Quaestio 2

¶ Distinctionis Quinte. Questio Secunda.

SEcundo quaero utrufilius generetur de substantia pris quasi de materia.

¶ Ui detur quod non generetur de substantia patris secundum Augustinum septimo trinitatis capitulo. vndecimo et duodecimo. Tres personas ex eadem substantia non dicimus. Substantia autem vniformiter se videtur habere ad personas / nec filius est ex substantia vel de substantia patris.

¶ Secundo sic. Ista non est vera quod filius sit essentie: quia propter constructionem genitiui significatur quod essentia generat filium: et per consequens quod distinguatur ab ipsa filiset econuerso: ergo cum ista non minus importet distinctionem filius est de substantia patris: quia nisi importaret distinctionem eadem ratione dici pater de sul stantia patris: videtur quod non sit concedenda.

¶ Tertio probo quod sit non de substantia patris vt de materia / materia est ens in potentia sed filius non est in potentia essentie sicut in potentia materie: ergo etc. quod sit de substantia patris Augu¬

¶ Contra stinus decimoquinto de trinita te. c. xix. tractans illud ad colocenses primo. Transtu lit nos in regnum filii dilectionis sue: quod dictum est filii caritatis sue / nichil aliud est quam filii substantio ergo filius est de substantia patris.

¶ Secundo quod est de substantia vt de materia quia aut de aliquo vt de materia vel quasi / aut de nichilo. Non de nichilo: quia tunc esset creatura: ergo de aliquo vt de materia non nisi de substantia ergo etc. n¬

¶ In ista quaestione sic procedam.

¶ Primo ostendam illud in quo omnes conueniunt scilicet quod filius est de substantia patris.

¶ Secundo ponam opinionem que ponit quod filius est de substantia patris quasi de materia.

¶ Tertio arguam contra eam. Et soluam motiua ipsius.

¶ Quarto ostem dam quomodo debeat intelligi quod filius est de substantia patris.

¶ Et vltimo ad rationes principales.

¶ Quantum ad primum dico quod filius est de substantia patris. Quod probo primoper rationem secundo per auctoritatem. Primo sic: pro ducit ipsum de sua substantia. Hoc em ad rationem generationis requiritur sicut patet. Unde generans non de substantia vel parte substantie non potest dici pater: sed deus sic generat filium quod vere dicitur pater vt patet ergo etc. Item filius aut est de nichilo: aut de substantia aliena: aut de substantia patris. Non primo modo: nec secundo ergo de substantia patris.

¶ Hoc patet per Augustinum contra maximum in libro tertio capitulo nono: vere dei filium cogitatis sed hunc de substantia patris negatis: ergo oportet concedere quod filius est de substantia patris. Hec de primo.

