Quaestio 2

¶ Sequitur questio secunda. Ecundo quero / utrum risolus deus possit aliquid creare.

Uidetur quod deus non possit aliquid creare: quia quod repugnat apparentibus est falsum. Sed deum posse creare repugnat apparentibus: quia apparentibus repugnat de nihilo aliquid fieri. Nam secundum apparentiam de aliquo tantum fit aliquid. ergo etc.

¶ Secundo sic. Illud non potest deus quod implicat contradictionem. Sed creare implicat contradictionem. igitur etc. pro batio minoris. Creare est de nichilo aliquid facere. Aut ergo de nihilo sicut de subiecto Aut de nihilo sicut de termino. Sed vtrumque implicat contra dictionem quia in nihilo non est aliqua potentia nec subiectiua nec obiectiua Similiter etiam quod nihil fiat aliquid contradictio est. sicut quod nichil sit aliquid: ergo etc.

¶ Tertio videtur quod non solus deus possit creare sed quod creare potest conuenire creature.

¶ Primo arguitur. Ad omnem effectum finitum videtur posse sufficere virtus finita / vel saltem potest concurrere ad aliquem talem effectum. Sed omne creatum est finitum et nulla est virtus finita nisi creature. igitur ad creandum aliquid potest concurrere virtus creature.

¶ Secundo sic / plus potest agens secundum in virtute principalis agentis quam in virtute propria. sicut patet quod serra potest facere lectum in virtute principalis agentis licet non in virtute propria. Sed creatura in virtute propria potest producere formam de subiecto vel materiam. igitur in virtute dei saltem potest producere aliquid non de subo vel manquod deus potuit creare. Genesis primo. Contra In principio creauit deus celum et terram. Secundo / quod solus deus et non creatura. Dicit enim Damascenus libro. 2. ca. 3. de angelis. de quibus magis videretur quod qui dicunt angelos crelatores sunt omnes patris sui dyaboli qui est mendax et pater mendacii. ergo etc.

¶ In ista questione sic procedam. Primo ostendam quid vocatur creatio vel creare. Secundo inquiram / vtrum deus possit creare. Tertio vtrum potentia creandi / vel creare potest conicari creature. vltimo ad rationes.

¶ Quantum ad primum articulum dicitur quod creatio est productio alicuius de nihilo et creare est producere aliquid de nihilo. Esse autem vel fieri aliquid de nihilo / potest intelligi tripliciter.

¶ Primo modo quia non de aliquo manliter nec subiective / nec conuersiue eomodno quo dicimus aliquem contristari de nihilo quando non habet materiam tristicie vel tristandiSic quod negetur omnis entitas prior de qua fiat quoquo modo.

¶ Alio modo intelligitur de nihilo fieri quod omino non fit sicut dicimus quod tacens de nihilo loquitur

¶ Tertio modo intelligitur de nihilo sicut de materia vel subiecto. Et isti tres modi ponuntur ab Anselmo monologio. 8. ca. Ubi dicit quod primus mondus habet locum in creatione secundus modus non habet locum in creatione vel in factione sed in cessando ab actione vel creatione. Tertius modus dici potest sed verificari non praet. vnde secundu illum 3m modum de nihilo nihil fit sicut vox omnis est Primus autem modus dupliciter praet intelligi. Unoo quod aliquid fiat de nichilo sic quod saltem prius natura sit non ens quam ens: quia quantum est ex se et sibi derelictum esset non ens / nisi preueniretur a causa dante sibi esse Alio modo quod non solum natura / sed etiam duratione prius sit non ens quam ens. primo modo secundum aliquos concesserunt phostoli creationem. sed secundo modo negauerunt Posuerunt ti Aristoteles et Auicenna. sicut dicebatur supra. En tia incorruptibilia esse a deo effectiue non de aliquo et hoc non est aliud secundum istos nisi creatio vel productioalicuius de nihilo primo modo. sed secundo modo negauerunt creationem ( vt dicunt ) quia nihil posuerunt fieri de nouo vel produci nisi cum mutatione et per transmutationem de materia vel subiecto. Sed videtur mihi ( sicut dicam in quantione de eternitate mundi ) quod creatum non de necessitate habet prius non esse quam esse siue secundum naturam siue secundum durationem sed indifferenter se habet quidditas creature ad ambo ista. Et vtrumque potest sibi conuenire prius vel posterius ab agente dante sibi esse ab eterno et non dante. Et ideo dico quod creatio potest dupliciter accipi. Uno modo secundum rationem communem. Alio modo secundum rationem specialem. Secundum rationem communem dico quod est productio alicuius non de aliquo et non est plus de ratione sua. et sic puto quod eam concesserunt omnes phlhsophliquia sicut dictum est supra. Tam plato quam Aristoteles / quam Auicenna posuerunt entia simplicia et incorruptibilia esse a deo effectiue non de aliquo sicut de materia vel subiecto / vel aliqua natura preiacente: quia non posuerunt aliquid extra deum quod non esset effectiuecausatum ab ipso. Alio modo accipitur creatio secundum rationem specialem sicut est credita per fidem / et traditaa theologis per scripturam: et sic dico quod est productioalicuius de nichilo sic quod creatum prius fuit non ens secundum durationem: et ita creatio est de nichilo I postquam creatumfuerit nihil / et habuit non esse actu et de non aliquo / vel non de aliquo productum est. Unde patet quod plus dicit creatio accepta secundo modo quam primo modo: quia cum hoc quod dicit productionem non de aliquo dicit nouitatem producti et ipsum esse post non esse. etiam secundum durationem: et isto mo negauisset Aristoteles / et commentator / et Auicenna creationem: quia sicut patet ex intentione ipsorum vbicumque nihil producitur de nouo nisi per mutationem et de materia vel subiecto / quod autem sic producitur planum est quod non creatur. cetiam quantum ad articuotandum eulum istum quod creare diuersimode accipitur a sanctis. Accipitur enim vno modo improprie pro recreare ab Augustino in libro contra aduet sarium legis et prophetarum. vbi dicit quod facere est aliquid producere quod omnino nonerat. Creare vero est aliquid facere ex eo quod erat / vel ex eo quod iam erat aliquid constituere. Planum est autem quod secundum vsum communem et seceud quod dicit Mgitur in principio huius. 2. Opposito modo accipiuntur facere et creare. Quod creare accipitur idem quod producere aliquid de nihilo vel eo quod non erat. Sed face re dicitur producere aliquid de aliquo quod erat. Damascenus vero in logica sua. 39. ca. distinguit inter agere et facere et creare. Nam facere est cum illud quod factum est / postquam manet et quieuit agens vt edificare Et huic videtur concordare August. 8. super Genesim quod aer non est factus lucidus: quia non manet lucidus absente illuminante.

