Quaestio 2

¶ Distinctionis Prime. Questio Secunda.

SEcundo quero defrui quantum ad conceptum. An sit actus / seu operatio potentie fruitiue: vel passio eius

¶ Et arguo quod sit passio volutatis: quia fructus est vltimum quod expectatur de arbore sed I delectatio est vltimum quod habetur de obiecto fruibili / sicut patet: ergo delectatio est fruitio: sed delectatio est passio secundum Aristotelem quarto ethicorum: ergo et cetera. Item ad Galathas quinto. Fructus spiritus est gaudium: sed gaudium est passio sicut et tristicia: ergo fruitio est passio: quare et cetera.

¶ Item desiderium. est absentis et delectatio presentis / fruitio maxime est presentis: quare etc. voluntas actu elicito amat deum

¶ Contra et operatione sua / aut igitur propter aliud: et sic vtitur et est peruersa / aut propter seipsum: et sic est fruitio ergo fruitio est actus: et operatio voluntatis: quare etc.

¶ In ista questione sic procedam.

¶ Primo ponam descriptiones frui et ostendam cuius potentie sit actus.

¶ Secundo inquiram vtrum fruitio / supposito quod sit actus et operatio sit idem essentialiter quod delectatio.

¶ Tertio inquiram vtrum anima fruatur.

¶ Quantum ad primum ponitur vna descriptio frui. Primo de doctrina chrstiana. Quod frui est amando inherere alicui propter se. Et ista descriptio videretur dicere quod frui sit act voluntatis perfectus: quo aliquid propter seipsum amatur.

¶ Alia est descriptio Augustini quarto de trinitate nono quod frui cognitionis in quibus voluntas propter se delectata conquiescit. Et ista ve detur innuere quod frui capiat in se aggregando duplicem naturam: puta actum ipsum fruentis: qui est actus voluntatis: et delectationem consequentem talem actum quasi passionem.

¶ Alia descriptio ponitur de frui perfecte respectu dei que est Augustini primo de trinitate quanto. quod plenum gaudium est frui trinitate. Et ista videtur dicere quod frui solum dicat passionem vel de lectationem que est gaudium.

¶ Alia descriptio ponitur vndecimo de ciuitate capitulo vigesimouinto. Ea re frui dicimur qua nos non ad aliud referenda per seipsam delectat.

¶ Quid autem significet vocabulum frui proprie ante actum vel passionem vel vtrunque difficile est probare. Tamen ex proprietate constructionis grammaticalis potest hoc declarari. Istud enim verbum frui construitur cum ablatiuo significante obiectum ex vt transitionis. Talis autem constructio debetur verbis significantibus actum. Unde congrue et recte dicitur fruor deo vel aliquo alio. Et Augustinus dicit fruimur ea re de qua capimus voluptatem et fruimur cognitis etc. Talis autem constructio non debetur vel bis significantibus passiones. Non enim dicimus de lector deo sicut fruor deo. Ideo dico quod frui significat actum potentie fruitiue: non autem passionem. Sed de significato vocabuli non est contendendum. ecundum Augustinum primo retractationum. c. ix. vbi dicit quod cum res congruat non est vis facienda in nomini bus.

¶ Dico igitur vlterius non contendendo quod fruiest actus et operatio potentie fruitiue. Et si alique auctoritates vel descriptiones videntur dicere quod dicat passionem vt passio distinguitur ab operatione: vel etiam vtrumque / dico quod intelligende sunt per concomitantiam / quia talem actum fruitiuum concomitatur delectatio que non est operatio sed superueniens passio sicut pulchritudo superuenit iuuentuti.

¶ Secundo dico quantum ad primum articulum quod frui est actus vountatis: et non ipsius intellectus. Primo quia nobilissime potentie est nobilissimus actus circa obiectum nobilissimum: sed voluntas est huiusmodi. Ratio ad hec: quia eiusdem potentie est fruitio et intentio: sed intentio est voluntatis / ergo etc.

