Quaestio 1

¶ Quantum ad primum articulum ponam tres conclusiones responsales. Quarum prima est quod nullum sacramentum debet propter hoc dici causa effectiua gracie quia in ipso sit aliqua virtus spiritualis que sit ei principium agendi inquamum est instrumentum diuine mine et per qua ipsum sit causa caracteris velornatus aut cuiuscumque alterius dispositionis in anima ad gratia praeuie Ista conclusio est contra sanctame thomam pro coust intellectum eius opinio potest hic sub quatuor dictio breuiter recitari.

¶ Primo enim dicit quod omnes ponere coguntur saramenta noue legis esse aliquo modo causas gratie tam propter auctoritates sanctorum sicut est illa augustini super iohaelem omnlil. viia vbi dicit Que virtus ista aque vt corpus tangat et cor abluat Et loquitur de aqua baptismali inuens quod illa abluit cor siue animam. quod non vitur posse fieri nisi causando gratiam. tanpropter commune dictum quia dicitur communiter quod sacramenta noue legis ffficiunt quod signfiant

¶ Secundo dicit quod huiusmodi sacramenta non possunt poni cagracie sine qua non / quia causa sine qua non est tantum causa per accidens Nam tunc non poneretur in eius diffinitione cuius oppositum fecit magister Tercio declarat ista opinio qualiter sacramentum ponendum sit causa gractie et dictur quod causa efficiens distnter dubitur Vno modo exparte effectus scilicet in causam dispositi uam que inducit effectum primum et imporifectum et in causam per fciuam que inducit effectum principalem et vltima tum Aio lio modo potest distingui causa efficiens ex parte efficientis scilicet in causam principalem et causam instrumentalem. In strumentum autem duplicem habet actionem una ex propria natura aliam prout motum est a principali agente et quando habet 2am simul semper habet et primam et illud ad quod attingit per 2am que eiconuenit in quantum est instrumentum aliquando est terminus principalis agentis / et aliquando est tantum dispositio ad illum terminum Tunc ad propositum dicit quod aqua baptis per formam suam naturalem habet operationem propriam scilicet abluere vel madefacere corpus Vlteri us autem in quatum est instrumentum diuine mine habet effectum ulteriorem non quidum ad gratiam sic quod ipsam attingat in virtute principalis agentis sed ad dispositionem praeuiam que in quibusdam sacramentis est caracter in aliis autem est aliquis ornatus anime proportionatus caracteri Quarto dicit quod insacramentis est aliqua virtus super naturalis que est ipsis principium agendi in quantum sunt instrumenta diuine mine / et hec virtus est ens spirituale incompletum siue intentionale. multa alia dicit sed hec sunt principalia ad propositum Hanc autem opinionem quo ad singula eius puncta reprobat multipliciter et diffuse io. seotus libro 4o solutione ad quartum questionem et ad 5am vnica ratione probando et similiter post eum ockam in prima questione quarti Sed quia nolo hic insiste re arguo contra eam vnica ratione probando conclusionem praedictam / quia illa positio est irronabilis que ponit pluralitatem sine necessitate Nam hoc est contra doctrinam philosophorum ut patet primo phisicorum de opinione mellissi et anaxa gore et 3o de anima et 7o phisicorum Quia enim natura nichil facit frustra semper vbipaucitas sufficit ad saluadum apparem tias magis est ponenda. Et sicut se quendo rationem naturalem nichil est ponendum nisi quod ratio naturalis concludit / ita sequendo fidem nichil est ponendum nisi quod veritas fidei couicit. Sed predicta opinio nec ex rationem naturali nec ex veritate fidei cogitur ponere sacramenta legis noue esse causas effectiuas gractie modo superius declarato vt in sequentibus pate bit Nec est aliqua necessitas ymmo omnino fictio et superfluitas ponere vniuersaliter in sacramentis talem virtutem supernaturalem sicut in aqua vel in verbis prolatis aut ponere in anima aliquam dispositionem praeuiam gracie que sit caracter vel ornatus quia sine tali pluralitate possunt omnia saluari ut inferius apparebit igitur predicta opinio est irra tionabilis et per consequens conclusio vera Secunda conclusio est quod nullum sacramentum debet propter hoc dici causa effectina gre quia deus in sacramento assistat per modum specialis praesentie Ista conclusio est quae hentis de gan. 4o quo. q. 3. vbi tenet quod deus assistit specialiter sacramentis / et per hoc vult saluare / quod sacramenta sunt cause gracie Contra hoc pro conclusione arguit scotus sic. deus non est secundum essentiam praesentiam vel potentiam in aliquo sacramento plusquam in alio corpere / vel siponatur aliter hoc non est nisi ad aliquem effectum causandum. Sed quod sic sit ibi non potest esse per aliquam causalita tem sacramenti. sacramentum enim in nullo est causa deum determinas ad causandum effectum sibi proprium. ergo tantum est ibi deus aliter quod in alio corpore exdeterminatione scilicet proprie voluntatis qua disposuit sic operari / coexistendo tali corpori et per consequens vel opinio illa falsum praesupponit scilicet deum aliter assistere sacramentus quam dictum est vel ipsa haent concedere quod propter spectialem assisiuam dei sacram non sunt cegrenisi ad istum sensum im proprium quod deus in sacramentis ordiaits sic age non quod ipsa sacram ta sic agant et de tali ordinatione et libera promissione ipse certificauit ecclesia unde in hoc sensu tenet scotus quod sacramenta sunt cause effectiue gratiet non aliter / quod ipse diffuse decla rat sed transeo causa breuitatis eciam quia ista positio satis clara est et forte clarior quam sua declaratio / patet ergo 2a 9o etc