¶ Quantum ad secundum est vna opinio que ponit pro conclusione quod filius est de substantia patris quasi de materia. Modus ponenli eorum est talis. Nam sicut in generatione creature est aliquod potentiale quod presupponitur generationi quod subest vtrique termino: et aliquid quod est terminus formalis vel forma: et aliquid quod est conceptum ex ambobus: et constitutum primum est materia: secundum est forma. Tertium vero conceptum sic suo modo ingeneratione filii in diuinis aliquid est quod quasi recipit tantum formaliter generationes et presupponit sibi et illud est essentia: et aliquid quod est quasi terminus formalis sicut est relatio constitutiua et distinctum ua filii / qua filius est filius: et tertium vel quasi tertium est filius vel persona producta ex essentia et illasunt constituta. Dicit ergo in generatione naturaligenitum potest esse et produci in materia sic in generatione diuina suo modo potest dici filius esse de substantia patris quasi de materia. Si autem arguatur contra eos quod in eo quod est purus actus non est materia vel potentia: nec quasi potentia. Respondent quod in puro actu non est potentia ad aliud differens re sicut materia realiter est in potentia ad formam / nec intentione sicut genus ad differentiam. Tunc enim oportet ibi dare mutationem realem et operationem intellectus per quam essentia reduceretur ad actum relationis sicut genus ad actum differentie: sed bene est ibi potentia ad aliquid differens solum ratione. Et talis personasemper est in actu nec vadit ad actum per mutationem vt dicunt: et isto modo substantia diuina dicitur esse in potentia ad filium vel ad relationem. vhanc positionem Alii vero tenentes declarant eam quam tum ad modum ponendi / et dicunt quod in materia aliqua sunt perfectionis / et aliqua imperfectionis. In istis enim generationibus et corruptionibus imperfectionis est quod materia de qua generans generat aliquid sit alia in esse numerali a materia generantis. Secunlo imperfectionis est quod materia de se est in potentia ante actum ad formam essentialiter distinctam ab ipsa: et ad absolutam facientem compositionem cum ipsa. Tertium est imperfectionis quod ipsa cum sit subpriuatione forme inducende vadit ad actum illius forme per veram transsmutationem realem et determinatur ad actum / et ad esse per ipsam et est in vnico supposito. Sed aliqua sunt perfectionis in materia primum quia materia communis est et eiusdem rationis generanti et genito quanuis sit imperfectionis quid uumeretur in eis. Secundum est quod cum termino formali generationis constituit suppositum per se vnum licet sit imperfectionis quod per compositionem. Teltium quod materia est id de quo generatur illud quod per se generatur ne sit de nichilo / licet sit imperfectionis quod materia presupponatur termino vt ens in potentia ante actum / et quod per transmutationem vadat ad actum.

¶ Aufferendo igitur ea quae sunt imperfectionis et accipiendo ea quae sunt perfectionis potest materia vel quasi materia transferri ad diuinam substantiam respectu filii: dum tamen accipiantur que perfectionis sunt. Primo quia communis et eiusdem rationis generanti et genitolicet non numeretur in ipsis. Secundo quod ipsa cum termino formali divine generationis facit vnum per se suppositum vel constituit cum relatione ipsa / licet non per compositionem sed per identitaten et non est artata ad vnum suppositum tantum. Tettio quia est de qua generatur filius ne sit de nichilo sicut creatura est de nichilo: licet non vadat ad actum per transmutationem / et ita dicunt quod filius est de substantia patris quasi de materia quantum ad ea que sunt perfectionis amota omni imperfectio. ne. Et hec fuit intentio illius doctoris vt dicunt qui semper curauit amouere a deo et negare omnem imperfectionem / et attribuere sibi omnem perfectionem adducuntur ratio

¶ Ppro ista positione nos.

¶ Prima est doctoris ponentis filium nullo modo posse dici esse de nichilo: quia non eo modo quo aliquid positiuum non est factum vel productum sicut dici mus quod tacens loquitur de nichilo: quia productus est: nec eo modo quo creatura dicitur de nichilo: qui illud quod factum est non presupponit aliquid de quo fiat: quia tunc esset creatura: nec eo modo quo imaginatur aliquid fieri de nihilo sicut ex materia li principio sicut dicimus quod domus est de ligno: quia non est in intelligibile: ergo oportet necessario quod sit de aliquo tanquam de materia vel quasi materia.

¶ Secundo arguitur sic ab aliis. Illud quod subest vtrique extremo generationis puta generanti et genito est materia vel quasi materia / essentia diuina est huiusmodi vt patet.

¶ Tertio sic. Illud quod quasi recipit terminum formalem generationis est quasi materia quia est quasi subiectum generationis: sed essentia quasi recipit terminum formalem generationis puta relationem qui est terminus formalis: quia per ipsam constituitur et distinguitugenitum / non autem per essentiam. Quod autem relatio sit in essentia et presupponat ipsam patet sicut relatio fundatur / licet non inhereat sibi: ergo et cetera.

¶ Quarto sic. Omni potentie actiue correspondet aliqua potentia passiua Sed potentia generam di in deo est potentia actiua vel quasi / ergo sibi ad intra correspondet in deo potentia quasi passiua hec non est nisi essentia / ergo ipsa est quasi materia.

