Quaestio 1

¶ Questio prima. Circa distinctionem Primam queram de duobus. Primo de frui. Secundo de vti. Circa primum queram primo ri frui quantum ad obiectum. Secundo quantum ad conceptum Tertio de frui quantum ad modum prima quae¬

¶ Est ergo stio vtruobiectum per se primum fruitionis sit tantum finis vltimus bonum supremum.

¶ Et arguitur quod non vi detur quod aliquid intra sit obiectum fruitionis. Primo / quia illo per se est fruendum quod per se est amandum / quia frui est amore inherere propter se primo de doctrina christiana capitulo primo: sed virtutes sunt propter se amande secundum Ambrosium super illud Galathas quinto. Fructus spiritus est caritas etc

¶ Secundo sic. Illud est obiectum fruitionis / qui potest saciare capacitatem fruentis et quietare: quia fruitio est quietatio quedam in obiecto fruibili: sed aliquod bonum creatum et finitum potest saciare et quietare capacitatem fruentis / quia ipsa est finita: et per consequens repleri aliquo finito: ergo etc.

¶ Ter tio sic. Quelibet forma terminat et saciat capacitatem materie: quia alias cum illa naturaliter inclinaretur materia ad aliam: et sic quiesceret violenter sub quacunque forma quod est falsum: ergo similiter quodlibet obiectum potest saciare capacitatem potentie fruentis / ergo quodlibet potest esse obiectum fruitionis. Augustinus primo de doctrina

¶ Contra christiana. Res quibus fruendum est sunt pater et filius et spiritus sanctus / et hi tres sunt vna res: ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo ostendam quid sit obiectum fruitionis per se primum.

¶ Secundo ostendam secundum quam rationem. Et vtrum illa ratio sit vna vel plures

¶ Tertio inquiram vtrum possibile sit frui aliququod est in deo / non fruendo alio quod est in ipso.

¶ Quantum ad primum articulum sic procedam. Primo distinguam de fruitione Secundo probabo / et declarabo menbra distinctionum. Tertio quid est obiectum fruitionis secundum menbra illius distinctionis.

¶ Dico igitur primo quod est quedam fruitio ordinata et recta / quedam inordinata et quedam potest intelligi quasi neutra et communis ad istas secundum aliquos sicut fruitio in communi / prima est respectu obiecti debiti et secundum debitas circumstan tias. Tertia est communis et quasi indifferens ad istas

¶ Et quod sit dare talem fruitionem. Probant aliqui sic Quando aliqua potentia ex se non est determinataad rectam operationem vel non rectam: sed est indifferens ad vtramque / actus eius secundum se communis est et indiffe rens ad vtramque: vt patet / quia actus in communi acceptus est tante communitatis quante est potentia ipsa sed voluntas vel potentia fruitiua in creatura est talis potentia: ergo etc. Non est autem intelligenda ista distinctio sic quod ista fruitio in communi acceptavel indifferens ponat proprie in numerum quasi dua bus primis sicut nec superius cum suo inferiori ponit in numerum / sic quod inueniatur distinctum ab il lis et sine illis vel posset inueniri. Tunc enim sequeretur quod esset dare aliquam fruitionem que nec esset ordinata nec inordinata quod est impossibile: quia ista distinguntur immediate per contradictionem / sed accipienda est fruitio isto tertio modo vt communis est et in se considerata inquantum fruitio absolute.

¶ Tunc dico quod obiectum sruitionis ordinate est solus finis vltimus et bonum supremum / in quo eminenter ratio omnis boni et in quo est formaliter carentia omnis mali probo. sic. Primo quia creatura intellectua lis vel rationalis nata est intelligere et diligere summum bonum quod est deus quia imago eius est secundum Augustinum. 14. de trinitate ergo in nullo debet quietari nisi in illo.

¶ Secundo quia potentia fruitiua non potest quietari nisi in perfectissimo in quo est omnis boni plenitudo: quia quocumque bono partiali proportionabiliter adhuc voluntas potest aliquid vltra appetere vel potentia potest in aliquid aliud tendere: et per consequens non est saciata: sed tale perfectissimum non est nisi deus finis vltimus sicut patet ergo etc.

¶ Tertio sic. Si aliqua potentia respicit per se plura obiecta non quietatur nisi in illo quod continet eminenter perfectionem omnium aliorum sed inter obiecta potentie fruitiue solum bonum sun mum vel ens summum est huiusmodi: ergo etc. Hec est enim sententia Augustini primo confessionum fecisti nos enim domine ad te inquietum est cor nostrum donec requiescat in te. Item Augustinus de natura boni in principio. Tam magnum bonum est natura rationalis vt nullum sit bonum quo beata sit nisi so lus deus.

¶ De obiecto fruitionis inordinate dico quod potest esse quicquid est tale quod ipso potest voluntas frui indebite et inordinate / vel aliquid praeter primum et summum bonum / si inordinatio proueniat in actu ex defectu obiecti / vel ipsum summum bonum: sed si inordinatio proueniat in actu ex defectum alicuius circumstantie debite hoc patet: quia circa quodcumque potest voluntas vel potentia fruitiua habere fruitionem indebitam vel ex defectu obiecti vel ex defectucircum stantie: ergo quodcunque potest poni obiectum fruitionis indebite et primum.

¶ De obiecto fruitionis in communi iam patet aliqualiter et dico quod obiectum eius primum et adequatum potest poni finis absolute loquendo vel bonum quod dicit aliquid commune ad finem simpliciter. Primum ex natura rei / cuiusmodi est deus et ad finem apparentem tantum / que presentatur voluntati a ratione errante: que iudicat non finem pro fine et ad finem prestitutum ab ipsa voluntate vel potentia fruitiua / quam dico voluntatem sicut probabo infra primum est obiectum fruitionis vt saluatur in fruitione recta. Et aliud etiam obie ctum quod presentatur a ratione errante satis patet / sicut manifestum deillis qui posuerunt felicita tem. Alii in diuitiis. Alii in honoribus. Alii in deliciis: sed tertium obiectum non est ita manifestum Et ideo probo quod aliquid possit prestitui a voluntate sibi ipsi pro vltimo fine ex sua libertate / quia sicut in potestate voluntatis est velle et non velle / ita in potestate eius est modus volendi scilicet referre et perreferre / quia in cuius potestate est agere et Nodus agendi / ergo sicut voluntas ex libertate sua potest hoc velle vel non velle / ita potest aliquid velle / non est referendo priuatum vel contrarie in aliud sicut in finem et per quem potest aliquid sibi pro fine prestituere. hoc apparet in demonibus in quibus secundum aliquos est finis a voluntate eorum non a ratione eorum: vt errante presentatus excellentia / scilicet proprie et ita in eis est amor proprie excellentie vsque ad contemptum dei / quo amore sibi prestituerunt finem istum / et qui amor fuit fundamentum ciuitatis dyaboli secundum Augustinum: quare etc. Sed tamen differentia est huius ob iecti sic prestituti ad alia duo obiecta. Quia in obiecto primo summo bono et in fine apparente precedit ratio finis / ante actum voluntatis siue realiter siue apparenter. Sed in tertio modo obiecti prestituti ratio finis sequitur actum voluntatis. Ex eo enim causaliter vel quasi quod voluntas vult tale obie ctum non referendo in ipso vltimate et positiue tale obiectum demonstratiue sortitur rationem finis. Sic igitur finis vltimus in communi potest dici obiectum fruitionis in communi autem de obiecto frui¬

¶ Ex predictis tionis ordinate concludo positionem Auicenne quam scit nono metaphisice capitulo quarto esse falsam vbi dicit quod prima intelligentia producit secundam et secunda primam sicut dicetur in secundo / et ponit consequenter quod obiectum fruitionis tertie intelligentie est secunda intelligentia et sic deinceps / quia vnumquodque productum intellectum potest quietare sufficienter in suo principio totali productum et ita frui ipso: vt videtur etiam ordinate cuius oppositum probant due rationes supoerius de obiecto fruitionis ordinate.