¶ Agere vero dicitur cum illud quod agitur et postquam agens quieuerit non manet sicut fistulare vel illuminare.

¶ Creare autem proprie acceptum est aliquid de nichilo producere eo modo quo dictum est supra. Et creatio est productio alicuius de nichilo vel non de aliquo. et hoc de primo articulo principali. Quantum ad secundum articulum Utrum scilicet deus possit aliquid creare. Dicitur quod deus potest aliquid creare primo modo accipiendo creationem / et hoc etiam dixissent piholi / sicut dictum est supra.

¶ Ad hoc adducuntur alique rationes. Prima est ista Agens infinite vel illimitate virtutis non est limimitatum ad hunc effectum vel illum / nec ad hanc partem effectus vel illam sed totum effectum / et totaliter continet in sua virtute vt videtur. Sed illud quod totaliter et totum continetur in virtute alicuius potest totum et totaliter produci ab ipso: et per consequens creari vel produci non de aliquo. Cum ergo deus sit tale agens videtur quod potest aliquid creare.

¶ Secundo sic / deus potest immediate aliquid creare. probatio. quia cum non sit processus in infinitum in effectibus oportet quod aliquid causetur immediate a deo / alioquin nichil causari posset ab ipso etiam mediate. Sed illud quod causatur immediate a deo nihil presupponit nisi deum per se causam eius. ergo etc. Dices quod non valet: quia causatum presupponit materiam vel subiectum non sicut effectum priorem: sed sicut concausam cum ipso deo in alio genere cause scilicet materialis. Contra / causalitas inperfecta de necessitate reducitur ad perfectam / et illud cui conuenit continetur in causa aliqua perfecta. Sed causalitas materie imperfecta est / igitur reducitur in causam perfectam efficientem que est deus in qua materia virtu aliter sicut effectus continetur. Sic igitur deus causat vel potest causare aliquid immediate et immediatione alterius cause et immediatione alterius effectus nullo prae supposito. et hoc est creare: quia et si aliquid presupponatur alicui effectui dei: illud tantum est effectus eius.

¶ Tertio sic / illud agens cuius agere est suum velle potest producere totaliter et secundum se totum aliquid aliud volibile a se sicut potest velle ipsum et sicut illud potest esse obiectum secundum se totum volitu / et per consequens secundum totum obiectum potentie actiue dei quae est voluntas sua vt patet Sed producere aliquid secundum se totum vel etiam aliquidui simplex est creare. igitur etc. Et probat istud argumentum quod immediate potest causare plura sicut et velle.

¶ Quarto arguitur sic. Aliquid causatur a deo sicut patet et omnes concedunt. Aut igitur illud est sim plex / et sic non de aliquo / et per consequens creatur. Aut conpositum: et tunc quero aut quelibet pars causatur et per consequens totum et habetur propositum. Aut altera pars tantum et tunc alia est incausata: et per consequens est necesseesse et a se. Sed tale non potest esse pars nec componibile alteri. nec in potentia ad aliud. igitur oportet quod qualibet pars sit causata et per consequens deus potest aliquid creare.

¶ Ad hoc possunt adduci alique rationes que riebant supra tam secundum intentionem phplorum quam theologorum ad probandum quod omnia sunt a deo effectiue: et auctoritates etiam in presenti questione.

¶ Ad hoc adducitur alia ratio fidelium. Deus potest omne illud quod non implicat contradictionem. Sed produci aliquid de non aliquo non implicat contradictionem: quia implicat produci aliquid. huic autem quod est produci aliquid accidit vtrum de aliquo vel non aliquo / nec aliquod eorum repugnat si bi absolute accepto / sicut et potentie productiue ac cidit quod secundum motum vel mutationem producat. sicut dicit etiam philosophus. nono methaphisice. et in plus est potentia quam secundum montum / et accipit ibi motum large / prout se extendit ad mutationem.

¶ Ultima ratio est ista. Quanto agens est perfectius et virtuosius tanto pauciora presupponit. Sed deus est perfectissimum agens super naturam et artem. igitur etc. Cum igitur ars presupponat ens actu factum per naturam. et natura tantum presupponasmateriam / videtur quod deus nihil presupponat / et potest agere non presupponendo materiam nec subiectum et hoc est causare. igitur etc.

¶ Confirmatur. quia deus non est limitatus ad aliquem modum agendi scilicet de aliquo sicut nec ad effectum aliquem. Iste rationes sunt probabiles nec sunt demonstratiue. Et possent sol uisicut alie solute in precedenti questione / sed non curo.

¶ De creatione secundo modo accepta prout dicit nouitatem in causato et prout causatum habet esse post non esse secundum durationem dicerent philosopohi / quod deus non pratest aliquid creare. Aristoteles commentator et Auicenna / Licet bene potest aliquid de materia vel subiecto producere de nouo et mediate.

¶ Ad hoc probandum habent vnam rationem talem. Agens quod creat de necessitate quicquid creat si sit eternum non potest aliquid de nouo creare. hoc patet ex terminis. Sed deus est agens eternum et agit de necessitate quicquid creat et immediate agit. ergo etc. Minor probatur multipliciter pro phsabtunis.

¶ Primo sic. Agens immutabiliter agit de necessitate. sed deus agit immutabiliter. ergo agit de necessitate.

¶ Secundo sic si deus ageret naturaliter quid quid immediate agit planum est quod de necessitate ageret et effectus necessario esset et non de nouo. Sed modus agendi voluntarie cum non sit minus perfectus non tollit ab effectu vel ab actione nobiliorem conditionem entis / puta necessitatem. igitur non obstante quod voluntarie agat. tamen de necessitate agit.

¶ Tertio sic / causa prima potest in omnem differentiam entis / vt velSed vna differentia entis est necessarium. alia vero contingens. igitur sicut potest in ens contingens mediate ita et in ens immediate necessarium. Sed hoc non est nisi agendo necessario. igitur etc.