¶ Ad videndum aut melius quo sacramenta sunt cesm gratiae et quo non. et ad saluandum dicta sanctorum et doctorum / distinguendum est de causa efficiente / quia enim causa est illud ad cuius esse sequitur aliud dubitur potest aliquid dici causa / vno modo proprie quando ad praesentiam esse vnius virtute eius et ex natura rei / sequitur ese alterius / et sic ignis est causa caloris. alio modo improprie quando ad praesentiam esse vnius sequitur ese alteri us non tamen virtute eius nec ex natura rei / sed ex sola voluntate alterius et sic actus meritorius dicitur causa respectum primii Sic eciam causa sine qua non dicitur casa Ex quo sequitur primo quod causa sine qua non / non debet absolute et simplibiler dici causa / quia propienon est causa 2o sequitur quod in naturalibus non reperitur aliqua causa sine qua non respectu alicuius effectus sed in voluntariis bene reperitur talis causa quia in naturalibus sper ex na rei sequitur effectus sed non in voluntariis Ista distincinie praemissa pono 3am conesium quod sacramentua legis noue primo modo non sunt ce effectiue gratie sed bene 2o modo / et im propie. Ista conclusio simul quo ad vtramque partem probatur sit Ad praesentiam sacramentorum ex virtute ipsorum non sequitur gratia sed solum ex virtute alte rius cilicet dei sic agentis / nec talis sequala est ex natura rei / sed solum ex voluntate libe ra dei / igitur conclusio vera. consequentia tenet ex termis Et antecedens patet quia solum ex eo sequitur gratia ad presentiam sacramentorum quia deus sic instituit quod non conferatur gratia nisi positis sacramentis et ipsis positis conferatur Et si oppositum istituisset effectus oppositus sequaretur Ex hac distinctione sequuntur duo coraia conra cmn thomam Primum est quod quodidodum noue legis sacramentum solum est causa gratie sine qua non. et ita possunt intelligi omnia dicta vel auctoriti sanctorum aut doctorum que videntur sonare quod sacramentia legis noue sunt cesm gratie Vnde quando magistur et snci dicunt quod sacramenta noue legis efficiunt quod figurant / non est inteligendum quod proprie efficiant gratiam sed quod deus efficitsea ad eorum praesentia et hoc sufficit magitro et aliis ad ponendus diferentiam inter noua et atiqua sacramenta 2o sequitur quod nullum sacramentum legis noue siue per virtutem proposim siue per virtutem ei collata est proprie causa efficiens alicuius disposi¬ tionis in anima quod gratiam praevie Patet quia talis ratio potest fieri de tali dispositione sicut facta est de gratia / hoc eciam diffuse probat ockam in solutione primae questionis quarti libri.

¶ Contra istud correlarium et 2am partem questionis arguo sic / et probo quod sacramentum sit proprie causa gratiae et eciam dispositionis ad eam praeuie / quia videtur quod omne illud quo posito ponitur aliud sit proprie causa illius. Nam de ratione causae proprie dicte non est quod ad impsam necessario sequatur effectus aut quod non possit poni sine ipsa / quia ignis est proprie causa caloris et tamen non necessario sed mere contingenter ad ignem sequatur calor / si sic patuit de igne trium puerorum in fornace similiter calor eciam igne praesente potest produci igne nichil causante sit patet si deus se solo produceret calorem suspendendo actione ignis praesentis Igitur ad hoc quod aliquod sit proprie causa alterius sufficit quod ipso posito ponatur illud et ipso non posi to non ponatur sed sic est de sacramentis respectum gratie etc igitur etc Et confirmatur qua si sit ad praesentiam sacramentorum sequatur gratia solum ex voluntate alterius scilicet dei sic volentis / ita ad praesentia ignis sequitur calor solum ex voluntate dei quia ipso sic volente sequitur calor et ipso sic non volente non sequitur Igitur ita proprie sacramenta sunt cause gratie sicut ignis est causa caloris cuius oppositum dictum est Pro solutione huius dubii pono aliquas propositiones Prima est quod quantumque deus facit aliquem effectum mente causa 2a / ipse non solum facit illum effectu / sed eciam facit causam 2am esse causam illius effectus Probatur quia deus facit omne positiuum / causam autem 2am causare effectum suum est quod positiuum igitur etc 2am propositio sequens ex praedicta quod deus nihil facit fieri per aliud quin illud idem facit per seipsum ymmo prius natura et principalius facit illud 3a plus facit deus faciendo aliquem effectum mediante causa 2am quam si faceret eundem effectum se solo / quia in prima factione sunt plures termini diuine actionis quam in2a factione vt patet ex prima propositione Quarta propositio est quod nulla causa 2a sit est proprie causa alicuius effectus nec aliquis effectus sic ex natura rei sequatur ex aliqua causa secunda / quod causa necessario inferat effectum vel quod effectus necesario praesupponat illam causam / ymo effectus pure continger sequeretur ex secunda. et 2a causa pure contingenter ante cedit effectum suu