¶ Et potest argui iterum contra eum quia intelligentia tertia fruens necunda et beatificata in ipsa aut videt secundam intelligentiam esse finitam aut infinitam / aut nec vidit eius finitatem nec eius infinitatem / non videt eam infinitam: quia infinita non est falsa / cum opinione non est aliquis beatus: immo stulcius nichil est dicere secundum Augustinum quarto de ciuita. dei. c. quarto. S videt eam / finitam ergo potest intelligere aliquid pose excedere ipsam: immo actu excedere: quia infinitum non repugnat enti / ergo est possibile et si est posibile est in actu. Etiam non repugnat quod aliquo finto sit aliquid maius et potest illud appetere et velle immo debet plus quam secundam intelligentiam / ergo non quietatur in secunda nec beatificatur. Hoc enim experimur in nobis quod possumus appetere quodcumque maius bonum ostenditur alio. Nec potest dicere quod tertio modo / scilicet quod nec videat finitatem eius / ne infinitatem: quia tunc non videret ipsam perfecte cum sit finita vel infinita et sic non quietaretur in ipsa quare etc.

¶ Item ratio que mouit Auicennam est ad oppositum: quia et si secunda intelligentia causata est priori secundum eum et oportet quod sint cause essentialiter ordinate: sed impossibile est quod aliquid dependens possit esse terminatiuum fruitionis recte: quia omntali est dare aliquid maius et perfectius a quo ipsum dependet: ergo etc. hec de primo articulo vbi osten sum est quod finis est primum obiectum fruitionis et quomodo hoc potest ponificulus est sub qua

¶ Secundus ar ciratione aliquid et obiectum fruitionis et an tales rationes vel taliratio sit vna in summo bono et obiecto fruibili vel plures.

¶ Primo dico quod in obiecto fruitionis potest considerari sua quidditas. Secundo sua boni tas prout distinguitur a quidditate. Et tertio respectus vel ratio finis que est relatio rationis ad id quod est ad finem fabricata per intellectum propter autem illud quod est finis / vel quod dicitur finis ad id quod est ad finem.

¶ Modo dicunt aliqui quod nec in fruitione ordinata nec in fruitione in communi sumpta nec breuiter in aliqua fruitione iste respectus finis potest dici ratio formalis obiecti. Tum quia talis respectus non est aliquod ens reale sed ens diminutum tantum / et ens rationis / et ens secundum quid. Tum quia si esset aliquod bonum quod non esset finis / et ad quod voluntas nullum ordinem haberet vt ad finem adhuc posset illa frui: vt obiecto. Tum quia cum ista ratio sit quidam respectus non potest esse ratio terminand dependentiam actus fruitionis ab obiectum fruibile et per consequens non potest esse ratio obiectiua formalis ipsius fruitionis: sed aliqua ratio absoluta sicut sequitur ex ista ratione.

¶ Secundo dicitur quod ratio finis qui est predictus respectus in fruitione ordinata licet non sit ratio abiectiua tamen concomitatur obiectum ex comparatione sui ad id quod est ad finem facta per intellectum non expectando voluntatem / et etiam in fruitione circa obiectum quod ratio erronea / ostendit et iudicat sicut finem. Sed in fruitione circa obiectum quod voluntas prestituit sibi vt finem respectus iste sequitur finem voluntatis: vel sicut comditio actus / vel sicut conditio obiecti vt actu terminantis actum fruendi per actum comparatiuum talis obiecti ad talem actum.

¶ Tertio dicitur quod ratio boni formaliter accepta prout distinguitur a quidditate non potest esse ratio obiectiua fruitionis. Ratio enim boni vel dicit appetibilitatem que est respectus rationis rei appetibilis ad appetitum: vel dicit rationem perfecti. Modo non potest esse ratio abiect ua prout dicit illum respectum rationis sicut dictum est supra de respectu finis / nec etiam prout dicit rationem perfecti: quia ratio perfectionis prout distinguitur a quidditate perfecta non dicit nisi negationem imperfectionis / sicut dicunt: negatio autem / non potest esse formalis ratio terminandi actum fruitionis positiuum sicut dicunt: ergo et cetera. Negatio enim est formaliter non ens.

¶ Et ideo relinquitur quod riratio ebiectiua fruitionis sit ratio quidditatiua isius finis. Ita quod finis per suam rationem quidditatiuam substractam respectui finis et etiam bonitatiest obiectum fruitionis sicut deus per suam diuini tatem et sic de aliis.

¶ Probatur ab aliquibus quod bonitas non distinguitur ab entitate ex natura rei imdeo: nec per consequens in communi ad deum et creaturam / sed sunt penitus idem: quia per eandem rationem ex natura rei deus est primum ens et vltimus finis vel primum in essendo et vltimum in terminando vel reducendo quod si per diuersas rationes sequitur quod cum vna sit prior quam alia puta ratio entitatis quam ratiobonitatis: et per consequens secunda reducitur in priorem / et per consequens nulla est prima in essendo et veltima in terminando vel resoluendo / hoc patet etiam de materia. per idem enim est prior generatione et vtima in resolutione. Sed deus per entitatem est primum ens et per bonitatem deus est vltimus finis: ergo entitas et bonitas sunt eadem ratio vel quidditas ex natura rei.

¶ Confirmatur / quia per idem est primum ens et primum intelligibile et appetibile / quo est enim dispositio rei in entitate / et cognoscibilitate et incognoscibilitate / et appetibilitate precipue ponendo quod intellectus et voluntas est idem formale ab iectum sicut infra dicetur in secundo. Et dicit etiam status de essentia diuina respectu diuini intellectus vel voluntatis etiam secundum rationem essentie. Sed deus per entitatem est primum ens per veritatem / primum cognoscibile per bonitatem / primum vel supremum appetibile: ergo etc.

¶ Modo patet hic secundum me quod ratio formalis bonitatis in diuinis non est positiua realis ab soluta sicut ponunt aliqui: quia nec vnitatis nec veritatis. cum enim sint passiones transcendentes que montes cuilibet entitati oportet quod non solum diuinitas habeat propriam bonitatem: sed etiam sapientia iusticia et relatio puta paternitas: et tunc planum est quod non potest esse passio paternitatis absolutiua / nec relatiua relatione reali / quia non potest assignari terminus / ergo nec bonitas in absolutis est realis positiua absoluta.

