Quaestio 8

¶ Questio octaua prologalis seu introductoria in primum librum sententiarum

UTrum theologia sit practica vel speculatiua.

¶ Et videtur quod speculatiua per boetium de trinitate qui assignat tres proprietates speculatiue / inter quas ponit theologiam cuius subiectum est substantia prima / que caret materia puta deus: sicut dicit ibidem. ergo etc.

¶ Secundo sic omni practica est aliqua speculatiua nobilior si cut innuitur primo methaphice. ergo nobilissima scientia est speculatiua sed ista est nobilissima.

¶ Tere tio sic. Scientia que est de substantia sempiterna et immobili est speculatiua sicut dicitur. 6. methaphiquia est de non operabili per scientem: sed ista est huiusmodi / vt patet quia de deo. quare etc.

¶ Quarto sic Scientia inuenta est omnibus necessariis ad vitam existentibus et propter fugam ignorantie: quod patet quia sollicitudo necessariorum ad vitam impedit acquisitionem huius scientie. ergo ista est speculatiua consequentia probatur ex primo methaphisice Scientia que aliquid querit vl

¶ Contra tra veritatem et speculari non speculatiua sed practica vt patet per Auicennam primo methaphisice capitulo septimo sed ista est huiusmodi quia ad Ro. 13. dicitur quod plenitudo finis vlegis est dilectio. Et ad Thimotheum quod finis pri cepti est caritas. Et Mathei. 22. dicitur quod in duobus preceptis caritatis vniuersa lex pendet et pre phete. Et Augustinus de laude caritatis diuine quod ille tenet quicquid paret quicquid latet in diuinis codicibus qui caritatem seruat in moribus ergo etc.

¶ Secundo sic. Scientia que est vt boni fiamus et est scientia divine legis est practica vt dicitur secundo Ethicorum: sed ista est huiusmodi. ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam

¶ Primo ponam opiniones de ea et arguam contra eas.

¶ Secundo respondebo ad questionem ali ter.

¶ Tertio ad rationes principales

¶ Quantum ad primum dico quod de questione sunt quinque opiniones in communi. Al qui enim ponunt quod theologia est mere speculatiua Alii quod est mere practica. Alii quod est speculatiua et pra ctica. Alii quod est affectiua. Alii quod est contemplatiua.

¶ Primi qui dicunt quod est mere speculatiua etiam inter se variantur primus modus dicendi est quod duplex est actus voluntatis / vnus perficiens voluntat qui est respectu finis. Alius qui perficitur a voluntate. Primus sicut dictum est actus voluntatis respectu finis et est operatio perfecta quam in seipsa voluntas elicit et qua fini vltimo se venit vel coniungit. Secundus est respectu eorum que sunt ad fiuEt actio bona que voluntas extra se in aliud tendiquia per talem actionem cum sit circa illud quod esto ad finem tendit in ipsum finem mediante eo quod est ad finem in prima actione sicut voluntas non indiget aliquo directiuo nec aliqua noticia prima directiua sed solum ostensione obiecti / ita quod ad istum actum solum requiritur speculatio obiecti vt ostensiua ob iecti perfecte Non autem vt dicit etiam in aliquo quia respectu finis voluntas determinata est naturaliter. Talis autem actus simpliciter pertinet ad scentiam speculatiuam sicut dicunt: ita quod licet ordi netur aliqua noticia ad talem actum voluntatis / tamen non est practica sed speculatiua. Sed in alioactu voluntatis indiget directiuo quicquid pertitinet ad scientiam practicam. Scientia enim directum ua vel noticia practica est vt dicunt. Ita quod hic est speculatio vt actionem dirigat / quod est proprium noti cie practice. Modo dicunt vltra quod actus qui perficitur a voluntate eirca ea que sunt ad finem non est finis theologie nisi finis sub fine / sed magis alius qui perficit voluntatem ad quam ordinatur alius vt ad finem / non est tamen finis intrinsecus: sed magis extrinsecus quia in alia potentia / et per consequens extali fine non potest dici theologia practica vel speculatiua: si extendatur ad ipsum sed magis dicitur speculatiua ex fine proprio et extrinseco / que est speculatio ipsa vel cognitio veri theologici / quequidem non est directiua respectu operationis voluntis circa finem que operatio est finis extrinsecus. Et ideo dicunt quod teologia speculatiua est non practica quia actus principaliter intentus in hac scientia est actus voluntatis circa finem in qua indiget directiuo sed tantum ostentatione obiecti. Est igitur speculatiua quia in actu suo principali non indiget directiuo.

¶ Pro ista opinione quod sit speculatiua videtur primo per illud agit in sermone de Iacob et Eseau. Ominiainquit opera mea sunt vt mundetur oculus mentis interior quo videtur deus ergo scientia nostra ad visionem dei ordinatur quae non est directiua ergo est speculatiua. Item scientia dei et beatorum non est practica et directiua quia in eis non potest esse error nec per consequens scientia earum est directiua ergo similiter scientia nostra non est practica sed speculatiua ex carentia directiui / in actu suo principali. Item tertio. Fides est habitus speculatiuus vt videtur quia sibi succedit visio ergo similiter scientia fidei que est theologia. Item quarto quod si ista scientia esset practica quia extendit se ad affectum vel dilectionem caritatis se ipsius voluntatis tunc omnis scentia esset practica quia omnis scientia aliquo modo ad affectum se extendit eo quod ad ipsam sequitur dilectio vel complacentia vel aliquid aliud in affectu.

¶ Dicunt ergo isti quod quantumcunque theologia se extendat ad dilectionem dei sicut ad finem suum extra genus cognitionis a quo non potest dici speculatiua ex fine suo proprio et intrinseco sicut et quilibet alius habitus quiquidem habitus est actus eius cognitiuus finis non directiuus in volitione eius vt finis / et ita mere speculatiuus et obiecti ostensiuus sicut dicunt.

¶ Quod autem habitus non possit dici practicus a fine aliquo extrinseco sed oportet necessario quod a fineintra genus cognitonis quae est veritas confesse se habens appetitui recto probant. Tum quia talis actus obie cti est perfectiuus habitus practici non autem finis aliquis qui est in alia potentia extrinseca. Idem enim est finis positio et habitus. Tum quia talis actus haberi potest ab omni habente habitum practicum et non nisi ab habente: Alius autem qui est extra genus cognitio non potest haberi a non habente habi tum sicut in proposito patet quod aliquis potest habere dilectionem caritatiuam dei dato quod non habeat theologiam. ergo ex fine isto non debet dici nec speculatiua nec practica. Tum quia etiam actus extra genus cognitionis est finis proprius et intrinsecus alicuius habitus appetitiui alicuius virtutis moralis / non ergo alicuius habitus intellectiui quia isti habitus differunt specie et genere et per consequens ex tali fine non potest dici habitus practicus vel speculatiuus: sed magis ex fine proprio et intrinseco dicitur habitus speculatiuus puta ex actu qui est veritas non directiua alicuius operationis extrinsece: vel practicus exex fine suo et bono intrinseco: qui est bonum suum. Bonum autem intellectus practici et habitus est verum confesse se habens ad appetitum rectum vt dicitur sexto ethichorum et est veritas directiua operationis od alicuius extrinsece potentie vt dicunt. t quod theologia est mere spe¬

¶ Alii ponuni culatiua licet extendatur ad dilectionem dei / dato etiam quod dilectio dei possit recte et non recte elici: et per consequens quod theologia sit directiua dei non est vere praxis / quia non est circa ob iectum contingens. Dicit autem Commentator primo ethicorum quod praxis est operatio secundum electionem. Electio autem non nisi contingentium vt patet tertio 3 ethicorum / sicut nec consilium non enim consiliamur de necessariis. Et ideo dicunt quod theologia non est practica sed speculatiua quia non extendit se ad veram praxim igitur speculatiua. ete quod theologia speculati Tertii dicunit ua est licet etiam extequid datur ad volitionem vel dilectionem dei / quia nulla vo pelitio vel delectatio vel actus volentis proprie est pra xis: vel si est praxis non tamen nisi in habitudine vel ordine ad aliquem actum imperatum inferiori potentie puta aptitudine sensitiue vel motiue: quod probant. Tum quia omnis praxis sequitur electionem peristud sexti ethicorum quia electio est principium actus vel praxis nec illius gratia sed vnde motus non finale sed effectiuum. Principium autem naturaliter precedit principatum electionis. ergo illi actus sunt praxes. Tum quia dicit Commentator primo ethicorum / quod praxis est operatio secundum electionem: ergo ergo praxis sequitur electionem et non est ipsa electio. quare etc.