¶ Quinto sic. Si ignis generaret ignem de sua substantia ita generaret ipsum sicut in substattia vel de materia aliena: sed generando ipsum de substantia aliena generat sicut de materia: ergo similiter de sua: ergo et pater dato quod generet filium suum de substantia sua / generat tamen quasi de ma¬ teria.

¶ Sexto sic. Sicut generare est prius origine filio in diuinis / ita et generari et filiatio: quia generare et generari simul sunt / et constitutiuum prius est constituto. Tunc igitur in illo priori que ro quomodo generari est in essentia / non potest dici quod sicut in formali consubstantiali patri et filioquia filius nondum est ergo sicut in materiali vel quasi: quia etiam prior est ipso constituto per eam.

¶ Septimo sic. Contra dictum aliorum dicentium quod filius est de substantia patris sicut de causa sulstantiali siue formali: quia secundum Ambrosium de spiritu sancto libro tertio capitulo quinto / de alquo esse est tantum duobus modis scilicet materia liter et potestatiue / et productiue seu effectiue / ergo cum filius sit de substantia patris est de ipsa materialiter / et sic habeo propositum / vel tantum pro ductiue et tunc substantia generat / nec etiam euita tur creatio / quia isto modo creatura est de substantia patris productiue: igitur et cetera.

¶ Octauosic. Quia dictum contrarium supra facit Augustum num insufficientem / quia Augustinus disputans contra hereticos libro secundo contra maximianum capitulo decimo. Respondet quod filius est de substantia patris ne sit de nichilo. Querebant enim heretici de quo filius generatur vel pater generat filium ne sit de nichilo. Sed si Augustinus respondet quod de sua substantia tanquam de consubstantiali formalitunc nichil respondet ad questionem eorum: quia quodlibet formale ex parte patris se tenet ex parte principii productiui et ita nichil respondet: ergo quando dicit de substantia denotat circunstantiam cause materialis vel quasi materie.

¶ Nono sic. Quando dicunt alii quod de substantia sicut de consubstantiali formali. Quero vtrum substantia vt sic accepta sit tantum in patre vel tantum in filio vel in tribus. Si in patre tantum tunc non potest dici formale filii quia etiam tunc non est dicere aliud nisi quod est de substantia patris sicut de principio productiuo quo et ita non vitatur creatio: quia formale patris vt patris non est nisi principium productiuum filii: si est in patre et in filio tunc filius ita est de substantia sua sicut de substantia patris. Similiter etiam si vt est tantum in patre tuc patri acquiritur per generationem relatio filiationis et tunc pater est filius.

¶ Decimo sic. Si substantia est formale in generante et genito sicut dicunt sequitur quod substantia magis dicitur generari vel acquiri quam relatio. Uidemus enim semper in generatione quod semper magis formale dicitur generari vel acquiri: hoc est falsum quia illud quod presupponitur minus dicitur acquiri et generari sicut materia in natura. Cum igitur essentia presupponatur: oportet quod se habeat quasi materia et relatio quasi forma. hec est opinio.

¶ Ad istam questionem aliorum adducuntur alie rationes. Primo quia essentia in generatione filii non est sicut formalis term nus ergo se habet sicut materia vel quasi. Consequetia patet: quia non potest se habere nec sicut proprie: tas attributalis que est perfectio in esse secundo nec sicut proprietas ypostatica. Antecedens probatur. Tum quia termino formali / et ratione ipsius termino totali conuenit accipere esse per productionem / essentia autem non sic accipit esse Tum quia cum essentia in ratione termini formalis sit communicata et prior filio / et non nisi per productionem sequitur quod sit dare productionem passiuam priorem filiatione / et quod prius referatur essentia vel filius secundum essentiam ad patrem quam secundum filiationem. Tum quia per se formalis et totalis terminus generationis est genitum esse / sed planum est quod essentia formaliter non habet filium genitum esse sed deum esse filiatione: aut habet genitum esse generatione passiua que est eadem igitur et cetera. Et omnia argumenta pro illa alia quae stione possunt adduci.