¶ Si dicas concedo: ergo probatur bonitas in abstracto de deo vel diuinitate / sed bonitas non dicit aliquid positiuum formaliter et similiter veritas. Ego sum veritas etc. Diceretur quod iste accipiendo bonitatem et veritatem proprie et pro passionibus non sunt vere predicationes sed accipiendo veritatem pro vera rei entitate sicut quando dicimus veritas humane nature similiter bonitatem pro bona rei entitate simul sunt vere / non quia sint idem realiter accipiendo ista proprie / nec etiam distinguntur formaliter secundum positiuas rationes et extra intellectum quia tunc necessario oportet et cuiuslibet istarum esse propriam quidditatem / bonitatem / veritatem / vnitatem eo quod iste rationes transcendentes et cui non solum reised rationi positiue extra intellectum consequentei et ita si distinguantur ab inuitis positiue necessario oportet dare infinitas tales rationes in qualibet et est processus in infinitum actu / non sic de non transcendentibus simpliciter: vt de sapientia et iusticia in intellectu et voluntate. istorum specialiter

¶ Contra aliquu quod obiecta fruitiornis alicuius non dico quod antecedens inordinate cum iusmodi est illa cuius obiectum est finis non ex natura rei. Sed ex dictamine rationis errantis vel ex prae stitutione voluntatis potest esse respectus ipsius finis et etiam respectus appetitiuus.

¶ Primo sic Illud quod potest esse formalis ratio obiectiua istius fruitionis indebite quod ratio errans potest dictare: vt rationem habens obiecti fruibilis: quia id potest esse obiectum talis fruitionis quod potest ostendi a ratione vt subiectum fruibile / siue ratio non erret sicut indebita fruitione: siue erret sicut in fruitione inor dinata. Sed ratio errans potest dictare voluntati quod ratio obiecti fruibilis sit ille finis respectus vel appetibilitatis: quia de hoc non est impossibile aliquam opinionem esse falsam qua hoc videatur opinam ti: ergo etc.

¶ Item secundum illud videtur posse dici ratio obiectiua fruitionis inordinate circa obiectum prestitutum: vt finem a voluntate quod voluntas potest sibi statuere et prestituere sicut finem: sed sic est di illo respectu finis vel appetibilitatis sicut patere potest per rationem ipsorum / quia in eius potestate est actus et meus actus: et per consequens sicut in potestate voluntatis est velle istos respectus ita et velle ens sic: puta non referendo finem vlteriorem: quare etc.

¶ Eodem modo argueretur de negatione illa que dicit ratio perfecta quod voluntas potest sibi eam prestituere: vt formalem rationem obiecti fruibilis: si tamen possit per se velle aliquam negationem eius oppositum non reputo demonstratum / saltem ponendo quod voluntas est totalis causa sue volitionis: obiectum au¬ tem non est causa effectiua nec totalis nec etiam partialis.

¶ Quicquid tamen sit de praedictis dico quod nec respectus rationis nec negatio aliqua potest esse per se ratio formalis obiectiua fruitionis ordinate: sed dico quod deus secundum aliquam suam rationem realem positi uam est per se primum obiectum fruitionis ordinate

¶ Nota hic quod deus est obiectum fruitionis ordinate precipue beatifice secundum propriam rationem formalem diuinitatis qua formaliter est deus: quia illaest prima ratio perfectissima simpliciter in ipso perqua potest primo quietare appetitum et actum fruitio nis ad quam omnes alie rationes comparantur vt passiones et posteriores / eo quod illa ratio secundaria et per quam continet appetibiliter omnem aliam rationem et esse aliud ens sicut et intelligibiliter et entatiliter: non autem per aliquam aliam. Si enim ratio bonitatis secundum aliquos ponatur ratio obiecta et destructa ex natura rei a ratione diuinitatis et formaliter infinita non tamen est sic prima / nec per eam continet deus sic omnia alia sicut per rationem diuinitatis: sed ipsa magis inratione obiecti secundarii continetur in ratione diuinitatis non econuerso. licet sint eadem realiter diuini tati namque ratione proprii conceptus formalis forma iter infiniti non ratione infinitatis in quo debetur hoc quod sit prima perfectio simpliciter et nulla alia talis: quia nulla quidditatiua nisi ipsa sola et ideo prima est quidditatiua primo ente: qua est id quod est quidditatiue scilicet deus. Unde quia ipsa est quidditatiua simpliciter perfecta: et per consequens prima ipsa est ratio intelligendi esse aliud quantum est ex pante sua. Etiam rationes alias formaliter infinitas quae sunt in deo / et dico quod ad hoc non oportet quod contineat eas formaliter / nec eminenter / nec virtualiter / nec realiter. Adhuc siue per identitatem realem: quia dato quod non essent eadem realiter: adhuc esset ratio intelligendi ipsas / sicut etiam patet de creaturis cum quibus non est eadem realiter / et tamen est ratio intelligendiipsas / et non solum quia continet eas virtualiter vel eminenter / sed quia talis perfectio quidditatiua primi entis / et per consequens prima et simpliciter perfecta in toto genere entis. Unde videtur quod nulla alia ratio obiectiua ex se posset beatificare: dato quod esset realiter differens ab ista quantumcumque infinita sicut nec potest modo: sed illa prima tantum que ponitur modo predicto esse ratio intelligendi alias. Unde nec deus nec beati modo beatificantur nisi in sola essentia et quantitate diuina / sicut in ratione formali obiectiua posset tamen haberi vnus actus in creatura non beatificus abstractiuus vel forte intactiuus de qualibet alia perfectione secundum se: vt de ratione obiectiua forma li absoluta / saltem modo quando sunt eedem realiter etiam dato quod realiter distinguerentur sicut et formaliter tamen ille non esset beatificus: vt dictum est: quare etc. An talis ratio¬

¶ Tunc xestat videre in deo sit vna tamen vel plures. Et videtur quod plures / quia primo ethicorum capitulo septimo dicunt Philosophus et cunmentator quod sicut ens et verum sunt in quolibet gennereita et bonum. Et loquitur ibi de Roboan: ergo sicut relationes habent proprias veritates et vnitates: ita et proprias bonitates: et per consequens proprias rationes obiectorum fruibilium et distinctas: quare etc.

¶ Preterea sicut vnum conuertitur cum enteita et bonum: ergo sicut est vnitas in diuinis essentia¬ lis et personalis / ita et bonitas vel entitas: ergo et fruibilitas vel rationes distincte fruibiles.

¶ Preterea actus credendi numerantur circa personas diuinas: quia circa personas sunt distincti articuli: ergo sili ter actus fruendi circa eas numerantur. Sed hoc non potest esse nisi propter distinctas rationes obiecti fruibilis secundum quod huiusmodi: ergo etc. Item in diuinis sunt perfectiones attributales distincte formaliter ex natura rei ab inuicem et ab essentia quarum que libet ex se est formaliter infinita secundum vnam opinionem probabilem / ergo in deo distincte rationes fruibiles vt videtur: quare etc. istantibus dico quod in¬

¶ Sed his non obdeo non est nist vnaratio per se primos fruibilis quod probo primo sic In deo non est nisi vna ratio per se primo obiectiua vi sionis et intellectionis scilicet ratio diuinitatis. Alias enim oporteret in deo numerari intellectiones et verba quod est impossibile: ergo similiter in deo non est nisi vnaratio obiectiua per se prima fruitione. Item in essen tialiter ordinatis necessario est dare vnum per se primum secundo metaphisice: sed rationes fruibiles loquendo de fruitione ordinata sunt per se et essentialiter ordinate: quia in ipsis non est processus in infinitum: ergo in eis est vna per se prima. Hanc voco rationem primam simpliciter in ordine omnium diuinorum que est abso lutissima et simpliciter prima et qua primo deus in si habet omnem perfectionem a se eminenter et propriam pefectionem formaliter: et hec est ratio diuinitatis quam probaui supra. Et posui rationem obiectiuam theologie / siue dei siue beatorum siue viatorum.