¶ Secundo sic. Frui est actus nobilissimus ad quem immediate sequitur delectatio: quia secundum Augustinum primo de doctrina christiana. Summa merces est vt deo fruamur. Sed nobilissimus actus ad quem sequitur delectatio est actus voluntatis. Patet per Hugonem supra primum deus angelica hierarchia vbi dicit quod amor seu delectatio preeminet scientie / quia intrat amor vbi scientia foris stat. Et non solum hoc est in via: sed etiam in pa tria. Unde et ab amore dicitur seraphin ordo superior / non cherubin: cui attribuitur scientia / nec potest exponi sic quod aliquid diligatur quod non cognoscitur sed intentio etiam est quod dilectio intrat et scientia foris stat / quia actus voluntatis ex parte ipsius actus perfectius et intimius attinget idem obiectum quod at tinget actus intellectus / ergo etc.

¶ Iterum quia vltimate et terminatiue inter actus ipse actus voluntatis obiectum / et ipse intellectus ad hoc attingit: vt voluntas tandem attingat: quare etc. Dico ergo quod fruiest actus voluntatis sicut videre vel visio est actus intellectus.

¶ Tertio declaro qualis actus vel quis actus. Et dico quod sicut in intelleciu suo modo est dulex actus quo assentitur alicui vero complexo. vnus quo assentitur vero complexo propter se et euidentiaffpropriam eius / sicut assentitur principio. Alter vero quo assentitur alicui vero non propter se et propriam euidentiam primo: sed propter principia et propter aliud. Ita in voluntate sunt duo actus amandi vel volendi bonum. Unus est quo voluntas vult bonum vel aliquid propter seipsum quasi finem vltimum / non referendo in aliud: nec propter aliud Alius quo vult bonum propter aliud / non propter seipsum: sistendo vltimate in ipso: sed referendo in aliud vt in finem. Primus est actus fruendi ipsum fruiSecundus est ipsum vti: vel actus vtendi: sicut dice tur infra.

¶ Et dico quod actus fruendi beatificus est actus amandi deum propter seipsum: et est actus amicitie quo quis vult deum: et diligit ipsum propter seipsum / et vult sibi perfectionem quam habet in ex se. Non est autem actus concupiscentie sicut dicunt aliqui: et false. Qui dicunt quod obiectum fruitionis immediatum non est deus ipse: sed aliquis actus vel perfectio fruentis quod est falsum / sicut in quartopoterit apparere / et sicut etiam probatum est supra quod obiectum fruitionis ordinate non est nisi deus. Similitudo autem predicta inter duplicem actum voluntatis et intellectus potest declarari ex Aristotele sexto ethicorum vbi dicit quod id quod est in mente affirmatio et negatio: dicitur in appetitu prosecu tio vel fuga.

¶ Et ideo sicut in mente est duplex affirmatio vna qua affirmatur aliquod propter se et aliquid propter aliud. Ita est duplex prosecutio vel volitio in mente: vt dictum est supra. sed inter istos actus ex parte intellectus / et alios duos ex parte voluntatis est differentia duplex. Prima quia semper illi duo actus habent distincta obiecta complexa principium et conclusionem: quia ex re / et euidentia alia et alia in ipsis obiectis variantur. non sic autem in actibus voluntatis: sed idem potest esse obiectum vtriuique actus: et hoc ex libertate voluntatis sic vel sic ob iectum acceptantis sicut dictum est in questione prae cedente. Unde voluntas potest vti licet sibi vel fruiet econuerso. Secunda differentia est quam ponipoctor iste scotus quod illi duo assensus sufficienter diuidunt assensum ex parte intellecti ita quod intellectus non assentit alicui vero: nisi vel propter se sicut principio: vel propter aliud sicut conclusioni: nec inter istos assensus est aliquod medium vel aliquis assensus neuter: quia secundum ipsum non est aliqua euidem tia media a qua posset accipi veritas aliqua: quae nec esset veritas principii nec conclusionis. Sed preteristos duos assensus voluntatis medium ( vt dicit quia potest presentari voluntati aliquod bonum absolute apprehensum sub ratione boni / non sub ratione boni propter se et finalis: vel boni propter aliud et ad finem. Uoluntas autem potest habere aliquem actum circa bonum sic apprehensum absolute: non volendo ipsum propter se / nec volendo ipsum propter aliud: sed stando sic et potest etiam suspendere actum intellectus ne inquirat vtrum sit bonum propter se / vel propter aliud: et hoc bonum prouenit exsua libertate. aliqua dubia vt vide¬