¶ Secundo quia dicere vel generare in pa tre est actio vel quasi actio de genere actionis / non autem de genere relationis vel quasi. Et secundum Scotum contra Henricum vbi probat quod dicere non est intelligere: quia dicere habet terminum productum: non autem intelligere / et ita potest argui de relatione que non habet terminum productum sed actio vel quasi actio de genere actionis prius nec cessario presupponit subiectum: quia est habitudo ad subiectum vel quasi / non autem ad productum. Per hoc enim vno modo distinguitur a relatione de genere relationis vel quasi que est ad productum igitur etc. Hec de secundo.

¶ Quantum ad tertium arguo contra predictam opinionem. Et primo contra vnum fundamentum suum probando quod essentia vel aliquid essentiale est formalis terminus generationis / non autem relatio ipsa sicut supra. Secundo arguam contra conclusionem.

¶ Primo sic. Entitas simplex perfectissima non potest haberi per productionem nisi ipsa sit terminus formalis productionis. Sed essentia diuina habetur a filio perproductionem secundum illud Ioannis quarto Pater quod dedit michi maius est omnibus. Hoc autem intelligit de essentia quam accipit per generationem. ergo ipsa est terminus formalis diuine generationis et habeo propositum / quare et ceteraIste rationes pro termino formali generationis diuine quantum ad aliquas satis faciliter possunt sol ui / tamen valeant quantum possunt valere.

¶ Secundo sic. Generatio vel natiuitas est via in naturam sicut in terminum / vt patet secundo phisicorum: sed relatio non dicitur natura diuina: sed magis essentia ipsa vt patet: quia tria supposita sunt eiusdem nature / non autem relationis eiusdem ergo et cetera.

¶ Tertio sic. Si formalis terminus generationis esset relatio / tunc generatio esset ad aliqua tio et non generatio / quia terminus eius esset ad alquid et non substantia: hoc est falsum.

¶ Quarto sic Si formalis terminus relationis esset relatio / generatio diuina non esset vniuoca / quia relatio non est eiusdem generis in generante et genito: sed hoc est falsum sicut dictum est supra: ergo et cetera.

¶ Quinto sic. Illud est formalis terminus generationis quod communicatur filio a patre: sed essen tia communicatur a patre non autem relatio putafiliatio: quia filiationem non habet: ergo et cetera. Minor patet per illud capitulum extra de summatrinitate et fide catholica. Dampnamus. vbi dicitur quod sine vlla diminutione filius nascendo patris substantiam accipit. Et Augustinus decimoquinto de trinitate capitulo vigesimosexto dicit sicut naturam inquit prestat filio siue initio generatio / sic spiritui sancto prestat essentiam siue initio proces¬ sio / igitur etc.

¶ Sexto sic. Nunquam in creaturis pro prietas indiuidualis vel personalis est terminus formalis generationis: quia tunc nulla productio talis esset vniuoca: sed magis ipsa est terminus forma lis. Sed relatio in diuinis est proprietas personalis saltem filiatio ipsa que spectat ad propositum: ergo et cetera. Unde falsum est quod ipsi dicunt relationem esse terminum formalem generationis in diuinis / sed magis natura ipsa vel essentia diuina est forma lis terminus / non distinguendo inter essentiam et per fectionem attributalem: quia non puto quod essentia secundum rationem essentie sit terminus formalis: sed potius intellectio ipsa / et ex hoc forte posset assumi agumentum quod essentia secundum rationem essentie non sit terminus formalis sed quod sit quasi materia. Nota enim quod iste rationes pro conclusione principali faciliter quantum ad aliquas possunt solui et contra facientes retorqueri sed valeant quantum possunt. arguo tunc contra

¶ Ex isto probato conclusionem principalem. Primo sic. Impossibile est quod idem suppositum habeat idem simplex sicut terminum formalem sue productionis et quasi materiam vel subiectum: quia tunc idem simplex respectu eiusdem productionis presupponeretur et non presupponeretur: et duobus modis idem haberet illud simplex / quorum altero circumscripto nichil minus haberet ipsum Sed suppositum diuinum genitum habet diuinam essentiam / sicut formalem terminum generationis vt probatum est: ergo et cetera. Impossibile est enim quod idem secundum eandem simplicem rationem duobus modis habeatur ab eodem quia tunc illud bis esset tale secundum illud / et ita filius bis esset deus.