¶ Sed tamen est aduertendum quod in deo sunt plures alie ratione: per se fruibiles: quia ex se sunt tales. non tamen primo sed per rationem diuinitatis: ita quod actus fruendi primo cadit necessario super essentiam diuinam secundario autem super alia diuina licet per se. Sic igitur patet quod est obiectum fruitionis et sub qua ratione est an talis ratio sit vna vel plures in primo fruibili cplures dico quod bonum

¶ Ad primum quod sit conuertitur cum en te / et potest poni in quolibet genere. Et dico quod que libet quidditas habet propriam bonitatem: immo ipsa est propria bonitas sua: quantum ad illud quod dicit bo nitas reale positiuum. Et ideo dico bene quod quelibet relatio diuina habet propriam bonitatem. Sed dico sicut ( probatum est ) quod non quelibet bonitas est per se prima ratio obiecti fruibilis: sed bonitas prima: inmo potius essentia ipsa.

¶ Ad secundum. Et per idem ad tertium dico quod propter imperfectionem actus credendi / quem non causatur immediate ab obiecto credibili vel a deo: sed per diuersa media et auctoritates ipse potest variari: licet prima ratio obiecti credibilis sit vna diuinitas ipsa / nisi forte ponatur ( sicut tactum est supra ) quod singulum complexum credibile est primum obiectum singuli articuli: sed sic non est de actu fruendi: qui immediate est alicuius incomplexi sciliEt dei: et per propriam rationem eius primam / et actus Rersectionis circa ipsum quam actus credendi.

¶ Ad quartum dico quod dato quod attributa sic distinguantur: tamen argumentum contra me non concludit: quia inter omnes rationes diuinas est vna simpliciter prima / sicut dictum est supra. an sit possibi¬

¶ Tertius articulus lefrui aliquo in summo obiecto fruibili / non fruendo omnibus quo sunt in ipso. Et primo videndum est hoc de viatore Secundo de comprehensore. Et tertio quid est de facto in vtroque.

¶ Primo ergo videndum si viator potest frui essentia diuina / non fruendo aliqua perfectio. ne attributali / supposito quod sint distincte in deo exnatura rei. Et videtur michi quod absolute loquendo est possibile viatorem frui essentia diuina: non fruen do persona. Quia possibile est absolute viatorem intelligere diuinam essentiam: non intelligendo personam quia persona aliquid includit vltra essentiam puta relationem preterquam essentia est aliquid. Omne autem quod relatiue dicitur est aliquid preter id quo relatiue dicitur secundum Augustinum de ciuitate: et septimno de trini. ca. II dicit quod si essentia relatiue dicitur: non est essentia. Potest ergo absolute loquendo a viatore intelligi essentia: non intelligendo relationem / nec personam / per consequens sicut potest viator intelligere absolutum fundamentum / non intelligendo respectum sed ipsam: sicut intellectionem potest intellectus ostendere voluntati vt finem et summum bonum: ergo volutas sic potest ea frui.

¶ Secundo hoc patet: quia secundum multos / et communiter loquentes: possibile est concludi ex naturalibus aliquam personam: vel relationem ipsius constitutiuam / sicut ponimus in diuinis: ergo abso lute est possibile viatori etiam secundum modum suum intelligendi naturalem concipere essentiam / non concipiendo personam vel relationem / et ita frui essentia: non autem relatione vel persona. Et hoc sicut puto fruitione rectaet ordinata actuali / esset tamen non recta si sic frueretur essentia / quod negaret vel contempneret relationem vel per sonam: eo modo etiam quo ponimus ibi personam non ratione ipsius fruitionis: sed ratione contemptus aninexi circa personam. Unde dico quod fruitio recta diuine essentie actualis saltem hoc habet annexum: quod nec actu nec habitu contempnatur persona: vel conspuatur: licet etiam annexam non habeat necessario fruitionem actualem persone / etiam loquendo de fruitione sequente noticiam fidei / nec etiam habitualem loquendo de fruitione recta sequente iudicium naturalis rationis: que ad noticiam personarum diuinarum deu uenire non potest / licet etiam non posset eas negare: sed stat neutra. Sic ergo patet quomodo viator po test frui essentia non fruendo relatione vel persona¬

¶ Tamen econuerso dico quod impossibile est absolute et implicat contradictionem frui persona non fruendo essentia / quia ipsa essentia intrinsece includitur / in persona / sicut etiam impossibile est cognoscere vel intelligere personam / non intelligendo essentiam sibi intrinsecam: sicut intelligere totum vel quasi totum non intelligendo partes vel quasi partes: non quod essentia sit pars vel quasi pars in persona: sed quia personaconstituitur ex essentia et relatione / et totum ex pastibus.

¶ Sed an sit possibile frui relatione non fruendo essentia / et per consequens non fruendo includente essentiam / puto quod sic loquendo de fruitione inordinata et indebita / non autem de fruitione ordinata / forte enim non posset relatio intelligi non intelligendo essentiam et suum fundamentum: tamen quod neutrum est alteri quidditatiue intrinsecum: voluntas ex sua libertate potest ferri in hoc / et non in illud: sicut dice tur infra: de persona et persona: et per consequens voluntas potest frui relatione: dato quod non essentia. et per consequens dato quod non fruatur persona. Sed dico quod talis fruitio non esset recta nec ordinata: quia relatio diuina secundum huiusmodi: vt cum distinguitur ab esseu tia non est supremum et summum bonum: quia nec est in finita: sicut inferius ostendetur: quare etc. Et ideo talis fruitio esset inordinata: vel ex errore rationis ostem dentis relationem tanquam finem et summum bonum: vel exprestitutione ipsius voluntatis / qua prefigeret sibialem.

¶ Sed videndum est si viator potest frui per sona vna non fruendo alia. Et dico ad hoc quod viator absolute loquendo potest actualiter frui vna persona non fruendo alia / etiam correlatiua alterius: quia planum est de non correlatiuis: quia vna persona alteri non correlatiua potest intelligi: non intelligendo aliam: si cut pater vel filius: non intelligendo spiritum sanctum.

¶ Sed de personis correlatiuis difficilius est videre. Et dico quod hoc est possibile: et probo sic quando aliquid sequitur ad alterum per locum extrinsecum: licet vnum non posset intelligi: non intelligendo alterum / tamen voluntas ex sua libertate potest ferri in vnum: et non in alterum: secundum multos / licet non multum reputetur istud dictum. Et ideo potest adduci illud medium ratio libertatis et nulla contradictio in hoc: quia voluntas fertur in obiectum suum: vt in re est. Est enim volitio motus anime ad rem: in re autem hoc non est illud nec includit ipsum intrinsece / sed sic est de personis correlatiuis: quia licet vnum non posset intelligi distincte et perfecte secundum quod relatiuum est: non intelligendo aliud: tamen vnum non est aliud: nec includit aliud quidditatiue realiter et intrinsece: sed vnum sequitur ad aliud per locum extrinsecum: sicut patet deus loco a relatiue oppositis / qui est locus extrinsecus ergo etc.

¶ De fruitione autem qua voluntas potest frui vna persona et non alia quantum ad suam ordinatio nem vel deordinationem. idem est dicendum sicut de fruitione qua voluntas potest frui essentia non fruendo persona / vel relatione: vt dictum est supra. nisi quod fruitione recta sequente iudicium naturalis rationis non potest quis frui vna persona non fruendo alia satem habitualiter: sicut poterat frui essentia non fruendo persona / quia non pari modo secundum iudicium rationis naturalis sequitur persona relatiua ad essentiam sicut presupposita persona relatiua in diuinis sequitur persona correlatiua ad eam. Unde secundum iudicium naturalis rationis optime sequitur in diuinis: est persona relatiua ad intra ad aliam / ergo ibiest aliqua correlatiua: non tamen sequitur in deo est essentia: ergo ibi est persona relatiua / saltem hoc non potest udicare ratione naturali: quare etc.