¶ Quarto sic. aliqua cam secunda agit necessario sicut patet de igne qui necessario calefacit lignum sibi approximatum. igitur prima cans necessario agit. quia secunda causa non agit nisi mota a prima. igitur etc.

¶ Confirmatur. quia deus est necesse esse et sua actio est suum esse. igitur necessario agit. Sic igitur pohspoli: quia posuerunt quod deus de necessitate agit quicquid in medi late agit et creat. quia alias non potuerunt videre immutabilitatem eius posuerunt quod deus nihil potest creare de nouo eo modo quo ponit fides ipsum creasse de nouo.

¶ Sed istud dictum est falsum / nec est rationabile dictum / licet non possit fundamentum eius demonstratiue impugnari. sicut dictum fuit in primo vbi adducte sunt aliqua rationes dist. 49. q. 2. ad probandum quod deus nihil vult extra se efficaciter de necessi tate: et per consequens nec producit / sed omnia contingenter / que tamen omnes sunt ibidem solute.

¶ Ft des tamen tenet quod deus producit libere et contingenter quicquid extra se producit et per consequens de nouo producere vel creare potest / licet voluntate antiqua et immutabili / sicut detantum est in primo.

¶ Ad rationem ergo phsoplorum dico quod minor est falsa. Ad primam probationem. dico quod cum immutabilitate diuina stat contingentia volendi et producendi alia a se nec contingentia arguit aliquam mutabilitatem in deoMutabilitas autem dicit possibilitatem ad producereEt non producere pro diuersis instantibus vel ad vel le idem et non velle quod non est in deo. Sed contingentia dicit posse velle hoc vel non velle seu producere vel non producere pro eodem in eodem diuisim non pro diuersis instantibus in deo. sicut dictum est in primoAd secundam probationem quando dicitur quod si deus ageret naturaliter. etc. concedo igitur quando agit voluntarie. Dico quod non sequitur. Uundo tu dicis quod agere voluntarie non tollit ab actione vel termino nobiliorem conditionem que est necessitas. dico quod verum est sit absolutel sumptum.

¶ Unde et spiritussctums qui producitur voluntarie et summe voluntarie producitur necessario. et est ens necessarium: sed dico quod creature repugnat necesstas. et per consequens velle diuino / prout ipsum transit super ipsam creaturam. ita quod modus nobilissimus producendi et volendi creaturam est modus volendi ipsam contingenter sicut et ipsa est contingens in seipsa et non est necesse esse nec perfectum simpliciter.

¶ Ad tertiam dico quod necesse esse vel necessitas non est differentia entis causabilis sed entis in communi et saluatur in deo. Contingentia autem est differentia adequata enti causabile: et ideo deus potest tantum modo contingenter in ente causabili.

¶ Ad quartam dico quodomnis causa secunda contingenter agit et non necessario simpliciter et absolute. vnde et impediri potest licet naturali necessitate que stat cum contingentia simplicit

¶ praterea Etiam si argumentum est bonum / ita est contra phsopuhos sicut pro eis: quia planum est quod aliqua causa secunda agit contin genter. etiam secundum ipsos scilicet voluntas creata. Sed causa secunda non agit nisi inquantum mota a prima. igitur prima non agit necessario sed contingenter.

¶ Ad illud quod additur / dico quodlicet actio diuina sit suum necesseesse tamen contingenter transit super creaturam quae non est necesse esse / et hoc de secundo articulo. Quantumad tertium articulumfuit positio Auicenne. 9. metha. sue. cap. 4. quod non so lum deus potest aliquid causare. Ponendo enim quod deus intelligendo seipsum qui est purus actus et pura forma creat primam intelligentiam creatam immediate / nec patsent esse a deo plura immediate: quia idem manens idem nonprtest immediate nisi facere idem. ita quod oportet varietatem et multitudinem effectiuam reducere in varietatem et multitudinem causarum. Prima autem intelligentia creata habet aliquid vel actuale eoipso quod actu existit in re: et habet aliquid possibile: quia non est purus actus sicut deus: sed recedit ab actualitate et cadit in possibilitatem vnde et secundum quidditatem suam est in potentia ad esse intelligit ergo tria. primum est / deus ipse intelligendo ipsum creat secundam intelligentiam creatam. Intelligendo autem suum actuale creat animam orbis sui quam mouet Sed intelligendo suum potentiale creat orbem suum et ita tenet quod creatura non solum potest creare: sed etiam quod creat de facto. ita quod prima intelligentia creat secundam et secunda tertiam. et sic deinceps vsque ad intelligentiam agentem que gubernat et regit anias nostras. Ad hoc adducuntur rationes pro Auicenna.

¶ Prima est ista / / causis essentialiter ordinatis sicut secunda est a prima. sic tertia a secunda. et sic deinceps / et valet istdem de ordinatis in eodem ordine efficacie Sed intelligentie sunt cause essentialiter ordinate in vniuerso. igitur sicut secunda est a prima. ita tertia a secunda: et sic deinceps. Sed hoc non est nisi per creationem. igitur etc. Secundo sic. Si omnes intelligentie sunt immediate a prima sequitur quod pari ratione possunt dici omnia entia ab ipsa immediate produci. Sed hoc est impossibile sicut dicit commentator. nono methaphsice. quia sua agentia frustrarentur et suis virtutibus et suis actionibus et superfluerent.

¶ praterea Quod experimur quod multa sunt a deo medianti bus causis secundis vel immediate. quia tunc esset bis al eodem / et contradictio implicatur. ergo etc. Tertio sic / illud quod est perfectionis in natura inferiori non debet nega ri a natura superiori et perfectiori. Sed perfectius in natura corruptibili est quod aliquid possit procedere sibisimile: quia perfectum est quod potest generare sibi simile ergo non debet hoc negari a natura intelligentie. Sed intelligentia non potest producere sibi simile nisi creando. ergo etc.

¶ Sed dico quod ista positio est heretica et contra doctrinam sanctorum. sicut apparebit inferius Secundo dico quod non est sibi connexa sed contradicit sibiipsi Ponit enim ista positio quod ab vno / immediate non praetproducere nisi vnum. Ex alia parte ponit quod caelum stellatum / est ab intelligentia vnica. Sed planum est / quod in celostellato est maxima multitudo et difformitas stellarum. igitur ab vno immediate sunt plura. Dices / quod illa multitudo in esse reali / est a multitudine in esse intel lecto: quia intelligentia intelligendo illam multitudinem producit eam in esse reali.