¶ Probant specialiter de dilectio. ne dei meritoria quod non est praxis. Tum quia non est in potestate nostra naturali sed requirit agens supernaturale et habitum supernaturalem. Tum quia non est circa contingens operabile a nobis. Tum quia est principalis sed in quo consistit vita contemplatiua secundum Isidorum. 4. et Gregorium super Ezechielem. Igitur non est praxis saltem eomodo quo philosophiacceperunt praxim.

¶ Sed ad primum dico quod immeest in potestate nostra saltem dispositiue in me dico quod elicitiue quia ad actum nihil facit habitus vel si modo elicitiue saltem dispositiue sicut sanitas in potestate medici non completiue et tamen medicina dicitur. Ad secundum non oportet quod circa contingens sit ipsa praxis sicut probatur in praesenti questione licet aliquando sit ita et in pluribus et contemplatiua nostra. Ad tertium dico quod dilectio dei est principalius in vita contemplatiua nostra quam sic narrauerunt philosophi: et non obstante hoc est verissime praxigrio: nec idem dicunt sancti vitam contemplatiuam / i dixerunt philosophi vitam speculatiuam.

¶ Dicunt ergo quod theologia practica non est quia non extenditur ad veram praxim / eo quod circa obiectum eius puta deum non potest aliqua potentia inferior intellectum et voluntate habere aliquem actum.

¶ Iste ergo tres S vie ponunt theologiam esse mere speculatiuam dato quod extendatur ad dilectionem dei vel finis et hoc o siue voluntas ad illam dilectionem naturaliter determinetur precedente ostensione obiecti et non possit errare in ea circa finem sicut diem prima hora: siue contingenter eliciatur ista dilectio et in ipsa possit erra re: quia dilectio ipsa dei non est praxis eo quod non est circa obiectum contingens vt dicit secunda via vel quia nulla opera voluntatis est praxis vt dicit tertia via. fy primam viam quantum ad fun¬

¶ Conte il damentum primi argumenti duscendo rationem fundamentalem ad oppositum illa scientia est practica cuius actus est directiuus pra xis secundum eos: sed actus theologici sunt huiusmodi quia et si in volitione finis in vniuersali vel in communi non contingat errare tamen in volendo finem in particulari contingit errare / et bene et male agere / ita quod ci ca finem ostensum in particulari voluntas potest deus ficere etiam secundum eos: tum ratione obiecti in particulari: tum etiam ratione circunstantiarum ita quod ad volitionem finis in particulari voluntas non est naturaliter determinata. Ostensio autem finis per theologiam non est sic in vniuersali sed in particulari. ergo ipsa debet poni sic etiam volitionis ipsius finis ergo practica.

¶ Secundo sic cuius dilectio priicipaliter intenditur ex tra genus cognitionis eius / cognitio principaliter intenditur intra genus cognitionis et ipsi concedunt. Sed interna dilectio finis intenditur principaliter extre genus cognitionis eius dicunt ergo cognitio finis principaliter infra genus cognitionis sed cognitio obiecti principaliter intenditur in qualibet scientia ergo finis est obiectum prmum velobiectum in theologia / sed a fine principaliter accipiuntur principia practica vt dictum est supra: ergo principia theologie sunt practica ergo et cognitio per consequens tota theologia. Ad idem enim genus secundum practicum vel speculatiuum pertinent principia et conclusiones sicut patet quare etc.

¶ Contra secundum dictum scilicet quod ex fine intrinseco et intra genus cognitionis dicatur noticia practica quia primo me thaphisice dicitur quod practica est gratia vsus specula tiua propter scire: ergo proprius finis per quem distinguitur practica et speculatiua. Est aliud extra genus cognitionis: quia vsus ipse vel operatio aliqua ergo non est scire. Item secundo methaphisice dicit philos sophus quod finis speculatiue est veritas practice autem opus quia quanuis practica consideret veritatem tamen ibi non sistet / sed propter opus constat quod in cognitione consistat veritas. ergo hic accipitur opus vt distinguitur contra cognitionem. Igitur cognitio non est finis vnde dicatur aliqua scientia practica esset speculatiua quia esset gratia scientie quod est falsum secundam viam quae dicit quod dilectio

¶ Contra dei que est vltimi finis in parti culari non est praxis quia non est circa contingens. Probatum est quod immo quia sibi conueniunt omnes conditiones posite in descriptione praxis vt patet discurrendo. Ite rum quia probatum est supra quod non oportet primum obiectum praxis esse operabile et contingens. Unde tlsum accipiunt fundamentum. Iterum illa operatio ess vere praxis ad quam sunt elicitiue vt caritas et non imparatiue vt voluntas inclinat virtus appetitiua vel moralis vt patet secundum omnes. Sed ad dilectionem finis vltimi in particulari vel dei inclinat vitus appetitina et moralis puta caritas et etiam amor vel amicitia naturaliter acquisita que est amor consenus rationi recte naturali respectu dei. ergo etc.

¶ Con¬ firmatur quia actus humanus proprie et in potestate hoc minis qui non pertinet ad intellectum videtur esse praxis et praecipue quando est dirigibilis viam quae ponit quod actus

¶ Contra tertia voluntatis clicitus non est per se praxis patuit superius hoc esse falsum / ibiostensum fuit quod actui voluntatis elicito primo conuenit esse praxim: et aliis non nisi per ipsum.

¶ Contra illud etiam quod dicunt electionem non esse praxim sed causam eius probo quod hoc est falsum. primo quia se cundum Aristotelem septimo ethicorum. Electioest operatio directiua per rectam rationem. Dicit enim ibi quod non est electio recta nisi ratione recta et habitu virtutis ergo electio est praxis. Est enim operatio extra genus cognitionis directa per rationem rectam.

¶ Iterum operationes ex quibus generatur habitus vel virtus moralis videntur esse praxis sicut etiam actus ipsius virtutis quia ex eisdem generatur / eosdem elicit per similes sed ex frequentia electionum generatur virtus moralis. ergo etc. Non solum ergo actus sequen tes electionem sunt praxes immo ipse electiones. Immo dico quod dato quod nullus actus eliciatur a potentia aliqua inferiori circa aliquod obiectum / sed solum voluntas elicit electiones: quia vel ille electiones sunt praxes. Si enim non habens pecunias freaquenter eligat distribuere eas liberaliter si haberet vere acquireret sibi habitum liberalitatis: nec requi ritur aliqua vlterior prosecutio vt videtur: quia obiectum habet sufficienter in fantasmate praesentatum circa quod voluntas potest electiones elicere frequenter et in seipsa habitum virtutis generare. quare etc.

¶ Iterum ex habitudine ad effectum non habet eam quod sit talis vel talis: sed electio vel actus voluntatis elicitus comparatur ad actus inferiarum potentiarum vt causa ad effectum. ergo ex habitudine ad ipsas non habet quod sit praxis immo magis econuerso vedetur ergo mihi quod iste tres vie accipiunt fundamenta falsa et ideo non teneo eas.

¶ Confirmatur quia electioni conuenit descriptio praxis et philosophus dicit quod agibile et eligibile idem sunt vtrmentum pro primo

¶ Ad primum argiequantum ad primum dictum dico quod omnia opera nostra sunt ad purgandum mentis oculum vt deus videatur vel cognoscatur loquedo de operibus istis exterioribus saltem sicut ieiunare vigilare et sic de aliis: et non solum vt videtur immeamplius vt visus diligatur nec istud excludit Augustinus.

¶ Ad secundum dicetur infra in corpore questionis quando dicetur. An scientia dei et beatorum sit practica vel speculatiua quicquid enim sit de hoc certum est quod non est ad propositum quia volitio consequens nostram theologiam et scientiam hic in via necessario indiget directiuo quantum ad multa.

¶ Ad tertium diceretur quod fides est visio diuina beatifica dato quod non sint practice sed speculatiue tamen theologia nostra practica est quantum ad aliqua vel forte etiam immo sine forte ab aliquibus dicitur quod fides est habitus practicus et etiam visio diuina practica est secundum aliquos / quid autem sit de hoc inferius apparebit.

¶ Ad vltimum dicitur quod non quecumque extensio ad affectum vel ad aliquid in affectu facit noticiam practicam: sed solum extensio directiui ex appetitu finis: et breuiter quecumque noticia directiua est alicuius praxis et appetitu finis qui est praxis aliqua illa est practica. Non autem sic est de qualibet noticia.

¶ Ad primum pro secundo dicto dico quod licet finis proprius et intrinsecus cuiuslibet habit sit actus elicitus non tamen semper est totus finis principalis a quolibet denominari / sed magis actus aliquis intrinsece potentie. sicut patet / cum aliquis fornicatur propter lucrum / magis dicitur auarus ex fine principali quam fornicator vel luxuriosus Sic in proposito dico quod finis proprius intrinsecus et principalis cum hoc scientie practice ex quo dicitur talis non est cognitio veri sed operatio boni extra genus cognitionis.