¶ Sed vltra videndum est si viator potest frui essentia diuina non fruendo aliqua perfectione attributali eius: et econuerso vel vna perfectione attributali: non fruendo alia et econuerso / supposito quod ista sint distincta ex natura rei in deo. Et dico absolute quod sic viator potest fruiessentia non fruendo aliquo attributo. Cuius ratioest quia distincte potest intelligere essentiam: non in telligendo attributum aliquod / sicut absolutum aliquid primo intelligibile: et ideo dico quod potest ea fruiactualiter non fruendo aliquo attributo et ordinate dum tamen habitualiter fruatur attributo: tam loquendo de fruitione sequente fidem / quam iudicium natura lis rationis: eo modo quo diffinitio attributorum ab essentia pertinet ad finem vel rationem.

¶ Econuerso dico quod potest etiam frui attributo: non fruendo est sentia / sicut et potest concipere attributum: non concipiendo essentiam conceptu absoluto / qui debetur attributo: et similiter per eandem rationem posset aliquid frui attributo vno / non fruendo alio. Sed vtrum frui¬ tione ordinata posset aliquis frui attributo: et non essentia / vel vno attributo non fruendo essentia nec attributo alio. Uidetur posse dici quod non: quia sicut dictum est supra. deus est obiectum per se primum fruitionis ordinate per vnicam simplicem rationem indistinctam et simpliciter primam in eo qui est ratio sue diuinitatis. Sic ergo aliquis frueretur etiam actualiter vno attributo / et non alio: iam acciperet non obiectum primum pro obiecto primo: et ita in ordinate frueretur vt videtur. Tu dices ergo attributis diuinis: nec relationibus / nec personis est fruendum / sed magis vtendum dico quod non sequitur: sed ipsis est fruendum: eodem modo actu cum essentia: quia sunt idipsum realiter quod essentia / et vltimus finis. Tu dices contra / quia dixisti supra. quod ordinate potest quis frui essentia / non fruendo istis: ergo non eodem actu est fruendum istis et essentia: dico quod aliquo actu potest quis ordinate frui essentia: non fruendo istis: sicut dictum est supra sed non econuerso. Sed dico quod si ordinate quis fruatur istis / oportet quod aliquo eodem actu fruatur essentia. Et dico quod isti sunt distincti actus necessario: quo quis potest frui essentia praecise / et quo potest frui essentia et aliis cum ipsa / possibile est ergo quod aliquo actu fruatur quis ordinate essentia / non aliis et aliquo alio actu fruatur et essentia et aliis: sed nullo actu est possibile econuerso quod aliquis fruatur aliis et non essentia ordinate dico nec est etiam possibile quod aliquo actu vtatur aliquis ordinate diuinis attributis vel per sonis: quia sunt res quibus fruendum est secundum Augustinum primo de doctrina christiana. Nulla autem maior peruersitas est quam frui vtendis vel vti fruen dis sicut dicit. 83. q. q. 28. comprehensore. Et pri¬

¶ Sequitur de mo quantum ad posibibilitatem vtrum absolute loquendo posset frui essentia non fruendo persona. Postea vtrum posset frui per sona vna non fruendo altera. Tertio vtrum essentia non fruendo attributo vel vtrum vno attributo non fruendo alio.

¶ De primo dicunt aliqui quod non. Sed impossibile est hoc simpliciter probant hoc primo / ex parte visionis: postea ex parte fruitionis. Ex per praete fruitionis probant quod impossibile sit videre diuinam essentiam non videndo personas. Tum quia si videretur essentia / et non per se: talis visio esset confusaiet indistincta. Tum quia visio esset non existentis / et / vt in actu existentis. Essentia autem non existit nisi in personis: et qua ratione in vna et in alia. Tum quia essentia non potest aliquem actum efficere vel aliquid causare sine personis. ergo a simili nec actum videndi terminare et ita si videtur necessario persone videntur Tum quia persone distincte sunt in essentia: ergo impossibile est videre eam distincte: nisi videndo perso nas.

¶ Ex parte fruitionis probant consequenter quod sit possibile frui essentia: non fruendo personis. Tum quia voluntas non plus abstrahit vel distinguit ob iectum suum quam intellectus. Tum quia fruitio quietat fruentem: fruitio essentie solius non quietat quia tunc non posset fruens essentia simul frui persona vel sin posset quietari duabus fruitionibus: quod est valsum Tum quia mens est imago trinitatis: ergo secundum aliquam potentiam suam quietari non potest nisi in tota trintate / et in deo / vt trinus est quare etc.

¶ Consimiliter dicunt quod de potentia absoluta dei etiam impossibile est quod apprehensor videat vnam personam: non videndo aliam / et quod fruatur vna non fruendo alia. Ad hoc est Augustinus primo de trini. ca. viii. vbi dicit quod vna persona sine alia videri non potest: quia vnum sunt. Ad quod dici potest quod verum est de potentia ordinata / vel inquantum sunt vnum. Et consimiliter diceretur quod impossibile est frui essentia non fruendo attributis: vel vno non fruendo alio quod implicet contradi Sed non hideo ctionem quod aliquis beatifice videat diuinam essentiam: non videndo perso nam vel relationem: vel attributum. Probo igitur quod hoc est deo possibile: quandocumque sunt aliqua duoobiecta distincta / quorum vnum est primarium: et aliud secundarium. Hoc patet de se: quia quod primarium intelligitur et non secudarium: per aliquem actum limitatum et non secundarium: nulla contradictio est: secus esset si secundarium poneretur intelligi / et non prima rium. Sed essentia diuina et relatio vel persona sic se habent quod essentia est obiectum primarium / relatio vel persona vel attributum sunt obiecta secundaria: vepatet: ergo potest actus etiam beatificus cadere super essentiam et non super relationem vel personam vel attributum. Essentia enim dei vel diuinitas ipsa secundum rationem diuinitatis est obiectum sufficienter beatificum.

¶ Item nulla est implicatio contradictionis quod subiectum vel fundamentum intelligitur aliquo actu no intelligendo passionem vel quasi passionem / seu perfectionem posteriorem: vel respectum fundatum super ipsum: sed attributa vel persone ratione ipsarum relationum: et relationes ipse sunt quasi passiones: vel respectus Essentia vero quasi subiectum vel perfectio prior et fundamentum: ergo etc.

¶ Sed hic est vna difficultas Cum essentie et cuiuslibet alterius in diuinis sit vnaratio obiectiua fruibilis beatifice: quia alia pro quam to distinguntur a diuinitate non sunt obiecta fruibilia beatifice: precipue relatio tamen non sic perfectio sim pliciter nec formaliter infinita vel infinitum: non tamen est primum quomodo voluntas posset vno frui et non alio beatifice dico et similiter de visione beatifi ca. Et non video nisi quod hoc est impossibile aliquo actu eiusdem rationis cum illo qui ponitur modo imbeatis / sicut patebit infra: sed alio alterius rationis quem potest deus facere praecise circa essentiam: non circa alia: nec est impossibile quod circa idem obiectum primarium eodem modo presentatum possent esse actum alterius rationis: et in eadem potentia.