¶ Contra / quero a quo sit ista multitudo in esse intellecto / vel intentionali: et reducitur ad intelligentiam secundum quod vnica est: et sic iterum habeo propositum. vel secundum quod includens plura scilicet suum actuale et suum potentiale: et tunc non seruatur positio Auicenne / quia intelligendo suum potentiale producit intelligentia prima creata caelum stellatum / non autem intelligendo actuale.

¶ praterea Hoc posito habeo quod a minori multitudine immediate potest produci maior. et pari ratione multitudo potest esse immediate ab vno et eo dem: et sic sua positio est falsa.

¶ praterea In ipsa prima intelligentia creata est multitudo actualis et potentialis quidditatiua et esse secundum ipsum eundem. Tunc quae ro a quo sit ista multitudo / aut reducitur ad deum immediate / et est ab ipso. et sic iterum sua positio est fasa / aut est ab ipso mediate / et per consequens vnum illorum mediante alio: quod patet absurdum. nec etiam actuale intelligentie causat suum potentiale / nec econuerso / nec quidditas suum esse / nec econuerso. vt patet. quia tunc sequituquod aliquando produceret suum primum esse et ageret antequam esse.

¶ P. xii. propaitione de causis intelligentia est plena formis ipsorum intelligibilium: sed hoc non est nisi a creante. igiturab vno creante sunt plura immediate quare etc. Similiter etiam ab eadem intelligentia creata est anima orbis et corpus orbis. igitur ab eodem inmediate sunt plura.

¶ Si dicas quod ab eodem intelligente multa arguitur de multitudine intellectorum si cut prius. et posset dici etiam quod deus producens multa intelligit multa saltem secundum obiecta secundaria quorum mititudo in esse intellecto vel intelligibili reducitur ad vnum intellectum / vel ad vnum primarium obiectum: quia semper oportet reducere multitudinem immediate ad vnum.

¶ Nota quod ab aliquibus adducitur vna ratiad probandum quod creatura potest creare agente deo vel faciente que talis est. deus potest facere actionem creatu re productiuam termini sine passione mutatiua obie cti. Probatio quia actio est essentialiter distincta a pasione et prior naturaliter sicut causa eius aliquomo do. Est enim passio effectus illatioque actionis. Exquo patet quod non sunt respectus opponti: quia tunc essent simul natura. Sunt et alterius generis sed actio productiua termini sine passione mutatiua subiecti precedente terminum naturaliter est creatiua ergo etc. Et confirmatur quia deus potest facere vel conseruare increatura respectum ad agens creatum non fa¬ ciendo vel conseruando respectum ad materiam vel subiectum quia sunt essentialiter distincti et non sunt oppositi: nec vnus est terminus alterius et respectus ad agens est prior / etiam sicut agens est causa priorquam materia. Sed effectum causari vel poni independenter a materia vel subiecto est ipsum creari. igitur etc.

¶ Confirmatur etiam quia agens creatum et habet respectum ad materiam vel subiectum / et etiam ad terminum vel effectum productum quando producit naturaliter. Sed deus potest facere vnum istorum sine alio: quia sunt essentialiter distincti / nec sunt oppositi: ergo potest facere quod creatura aliquid producat nullo respectu habito ad materiam vel subiectum. sed hoc est creare. igitur etc.

¶ praterea Calor non dependet in continendo calorem a materia vel subiecto / igitur nec in causando. igitur virtute diuina saltem poest causare calorem sine materia vel subiecto / et cum agere sit prius quam recipere potest virtute diuina poni agere ipsi creature dato quod non ponatur recipere ipsius subiecti / et per consequens creatura poterit creare.

¶ Iste omnes rationes possunt soui per hoc quod impossibile est quacumque virtute quod ponatur actio creature et non ponatur subiectum receptiuum termini producti vel producibilis per illam actionem / sicut impossibile est poni respectum sine termine et ita actio creature necessario presupponit subiectum et non est creatio licet potest poni sine termino producto vel passione subiecti.

¶ Ad rationes huius dico.

¶ Ad primum / dico quod intelligentie possunt in telligi cause essentialiter ordinate duobus modis. Uno modo secundum esse suum quidditatiuum secundum quem vnaest perfectior alia. et sic concedo quod sunt essentialiter ordinate et hoc non pertinet ad essentiam aliquam Alio modo possunt intelligi essentialiter ordinate in existendo et causando / ita quod vna presupponat aliam de necessitate in existendo et causetur ab ipsa: et sic non sunt essentialiter ordinate adinuicem / sed tantum ad deum. ita quod deus immediate potuit quamlibet producere et producit immediate non mediante alia causante.

¶ Ad secundum / dico quod omnia possunt dici esse a deo immediate. Sed quedam immediate tantum sicut illa quae producuntur per creationem sicut intelligentie et celum et anime rationales et materia prima et huiusmodi. Alia vero mediate et immediate sicut producta per eductionem de potentia materie vel subiecti.

¶ Uande dicis quod agentia 2a superfluerent et virtutes eorum. Dico quod non superfluunt quia cooperando ipsi deo idem agunt vel agire possunt.

¶ Tu dicis vltra quod contradictionem inplicat quod idem sit ab eodem mediate et immediate simul et semel. Sequitur etiam quod idem bis producatur quia vtrumque agens tam deus quam agens secundum est totale agens.

¶ Dico ad primum quod non est contradictio eo modo quo dicimus aliquid agere vel intelligimus aliquid dici mediate quia cooperante causa secunda et in mediate: quia attingendo actionem creature cooperantis immediate per virtutem suam non per virtutem creature quia per vertutem creature non attingit ipsam. sed contradictio esset si immediate causaret: et mediate non cooperante creatura

¶ Similiter dico quod idem non producitur bis pro tato / quia sit duplex productum / sed est vnicum tantum: licet sit a duobus agentibus totalibus ordinatis: tamen sic quod secundum nihil potest nisi operante primo idem ipsum quod secundum operatur eandem actionem et productionem actiuam causante / licet sibina productio passiua: et vtraque causatur a primacausa: altera vero ab vtraque.