¶ Ad secundum per idem dico quod non concludit de fine principali / tatis enim finis haberi potest a non habente habitum illum practicum licet non finis proprius et in trinsecus qui est elicitus ab habitu. Uel diceretur in proposito quod aliquis non potest habere dilectionem caritatiuam dei nisi habens theologiam vel alquid correspondens fidei vel conclusioni.

¶ Ad tertium dico quod idem actus potest esse finis duorum habituum genere et specie differentium sed non vniformiter: sed vnius sicut finis immediatus et ab ipso immediate elicitus mediate nec ab eo immediate elt citus: et tamen vtriusque est per se finis intrinsecus Intrinsecus dico sicut dictum est in precedenti quae stione in descriptione praxis sicut in proposito dilectio caritatiua et / est finis caritatis et theologie sicut ab aliquibus diceretur. Quod autem dicunt quod bonum intellectus practici est verum confesse se habens ad appetitum verum est: sed ex bono non dicitur practicus sed ex fine magis que est extra intellectum / ad quem extenditur vt dictum est supra. pro secunda via que dicit quod di¬

¶ Ad illuo iectio dei finis vltimi in partculari non est praxis quia non est circa obiectum comtingens. Dico ad Commentatorem quod praxis est operatio secundum electionem. Hoc bene verum et de aliqua praxi sed non de omni. Est enim aliqua pra xis que no est electio licet omnis electio sit praxis. pro tertia via que ponit

¶ Ad primumit quod nullus actus voluntatis elicitus est praxis nisi in ordine ad aliquem inperatum inferioris potentie. Dico quod electio beneest principium effectiuum alicuius praxis / puta actillius imparati: sed non sequitur ex hoc quod electio non si praxis / cum ipsa sit talis quod indiget virtute et rationerecta sicut causis finis / vt dicit ibidem Aristoteles Sequitur quod ex ordine ad actum imperatum sicut praxi immo magis econuerso: quia ipsa est primo praxis / et ex ips sicut ex causa habet actus imperatus quod sit praxis et bona / quando electio recta est et bona praxis

¶ Ad secundum patet quod bene actus imparati sunt pra xes sed dico quod electiones prius sunt praxes.

¶ Ad tertium sicut prius quando soluebatur argumentum secunde vie vel diceretur forte quod ibi accipit Commentator electionem pro ipsa electione actus volendivel eligendi que est actio de genere actionis / que noest proprie praxis: sed magis ipsa electio accepta proactu elicito absolute ad quam comparatur illa elucitio sicut causa effectiua vel sicut productio sicut etiam comparatur actio ad terminum in ratione principicipii effectiui / ideo non valet hoc de ipsa operatione in communiest quod theologia est simpli¬

¶ Alia opinio citer practica / quod probant diuersi diuersimode.

¶ Primo sic Illa scien¬ tia est practica cuius conclusio prima et principaliter intenta est practica / puta quod deus est diligendus Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo quem concludit ista scientia ex propria et intrinseca ratione sui primi obiecti / puta ex ratione diuinitatis per quam habet deus quod sit diligibilis vel diligendus ex natura rei. Quod autem ista sit vltimata et principalis conclusio theologica patet per Augustinum vbi supra. Ille habet quicquid patet quicquid latet in diuinis codicibus. etc. Et per illud Apostoli ad Thimotheum finis precepti. etc. Sed quod ipsa sit practica patet: quia ista conclusio directiua est praxis / puta divine electionis. ergo etc.

¶ Secundo sic Scientia legis divine est simpliciter practica: quia est simpliciter proter directionem in operatione boni hec est enim ratio legis ratio directiui et regulati ui vel promouendo in bono vel retardando a malo: sed theologia est scientia legis diuine quod videtur perillud Iaco. primo. Qui autem prospexerit in legelibertatis perfecte non auditor obliuiosus factus. etc. Propter quod ante dixerat. Estote factores verbi et non auditores. etc.

¶ Tertio sic. Illa noticia est simpliciter practica que est aptitudinaliter conformis volitioni recte et naturaliter prior ipsa / quia cum volitio illa sit praxis talis noticia est directiua et regulatiua eius et per consequens practica: sed theologia nostra est huiusmodi. ergo saltem illa que est necessariorium: quia primum obiectum theologie est conforme virtualiter et volitio est rectaTum quia a ratione obiecti quod est deus sumuntur principia rectitudinis in volitione. Tum quia etiam ipsum determinat intellectum nostrum ad noticiam determinatam rectitudinis praxis que est circa necessaria prius naturaliter quam aliqua voluntas creata velit et eliciat praxim alias non esset necessaria. Igitur ex obiecto primo theologie sequitur in ipsa tam prioritas quam conformitas ipsius ad praxim et per consequens theologia necessaria est practica quia habet illam duplicem extensionem ad praxim vnde dicitur noticia practica.

¶ Quarto sic. Primum obiectum theologie est finis vltimus sed principia in intellectu creato sumpta a fine vltimo necessario sunt practica: quia sunt directiua et virtualiter contentatiua noticie et praxis que est circa ea que sunt ad finem: ergo principia theologie sunt practica sed cuius sunt principia practica et conclusiones eius sicut eius principia speculatiua et conclusiones. ergo theologia nostra est simpliciter pra ctica et nullo modo speculatiua opinionem arguo quantum

¶ Contra istam ad sua fundamenta quid autem sit de ista conclusione inferius apparebit. Primum fundamentum est quod cognitio principalis theologie est practica ex ratione obiecti primi quod est deus. Cuius ratio est ratio diuinitatis. Contra quia sicut probatum est supra ex ratione obiecti vt obiectum est non habet notica nec conclusio nec principium aliquod esse practicum: sed ex appetitu finis vel ex fine appetito. ergo ex ratione obiect viobiectum est non habet theologia quod sua conclusio principalis et formaliter intenta sit practica.

¶ Secundum fundamentum est quod theologia est scientia legis diuine quae est directiua et in operatione vel in praxi. Con tra quia hec theologia secundum ea quae sunt praecipalius considerata / in ea et alia non nisi per attributionem ad ipsa non est scientia legis divine: sed scientie nature et perfectionis divine / puta quod est deus trinus et vnus et sic de aliis: licet in aliqua eius parte consideretur bonum agibile morale de quo est lex diuina / non autem de predictis et necessariis. quare et cetera¬

¶ Tertium fundamentum est quod theologia habet duplicem exclusionem ad praxim vnde dicitur noticia practica ex hoc quod obiectum eius principium continet virtualiter rectitudinem praxis et determinat intellectum nostrum ad noticiam de tali rectitudine prius naturaliter quam eliciatur praxis. Contra ista prio / quia dicit quod ex conformitate aptitudinali ad praxim posteriorem habet theologia quod sit formaliter et actu practica quia ex aliquo quod nichiest in actu non habet aliquid tale esse in actu. Sed iste respectus duplex est: puta aptitudinalis conformitas et prioritas respectu praxis non est aliquid in actu sed in potentia tantum: et sic est aliquid inactu non est nisi aliquid rationis / ergo ex ipso non habet noticia quod sit formaliter et actu practica realiter

¶ Secundo dicit quod istum respectum duplicem habet principaliter ex obiecto et per consequens quod sit practica. Contra quia ex illo quod secundum se est in differens ad noticiam practicam vel speculatiuam non habet noticia principaliter et distinctiue quod sit practica / sed sic est de quocunque obiecto sicut dicti est supra. quia circa quodcunque obiectum in particularn potest aliquis intellectus versari ex appetitu finis vel non ex appetitu finis praecedente sicut patet. ergo etc.

¶ Preterea sequeretur si ex obiecto quia vir tualiter continet predicta diceretur noticia practica quod nullam possemus habere noticiam speculati uam et ita duodecimus methaphice esset liber practicus vel scientia practica / quod est falsum immonplus sequeretur quod de nullo ente particulari possemus habere noticiam speculatiuam / quia esse tale continet virtualiter per modum obiecti saltem pastialiter rectitudinem aliqualem et aliqualem praxis possibilis elici circa ipsum et etiam determinationem intellectus ad noticiam talis rectitudinis et per consequens partialiter et per modum obiecti primi ipsius noticie practice: sed hoc est falsum. quare etc.