¶ Uide etiam hanc instantiam contra Scotum ex dictis suis in tertio. Dicit enim quod si diuina essentia esset ratio terminandi vnionem assumpte humanitatis ad verbum: cum essentia antecedenter conueniat tribus diuinis suppositis terminandi: materia supposita terminaret / et siincarnarentur sicut tria diuina supposita creant per vnam voluntatem. Etiam pater et filius spiritum sanctum / ergo similiter in proposito: ex quo essentie et relationes et trium personarum: et breuiter omnium diquinorum est vna ratio beatifice fruibilis et antecedenter conueniens eis ad fruitionem vel visionem: non po test voluntas frui vno et non alio: et similiter de visio. Cogita solutionem pro Scoto / et vide de hoc in fra imertio distinc. I. q. iii. articulo tertio.

¶ Item probatur predicta conclusio per exemplum in natura libus. Planum est enim quod aliquis potest intelligere et videre colorem: dato quod non intelligat vel videat relationes multas fundatas in colore: ergo similiter potest aliquis videre diuinam essentiam / dato quod non relationes personales fundatas in ipsa / et per conse¬ quens personas / et etiam attributa / que sunt perfectiones fundate in essentia et originaliter eam supponen tes.

¶ Dico ergo quod aliquo actu beatifico factibili vel causabili a deo potest intellectus comprehensorum videre diuinam essentiam / non videndo personam / vel relationem: vel aliquod attributum.

¶ Sed dico quod nullo actu potest videri persona quin videatur essen tia: quia ipsa includitur in ea. Dico etiam quod nullo actu bea tifico potest videri relatio quin videatur essentia quia relatio secundum se vt distinguitur ab essentia non est obiectum beatificum. Utrum autem aliquo actu beatifico possit videri vel intelligi: non intelligendo essentiam vel videndo non est ad presens declarandum.

¶ Dico etiam quod nullo actu beatifico potest videri attributum non videndo essentiam: quia quantumcunque attributum dicat perfectionem infinitam non tamen primam nec quidditatiuam: et ideo non potest esse obiectum beatitudinis primum: sed hec est essentia se lum secundum rationem essentie.

¶ Tamen dico quod aliquo actu beatifico potest quis videre vnum attributum cum essentia: dato quod non aliud: sicut essentiam datoquod non attributum: eo modo quo dictum est supra. Si tamen est dare aliquem actum vnum visiuum qui sit vnicus et indistinctus omnium istorum / sicut est actus ille quem habent beati modo de facto: dico quod impossi bile est ipso manente quod per illum actum videatur es sentia: et non relatio vel persona vel attributum: quia manente eodem actu necessario semper idem vel eadem intelliguntur per ipsum: quia esse intellectiuum vel non est aliud ab intellectione: vel necessario concomitatur ipsum: et ideo sicut manet eadem intellectio ita manet semper eadem esse intellecta per ipsam. Similiter dicendum est de quocumque actu eiusdem rationis cum illo: qui ponitur modo circa obiectum beatificum: quod vnusquisque istorum per idem quod est absolutum exnatura sua specifica est vtriusque obiecti vnius vt primarii / et cuiuslibet alterius vt secundarii: nec addialiquid vt est secundarii super seipsum vt primarii: sed ipse per idipsum per quod attingitur primarium attingit et secundarium / non addendo aliquid absolutum: quia non est dare tale absolutum: nec respectum realem: quia ad obiectum secundarium non habet actum respectum realem communem si infinita possunt esse quare etc. Similiter etiam quia per illud non mensura tur nec causatur / et ita est obiecti secundarii existentis sicut non existentis / patet de visione beati quam habent de creaturis in verbo / licet non existant in actu Similiter respectu rationis comparatiuus rationis quia prius aliquid est cognitum vel amatum quam respectus rationis comparatiuus fabricetur circa ipsum vel saltem simul. Et dato quod sic. nichil ad propositum Unde quod dicunt aliqui eundem actum qui ponit modo in beatis esse fruitiuus diuine essentie et relationis vel persone et attributi: posse esse fruitiuum est sentie tantum / est impossibile simpliciter. Non enim hoc fieret nisi per aliquam mutationem realem circa actum qui est impossibilis: et penes aliquid absolutum: vt supra dictum est. Et penes respectum realem: quia ad obiectum secundarium non est talis respectus in ipso actu.

¶ Si dicatur quod non penes absolutum in actu sine potentia. Patet quia quod nullum absolutum est tale in potentia ipsa / et tale absolutum potest se habere vt obiectum secundarium: ergo non impedit attingentiam obiecti secundarii / quod potest attingi: siue ponatur siue amoueatur. Unde et eadem attingentia est realiter in tali actu obiecti primi et secundarii: et per idem absolutum simplex vtrumque attingit et vtrumque causatio et conseruatio eius et alie prime per omnia vt attingat vtrumque: quare impossibile est quod maneat a tingendo vnum et non aliud.

¶ Contra hoc tamen videtur esse vna difficultas: quia secundum ista videretur quod scientia diuina de futuris contingentibus esset necessaria / et quod necessario et non contingenter deus sciat illa. Ct ius oppositum dicetur infra. Et diceretur ad hoc quod sin gulare est hoc in noticia infinita: quia licet in se sit necessaria obiectum eius contingens sic contingenter cognitum: et ipsa necessario posita non ponatur ne cessario obiectum tale in esse cognito: conueniunt etiam noticie infinite multa que non possunt conueuenire noticie create vel finite / nec horum similia: puto tamen quod sit possibilis aliquis actus beatificus alterius rationis: ergo videri posset diuina essentia precise / et nichil aliud: sed ille non essent eiusdem rationis cum isto qui ponitur modo de facto in beatis / non obstante quod in eadem potentia et respectu eiudem obiecti formalis: et eodem presentati: quia non vydeo illis positis impossibilitatem variationis in act bus ex se formaliter. Et dico quod propter illum actum nec per alium eiusdem rationis cum ipso vnquam posset aliquid aliud videri: sed solum et precise diuina et sentia. Unde dico quod imaginantes quod deus possit facere manente eodem actu qui habebatur modo a beato / quod beatus per ipsam possit videre diuinam essentiam / et non relationem vel personam vel attributum immo quod plus est quidditas omnium creaturarum et complexiones necessarias ipsarum / imaginantur falsum: sicut si imaginarentur quod maneret idem actus et non maneret: et quod deus influeret ad eundem actum et non influeret. Sic igitur patet de visione.

¶ De fruitione dico quod non video contradictionem quin deus posset facere quod comprehensor aliquo actu beatifico possit facere comprehensorem frui essentia non fruendo relatione vel persona / vel attributo aliquo et recte vniformiter: sicut dictum est de visione. et persona est ma¬

¶ Sed de persona ius dubium et primo quantum ad visionem. Utrum possit vna videri non videndo aliam: precipue de correlatiuis: quia de non correlatiuis non habetur dubium magnum: sed de correlatiuis puta de patre et filio: dicit vnus quod pater videt se eternaliter priusquam filium: quia paten est prior origine filio / et illo priori habet essentiam et intellectum et personalitatem suam / ergo in illo priori potest intelligere seipsum / et videt / et est beatus in illo priori autem non intelligit filium: quia filius non est in illo priori originis: quia tunc esset prior origine et non posterior: ergo pater non videt eum in illo prioribeatifice / quia visio beatifica non est nisi existentis.