¶ Secundo sic. Cuiuscunque suppositi est essentia diuina vt presupponitur generationi alicuius suppositi: est essentia diuina quasi materia eiusdem vt imprinitur sibi proprietas relatiua tanquam terminus formalis qui per generationem acquiritur quod patet de se: quia materie vel quasi materie cuiuscunque sit semper acquiritur et quasi imprimitur terminus formalis: sed essentia presupponitur generationi filii quasi materia secundum eos vt est persone patris: quia pro illo tunc aliquem modum subsistendi habet / et non nisi in patre / nondum autem in filio / quia nondum habetur filius per generationem. Preterea etiam si in filio tunc etiam filius presupponeretur generationi sue / quod est falsum / ergo essentie vt in patre imprimitur relatio vt terminus formalis generationis: et ita pater et filius sunt eadem ratione persona.

¶ Tertio sic. Quandocunque ad generationem concurrit actiuum et passiuum / prior est habitudo actiui ad passiuum / quam ad terminum productum: vel saltem simul / vt patet in omnibus. Si ergo ad generationem filii concurrit essentia vt passiuum et quasi materia / sequitur quod pater refertur prius ad essentiam quam ad filium / vel saltem simul. Tunc que ro de illo respectu ad essentiam quam preexigit / vel quod exigit generatio filii: aut est realis. et tunc pater refertur ad essentiam realiter. et per consequens distinguitur ab ea realiter: aut rationis / et hoc est falsum: quia nullus respectus realis cuiusmodi est generatio filii ) preexigit vel coexigit necessario respectum rationis.

¶ Quarto sic. quod est in materia vel quasi materia est in potentia et via ad terminum formalem sed essentia secundum quod huiusmodi / non potest esse in potentia ad terminum formalem generationis: quia tunc esset in potentia ad seipsam quia ipsa est terminus forma lis vt probatum est supra: ergo et cetera.

¶ Quinto sic. Illud quod est genitum de aliquo qua si de materia / necessario accipit esse quasi per mutationem / sicut quod generatur ex materia prima ad cipit esse per veram mutationem. sed filius non ad cipit esse quasi per mutationem. Generatio enim nec est mutatio nec commutatio: quia mutatio de sua ratio ne intrinseca aliquid imperfectum dicit / et similiter quasi mutatio quasi imperfectionem dicit etc. Nota hic quod generatio ex habitudine ad subiectum vel quasi subiectum: habet quod sit mutatio vel quasimutatio: licet non totaliter et complete: sed cum hoc concernit terminum priuatiuum / et quantum ad hoc non concludit nec valet ratio ista.

¶ Secundo sic. Pater multo perfectius habet rationem agentis vel pro ducentis in generatione verbi quam in productione creature: sed ratione sue perfectionis in agendo pater in producendo creaturam nichil supponit vt materia vel quasi materia / ergo similiter nec multofortius in generatione verbi: nec sequitur ex hoc verbum esse de nichilo sicut dicetur infra. Item Augustinus contra maximum libro tertio capitulo decimoquinto. Spiritus sanctus non est de aliqua materia nec de nichilo. Et sic relatio spiritus sancti est in diuinitate sicut relatio filii: sed secundum eos essentia in productione spiritus sancti non se habet vt materia: quia producitur per executionem et ex sufflatione non autem per impressionem. ergo similiter nec in generatione filii essentia est in materia: dato quod filius non sit de nichilo. Uidetur ergo quod essen tia in generatione filii non est quasi materia. ti pro precedenti opinione

¶ Ad primumi dico quod filius non est de nichilo: et tamen non est de aliquo quasi de materia sed est de substantia sicut de consubstantiali forma li sicut dicetur infra. Unde dico quod est fallacia consequentis arguendo sic non est de aliquo sicut de materia vel quasi / ergo de nichilo.