¶ Preterea etiam noticia dei de seipsa et beatorum de deo vel fine vltimo in particulari esset pra ctica / quia noticia dei respectu sue volitionis et similiter in beatis de visione et fruitione: hoc autem non videtur verum. quare etc. Nota quod idem potest esse obiectum noticie practice et speculatiue quod patet per philosophum primo ethicorum capitulo decimo. vbi dicit quod rector et geometra considerant lineam rectam sed hoc vt operetur scilicet tector alius vt sciat quid linea recta. Hoc vult Commentator sexto Ethicorum quinto commento. Est enim vt sciens inuenire. etc. Et ex dicto suo ibidem videtur probare quod si diuerse potentie possunt eiusdem obiecti sicut intellectus et voluntas multofortius diuersi habitus eiusdem potentie puta speculatiuus et pra cticus. Unde Commentator secundo Ethicorum copmento decimooctauo. dicit quod diuerse scientie sunt de podem obiecto. Exemplificat et non solum est hoc verum de obiecto remoto sed de obiecto proximo sicut ponitur praxis obiectum noticie practi ce que consideret de ipsa sicut dicerent aliqui. Similiter etiam medicina diuiditur in speculatiuam et practicam: et sunt de obiecto eodem vt de corpo¬ re sanabili. Similiter non est hoc inconueniens scilicet quod de eodem obiecto cum obiectum sit causa equiuoca simpliciter atque secundum quid vniuoca respectu scientie / et ita potest manere. Unde dato quod scientie varientur secundum practicum et speculati num. Est multum inconueniens dicere quod de deo non possit haberi scientia speculatiua sicut videntur alii dicere qui ponunt theologiam pure practicam ex obiecto sicut videtur dicere scotus. Et videtur esse falsum de theologia dei que est mere speculatiua et similiter theologia beatorum sicut dicetur infra. qua re etc.

¶ Dices quod non sequitur quia licet sit ibi pra xis et conformitas noticie ad praxim tamen in illa praxi non contingit error: bene scilicem vel male agere: et ideo noticia non habet rationem directiui: dico quod hoc nihil valet in eis licet valeat secundum veritatem: quia sicut argunt contra primam opinionem ita potest argui contra eos quia sicut agens per se intendit formam non autem remotionem contrarii nisi per accidens / ita habitus practicus per se dirigit id est per se conformis est et prior volitione recta per accidens excludit errorem vbi error est possibilis vel compossibilis habitui propter imperfectionem habitus non sic in deo et beatis vbi non est error compossibilis vel propter perfectionem noticie sicut in beatis ergo non obstante hac noticia dei de seipso et beatorum et practica: hoc autem non est verum sicut dicetur intra. quare et cetera¬

¶ Quartum fundamentum est quod a fine sumuntur principia practica. Finis autem est obiectum in theologia. Contra aut a fine vt finis est et distinguitur contra obiectum sumuntur principia practica: et hoc est contra eos supra / vbi dicunt quod ex obiecto est noticia practica non ex fine vt finis est et sub isto sensu non est verum quod finis sit obiectum vel subiectum prius in theologia quia vt sic distinguitur ab obiecto et quia sicut non est subiectum in theologia vt desideratus vel amatus sicut patet vt dicum est supra quod sub ratione finis saltem reduplicando respectum non est deus subiectum in theologia aut finis vt obiectum est illud bene sumuntur principia practica: sed hoc est falsum sicut probatum est supra in precedenti questione. quare etc. Uidetur ergo mihi quod predicta opinio sic absolute probata non est vera quantum ad fundamenta principalis est quod theo¬

¶ Tertia opinio logia est speculatiua et practica. Et isti variantur quia vnus eorum ponit datoqued sit vna simpliciter tamen est speculatiua et practica huius rationem assignat quia illa scientia quae vna existens se extendit ad considerata in phisicis disciplinis quarum aliqua sunt practice et aliqua speculatiue simul est practica et speculatiua. Sed theologia se extendit ad considerata in aliis scientiis quarum aliqua sunt specula tiue et aliqua practice: vt patet in via existens sicut probat quia se extendit ad omnia sub vna formali ratione puta inquam tum sunt diuino lumine cognoscibilia. ergo etc. Und dicit quod in phisicis disciplinis vna sit speculatiua et alia practica tamen theologia est practica et specula tiua sicut scientia diuina suo modo est vna respectu sui et respectu factibilium ab ipso et vtrumque conprehendit. Dicit tamen quod principalius est speculatiua quam practica / quia principalius agit de rebus diuins quam de actibus humanis. Ex rebus autem diuinis habet quod sit speculatiua sed ex actibus humanis habet quod sit practica. Secundo quia de actibus humanis non considerat nisi secundum quod per eos homo ordinatur ad perfectiorem dei cognitionem vel visionem in qua beatitudo consistit. t quod theologia non

¶ Alius qui ponu est simpliciter vnum habitus: sed plures ponunt quod theologia secundum diuersas sui partes est practica / et speculatiua. Sicut enim illa scientia esset speculatiua et practica. in qua scriberentur aliqua de iure: et aliqua de philosophia: siue scriberentur in distinctis libris et capitulis: siue interscalariter in eisdem libris et capitulis. Ita theologia practica est et speculatiua: quia in ipsa tractantur et agibilia et speculatiua non semper indistinctis libris vel capitulis. Sed intersealariter frequenter in eodem libro: et in eodem capitulo / et commixtim / sicut patet discurrenti per scripturam.

¶ Quod autem theologiasit practica et speculatiua probant / quia nulla scientia speculatiua distinctius tractat de agibilibus / quam eorum cognitiosit necessaria ad cognitionem speculabilium / vel ad speculationem / nec aliqua mere practica distinctius tractat de speculabilibus / quam eorum cognitio requiratur ad praxim vel operationem. Ista patet quia nulla mere speculatiua tractat de agibilibus nisi propter cognitionem speculabilium / vel propter speculationem: nec aliqua practica tractat de speculabilibus nisi propter operationem. Sed theologia tractat distinctius de speculabilibus et agibilibus quam cognitio speculabilium sit necessaria ad operationem / et quam cognitio agibilium sit necessaria ad speculationem: quia ita tractat de quolibet istorum distincte ac si esset precise de isto: ergo ipsa. non est mere practica nec mere speculatiua: sed pra ctica et speculatiua.

¶ Item scientia que dicitur secundum multitudinem obiectorum quorum vnum est mere speculabile et aliud agibile vel practicabi le: non potest dici mere speculatiua / nec mere prasctica / vt patet: sed theologia est huiusmodi ( vt dicunt ) ergo etc.

¶ Dicunt tamen isti sicut alii / quod principalius est speculatiua quam practica / quia pars principalior et nobilior theologie / que est speculatiua / versatur circa obiectum nobilius / puta circa eterna. Alia autem circa agibilia. ergo etc. Ethimologia enim nominis hoc ostendit quia Theologia est finis vel ratio de deo principaliter / et sic principaliter est speculatiua. Tertio quia inquantum speculatiua magis conuenit cum fine / finis vltimo qui est visio beata diuine essentie. quare etc. viam arguo pri¬

¶ Contra primam mo / quia imposse bile est quod vnus habitus simpliciter indistinctus sit speculatiuus et practicus sicut ostensum est supra quia habitus practicus dicit habitum directiuum ex appetitu finis / ita quod immediate per contradictionem diuiduntur. Sed theologia est simpliciter vnus habitus sicut dicunt et probant ex vnitate formalis rationis / per quam omnia considerantur in ea. ergo et cetera.

¶ Et nota hic / quod Thomas videtur sibi ipsi contradicere ponit in eadem prima parte / et in eadem questione: licet in alio articulo: quod deus secundum rationem dei est subiectum in Theologia: et tamen ponit hic quod deus secundum quod reuelabilis vel cognoscibilis per reuelationem est subiectum. Modo istud non dicit ra¬ tionem dei / sed secundum quod deus: sed magis respectu rationis ad cognoscentem: nec potest dici quod non assignat in hoc rationem subiecti pro quanto se tenet ex parte subiecti / sed ex parte cognoscentis: sicut sensibile dicit obiectum sensus: quia exista ratione scilicet ratione reuelabilis. Arguit vnitatem theologie. Unitas autem scientie non accipitur ex ratione subiecti nisi pro quanto se tenet ex parte subiecti: que est ratio causatiua vel creatiua vel habitus vel actus scientifici. quare etc.

¶ Ex quo patet esse falsum / quod ipsa vna existens est practica et speculatiua. Sequeretur enim quod tunc esset practica de speculabilibus et eternis / sicut de agibilibus / et speculatiua de practicis vel agibilibus seu contingentibus / sicut de eternis et speculabilibus. quia ipsa vna existens non solum est alterius sed amborum. quare et cetera. Exemplum eorum descientia dei non est ad propositum: quia vel ipsa est mere speculatiua / vel saltem ipsa est infinita et illimitata: et sibi competere possunt practicum et specula tiuum / que omnem habitum limitatum et finitum necessario diuidunt contradictionem vt dictum est supra.