¶ Sed hic sui. t tur. Primo quod sit posibilis aliquis actus medius voluntatis inter fruiet vti qui sit neuter: hoc enim videtur falsum: quia frui et vti immediate videntur distinguere per contradictionem omnem actum voluntatis / quia fruiest velle aliquid nullo modo referendo: vti vero est velle referendo: ergo et cetera.

¶ Preterea sicut voluntati potest presentari bonum non dictando quod propter se vel propter aliud: ita intellectui potest presentari verum absolute / non cognoscendo propter se vel propter aliud: ergo saltem intellectus eximperio et motione voluntatis / sicut poterat assentire illi vero absolute ostenso assensu medio vel neu¬ tro / sicut voluntas illi bono. Et priatet in exemploquod frequenter intellectus assenpit alicui conclusioni antequam habeat medium: et tunc non assentit ei vt principio patet / nec vt conclusioni: quia non deducit.

¶ Preterea voluntas volendo illud bonum absolute ostensum nec vult ipsum referendo et sic vtitur vel non referendo et sic fruitur et prestituit sibi ipsum pro fine. Et similiter posset argui de actu illo suspendendi intellectum ab inquisitione quod est fruitio vel vsus.

¶ Item Augustinus in litera facit tale argumentum: deus diligit nos / et non fruitur nobis: ergo vtitur. Sed istud argumentum non valeret si esset actus voluntatis: qui nec esset vti nec frui / sed neuter: sed esset in eo fallacia consequentis. Uidetur tamen probabiliter alicui quod talis actus medii sit possibilis: quam do scilicet voluntas vult aliquid absolute / nunquam si stendo in eo tanquam in fine: nec etiam referendo in finem sed nichil cogitando de fine. Ita quod ad frui non sufficit non referre in finem sed requirit velle sicut finem: et propter seipsum positiue. Quicquid sit de hoc certum est quod frut tio est actus perfectus voluntatis circa finem qumocumque sit finis: quo voluntas aliquid vult propter seipsum: non referendo ad aliud. Actum autem perfectum sequitur delectatio sicut dicitur quarto ethicorum. Et ideo dico quod fruitionem consequitur vel concomitatur delectatio Hec de primo articulo. articulus est videre vtrum

¶ Secundus fruitio vel dilectio fruitiua et delectatio sint idem realiter et essentialiter.

¶ Et dicunt aliqui quod sic. Tum quia in eadem potentia / et respectu eiusdem obiecti vt patet. Tum quia sequuntur ad eandem intellectionem obiecti / sicut ad causam Tum quia opposita ipsorum: scilicet odium et tristicia sunt idem realiter. Unde odium est quedam tristicia. Tum quia ambo habent eundem effectum scilicet quietationem in obiecto. ergo etc.

¶ Dicunt tamen isti quod dilectio et delectatio differunt ratione / sicut via a Thebis ad Athenas / et econuerso: quia idem actus prout est a potentia in obiectum dicitur dilectio: sed prout est ab obiecto in potentia dicitur delectatio. Unde dicimus quod obiectum delectat: sed potentia diligit. quod dilectio vel fruitio et dele¬

¶ Sed dico ctatio sunt essentialiter distincta: et differunt realiter. Tum quia opposita ipsorum differunt essentialiter: scilicet odium et tristia: quia in beatis est odium pctorum / et non est in eis tristicia. Tum quia odium quod est nobile quoddam ipsius voluntatis est quid voluntarium / quia in deo voluntas complacet actu reflexo. Placet enim alicui odire alium sed in tristicia non potest quis sibi placere / quia ipsa. est inuoluntaria: quia tristicia pena est de his quae nebis nolentibus accidunt. Tum quia dilectio inueni tur valde intensa in demonibus: qui seipsos diligunt valde intense: et tamen nulla delectatio est in eis: vesaltem est ibi valde remissa. Tum quia aliquis potest nolle aliquod obiectum futurum et non tristatur / et durante illo nolle potest superuenire obiectum nolitum et causare tristiciam: nulla mutatione facta secundum nol e / ergo etc.