¶ Ad secundum dico quod essentia non presupponitur termino generationis producto sicut materia vel quasi: sed sicut formale quo tam generans quam genitum habet esse diuinum consubstantiale. Non enim essentia diuina subest terminis quorum alterum sit forma et alterum negatio forme / sicut materia in creaturis: quia generatio diuina terminuma quo negatiuum non habet: sed solum terminum ad quem positiuum: vnde per ipsam nichil abiicitur nec positiuum nec negatiuum hoc est enim imperfectionis in generatione. Et ideo dico quod essentia rationem materie non habet sed magis rationem forme consubstantialis generanti et genito.

¶ Ad tertium dicendum quod relatio non est formalis terminus generationis diuine sed magis essentia ipsa sicut superius est probatum. Si dicas quod persona genita non est filius sed deus et formalis et actualis est in ipso esse deum.

¶ Ad quartum dico quod potentia generandi in deo non est proprie potentia acti ua sed abstrahit a potentia actiua / et est potentia pro ductiua cui correspondet aliquod producibile vt terminus / sibi autem nichil correspondet pro subiecto vel passiuo. Preterea etiam de potetia actu ua primi agentis non est verum quod sibi correspondeat potentia passiua vt patet in actu creandi qui nullum passiuum presupponit sed solum aliquid creabile: vt terminus. Et si hoc non est verum de potentia actiua dei secundum productionem ad extra multominus ecundum productionem ad intra.

¶ Ad quintum dico quod ac cipit falsum. Si enim ignis comunicaret naturam suam ad intra generando ignem de sua substantia non generaret vt de materia nec quasi de materia: sed sicut de formali consubstantiali generanti cum genito¬

¶ Ad sextum dico quod forte diceret aliquis quod generari non est prius origine filio: sed est ipsa relatio formalis constitutiua filii. Tu dicis generare et generari sunt simul natura verum est sed non simul origi ne. Et licet ideo generare sit prius origine filio non tamen oportet quod generari. Dicis quod immo: quia constitutiuum prius est constituto: dico quod non oportet hoc nisi vbi constitutum est aliquid preter constituteiua vel constituenda: sicut in naturalibus compositum perse vnum dicit aliquid preter constituentia et praeter partes. Persona autem filii nichil dicit praeter essentiam et relationem: et ideo ista vt constitutiua non possunt esse priora filio sicut nec seipsis: et ita nichil valet argumentum. Uel aliter diceretur quod generari est prius origine filio. Et cum queris cui inest generari in illo priori: potest dici quod essentie vt fundamento. Tu dicis / non potest hoc dici quia essentia in illo priori non est formale consubstantiali filio et patri / quia filius non dum est. Similiter arguam contra te si ponas quod inessentia quasi in materia filii quia filius nondum est et ita idem est contra te. Dico quod in essentia sicut in formali consubstantiali constituente filium cum ipso generari vel filiatione. Tu dicis filius nondum est. Dico quod non est verum: quia esse prius origine aliquo siue vt constitutiuum siue vt productiuum non est prius esse et posterius non esse: sed est vnum esse productiuum et aliud productum: vnum etiam similiter potest esse constitutiuum et aliud constitutum.

¶ Septimo dico quod esse de aliquo secundum communiorem vsum loquendi dicitur duobus modis illis: quia modus iste consubstantialitatis formalis et totalis inter distincta suppositaliter non inuenitur in creaturis: sed solum in deo / tamen aliquo modo inueni tur ibidem sicut etiam dicetur infra saltem consubstantialitas partialis.

¶ Ad octauum dico quod hoc non facit Augustinum insufficientem quia quod est de formali consubstantiali alicuius non est de nichilo. Tu dicis quod est formale patris habet rationem principii producti tantum respectu filii: dico quod falsum est: sed cum hoc potest habere rationem termini conmunicati filio per productionem: et ita euitatur quod est vterque consubstantiale et creatio filiii sufficienter euitatur et quod non est de nichilo: per commutationem huius formalis consubstantialis vterque.