¶ Contra vltimum dictum quod sit magis speculatiua quam practica quia ordinatur ad visionem dei principalius. Hoc enim est falsum quod in visione totaliter vel principaliter consistat beatitudo sicut intendunt. Nam in fruitione et dilectione principalius consistit sicut inferius ostende tur / ita quod magis ordinatur Theologia ad fruitionem et dilectionem quam ad visionem / quia vtrumque ordinatur ad fruitionem / vel dilectionem precise: et per consequens ex fine illo qui est visio non debet dici speculatiua: sed magis ex fruitione deberet magis dici speculatiua: sed magis adhoc quod scientia esset practica sufficeret principalius ipsam ordinari ad dile ctionem / sicut videntur intendere opinantes ambo. ax viam que ponitur

¶ Contra lecudamt multomagis conuenienter quod Theologia non est vnus habitus sed plures / et quod est speculatiua et practica secundum diuersas partes suas. Arguo primo quantum ad funda mentum suum ponit enim quod theologia pro tanto est speculatiua et practica / quia de obiectis diuersis quorum vnum est agibile et contingens / et aliud est necessarium et eternum / ita quod videtur dicere immodicit expresse / quod ex obiecto principaliter habet noticia quod sit practica vel speculatiua: quod est fal sum / sicut multipliciter probatum est supra: et ideo ex hoc argui non potest quod theologia sit practica et speculatiua.

¶ Secundo adducitur ratio eius ad oppositum illa scientia in qua non considerantur aliqua distinctius quam necessarium sit ad praxim / veloperationem dirigendam est practica secundum eum. Sedtheologia est huiusmodi / quicquid enim tractatur in theologia siue sit eternum siue agibile et contingens / siue finis in particulari / siue proprietas et conditio eius / siue ad finem et effectus / si ue conditio eius totum facit / et est necessarium sd directionem praxis: et operationem qua coatingeret et posset errare operans nisi cognoscat ista et ita dico quod minor sua est falsa. Et ratio magis est ad oppositum quam ad propositum suum.

¶ Tertio quia illa scientia que tantam habet vnitatem licet consideret de eterno et temporali vel agibili quam habet geometria vel arismetica / non potest dici practica et speculatiua ex obiectis illis vt videtur. Ex quo enim obiecto non impediunt tantam vnitatem / quanta est illa / videtur quod nec impediant quin possit esse tantum speculatiua sicut geometria / vel tantum practica sicut ethica: sed theologia est huiusmodi sicut ostensum est supra.

¶ Ex predictis apparet quod non oportet dato quod obiectum principa le consideratum in theologia sit eternum: et a quo sit denominatio eius. Agibile autem sit minus principale / quia minus nobile ens: quod theologia sit magis speculatiua quam practica / in mo cum hoc staret quod principalius practica esset directiua alicuius praxis appetitu finis. Et quia ex tali fine habet noticia quod sit pra ctica vel mere speculatiua / si non esset directiua alicuius talis praxis / quia ex hoc dicitur noticia speculatiua / neutrum autem ex obiecto praecise sicut superius ostensum est.

¶ Contra vltimum dictum quod inquantum speculatiua magis assimilatur fini vltimo que est visio. Arguitur sicut argutum est contra viam precedentem: quia idem sapiunt et intendunt ambo dicta. hec de tertia opinione in communi. quod non videtur ponendum ter¬

¶ ota hit tium membrum / quod nec sit pra cticum nec speculatiuum. Primo quia est contra Aristotelem sexto methaphice. vbi dicit quod omnis scientia est speculatiua vel practica.

¶ Secundo quia practicum et speculatiuum sufficienter diuidunt notician essentialiter / sicut intellectiuum accidentaliter: ita quod sicut intellectus est speculatiuus vel practicus ita quod quilibet habitus scientialis vel actus perficiens ipsum / ita quod perfectius speculatiui est speculatiuus et pra ctici practicus.

¶ Tertio quia finis et bonum scientie est veritas confesse se habens ad appetitum rectum ergo est practica sexto Ethicorum / vel non: et sic est speculatiua.

¶ Quarto quia vel noticia est directiua praxis ex appetitu finis. Et dicitur practica / vel non / et sic est speculatiua autem duas opiniones quarum vna¬

¶ Alias ponit quod est contemplatiua et alia affectiua dimitto quia in promptu apparet esse falsum / secundum intentiones ponentium ipsas: que per ista intendunt assignare alia menbra noticie: quam specula tiuum et practicum quod est impossibile sicut superius est ostensum. Si autem diceretur contemplatiua et affectiua / cum termini sub speculatiuo et practico / vel vnum sub speculatiuo et aliud sub practico / tunc quantum adhoc instans non differrent in conclusione. Iste sunt vie cum premissis. Tamen hoc intendere non videntur opinantes. Hec de primo articulo.

¶ Secundus articulus est respondere ad questionem. Ad cuius euidentiam distinguo de theologia sicut prius. Theologia enim quedam est quam habet deus / alia theologia beatorum / et alia viatorum.

¶ De theologia dei siue sit necessariorum siue contingentium siue quorumcunque bfuite dico supponendo quod praxis dirigibilis per noticiam vel scienticam practicam sit eiusdem forma liter cuius est noticia practica / non autem alterium quod videtur probabile. Tum quia sexto methaphisice noticia practica est respectu praxis cuius principii est in sciente et per consequens praxis et noticia sunt eiusdem formaliter. Tum quia sicut dictum est supra ex appotitu finis mouetur intellectus ad noticiam practi¬ cam et praxis directionem / et per consequens eiusdem est praxis et appetitus finis / et eorum que sunt ad finem Tum quia alias practica non haberet per se prioritatem et causalitatem respectu praxis: quia primo habet causalitatem et directionem circa praxim / qua est status voluntatis elicitus a sciente / sicut dictum est supra / et mediante illo ad actum extrinsecum imperatum / quod videtur inconueniens: quare etc.

¶ Nota hic quod omnis praxis in extrinseco supposito habet rationem imperati respectu extrinseci suppositi potius quam actus eliciti: modo sicut dictum est supra. Ratio praxis prima conuenit actui elici to: et ideo suppositum quod in seipso non habet actum elicitum: que sit praxis: nullo modo sibi conuenit aliqua praxis nec noticia eius: dato quod sit directiua alicuius operationis practica est sed speculatiua.

¶ Hoc igitur dicto / siue probabili: dico tunc quod noticia dei quecumque speculatiua est simpliciter et absolute loquendo quod probo sic. Illa noticia que nec est / nec potest esse directiua alicuius praxis intrinsece ipsi scienti: non potest esse nec est practica: hoc patet ex predictis. Sed noticia dei de quocunque obiecto talis est: quia nulla praxis intrinseca diuina est dirigibilis / nec potentia eius practica errare potest / quia tunc peccare posset tamen illa potentia sit voluntas non autem aliquando alia potentia / sicut suppono ad presens vbi autem non est error possibilis / non est ponendum aliquid directiuum quia frustra poneretur. ergo etc.

¶ Secundo probo idem quantum ad noticiam dei vt cadit super necessaria quia sicut dictum est supra. Noticia forma liter practica necessario presupponit appetitum finis et volitionem / vt noticiam vel quasi noticiam ad ipsam / licet forte alio modo aliquid presupponat: sed ipsum obiectum primum quod est essentia diuina vna tamen intellectu sufficienter in ratione motiui virtualiter et quasi virtualiter et determinate continuate continet omnem noticiam diuinam de quocunque necessario / nec expectatur ad hoc voluntas / nec aliquis actus euis sicut dictum est supra. ergo nulla noticia de quocunque necessario in deo formaliter practica..

¶ Tertio in speciali probo hoc idem. Nulla noticia est formaliter practica: quia non sequitur vel non potest sequi aliqua praxis cinca idem obiectum: que est in potestate cognoscentis In potestate dico libertatis secundum conditionem eliciendi / vel non eliciendi hoc probatum est quia respectu talis praxis necessarium est directum uum primo sed nulla praxis diuina circa quodcum: que necessarium sic est in potestate dei: quod necessario vult omne necessarium: et non potest non velle. ergo etc.