¶ Item secundo sic. Pater est a se / et ex se formaliter: nec aliquid recipit a filio vel ex filio: ergo vt videtur potest intelligere essentiam suam non expectando productionem filui et videre seipsum beatifice Si dicatur quod non: quia obiectum beatitudinis est essentia diuina vt conicata tribus / vel saltem communicata tribus / ita quod beatificare non potest nisi imtribus suppositis existens. Contra non modo requiritur ad beatitudinem obiectum quam potentia / ergo non minus requiritur quod beatus ex se vel a se habeat ob iectum beatitudinis in se formaliter cum omni sua necessaria conditione ad bcatificandum / quam potentiam ipsam beatificalem: sicut ergo pater non expectat filium nec eius productionem in habendo intellectum / ita nec essentia in ipso expectat filium vt possit beatificare / et ita non necessario communicata est tribus antequam possit beatificare: ergo etc.

¶ Dicunt ergo isti quod vna persona etiam relatiua potest videri: non videndo aliam / et quod deus etiam hoc posset haberi in intel lectu viatorum pro illo priori signo originis. Et per consequens de fruitione dicunt quod possibile est fruivna: non fruendo alia. arguo. Non enim re¬

¶ Sed contra ista puto rerum quod vnapersona posset videri distincte: non inteligendo aliud absolutum / et non relatiuum: quia relatiuum quidditatiue est ad alterum: sed persona diuina non est abso luta sed relatiua: ergo etc.

¶ Contra illud quod dicitur patrem in diuinis intelligere seipsum non intelligendo vel videndo filium falsum est simpliciter / et absolute: quia ipsum esse patrem non est nisi referri ad filium non in telligendo filium: ergo etc. Quod dicitur quod filius in illo priori originis non est Contra. Impossibile est necesse esse pro quo cumque signo non esse / quia si aliquando et pro aliquo signo non est necesse esse: sed possibile est accipiens de non esse esse: sed filius dei est necesse esse ergo etc. Non enim se quitur non est prius nam: ergo non est. Si est prius origine esset prius esse / et posterius non esse: cum prius et posterius origi ne possint esse simul natura: sequeretur quod idem simul natura esset et non esset: quod esset contradictio. Similiter si prius esse natura / argueret posterius in illo priori non esse: sequeretur quod idem simul duratione et set et non esset: quia prius et posterius natura se possunt compati in eodem instanti durationis. vna persona diuina vt

¶ Dico igitur quod deri non potest sine sua correlatiua.

¶ Secundo dico quod nec possibile est quod deus pater intelligat seipsum vel filium antequam intelligat spiritum sanctum: non propter correlatiuu quia pater et filius ex suis relationibus constitutis non referuntur ad spiritum sanctum: sed propter plenitudinem perfectionis in actu intelligendi diuino: qui eternaliter est omnium intellectorum. Alias enim posset deo aduenire de nouo intellectio alicuius: et sic posset mutari et non esset deus.

¶ Tertio dico quod licet hoc possit deus tamen potest comprehensor virtute diuina videre patrem et filium / non videndo spiritum sanctum: quia nec sunt correlatiue persone imsuo esse personali / nec oportet ponere quod propter plenitudinem perfectionis actus creati / actus omnia attingat sed deus potest ( crede ) creare vel causare aliquem actum beatificum in intellectu: quo videbit beatifice patrem vel filium: non videndo spiritum sanctum: licet impossibile sit quacumque virtute patrem videre distincte et pertecte non videndo filium / sicut absolute est impossibile intelligere vnum correlatiuum non intelligendo aliud. Ideo dicitur. Philippe qui videt me videt et patrem.

¶ Quarto dico quod non obstante hoc possibile est virtute diuina quod comprehensor etiam beatifice fruatur vna persona et non alia / puta esgi patre et non filio / patre et filio et non spiritu sancemo. Patet quia possibile est videre patrem et filium non videndo spiritum sanctum: sed quod possit comprehenso frui patre et non filio. Per aliam rationem oportet probare: hoc probo quia si aliquid sequitur ad aliud per locum extrinsecum: non oportet si voluntas vult antecedens quod velit consequens: verbi gratia. Ad di¬ gnitatem et dominium abbatis sequitur per locum extrinsecum esse monachum vel ordinatum / non oportet quod si aliquis velit abbatis dignitatem / quod velit esse monachus: sed potest vnum velle non volendo aliud sed si esse monachum sequeretur dignitatem per locum intrinsecum / sicut animal sequitur hominem: non posset voluntas sic velle primum non volendo secundum / sed ad vnum relatiuum sequitur aliud per locum extrinsecum: vt patet et dictum est supra: ergo etc. Dico igitur absolute loquendo quod frui est perfrui vnapersona non fruendo alia. Rvidere quid est de fa¬

¶ Dltimo restas cto in comprehensore et quid est in virtute propria.

¶ Et primo dico quantum ad visionem / quod in potestate intellectus creati non est videre vnam personam non videndo aliam: nec essentiam non videndo personam / et sic de aliis: quia intellectus nec secundum se nec secundum motionem voluntatis est liber in alia visione: sed visio illa beatifica causatur a deo in intellectu secundum imperium et beneplacitum diuine voluntatis.

¶ Secundo dico quod nec in potestate voluntatis create est frui vno praedictorum non fruendo alio / propter eandem rationem: posito quod voluntas effectiue no eliciat actum fruitionis beatu fice / sicut dictum est de intellectu. Si autem ponatur quod voluntas ipsum eliciat: tunc dico quod non est in potestate voluntatis ordinate non impedite quod fruatur vna persona et non alia vel aliis predictis. Si enim non frueretur omnibus iam esset inordinata: quia obliga tio precepti de diuina dilectione maxime manet in patria / et ideo peccaret: sed omnibus illis qui sunt ad ipsum / quod deus non frueretur. Et dico quod hoc non posset ex se manens beata. et per consequens ordinata propter implicationem contradictionis: sed dico quod sue libertati relicta. Si posset elicere aliquem actum non beatificum circa deum immediate visum / posset fruivna persona et non fruendo alia / vel essentia non fruendo persona: et sic de aliis predictis ex sua libertate sic patet de possibili.

¶ De facto dico quod quilibet beatus vnica fruitione fruitur omnibus predictis: et vt det omnia predicta: vt patet. Et impossibile est manentibus actibus istis quin videant omnia et fruantur omnibus predictis. Impossibile est enim et implicat contradictionem quod manente intellectione vel vsione creata et limitata vel determinata. et per consequens ad tale obiectum alicuius obiecti ipsum obiectum non sic visum vel intellectum.

¶ Modo restat vltimo videndum de essentia et attributo quantum ad fruitionem in comprehensore loquendo de persona dei Et dico de hac recta vniformitate per omnia sicut dictum est supra de visione. Sicut enim possibile est videre essentiam non videndo attributum etiam beatifice / sic et frui essentia non fruendo attributo / loquon do de potentia dei: et sic de aliis dictis: quando de visione dicebatur: loquendo autem de potentia creature sicut dictum est etiam de visione / et de facto: sicut dictum est de visione. tii articulum est re¬

¶ Et sic ad tertumia sponsum ad primum illorum qui dicebant quod non potest videri essentia non videndo personam etc.

¶ Secundo dico quod talis visio essentie non videndo personam non esset confusa sed distincta: quia non esset alicuius vniuersalis communis ad plura supposita communitate predicationis sed etiam alicuius singularissimi secundum propriam rationem que est essentia diuina ex se hec et singulari tas quedam.