¶ Nota tamen hic quod deum agere aliquid immediate nichil aliud est quam ipsum agere sic quod creatura non concurrat in agendo. Deum vero agere mediantibus causis secundis est sic agere quod creatura concurrit Et dico quod quando creatura concurrit deus causat effectiue eandem causationem actiuam quam et creatura non mediante alia casatione vel actione de genere actionis sicut nec creatura sed voluntate vel volitione sua sicut creatura virtute sua non mediante alia actione de genere actionis quia actionis non est actio nec sicut subiecti nec sicut termini quinto phisicorum. et tunc ore ponere quod eadem actio de genere actionis est a pluribus agentibus essentialiter ordinatis et terminatur ad eundem effectum causatum effectuue ab ambobus agentibus eadem actione de genere actionis que solum est in alio illorum agentium scilicet in agente creato formaliter et subiectiue / non autem in deo. Unde nec dicitur deus agens formali de nominatione et intrinseca per illam / sed creatura vel agens secundum. Sed deus sua volitione causatiua huius actionis et termini Dicitur agens isto modo et quod oportet quod ista actio causetur a deo. Patet quia ista actioeffectus quidam est / et creatura in se habens essentiam propriam et naturam distinctam et a termino producto prieam et ab agente creato in quo est formaliter et subiectiue sicut est accidens eius. Et ita patet quod terminus per eam productus duplici productione actiua ordina te tamen producitur. Nam etiam volitione diuina manente intra et illa causatione causata a volitione diruina et vna mediante alia quia vel prima mediante secunda non ex imperfectione prime sed ex necessitate et imperfectione secunde.

¶ Unde et secunda amota posset effectus causari immediate a deo qui cooprante creatura mediate causatur ab ea. Et diceretur quod istis duabus correspondet eadem causatio passiua de genere. passionis / nec oportet eam multiplicari quia non cor respondet productionibus actionibus sicut correspondet relatio per se termino suo sicut tangitur in questione.

¶ Sed istud dictum falsum est. Cum enim productio passiua de genere passionis non sit nisi respectus passionis in mutato in materia vel subiecto et iste respectus respiciat agens pro se termino lice non actionem ipsam oportet necessario ipsum multiplicari sicut et causas agentis et ita dico quod sunt plures passiones sicut etiam respectus causati ad plures causas necessario sunt plures sicut et cause. Unde et alio respectu refertur causatum ad agens primum et alio ad se cundum. Nec orbet ex hoc quod causetur bis sic quod sit duplex causatum in se sed quod causatio sua sit bina et hoc non est inconueniens sicut nec quod causa sit bina.

¶ Et hic potest videri amplius quomodo deus agit ad talem effectum mediate quia duplici actione quarum vnaest causatiua alterius / et ambe ad effectum vnum qui est terminus actionis causate / terminatur imme diate etiam aliquomodo non sicut supra pro tantequia nullo effectu mediante ad quem potest terminari actio de predicamento actionis. Sed quia effectus immediate secundum vnum respectum illorum refertur ad ipsum deum vt ad agens sicut secundum alium ad agens creatum et prius ad deum quam ad agens creatum.

¶ Ad tertium dico quod generare vel producere sibi simile imnnatura inferiori puta in natura corporali non est prifectio simpliciter sed perfectio ad supplendum imper fectionem corruptionis quia natura eorum conseruari nopotest in vnico indiuiduo sicut natura incorruptibi¬ lis intelligentiarum et ideo non oportet quod ipsis attribuatur posse producere sibi simile.

¶ Dicitur en go aliter a chatolicis quod creatura creare non potest Sed ad hoc probandum adducuntur alique rationes ab aliquibus que tamen non videntur efficaces.

¶ Prima est ista primus terminus creationis est esse quia prima rerum creatarum est esse. Sed esse cum sit effectus vniuersalissimus ( quia in omni effectu inuenitur non potest esse nisi a causa vniuersalissima nec redum: ci in causam particularem cuiusmodi est creatura. ergo. etc.

¶ Secunda est ista. Si creatura posset creare aut hoc esset sicut principale agens. Aut sicut instrumentum. Non primo modo quia dei est causare si cut principale agens nullum aliud agens presupponendo. Nec sicut instrumentum quia iustrumentum non attingit ad effectum principalis agentis nisi dispomendo ad ipsum / causandoaliquem effectum sibi proprium praeuium naturaliter ad effectum principalis agentis

¶ Et quod ita sit patet quia alias ad diuersos effectus principales non indigerent artifices variis instrumentis. Creatura autem ad effectum creationis quae est esse rei totale disponere non potest. Tum quia esse simpliciter est primus effectus et ita priorem effectum vel dispositionem non habet. Tum quia creatio et effectus eius habet esse de nihilo dispositio autem requirit materiam vel subiectum. ergo. etc.

¶ Tertia ratio est ista. Agens virtutis finite nul lomodo potest super distantiam infinitam aliquorum Sed inter ens et non ens vel nihil qui sunt termincreationis est distantia infinita quia distantia improportionaliter se habens ad quancumque finitam distantiam. Similiter etiam quia nihil non solum negat ens finitum creatum. Sed omne ens etiam infinitum quod est deus ergo. etc.

¶ Quarta ratio. Sicut se habet ars ad naturam sic natura vel cteatura ad deum suo modo. Sed ars eo modo quod est posterior in ordine agentium ipsa natura praesupponit effectum nature ligitur et creatura presupponit effectum ipsius dei qui est primum agens et cui debetur prima actio. Sed illud quod presupponit aliquid ex parte effectus non potest creare igitur. et cetera.

¶ Quinta ratio est ista. Nulla creatura potest habere potentiam creandi nisi per modum instrumenti et agentis secundarii vt patet. Sed instrumentum non agit nisi per motum. Creationi autem repugnat quod sit motus vel per motum igitur. et cetera.