¶ Quarto probo hoc de noticia dei respectu contingentium / illa noticia non est formaliter practica que posterior est et sequitur omnem praxim in cognoscente: hoc patet ex predictis. Ets enim noticia practica formaliter non sit semper prior omni praxi: tamen aliqua semper est vel potest esse prior in ipso cognoscente. Sed noticia dei de contingentibus fiendis posterior est in deo omni praxi: si tamen sit ibi aliqua praxis ( quod non credo ) omni actu voluntatis circa contingentia: vounltas enim prius determinat de contingente vel de contingentibus quam intellectus ipsa cognoscat vt dictum est supra. ergo etc. Dico quod in deo aliquis est actus qui sequitur ipsam noticiam de contingentibus / puta actus potentie executiue¬ actus productiuus ad extra / et illa poterit dici pra xis / licet non actus voluntatis / qui est prior. Responsio. dico quod non est ibi ille tertius actus alicuius tertie potentie / sicut dictum est supra: sed ipsum producere diuinum ad extra non est nisi velle hoc esse pro tali nunc vel tempore: dato etiam quod esset illa potentia executiua tertia / adhuc non posset dici actus suus praxis. quia actus voluntatis elicitus in deo non est praxis / cui tamen primo conueniret ratio praxis: sicut dictum est supra / et per consequens nec ille elicitus posterior tertie potentie a voluntate imperatus posset dici praxis. Impossibile est enim in aliquo actu esse praxim in quo actus voluntatis elicitus non est primo praxis / sicut ostensum in precedenti questione. Similiter in illo non contingeret et rare.

¶ Uidetur ergo secundum praemissa quod theologia dei speculatiua est. Si autem dicas quod primum suppositum non est verum scilicet quod oportet praxim et noticiam practicam esse eiusdem formaliter / nec hoc est necessarium et ita scientia diuina quia potest extendi ad omnes praxes secundorum agentium / dirigendo ipsas: et etiam ex appetitu finis id est ex amore suiipsius / quae est finis omnim potest dici practica / et ita non est speculatiua / veleadem noticia simplex esset speculatiua et practica quod est inconueniens. Dico quod omnibus istis concessis quorum tamen primum est falsum / et contra primum suppositum prius probatum / adhuc stat quod noticia dei de quocumque obiecto est mere speculatiua quia et si sit directiua praxis secundorum agentium sicut mensura et regula ipsarum / et etiam ex appetitu finis scilicet suiipsius tamen appetitus iste vel amor quo formaliter deus amat et diligit seipsum / non est formaliter praxis / quia non est dirigibilis / nec in ipsa conuenit errare sic dictum est supra noticia non potest dici formaliter / et actu dici practica / quam non praecedit praxis formaliter ad quamcunque praxim possit extendi / siue intrinsecam cognoscenti / siue non / vnde et noticia vltimi finis in particulari non potest dici formaliter et actualiter practica / quia ipsum non praecedit formaliter aliqua praxis / immonec aliquis actus voluntatis nisi forte volitio finis vltimi finis in vniuersali in qua errare non contingit / ideo semper manet secundum me quod scientia dei est mere speculatiua / licet secundum alios qui ponunt quod noticia dici tur practica ex duplici respectu ad praxim / scilicet prioritatis et conformitatis: ita quod non ponunt noticiam actu practicam necessario praecedere appetitum finis / qui sit formaliter praxis: scientia dei posset dici practica si tamen hoc poneretur quod non oportet noticiam practicam esse eiusdem formaliter. Hec de theologia dei Beatorum idem dico per

¶ De theologuns omnia sicut dictum est de theologia dei scilicet quod ipsa est mere speculatiua. Cuius ratio est quia ipsa non est directiua alicuius praxis vel operationis ex appetitu aliquo finis prius: qui sit vere et formaliter praxis. Nec enim ante suam theologiam que est visio ipsa beata habent appetitum finis vel aliquam volitionem quae sit vere praxis: quia nefinis in vniuersali / nec finis in particulari / qui est deus Sed visio prima est volitio beatorum de fine / nec etiam dilectio illa sequens visionem est praxis: quia in ipsa non contingit errare: et ita non est dirigibilis impossi bile est enim quod in visione beatifica sit error vel pctantum quia substantia talis actus est quod non potest esse nisi cin ca obiectum debitum et cum circumstantiis ita quod non est vel necessario est rectus.

¶ Dices potentia est diri¬ gibilis quia potentia volitiua cuiuscumque beati absoli te errare potest / et licet non in actu beatifico dilectionis. ergo noticia beatorum saltem directiua est voluntatis et potentie ipsorum et per consequens practica. Dico quod istud non valet. Tum quia potentia non ponitur de rigibilis nisi propter actum. Impossibile est enim ipsam dirigi in se sine actu / sicut impossibile est quod erret sine omni actu / et noticia practica ponitur propter directionem actus vel potentie quantum ad actum / modo sicut dictum est in actu isto non contingit errare. igitur etc. Preterea dato quod dirigeret potentiam secundum se psa visio vel theologia beatorum adhuc tamen ex hoc non esset practica / quia non ex appetitufinis prime visioni que sit vere praxis / sicut dictum est supra. Ex eadem sequitur quod non oporteret noticiam practicam et praxim esse eiusdem / et ipsa theologia beato rum esset directiua alicuius praxis extrinsece / vel alterius a dilectione beata / quod adhuc non esset practica sicut dictum est supra de theologia dei.

¶ Sic ergo de theologia beatorum siue sit necessariorum siue contingentium si tamen habent theologiam aliquam in verbo de contingentibus. De scientiis autem aliis a theologia quas habent beati in proprio genere vel noticiis. Aliter est dicendum nec istud modo est propsequendum. Similiter et si qui theologiam ha bent non beatificam sed in proprio genere satis potest responderi per predicta.

¶ Et nota hic iuxta praedicta quod ad hoc vt noticia sit practica necessario oportet quod sit directiua vel nata dirigere operationem inqua contingit error vel positionem quantum ad talem operationem ponendam / vel sic ponendam / vel etiam non ponendam a potentia ipsa: et si quantum ad ista non possit esse error tunc dico quod noticia prima non potest esse directiua nec practica consequenter. Si dicas quod per accidens est quod noticia excludet errorem licet per se et conformiter sibi operatio recta. Et ideo sufficit quod quam tum est ex se directiua esset. Si possit esse error in actu vel in potentia ipsa. Et dato quod nec in potentia sicut in voluntate dei nec in actu sicut est de actu beati fico: non contingat error tamen noticie prine sunt practice. Dico quod non est verum: quia nec stant ista simul quod nocicia sit directiua / et operatio vel potentia non sit dirigibilis. Si enim noticia directiua per accidens excludat errorem per se tamen ponit directionem modo stantibus predictis / nec potest ponere / nec ponit directionem. et ideo dico quod talis noticia siue dei siuedeatorum est solum ostensiua obiecti / et non directiua / nec ex se nec aliquomodo / et ideo et speculatiua.

¶ Si dicas adhuc quod potentia beati potest elicere vel non elicere fruitionem quantum est ex se / et ita potesi peccare et amittere talem actum / vel etiam ipsum magis et minus intense elicere / vel in alium finem ordinare / et sic est dirigibilis. Dico quod nullo modo est in sua ptante quantum ad tria prima / quia secundum me / et sicut dicam in quarto: vel secundam causalitatem habet super talem actum beatificum similiter de actu vltimo qui si ordinaret in aliud quam in deum talem actum illa ordinatio non esset actus beatificus / nec respectu illius ponitur visio beatifica ostensiua obiecti prmofec etiam directiua nec est sermo modo de illo. Et datoquod omnia ista essent in potestate voluntatis beate / adhuc non esset visio beatifica directiua ex appetitu finis precedente ipsam visionem / que sit forma liter praxis ex quo moueatur ad talem visionem / et ideo manet semper speculatiua. Theologia viatorum abstracti¬

¶ Sed de ua eis possibili dico quod videretur esse speculatiua. Cum enim illa non sit in potestate pominis: sed adeo infunditur non videtur quod ex appotitu finis sit directiua operationis vel praxis / vel appetitus finis in homine motiuus intellectus est ad istam noticiam vt videtur si tamen diceretur quod habitoprincipio huius theologie per infusionem scilicet specie repraesentatiua diuine essentie distincte: posset ho moueri ex appetitu / et desiderio finis ad actum istius theologie habitualis generatiuum: et per consequens ad habitum directiuum alicuius praxis vel operationis circa deum puta divine dilectionis in qua adhudpotest errare cum non sit actus beatificus / posset dici psequenter quod ipsa est practica et esset / et hoc probabiliter. Sinautem sed ad actum vel habitum praedictum non est natus moueri intellectus / nisi a deo infundente speciem vel principium repraesentatiuum / et non ex appetitu finis primo qui est praxis tunc teneatur primus modus.