¶ Ad nonum idem argumentum fit contra eos de essentia quasi materia. Quero a te an solum sit materia vt in patre: et sic essentia non est materiale filii vel oportet quod pater sit filius: etiam non vitatur creatio si vt in ambobus tunc sequitur illa que arguunt contra eos. Dico ergo quod essentia vt formale consubstantiale patri et filio non solum est in patre sed etiam in filio: quia non oportet dicere quod precedat filium sicut si esset materia vel quasi materia. Tu dicis tunc filius diceretur de substantia sua. Dico quod non / quia originatur a seipso sed a patre. Deus autem dicit in proposito non solum consubstantialitatem sed etiam originem: igitur etc.

¶ Ad vltimum dico quod essentia nec relatio in diuinis debent concedigenerari precipue essentia sicut dictum est supra. Tu dicis in creaturis magis dicitur generari terminus formalis quam materia saltem per accidens. Dico quod verum est quia in creaturis terminus formalis accipit nouum esse singulare non sic autem essentia diuina sed esse conica tum terminum / et ideo dico quod minus multiplicando debet concedi generari quam relatiuo quia accipit esse et non. communicatur ita quod nullum argumentum potest verti ad propositum.

¶ Nota hic breuiter quod in hoc stat pondus belli scilicet quod iste conditiones materie secundum quas ponentur transferri a diuina sicut communes forme et alique conueniunt forme que non conueniunt materie / et illud quod attribuitur deo secundum rationem nobiliorem sibi de bet attribui magis igitur dicendum est tales conditiones conuenire diuine essentie secundum rationem forme quam materie: vt posset declarari per singulas conditiones duscurrendo / sicut enim materia est indistincta plurium partium ad generatarum in augmento sicut materia supponitur ita et forma. Patet in homine aucto sicut materia est aliquid quod sufficit ad mutationem quando presupponitur et est intrinseca productio / ita et formamon minus est aliud: similiter sicut materia et forma est fundamentum / ita forma est fundamentum forme vel respectus / similiter in proposito diuina essentia per se et indistincta communis et pluribus personis non sicut pars: sed sicut quidditas ipsarum. Hoc autem materie non conuenit quare etc

¶ Quantum ad quartum dico quod filius licet non sit de substantia patris quasi de materia est tamen proprieseius substantia et de nichilo. Dito enim quod est de substantia patris sicut de formali consubstantiali per istum modum quod diceretur quod angelus vnus siue produceretur ab alio in indentitate materie esset de formali consubstantiali posito quod natura angeli sit forma simplex non habens materiam sicut ponunt aliqui et probabiliter / sicut etiam secundum vnum doctorem angelus dicitur esse de natura intellectuali. Unde sic est imaginandum recte de essentia diuina respectu suppositorum diuinorum quod ipsa est forma eorum dans eis esse diuinum formaliter: sicut si anima primo informaret cor et postea generaretur alia pars eandem partem informaret et si tertia generaretur eandem partem informaret eadem existens et tanquam vere. forma quantumcumque preexistens partibus generantis: sic essentia diuina primo dat esse persone patris secundarie persone producte per modum nature scilicet filio tertio vero ipsi spiritui sancto: nec oportet ex hoc quod habeat rationem materie dato quod ab vna persona praesupponatur in alia: quod patet: quia quod est congruum materie et forme: immo potius proprium forme et creaturis non debet attribui deo per modum materie: quia semper per modum nobiliorem debent sibi omnia attribui sed quod eadem forma sit communis pluribus videmus in creaturis: sicut eadem anima carnis generanti et genite: non autem eadem materia potest esse simul subdiuersis formis disparatis non ordinatis: ergo ex hoc quod essentia diuina simul eadem est in generante et genito non debet ex hoc dici quod sit materia: sed potius forma quasi etc. Et hoc videtur rationale. Causa enim materialis cum sit imperfecta secundum totum genus suum non reducitur ad aliud simpliciter perfectum in genere suo et ideo in simpliciter perfectio non est possibi¬ le dare materiam vel quasi materiam sed tantum pro ducens nullo modo exigens materiam nec aliquid quasi materiam / ita quod essentia diuina nullo modo est materia vel quasi materia.