¶ Sexta ratio. Illud quod se toto non est actus / sed est actus permixtus potentie / non potest producere totale esse rei. Sed necessario videtur quod supponat primum actum rei qui est esse simpliciter / licet sit causa talis esse. Puta essendi hominem vel asinum sicut per oppositum deus quia est actualissimus et actus purus potest producere totale esse rei. sicut creatura partem que partialiter est actus. Sed creatura non est purus actus igitur. et cetera¬

¶ Sic ergo dicunt isti per istas rationes quod solus deus potest aliquid creare et creatura nullo modo. Sed doctor iste cuius sunt iste rationes in ista positione contradicit sibi ipsi in prima parte summe et in secundo libro contra gentiles ex vna parte et in secundo scripto questione tertia. Nam in Summa contra gentiles. In secundo libro ponit istam opinionem. In secundo scripto dicit / quod due sunt opiniones vere de creatione. Una dicit quod creatio ita conuenit deo quod non potest conicari creature sicut nec potentia infinita.

¶ Alia est opinio que dicit quod creatio virtute propria non conuenit creature nec alicui alteri a deo tamen virtute diuina posset alicui conicari. Cuius opinionis videtur fuisse mgitur quartolibro distin. 5a. Et declarat quod vtraque opinio vera ergo in parte. Nam cum de ratione creationis sit quod nichipresupponat. Nihil presupponere potest intelligi vel ex parte creantis vel ex parte effectus creati.

¶ Primo modo creatio conuenit soli deo et contradictio est quod creature conueniat quia eoipso quod creatura aliquod agens praesupponit agens ipsam et conseruans.

¶ Secundo modo praesconicari creature / prout creatio nihil praesupponit de effectu nec materiam nec formam / et hoc plane contra dicit. primo dicto et hoc sufficiat contra ipsum nisi etiam quod in 4o dicit iste doctor quod creatura praet coopera ri ad gratiam sacramentalem quae est aliquid creatum disponendo et causando dispositionem per modum instrumenti sicut ponit de sacramentis et ita dispositiue per modum instrumenti creatura praet creare quod est etiam contradicta sua in ista positione.

¶ Ad primam ergo rationem suam dico quod currit super ymaginationem quod esse sit vnus effectus creatus distinctus ab aliis et prior ipsis quod est falsum. Quando ergo dicis effectus vlii simus debet reduci in causam velissimam. Dico quod verum est suo modo. Qndo dicis esse est effectus vlissimus verum est secundum praedicationem secundum sua inferiora acceptum non in communi prout dicit omne esse creatum quia sic solum potest esse a deo quia alias posset esse a seipso. Et planum ergo quod generans causat esse. Et ideo debet concludere quod reducitur in causam vlissimam non solum perfectione sicut deus / sed predicatione secundum sua inferiora acceptum non in communi prout dicit. etc. vt. 8. Et ita non so lum deus sed quelibet causa vel quodlibet ens praet creare et producere / ita quod ista ratio est in oppositum scilicet quod esse aliquod non solum potest esse a deo sed esse ab aliquo creato.

¶ Nota hic contra ymaginationem. Thomo de esse quod est primus effectus et velissimus. Primo videtur falsum secundum eum quia essentia est alicuius effectus et prior quia esse differt ab essentia et aduenit sibi et ita est posterior. Similiter essentia est ita velis effectus sicut esse.

¶ Preterea etiam quia si esse esset vnus alius effectus distinctus ab essentia qui reduceretur solum inprimam causam secundum eum tunc sequeretur quod quando producitur substantia per naturam sunt due productiones qua rum vna est generatio / et terminatur ad essentiam. Alia est supernaturalis ad quam non attingit nisi solus deus. Ssiter etiamper ho non habetur quin creatura sal tem possit attingere ad creationem essentie licet non ad creationem esse secundum eum qui ponit ista differre realiter Similiter sequeretur quod generatio naturalis non nisi per accidens terminaretur ad esse cuius oppin dicit vbique gitur sibi multipliciter contradicit.

¶ Ad secundum dice retur quod sicut instrumentum creatura poest creare. Qundo dicis quod instrumentum non attingit ad effectum principalis agentis nisi disponendo et casndo aliquam dispositionem naturaliter preuiam effectui principalis agentis.

¶ Dico quod non est velt verum sicut patet et in naturalibus planum est quod effectus principalis agen tis ignis est introductio forme substantialis ignis. Forma autem substantialis non agit imme¬ diate secundum ipsos sed mediante forma accidentali sicut instrumento. Ponamus igitur quod deus substituat materiam sufficienter dispositam ad formam ignis sicut posset facere. Planum est quod non minus ignis introducet formam suam et mediate secundum ipsos quam si ignis materiam disposuisset et dispoinnes contrarias abiecisse Ita quod instrumentum quod est calor secundum ipsos non habebit effectum primum naturaliter effectui principalis agentis. Ita diceretur quod creatura posset esse instrumen tum dei in producendo terminum non autem vt disponendo vel transmutando aliquod subiectum in artificialibus etiam patet quia principalis effectus facientis mone tam est impressio figure et instrumentum suum est sigillum mediante quo imprimit planum est quod istud instrumentum nullum effectum habet preuium in mone ta vel inducere. Sed idem effectus est amborum et monetarii et sigilli.

¶ Si enim instrumentum secundum propriam formam semper haberet effectum aliquem preuium effectui principalis agentis sequeretur processus in infinitum in effectibus. Nam sicut creatura est instrumen tum dei in producendo terminum ita in disponendo subiectum. Ita quod dispositio est effectus principalis agentis / et sic ante dispositionem esset dispositio in infinitum.

¶ Unde dico plus quod nullum instrumentum habet aliquam actionem sibi conuenientem per formam propriam quia si aliquam talem haberet non deberet dici instrumentum re spectu illius sed principale agens. Sed instrumentum secundum huiusmodi est motum tantum et mediante ipso aliquid aliud sicut dictum fuit in primo.

¶ Qando dicis tunc non indigerent artifices diuersis instrumentis. Dico quod immoquia diuerse figure instrumentorum conferunt ad sic vel sio moueri diuersimode secundum necessitatem artium diuersarum

¶ Uando dicis vltra quod creatura non prtet disponere fal sum est saltem secundum te de sacramentis. Dicis esse est primum quod non praesupponit aliquam dispositionem. Dico quod vnum esse bene praesupponit aliud esse pro dispitnne sicut esse substantie generate esse accidentis disponentis materiam / sic etiam vnum esse creatum. Aliud dispomens quando esse creatum est accidens et in aliquo licet non de aliquo. Ad aliud patet quod creatum est de nihilo tamen saltem secundum eos si sit esse accidentale sicut est esse gratie potest habere dispionnem praeuiam.

