosius. Tolle rationem vbi Fides quaeritur: piscatoribus creditur, non dialecticis.

4. Vt dicit Gregorius, Fides non habet meritum, cui humana ratio praebet experimentum. Ergo inquisitio ratiocinatiua eneruat meritum fidei: ergo mala est.

Contra 1. Diuina habent esse aeternum: ergo necessarium: sed ad omnem veritatem necessariam monstrandam sunt rationes necessariae, vt dicit Rich. lib. de Trinit. Ea vero quae sunt, non est malum inquirere. Ergo &c.

2. Laudabile est fidem defendere contra aduersarios: hoc autem non potest fieri auctoritaribus, quia non reciperent. Ergo oportet quod nat rationibus.

3. Augustinus primo de Trinitate. Aduersus garrulos ratiocinatores, elatiores quam, capaciores, rationibus Catholicis, & congruis similitudinibus est vtendum.

Respondeo. Duplex est modus inquirendi per rationes; quidam modestus, quo ratio supponitur fidei; quidam praesumptuosus, quo praeponitur: primus competit Theologiae non ad fidei probationem, sed ad declarationem quoad infideles, & secundus non.

Ad 1. Altiora te, &c. Resp. Loquitur de inquisitione temeraria.

Ad 2. Quod obijcitur de Damasc. Resp. VltraScripturam Sacram esse dicitur, quod ibidem nec expresse, nec implicite continetur, siue quod ei aduersatur, non quod consonat, sicut dicitur aliud Euangelium, id est contrarium: Glossa.

Ad 3. Quod obijcitur de Ambrosio. Resp. Ad aciendam fidem ratio cessare debet, quia excludit meritum, sed non ad declarandam & defendendam.

Ad quartum Gregorij. Resp. Loquitur de experimento & ratione faciente fidem, non de adminiculante, & adiuuante.