¶ Quod autem dicunt alii quod materia habet aliquid perfectionis et quantum ad hoc transfertur ad diuina Non autem quamtum ad illa que sunt imperfectionis. Ita posset dici quod asinus et equus habent aliquid perfectionis et possunt transferri ad deum / ita quod in deo erit aliquid quasi asinus quod nihil est. Et ideo dico quod immateria secundum quod materia nichil est perfectionis quin concernat necessario imperfectionem. et ideo non potest transferri sine imperfectione: nec per consequens simpliciter loquendo non potest transferri sicut nec asinus vel quasi asinus igitur et cetera.

¶ Dico igitur quod filius est de substantia patris non tanquam de materia vel quasi sicut dicunt auctoritates Augustini et Hylarii qui dicunt hoc expresse quod filius non est de materia: nec tamen est de nichilo Sed quando dicitur de substantia patris ibi notantur duo scilicet consubstantialitas patris et filii qui est in natura formali vtriusque et hoc notatur in prepositione de sicut quando dicitur iste anulus est de auro notatur consubstantialitas anuli et auri. Secundo notatur origo filii a patre per geni tiuum patris.

¶ Ex quo patet quod non potest dici pater de substantia filii sicut econuerso dicitur filius de substantia patris. Ex quo patet vlterius quod dicendo filium esse de substantia patris vnum includitur et aliud excluditur. Excluditur enim filium esse de nichilo / agere enim aliquid de nichilo dicit nichil illius preexistere. Cum igitur hic preexistat substantia patris de qua gignitur filius /. Patet quod non de nichilo. Si enim ignis generaret aliquid de sua forma non generaret ipsum de nichilo plusquam si de sua materia. Aliud quod includitur est quod filius generatur sicut viuens de viuente quia imnatura et de natura viuente. Hoc enim requiritur necessario ad rationem filii / et non solum hoc: sed quod producatur per modum nature: et etiam quod de tota substantia sicut in diuinis / vel de parte substantie sicut in creaturis et quod sint eiusdem nature sicut in diuinis: vel specie sicut in creaturis. Unde dico quod filius in creaturis non producitur in creaturis de substantia patris vel parte substantie patris: sicut de materia. Si enim non est materia fetus intrans substantiam fetus secundum quod decisum est a patre / vt patet: et multominus dico quod essentia diuina est quasi materia respectu filii. Dico igiturad questionem quod filius non generatur de substantia patris quasi de materia sed sicut dictum est supra.

¶ Ad primum principale quod probat filium non esse de substantia patris. Dico quod pro tanto dicit Augustinus tres personas ex ea dem essentia. Non dicimus quod exemplum notat originem et non tres sunt originate. Tamen dico quod persone producte dicuntur et sunt ex substantia vel de substantia generantis.

¶ Ad secundum dico quod ista non est vera quod filius sit filius essentie patris / quando relatiuum construitur cum genitiuo ( si sit relatiuum originis cuiusmodi est pater vel filius ) denotatur quod illud sit generatum ab eo vel generans ipsum: sicut sortes et filius platonis et plato est filius sortis: substantia autem diuina vel essentia non generat filium sicut dictum est supra. Ista ergo non est vera quod verbum sit filius essentie quia notat distinctio. nem non qualemcunque vel quamcunque sed generantis a genito substantie vel nature a filio: ista autem filius est de sub stantia patris notat distinctionem a filio non incasuali huius prepositionis de / sed in genitiuo sibaddito et determinante ipsum casuale: vnde non notat dist inctionem in substantia sed in patre quando pater additur sibi: licet si non adderetur notaret distinctio nem in essentia supple propter quod etiam negat Au gustinus istam quod persone sunt ex essentia vel substanti a / licet concedat istam quod filius est de substantia patris. Nam per hoc quod est de substantia notatur consubstantialitas. Per hoc quod dicitur patris notatur origo / et per consequens distinctio. Ad alia omnia apparet per predicta.