¶ Aliter dicitur quod esse primum velitate / est non quia prius creetur quantale esse / quod quidem tale esse potest presupponere aliud esse.

¶ Ad tertium dico quod inter ens aliquod creabile et suam negationem pro quanto negat quicquid est eius / non est distantia infinita sed finitasicut extremum positiuum est finitum. Uundo est positiua distantia mediata inter aliqua duo tanta est distantia quantum est medium sicut patet inter orientem et oc cidentem. Quando vero positiua immediata tunc tanta est quanta est maius extremum sicut distantia inter deum et creaturam est infinita. Quando vero est immediata priuatiua tamen vel negatiua tunc tanta debet dici quantum est extremum positiuum habitus vel affirmationis. Negatio enim mensuratur affirmatione quia igitur ens creatum est finitum. Dico quod inter ipsum et nihil sibi oppositum vel non ens est distantia finita non autem infinita. Unde dico quod licet inter quelibet duo contradictoria sit immediata ditantia non tamen equalis nec infinita sed aliquando maior aliquando minor. Tudicis illa distantia est improportionabilis nec aliquam habet pro portionem ad aliam finitam positiuam.

¶ Dico quod verum est quia non est eiusdem rationis sicut etiam nec punctum ad lineam licet neutrum sit infinitum. Dicis vltra quod nihil quod est terminus a quo creationis non solum negat illud ens creatum sed etiam. omne ens quia non solum omne ens creatum non est de aliquo suo sed nec de aliquo alio quia side aliquo alio iam non esset creatum. Dico quod immo tantum modo negat ens ipsum creatum / et quicquid est sui vel permanens in ipso idem quod ante vel factum de aliquo conuerso in ipsum et ita ens creatum est non de aliquo positiuo quod maneat in ipso nec quod sit factum ipsum. Et preterea dato quod ita esset non tamen est inter ea positiua distantia infinita est repugnat sicut inter deum et creaturam sed tantum negatiua.

¶ Ad q in di ceretur quod non ore sicut etiam ipse dicit in secundo suo quod creatura. Uirtute diuina potest agere non praesupponendo aliquid ex parte effenctus non sit autem natura et ars ita quod creatio pro quanto nihil supponit ex parte agentis est prima actio et tantum potest conuenire deo sed pro quanto supponit aliquid ex parte effectus potest comicari nec est prima actiodivino.

¶ Nota hic quod diceretur creatura sicut attingit mutationem immediate non mediante mutatione. Ita posset aliud ens attingere immediate et illud crearetur.

¶ Ad quintum Dico quod accipiendo motum proprie prout dicit mutationem successiuam quod instrumentum non agit semper motum / forma enim substantialis inducitur in materia et tamen mediante forma accidentali sicut instrumentum secundum ipsos. Si accipiatur motus pro mutatione proprie dicta vcem instantanea. Diceretur quod non oportet / sed sicut instrumentum potest attingere dispositionem ad aliquid creasatum puta ad gratiam per mondum instrumenti per mutationem / ita videtur quod posset vt instrumentum attingere immediate ad ipsum.

¶ Ad sextum dicitur quod sicut creatura non est purus actus nec creatum ab ipsa esset purus actus. Tu dicis non potest nisi in partem puta in formam. Diceretur quod non appret ex hoc quare non possit ita bene in materiam sicut in formam que est perfectior et nobilior ipsa. materia. Sic ergo praedicte rationes concludere non videntur.

¶ Adducuntur ergo alie rationes ad probandum eandenm conclusionem scilicet quod creatura nullomo possit creare nichil praesupponendo ex parte effectus quia planum est apud omns et philosophos et theologos quod non potest creare nihil praesupponendo ex parte cause agentis quia sua actio innititur necessario actioni primi agentis eoipso quod creatura est et agens secundum.

¶ Adducuntur ergo primo rationes in generali. Secundo in speciali. Prima est ista Agens limitatum et finitum tanquam causa extrinseca necet saria / connexionem habet in causando cum causis intrinsecis Ita quod sicut forma non potest aliquid causare sine materia Ita nec agens limitatum et finitum ex imperfectione et artatione sua ad certum modum agendi. Similiter et ad certum effectum vel certos effectus / contra hec tamen posset esse quia forma prius est quam causet compositum. Sed causare praesupponendo de necessitate materiam non est creare igitur. etc.

¶ Dices quod gratia creatur et tamen presupponitur subiectum. et similiter anima et praesupponitur corpus dispositum. Dico quod non praesupponuntur ista vt concause in causando. Unde et prius creantur ista quam in substantia inducantur. Sic non est de agente creato. Nam sua actio per se primo ad totum compositum ex subiectopresupposito et forma terminatur.

¶ Secunda ratio est ista. Operatio quae fit solo imperio voluntatis non potest concreari creature quia qua ratione creatura posset dicere et imperare quod aliquid fiat de ni¬ chilo pari ratione de omni creabili sicut posset velle omnia fieri quia nullam habet determinatam habitudinem vel proportionem ad vnum nihil plus quam ad aliud vt patet et sic posset omnia creare quod est potentioinfinite vel potentie supereminentis cuilibet poten tie alteri que conuenire non potest creature. Sed creatio est operatio que fit solo verbo et imperio voluntiatis. Dixit et facta sunt mandauit et creata sunt. igitur. et cetera.

¶ Tertia ratio est ista. Actio cuiuslibet creature est accidens et de genere actionis. Actio dico productiua sicut dictum est in primo. Sed accidens respectiuum de necessitate requirit subiectum et terminum. Actio autem de genere actionis respectiua est in agente sicut in subiecto vt dictum / est in primo et cum sit mutatiua respictit materiam vel subiectum pro termino et praesupponit ipsum naturaliter. Sed hoc repugnat creationi igitur etc.

¶ Se cundo adducuntur rationes in speciali de creaturis. Primo de intelligentia vel angelo quod non possit creare aliquam substantiam intelligentia / vel angelus non agit nisi per intelligere et velle quia non est tertia poten tia in ipsis / alia ab intellectu et voluntate sicut dictum est in primo de deo et dato quod esset ibi tamen subordinare tur istis / intellectio autem et volitio cuiuslibet substantie alterius a prima est accidens sicut probatum est in primo quia succedunt sibi in tali intelligentia vel succedere possunt cum possint omnia distincte intelligere et non simul quia tunc vel haberent infinitas intellectonnes in actu et tunc etiam essent accidentia vel vnam actu infinitam quod est impossibile quia secunda intelligentia immo puelibet creatura est excessa et per consequens suum intelligere vel velle non est sua substantia. sed est accidens.