¶ Dico ergo quod differunt realiter et essentia liter. Et dico quod quandoque se habent dilectio et dele ctatio: sicut actus elicitus effectiue a voluntate cum iusmodi est delectatio et passio recepta ab obiecto / vel etiam a potentia / non curo modo discutere hoc Quandoque autem se habent sicut actus voluntatis / qui est velle / et passio / quae non est operatio vel velle / sio tamen quod vtrumque causatur a deo per suam voluntatem effectiue secundum quendam: sicut est in dilectionem et frutione beata / et delectatione consequente secundum aliquos: saltem illos qui ponunt quod actus fruitionis beatifice causetur in voluntate.

¶ Quod igitur dicunt alii quod differunt ratione sicut via ab Thebis ad athenas etc. Dico quod si per viam intelligant spacium in termedium falsum est: sed si per viam intelligant motum ipsum: tunc planum est quod non solum differunt ratione sed re. Alius est enim realiter motus qui fit. ab Athenis ad Thebas. Et alius qui fit ab Thebis ad Athenas. Sic dico quod alius est actus qui fit a potentia in obiectum: qui est dilectio. Alia est passio que fit ab obiecto in potentia: sicut in primo / et dato quod vtrunque sit a deo vel ab obiecto eo modo quo dictum est supra: non oportet quod sint idem: nec exemplum est ad propositum. aliorum dico quod licet sint

¶ Ad primum ab eodem in eadem potentia: non tamen eodem modo et ordine sicut dictum est. Preterea etiam non semper sunt ab eodem ineadem potentia: sed vnum aliquando est ab ipsa potentia: sicut dilectio / et aliud ab obiecto sicut delectatio secundum aliquos: non curo modo. Unde ista propositio simpliciter est falsa quod actus qui sunt eiusdem potentie / et respectu eiusdem obiecti sunt idem actus vel eiusdem rationis.

¶ Ad secundum dico quod accipit falsum. Nam odium et tristicia non sunt idem: sicut probatum est.

¶ Ad tertium dico quod ad cipit falsum quod intellectio sit causa vtriusque: ita quod aliquo actu elicito causet aliquod istorum: sed causantur a potentia vel ab obiecto vel vtrunque a deo sicut dictum est / nec oportet etiam quod dato quod habeant eandem causam: quod sint idem / nec eiusdem rationis precipue si causa est equiuoca / sicut in proposito

¶ Ad quartum dico quod siue habeant eundem effectum siue non / non oportet ex hoc quod sint idem. Precerea per illam quietationem non intelligo nisi dilectionem talem: vel delectationem vel negationem tendentie in obiectum vt absens: et per modum desiderii / et ista negatio non est aliquis per se effectus sicut patet: quare etc. est videre que