¶ Ad secundum dico quod esset visio existentis in actu loquendo tamen de existentia communicabili licet singularissima. Non autem loquendo de existentia incommunicabili vel suppositali: licet enim essentia non existat nisi in personis habet tamen propriam existentiam communicabilem distinctam a qualibet existentia incommunicabili personarum: et priorem ipsa.

¶ Ad tertium dico quod non est similede efficereet determinare. Actus enim creandi qui est ipsum velle diuinum: non potest non conuenire cuilibet per sone diuine: quia necessario cuilibet conuenit / nec deus super hoc habet aliquam causalitatem: vel potestatem super seipsum / et ideo nec essentia: nec perso na terminare potest quin persona et quelibet perso na creet necessario: quia etiam creatio necessario praesupponit emanationem personalem: sicut dicetur in secudo: sed aliud est de terminatione alicuius actus quia enim actus ipse terminabilis potest esse imperfectus et non adequat intellectibilitate omnia diuina in ratione obiecti: sicut adequat actus diuine intelligentie. Ideo dico quod potest terminare ad aliquid in diuinis. dato quod non ad aliud: sed hoc esset impossibile si actus esset causate perfectionis sicut actus intelligendi diuinus: vel si ponatur idem actus respectu omnium sicut modo de facto ponitur in beatis secundum Augustinum decimoquinto de trinitate. Aliter dicitur quod argumentum bene concludit quod nulla virtu te fieri potest quin actus terminetur ad omnia diuina in ratione cause finalis: sic est a tota trinitate quia sicut dicitur primo de trinitate. Opera trinitatis sunt indiuisa ad extra: sed non sequitur quin possit terminari ad aliquid in deo in ratione obiecti: dato quod non ad aliud: quia deus in ratione obiecti nullius est causa breuiter: tunc enim mere naturaliter et necesario causaret aliquid: quod est impossibile et falsum: sicut dictum est supra.

¶ Ad quartum dico quod persone vel relationes non sunt distincte in essentia sicut partes in toto vel sicut intrinsece et quidditatiue contente in ea: et magis sicut supposita in natura: vel sicut relationes in fundamento: et ideo non conuenit / sed possibile est absolute quod distincte videatut essentia: non autem relatio vel persona: vel attributum quodcunque i eorumdem de fruitione di¬

¶ Ad primumme co quod voluntas non plus prae abstrahit obiectum suum quam intellectus: loquendo e de abstractione immaterialitatis: sed loquendo de abstractione que est velle vnum. non volendo aliud bene plus abstrahit quam intellectus: quia sicut dictum est: licet intellectus num possit videre personam relatiuam non videndo correlatiuam: tamen potest voluntas frui vna et non alia. Ad idem potest dici aliter quod sal tem possibile est quod intellectus sic abstrahat obiectum quod intelligat essentiam / non intelligendo personam: et sic de aliquibus supradictis.

¶ Ad secundum dico quod voluntas potest quietari secundum voluntatem in fruitio ne solius essentie precise / et etiam in fruitione omnium diuinorum simul: nec fruitio omnium diuinorum est magis quietatiua quam solius essentie diuine. Sed dico quod si iste due fruitiones sunt eiusdem rationis / et quecumque due forme eiusdem rationis non possunt simul inesse eidem fruenti si autem illud non est impossibile tunc ex hoc non est impossibile eos simul esse / licet forte ex alio sit impossibile videlicet quia quelibet replet capacitatem voluntatis: propter quod siue sint eiusdem rationis siue non diceretur quod non possunt stare simul quod tamen ad presens discutiendum relinquatur.

¶ Ad tertium dico quod licet mens. sit mago trinitatis tamen potest quietari in sola essentia diuina: quia omnia alia opposita ad ipsam non sciunt aliquid maius et perfectius: quare etc. erri probantium

¶ Ad primum aliorum it et quod vnaysona relatiua potest prius videri quam sua correlatina. Dico quod pater inquantum principium productiuum absolute accipiendum est prior origine: et inquantum rior est precise origine sibi non competit quod sit suppositum / vel quod relatum: et secundum hoc precise non simul habet intellectionem verbi cum seipso: licet aliunde habeat: sed quia pater non solum est priorprigine: sed sicprior per modum suppositi relatiui constituti per relationem ad filium. Dico quod simul necessario habet intellectionem sui et filii: et hec est causa precisa. Unde stant ista duo simul quod pater in quantum prior origine absolute nec sit suppositum absolutum nec relatum: id est ex hoc non habeat quod sit suppositum relatiuum: et tamen simul coexistat filio vel verbo / inquantum tale suppositum relatiuum ad ipsum et simul intelligat eum cum seipso. Aliter potest dici quod prius et posterius origine sunt simul natura / siue quantum ad fundamenta cuiusmodi sunt pater et filius: siue quantum ad relationes prioritatis et posterioritatis: quia sunt opposite relationes: et ideo necessario simul intelliguntur quantumcunque vnum sit prius origine / et aliud posterius / et simul coexistunt / et hoc quidem vt a quo aliud: et hoc vt quod ab alio. licet enim filius non sit in. illo priori originis sub hoc sensu: quia sic priororigine tamen in suo posteriori originis est cum illo priori: et non potest dici absolute non esse: quia si cut pater in suo priori est a quo alio: ita et simul nocessario filius in suo posteriori est qui ab alio / quia prius origine non est nisi a quo alius / et posterius non est nisi qui ab alio. Impossibile est autem quod intelligatur vel videatur qui ab alio secundum quod huiusmodi nisi videatur alius pro quocunque signo viso: et econuerso quod videatur et intelligatur a quo alius nisi alius: quare etc.

¶ Ad secundum dico quod pater a se et ex se formaliter est beatus / et a se et ex se habet obiectum beatificum formaliter et perfecte. Sed dico quod simul cum ipso filius est beatus ex se forma liter: tamen originaliter a patre: ideo non habet hoc aliam difficultatem ab alio argumento. Instantia que fit ibi contra quandam solutionem uou est contra me: quare etc. Sic ad questionem. os

¶ d primum principale dito quod virtutes sunt propter se amande / si ly propter dicat circunstantiam cause formalis: quia ex se formaliter sunt bone: sed non propter se amande si lppropter dicat circunstantiam cause finalis: et ideo non sunt primum obiectum: nec per se fruitionis ordinate.

¶ Ad secundum dico quod capacitas anime cum sit finita potest repleri et satiari formaliter ali quo finito: quia nulla forma eius potest esse actu finita: et inherens sibi: sed dico quod abiectiue non potest satiari nisi in obiecto finito: sicut dictum est supra: ita quod nichil per modum obiecti potest perfecte satiare ipsam vel replere / nisi infinitum: tamen aliquid finitum potest ipsam satiare et implere permodum forme.

¶ Ad tertium dico quod non quecumque forma satiat appetitum materie: immo dico quod nula breuiter. Cum enim appetitus materie non possit satiari per aliquid nisi sic per informans ipsam. Et impossibile est eandem formam aliquam continere omnes alias: sic eminenter vel perfectionaliter quod hoc sufficiat ad satiandum appetitum eius: sequitur quod nulla forma satiat appetitum eius. Et ideo falsum accipiebatur. Ad probationem dico quod non quiescit violenter sub aliqua forma: quia non inclinatur determinate et precise ad oppositam formam: sicut dicimus quod graue ad vbi deorsum / et leue ad sursum: sed naturaliter ad omnem formam imclinatur et ideo naturaliter quiescit sub qualibet et nulla potest sibi inesse violenter: quare etc.