¶ Ex hoc arguitur sic. Accidens non potest esse principium totale effectuum alicuius substantie cum de necessitate praesupponat subiectum quia et ipsum accidens est et per consequens effectus suus qui non est magis abstractus. Similiter etiam quia causa totalis equoca est simpliciter perfectior effectu suo et substantia est nobilior simpliciter accidente igitur. etc.

¶ Dices opari ratione substantia non potest generare substantiam quia generatio accidens est. Diceretur quod non est simile quia generatio est ipsa actio productiua vt via et non est principium quo sicut intelligere et velle in intelligentia creata vel saltem aliquo modo ratio agen di licet non sint potentie ipse scilicet intellectus et voluntas.

¶ Secundo substantia perfecta non requirit producendo aliquid in ratione principii aliquod accidens nisi ad disponendum materiam vel subiectum / non autem producendo finalem terminum / sed immediate ipsum inducit. igitur nec substantia angeli. Sed angelus semper requirit accidens in ratione principii puta intelligere vel velle. ergo non nisi ad disponendum. igitur non agit nisi disponendo et per consequens non creat.

¶ Secundo probatur quod forma materialis non pratest creare nec esse ratio creandi aliquam substantiam quia terminus non est magis immunis nec abstractus a materia quam ratio producendi ipsum. Sed hoc esset in propositosi forma materialis esset ratio creandi substantiam totam quia terminus non coexigeret vel preexigeret materiam sicut ipsa forma materialis coexigit.

¶ Tertio probatur quod forma materialis non potest esse ratiocreandi materiam vel etiam substantia materialis quia illud quod in omni actione sua presupponit materiam non potest creare nec esse ratio creandi materiam. Sed substantia materialis est huiusmodi quia sua actio accidens est et forma materialis et subiectiue et terminatiue.

¶ Quarto et vltimdprobatur quia nec spiritualis nec substantia materia lis potest aliquam formam creare / siue substantialem siue accidentalem quia omne creatum et per se terminus creationis est prius naturaliter in seipso quam in subiecto et per consequens creans prius natura ponit ipsum in effectu in quantum est in seipso quam vt in subiecto vel compositum ex ipso et subiecto. Sed omne tale potest a suo creante conseruari sine subiecto quod non poest creatura sed solum virtus diuina de formis accidentalibus precipue ergo. etc.

¶ Apparet igitur secundum istas rationes quod creatura non potest creare materiam nec formam nec aliquod conpositum per consequens ergo nihil igitur solius dei est creare. Si iste rationes valent valeant non puto tamen quod demonstrent. Tamen dico quod creatura creare non potest.

¶ Ad hoc est auctoritas Augustini tertio de trinitate ca. 8. Ubi dicit quod non solum malos sed nec bonos angelos fas est putare creatores. Ad hoc et est Aug. ca. 293. et. 20. 12. de ciui. Uide iterum. 110. super Genes. ca. 5. 8. penultimo. Ad hoc est auctoritas Dama. 20. lib. sicut dictum est supra in arguendo. Ad hoc etiam est doctrina et sententia ecclesie quia hanc conclusionem approbat. Et hoc de tertio articulo quaestionis Dico quod il¬

¶ Ad primum principale lad quod repugnat apparentibus veris est falsum. Sed dico quod posse deum creare non repugnat veris apparentibus licet forte non possit demonstrari ex appentibus praecipue de posse creare aliquid de nouo. Quando dicis quod secundum apperentiam fit aliquid de aliquo et non de nihilo. Dico quod concludit quod non potest hoc haberi exapparentibus sed non concludit quod repugnet apparentibus licet enim apparentia fiat aliquid de aliquo Non tamen appentibus repugnat aliquid fieri de nichilo. Unde ex apparentibus non habere aliquid posse fieri tantum ex aliquo. Si dicas quod creatio est de genere actionis et per consequens respicit subiectum et quod creatio est prior natura in re et alia a termino creato vel subiecto igi tur requirit subiectum quia est accidens. Si dicas quod oper positum non fit ex opposito per se sed tantum per accidens ratione subiecti vel materie. ergo non fit nec potest fierialiquid de nihilo vel non aliquo. Dicitur vnomodo. quod maior facta est in creatione quicquid sit de mutatione Alio modoquod non de aliquo fieri non est fieri ex opposito quia non de aliquo stat cum facto et est negatio non quidem facti simpliciter et in re sed est negatio omnis positiui / vt de quo fiat creatum tanquam de materia vel aliquo termino positiuo. Unde etiam postquam res creata est dicitur quod est non de aliquo. Unde nec creationis propeest terminus a quo.

¶ Ad 3m. dico quod creare non implicat contradictionem. Quando dicis quod nichil est impossibile quia nullam habet potentiam. Dico quod verum est subiectiuam sed obiectiuam. Unde dico quod nihil et potentia obiectiva se compatiuntur sicut dicam infra. Aliter dicitur quod nihil non est possibile per potentiam sibi propam scilicet per potentiam dei creantis non curo de hoc. Ad illud quod additur dico quod non fit aliquid ex nihilo quasi nihil manens nihil fiat aliquid sicut paries fit albus sed post nihil.

¶ Ad 3m dico quod non est demonstratum ad creationem necessario requiri infinitatem virtutis. Nec ex hoc probatur de moustratiue quin creatura potest creare licet proba biliter. Aliter dicitur quod licet finita virtus sufficiat ad effectum finitum quantum est ex parte producti non tamen ex parte modi producendi scilicet creandi.

¶ Ad quartum dico quod creatura plus potest aliquo mo / sed non istud plus immo est falsa consequentis vel figure distinctionis. Plus potest ergo illo modo creando commutatur enim quantum in quale. Uel forte dicentur quod maior est falsa / precipue de eo quod est proprie instrumen tum sicut creatura in proposito immo etiam de proprio instrumento quod nec potest actiue / nec agit proprie sed agitur.