¶ De theologia viatorum quam habent modo doctores et theologi quam acquirunt per exercitium studii adiuti fide. An sit speculatiua vel practica vel et vtrumque conueniat est dubium. Et dico de hoc sicut ad presens mihi videtur quod ipsa secundum se totam et quamlibet sui partem / licet in se aggreget plures habitus partiales ( vt dictum est supra ) practica est. Quod probo noticia vel scientia qui ex appetitu et desiderio finis / quiquidem appetitus vere est praxis / ex natura sua directiua est alicuius praxis vel operationis / necessario est practica / sicut apparet ex dictis: sed theologia vie est huiusmodi quod patet: quia dico quod omnis addiscens et intendens theologie si conformiter agat secundum quod natura theologie exigit ex desiderio et amore finis eius qui est deus vel finis qui est dilectio dei caritatiua perfectior / mouetur ad addiscendum et studendum in theologia / et cognoscendum omnia quae tractantur in theologia / siue sit finis siue id que tractantur ad finem / siue sit necessarium et eternum / siue agibile et contingens / et breuiter quicquid considerat ex appetitufinis in particulari / qui est vera praxis / mouetur adconsiderationem / et considerat vt dirigat praxim circa finem vltimum ad hoc vt sit recta et perfecta vel circa aliquid quod est ad finem. Accedens enim ad tam si conformiter agat nature ipsius theologiePrimo vult et diligit deum desiderando ipsum. Secundario voluntas mouet ex tali volitione intellectum ad noticiam seu scientiam theologicam directionem divine dilectionis secundum circumstantias debitas / vel eorum que sunt ad finem: qui est deus seu dilectio ei conuenit ad finem sub fine. Et omnia breuiter tra ctata in theologia vt sic ad hunc finem ordinantur. ergo est simpliciter practica.

¶ Secundo sic aut est speculatiua / aut practica aut vtrumque / non potest dici specula tiua pure quia finis suus principalis non est veritas immopotius caritas vel dilectio caritatiua directa per ipsam ex desiderio finis illius qui est deus / vel ipsius dilectionis qui est finis quo. Unde non ordinat fruitio nem ad speculationem quia tunc esset peruersareo quod frufio ad nichil ordinari potest vt ad finem nisi vt ad obiectum fruitionis / vel fruitionem perfectiorem qui est deus / cuiusmodi non est visio Nec potest dici quod sit speculatiua et practica / quia scientia vna est tanta vnitate quanta geometria vel arithumetica sicut probatum est supra: ita quod non minus habet vnum finem quam illa dato quod diuersa consideret / sicut etiam ethica quae tractat non solum de bono humano agibili verumetiam de potentiis anime: quae non sunt operabiles per scientem. ergo oportet quod sit practica mere / quia non est dabile medium inter ista tria / immo nec inter duo extrema loquendo de vno habitu simpliciter indistincto.

¶ Item tertio illa scientia quae est vt boni fiamus et ex desideriis huius finis acquiritur est practica / sed ista est huiusmodi multofortius quam Ethica ergo etc. Dicunt aliqui quod cum idem sit practicum quod operatiuum / quod omnis noticia operatiua per modum exem plaris et regule praeconcepte est practica in quocumque est et sic operatiua. etc. Dicitur autem per modum exemplaris quia regule praeconcepte ad differentiam operatiui elicitione quia hoc modo omnis habitus licet operatiuus vel sui actus elicitiuus non tamen est practicus. Similiter etiam ad differentiam operatiui instrumentaliter et coeliciti ue / quia noticia principiorum speculabilium licet sit cooperatiua intellectui agentis respectu noticie conclusionum / non tamen est practica. Similiter nec aliqua scientia ministratiua propotionum alteri. ex hoc potest dici practica sed talis sic operatiua per modum forme exemplaris et regule praeconcepte ipsi operato Iste enim modus operatiui proprius est arti vel noticie practice. Alii vero comnes sunt aliis entibus natura libus. Etiam dicunt isti quod scientia dei de rebus operabilibus ab ipso practica est et similiter noticia quacunque sit operatiua in illo in quo sic est operatiua: et quod loquitur est practica: sed quia sic est operatiua sillogismi vt ars / non obstante quod in eadem potentia secun / scilicet imintellectu. Hoc enim accidit vtrum in eadem vel in diuersa quia materiale est istud / et non variati id quod est per se et multofortius theologica practica est / cum sit isto modo operatiua dilectionis dei / que est actus et finis suus principalis / et cum sit vt boni fiamus non minus quam ethica. Ista videtur intentio scientiarum doctorum. Primo apostoli ad thimotheum. Ominis scriptu ra diuinitus inspirata vtilis est. etc. Et sequitur visit homo perfectus et ad omne opus bonum instructus etc. Accepi etiam auctoritates allegatas ad istan partem in principio quaetionis. Iterum dicit August. in secundo de trinitate. Creatura et scriptura ad hoc sunt vt ipse quaeratur ipse diligatur / qui et illam circuit et istam insprauit. Et est auctoritas expressa ad propositum. quaere etc. so instabis contra praedicta quia si

¶ Sed forie sunt vera sequitur quod non amans deum / vel non intendens actu amare deum / non potest acquirere theologiam cuius oppositum apparet manifeste / quia multi acquirunt et habent qui nunquam curauerunt de deo: nec vnquam ad talem finem vel pro tali fine ad theologiam accesserunt / immo frequenter illi qui sunt magis indeuoti et qui minus curant de deo sunt illi qui sunt subtiliores et profundiores et maiores in theologia. quare etc.

¶ Item suitheologia est habitus simpliciter practicus oportet. quod perficiat intellectum practicum sicut dictum est supram: Sed hoc est impossibile: quia cum theologia sit nobilissimus habitus acquisitus: oportet quod perficiat nobiliorem intellectum / puta speculatiuum multofortius quam Methaphisica: vel sapientia naturalis vel Phisica. Quod autem intellectus speculatiuus sit simpliciter nobilior: patet per Commentatorem denultimo commento sexti Ethicorum vbi dicit / neque meliori particule anime prudentia est virtus quasi sapientia. Sed quid sapientia speculatiui habitus intellectus evictus / prudentia autem practici. quare etc. Item fides est habitus speculatiuus. ergo et theologia quae est scientia¬ dico quod nullus inten¬

¶ Ad primum ista et dens finem husscientie etiam actualiter potest acquirere habitum vehabere actum scientie huius quam voco theologiam fidelium et amentium cuius finis est amor dei. Unde in hoc bene dixerunt qui eam posuerunt amatiuam vel affectiuam sicut practicam / amoris diuini dire ctiuam sicut suo modo dicitur ars amatorum ouidii: non distinguendo a practica et speculatiua / quasi neuter: quia hoc est impossibile sed bene de eodem obiecto potest haberi vna alia in illis que non mouentur ex amore finis huius / nec acquirendo nec in vtedo quibus sufficit scire / et non curant de diligere vel modicum et nihil sapit talibus illa theologia / et ben apparet quomodo sapiunt diuina / et illa est alterius rationis a nostra / et est speculatiua / sicut theologia Aristotelis speculatiua est / quam ordinauit ad scire. Theologia autem sanctorum doctorum practica est eo modo quo dictum est supra / nec habeo pro inconuenienti quod de eodem l obiecto habeantur distincte noticie specie et genere differentes / quarum vna sit practica et alia speculatiua / quia iste non distinguntur ex obiecto sed ex fine sicut dictum est supra.

¶ Ad secundum dico quod theologia nostra perficit intel lectum practicum non autem speculatiuum. Tu dicis intellectus speculatiuus est nobilior / concedo: sed non circa quodcumque obiectum / et in quocunque actu suo: sed in supremo actu suo sibi possibili circa quodcunque obiectum. Dico quod est nobilior / et ideo habet aliquam perfectionem nobiliorem quam practicus. et dico quod illa perfectio non est theologia nostra: sed est visio beatifica: quam posui theologiam speculatiuam. Theologia autem nostra practica et perficiens intellectum practicum / est simpliciter nobi lior quacunque speculatiua possibili haberi de legecommuni quia immediatius et perfectius ordinatur ad illam sicut via directiua in ipsam non obstante quod perficiat intellectum practicum. Unde dico quod vniuersaliter et absolute falsum est quod omnis noticia speculatiua sit nobilior simpliciter quacunque practica. Contra videtur quod noticia per se diuiditur in practicam et speculatiuam / sed altera istarum differentiarum per se est nobilior non practica / sicut etiam dictum est quod est dare speculatiuam simpliciter nobiliorem omni practica / ergo speculatiua / et per consequens omnis speculatiua omni practa sicut omne animal rationa le est nobilius omni irrationali. Et forte probabiliter posset dici quod non semper altera ipsarum differentiarum per se diuidentium esse simpliciter nobiliorem alia / sed sufficit quod alterius rationis et opposita. Alioquin puto quia multe difficultates incurruntur in multis positis que non possunt sic faciliter vitari sicut per istud.