¶ Tertius articulus sunt ila quibus conuenit frui. Et dico de hoc quod cum frui sit velle et amare aliquid propter se: appreciando illud tanquam finem / et stando et quiescendo in eo / quod breuiter omnis creatura intellectualis / et volitiua potest frui: si ue deus qui fruitur seipso siue beatus / siue viator iu stus: siue peccator siue spiritus damnatus. Differenter tamen sicut differenter quietantur ista in obiectis quibus fruuntur. Nam ipse deus seipso fruitur perfectissimo / et quietatur in seipso per seipsum primo et immobiliter: sicut terra in centro suo modo. Deus enim centrum est spirituum: in quo quietantur in deo per se / et immobiliter / quia per aliquid sibi intrinsecum / et inseparabiliter / non tamen primo / sicut partes terre adherentes quietantur in ergo tro: sed iusti viatores quietantur in deo sumnto bo no / et obiecto fruibili per se: quia per aliquid sibiintrinsecum / non tamen primo nec immobiliter sed mobiliter / sicut lapides super terram quietantur in centro Peccatores autem et dampnati: quia in ordinate fruuntur nullo modo quietantur per se: nec primo nec immobiliter / sed quietantur in aliquo bono creato: puta fruendo seipsis et amando se vsque ad contemptum dei / tamen viato res peccatores mobiliter et illi damnati immobiliter. et per consequens simpliciter non quietantur sed priaccidens quod est ex se non est sufficienter quietatiuum sed tantum ex actu et voluntate sic accipientis obiectum creatum: inordinate fruendo tali obiecto / sicut exi stens in naui qui mouetur nullo modo per se quieta tur in centro / nec primo nec immobiliter: immo magis mouetur quantumcumque per accidens quiescat: respectu alicuius partis in qua vult iacere vel. gradum figere.

¶ Ex predictis apparet quod appetitus sensitiuus et multominus appetitus naturalis fruinon potest proprie accipiendo: quia licet appetitus sensitiuus possit aliquid appetere: non referendo inaliud negatiue / non tamen priuatiue vel contrarie: a preciando obiectum vt summum in quo velit quiescere: et multominus appetitus naturalis. Unde dico quod nichil proprie fruitur / nisi habens voluntatem qui est appetitus intellectiuus. Et omnis habens intellectum et voluntatem frui potest aliqua fruitione ordinata: vel inordinata. Sic ad questionem

¶ Ad primum principale cum probatur quod fruitio est passio non autem operatio / dico quod fructus est vltimum quod expectatur de arbore non tanquam actus vel passio: sed tanquam obiectum attimgendum per actum / ad quem sequitur delectatio: sicut pomum dicitur fructus quia est vltimum expectatum dearbore attingendum obiectiue / per actum gustus / ad quem sequitur delenctatio. Tunc dico quod nec dilectionec delectatio possunt dici fructus: sed solum obiectum circa quod versatur / et ita nichil sequitur. Dices quod in mo quod viatores expectant duo de obiecto / vnum est actus ipse vel operatio circa obiectum beatificum et hoc est primum. Aliud est delectatio et hec est se cundum et vltimum / ergo delectatio est fructus et fruitioipsa / vt videtur. Dico quod ista proprie loquendo non expectantur sicut fructus: sed sicut actus et passio se quens circa fructum ipsum / quod est obiectum sicut recte actus gustandi vel delectandi expectantur famelico circa pomum gustandum. Preterea dato quod delectatio posset dici aliquo modo fructus: non tamen de beret dici fruitio: immo magis deberet negari fruitio. Fructus enim et fruitio non sunt idem immo distinguuntur: sicut actus et obiectum / nisi velimus extendere nomen fructus.

¶ Ad secundum dico quod auctoritas est ad oppositum. Cum enim auctoritas nominet passiones vt gaudium. Ex hoc sequitur quod passio puta delectatio vel gaudium non est ipsa fruitio: quia onb iectum fruitionis est fructus. passio autem non est ob iectum suiipsius. Cum ergo dicit apostolus quod gaudium vel delectatio est fructus non accipit ibi proprie fructum comparando passionem ad fruitionem eiusdem obiecti extrinseci: cum ipsa passione sed magis accipit ibi quod passio est fructus respectu alicuius actus / qui potest habere istam passionem pro obie to: et ita etiam posset habere aliquis actus fruitionem ipsaf pro obiecto / et ita esset ipsa fruitio / fructus quidem / quia delectatione posset quis frui: vel saltem velle ipsum amore concupiscentie / sicut etiam appetitus sensitiuus appetit gustare et delectari / ideo non valet. Preterea ita dicitur ibi quod fructus est caritas pax pacientia etc.

¶ Ad illud quod adducitur non oportet quod sidelectatio est respectu presen¬ tis / et etiam fruitio / quod delectatio sit fruitio: sed est fallacia consequentis. Sic enim probaretur quod visio est delectatio: quia vtraque est presentis.