¶ Ad tertium de fide dico quod loquendo de fide infusa quantum ad habitum non videtur mihi quod possit dici habitus practicus secundu predicta quia non dependet in habente nec acquiritur nec est acquiribilis ab ipso ex appetitu finis quia nullo modo est habitus acquisitus sed infusus. Secus est autem de fide acquisita explicita eodem modo de prudentia si ponatur quam vocat theologiam nostram que sic acquiritur. Et potest acquiri vt predicitur etiam quantum ad habitum ex actibus consideratio num frequentatis. Tu dices ergo fides infusa est habitus speculatiuus et perficiens intellectum speculatiuum / concedo. Contra. Actus fidei qui est cre¬ dere est practicus: quia est vel esse potest ex imperiovoluntatis desiderantis finem in particulari elicitus. Ad directionem caritatis: quia credere non potest quis nisi volens. ergo et habitus fidei practicus est. Non enim est possibile quod habitus sit speculatiuus et actus practicus. Bene dico quod actus talis practicus et tamen habitus speculatiuus non quantum ad actum sed in seipso nec habes pro inconuenienti quod habitus qui non est acquisitus per actum nec acquiribilis secundum totum genus suum sit speculatiuus: et actus sit practicus: sed de habitu et actu acquisitiuo talis habitus vel consimilis ei in specie est impossibile. Tu dices eiusdem est perfectio actus et habitus sed fides perficit intellectum speculatiuum ergo et actus fideiergo non est practicus. Dico quod maior non est verade habitu infuso / et actu qui sibi attribuitur vniuersaliter loquendo / quia habitus talis infusus cuiusmodi est fides nihil facit ad substantiam actus / nec ad modum intrinsecum aliquem ipsius actus / nec eft ex actibus generabilis: sed solum disponit intellectum speculatiuum / cuiusmodi est perfectio vt credens firmiter adhereat in credendo: si tamen hoc faciat / quod quidem credere non est praxis quia non est alterius generis a cognitione: licet sit actus practicus ita quod disponit habentem ad certitudinem adhehesionis non ad certitudinem cognitionis / quia tunc esset in intellectu practico cum actu. Sufficit autem quod sit in eadem potentia vel in alia ad hoc vt sic difponit habentem ad firmiter adherendum ex imperiovoluntatis: et ita sufficit quod in potentia intellectus sit iste habitus non in intellectumpractico sed speculatiuo. Unde diceretur quod adhesio firma credentis est in intellectu speculatiuo / et est quedam motio passiua et determinatiua intellectus speculatiui ab ipsa. voluntate et intellectus speculatiuus iudicet et reputet verum firmiter idem quod intellectus practicus credit: sic ad istum.

¶ Si non placent predicta potest dici quod fides est habitus practicus tamen infusus nec oportet quod habitus practicus infusus sit acquiribilis ex motione voluntatis desiderantis finem / vel volentis: sed sufficit quod ad actum eius sic posset voluntas mouere / licet vtrumque de habitu acquisito: cuiusmodi est theologia nostra et fides acquisita requiratur. i principale dico quod Boe¬

¶ Ad primum tius accipit ibi theologiam pro methaphisica quam vocat Arist. etiam theologiam / nec est intentio Boetii ibi quod deus sit subiectum im mediate adequatum et primum. Sed est deo pro tanto quia deus est ens nobilissimum et perfectissimum sub subiecto / puputa sub ente et propter principalitatem eius sub subiecto Dicit Boetius quod deus est ibi subiectum.

¶ Ad secundum dico quod theologia est nobilissima scientia inter omnes alias quas habemus de lege communi / quod patet ex obiecto eius non obstante quod sit practica sicut dictum est supra nobilitatis est enim inferioris attingere superius. 7. politice. Et quia voluntas est superior potentia quam intellectus ideo nobilitatis est in ipsa attingere et ordinare per actum sue trlogie ad actum voluntatis circa nobilissimum obiactum quod est deus et multo nobilius quam in methaphi. non ordinari ad hoc. Et dico quod Aristo. supposito illo quod ipse tenuit quod methaphisica esset nobilissima inter omnes alias scientias possibiles haberi iu via a nobis debuit ponere consequenter quod esset practica et non speculatiua / sicut ponimus modo de theologia sed hoc non debemus ponere vel tenere de methaphisica / que nec est nobilissima nisi in genere scientiarum naturaliter acquiribilium: nec tractat de conditionibus finis nisi invniuersali quantum potest haberi ex naturalibus et per consequens non est directiua praxis / vel si tractat in particulari de aliquibus conditionibus arpetibilitatis finis: non tamen ex amore et desiderio tinis: quod quidem desiderium sit vere praxis: et ideo semper manet speculatiua Aristotelis. Si tamen addisceret quis de obiecto Methaphisico ad cognoscendum de deo in particulari: et ex desiderio diligendi deum in particulari amore naturali vel caritatiuo dico quod acquirit methaphisicam practicam alterius rationis et speciei a methaphisica Aristotelis et nobiliorem ipsa simpliciter. Uel dicendum est aliter ad argumentum quod loquendo in toto genere habituum vniuersaliter nobis possibilium nobilissima scientia nobis possibilis est speculatiua scilicet visio beata: quam ego posui speculatiuam vel theologia dei inter omnes scientias vniuersaliter.

¶ Nota hic / quod Aristoteles forte non posuit aliquam noticiam vel scientiam practicam respectu obiecti eterni et in se necessarii: sicut est deus sed tantum circa obiectum contingens et agibile seu operabile in se et ideo quia posuit circa obiectum necessarium aliquam speculatiuam / et illud obiectum est simpliciter nobilius omni obiecto contingente: posuit aliquam speculatiuam et methaphisicam esse nobiliorem omni practica / non sic autem oportet nos dicere sicut patet ex supradictis. Ponimus enim theologiam practicam de deo: qua non est nobiliorhac in via: nec methaphisica nec alia: licet simpliciter loquendo bene sit aliqua speculatiua simpliciter nobilior omni practica: sed illa non est methaphisica quemadmodum putauit Aristoteles. Unde nec valet argumentum suum quod facit primo me thaphisice. Scientia est gratia vsus ergo est minus nobilis gratia forme: licet in aliquibus sit ita / sicut etiam nec valet scientia est gratia sciendi. ergo nobilior licet in aliquibus sit ita. Aliqua namque practica nobilior est quam aliqua speculatiua et econuerso. Unde puto si posuisset practicam et speculatiuam de eodem obiecto sicut reputo possibile et probatum est supra / non fecisset premissam consequentiam. Unde nec nos qui distinguimus ab eo in principio habemus necessario concedere talem consequentiam.

¶ Ad tertium patuit supra de consequentia Aristotelis quomodo valet non gratia forme et vniuersaliter et hoc in precedenti questione de substantia enim sempiterna et immobili non oportet vniuersaliter quod scientia sit speculatiua.

¶ Ad quartum dico quod hec scientia non est propter necessaria extrinseca sed propter intrinseca puta propter dilectionem. dei: et compositionem morum / et ideo non est inuenta omnibus necessariis ad vitam habitis / nec acquiritur ipsis presuppositis / et stat quod sit practica multo forius quam philosophia moralis / que dato quod esset inuenta omnibus necessariis extrinsecis ad vt tam / adhuc esset practica: quia compositiua morum et finis eius est operatco boni agibilis intrinseci moralis necessarii ad vitam humanam secundum rectam rationem. Unde et ex appetitu huius finis acquiritur et habetur / et ipsa / quod considerat speculabatur non solum propter fugam ignorantievel contemplationis gratie sed vt boni fiamus si cut dicitur in secunddo Ethicorum. Ita dico in proposito de theologia quod licet presupponat ad sufficientiam vel necessitatem vite necessaria extrinseca recti et distractio circa ipsa impedit studentes inea / tamen practica est / et non speculatiua / quia est propter necessaria et intrinseca eo modo quo dictum est supra. Aristoteles autem non poterat hoc ponere de Methaphisica sua de qua non vidit quod ordinaretur ad aliqua necessaria nec intrinseca nec extrinseca disponendo. Igitur etc. Et ista de questioni bus prologalibus et introductoriis sufficiant.

¶ Reuerendi patris fratris Ioannis de Bassolis Theologie professoris ac interpretis planissimi in primam distinctionem primi libriSententiarum.