¶ Quia proposito quod non obstantubus praedictis aliqua causa efficiens secuda sic est proprie causa quod ipsa agit effectum virtute propria / dico autem virtute propria non quidem propria per exclusione virtutis extranee del aliene sergo Iuite prpa id ent dixtute qua est in ipsa vel que est ipsamet et non sibi aliena Sic enim ignis aigit calorem virtute propria scilicet aliqua virtute quae non est sibi aliena Nec tam est excludo quin agat virtute dei que et sibi virtus aliena et a sua propria virtute distincta

¶ Sexta proposito est / aliqua est causa efficiens 2a. ad cuius positionem sequitur effectus non solum ex voluntate dei sed ex natura rei / et sola talis causa secunda est causa proprie dicta Ista patet ex precedente quia effectus qui sequitur ad positionem cause et hoc ex virtute propria ipsius cause non solum sequitur ex voluntate dei sed ex natura rei. Ex hiis patet quod formam articuli vnde quando dicitur de ratione cause proprie dicte non est quod ad ipsam necessario sequatur etc. Ideo sufficit quod ipsa posita etc / concedo antecedens quia facit pro quartapropositione posita / sed nego consequentiam / quia nec primum requiritur nec 2m sufficit ad hoc quod causa secunda sit causa proprie dicta / sed requiritur et sufficit quod ipsa posita ponatur effectus scilicet ex virtute ipsius csm et non solum ex voluntate dei / sic autem non est desacramentis etc

¶ Ad confirmationem at quando dicitur quod ad praesentiam ignis sequitur calor solum ex voluntate dei / nego istud quia quando ignis producit calorem talis calor sequitur ex voluntate dei principaliter / sed tamen vna cum hoc virtute ignis Et quando probatur oppositum quia deo sic volente sequitur calor etc. dito quod hoc est verum sed non est ideo verum quod ille calor sequatur solum ex voluntate dei / sed quia cessante voluntate dei cessant singula ex quibus ille calor sequitur seu ponitur in esse / idno etc.

¶ Vnde de concedo istam septimam propositionemu quod lice ad praesentiam cesm secunde proprie dicte sequitur effectus non solum ex voluntate dei sed exvirtute ipsius venet ex natura rei tamen quod ad praesentiam alicuius cause secunde se quatur aliquos effectus virtute ipsius cause seu ex natura rei / solum est ex voluntate dei. Nam hoc solum est quia deus vult talem causam assumere ad cooperadum sibi talem effectum quem si vellcet posset sine ea producere

¶ Ex qua sequitur octaua propositio quod licet omnis causa secunda proprie dicta causet effectum ex natura rei tamen quod ipsa sit causa propie dicta non est ex natura rei quia solum ex voluntate dei Et hec de primo articulo qu. sufficiant

¶ Quantum ad secundum articulum viden¬ dum est vtrum posse creare simpitue repugnet creature / quia eciam hac materiam tangit magister capitulo vilo etstca distinseontro libvbi videtur tenere quod potentia creandi saltis ministerialiter seu instrumentaliter est communicabilis creature. scilicet saramentis seu ministris sacramentorum cuius oppositum videtur probare secunda ratio. q. Vnde pro intellectu huius materie premitto vnam distinctionem scilicet quod creare seu creatio in philoss philosphia et in theologia solet capi quo drupliciter et tot modis sumitur an nichilare quia quot modis dicitur vnum oppositorum tot modis dicitur et reliquum

¶ Primo modo creare communissime et largissime sumitur pro vt idem est quod facere aliquid esse post non esse / et correspondenter annithi lare est facere aliquid non esse post esse Et sic accipit commentator creare tercio de anima vbi dicit quod intellectus creat intellectionem Et hoc modo generainon differt a creatione vel corruptio ab annichilane Secundum hunc modum clarum est quod creatura potest creare et eciam annichilare. ideo de ista acceptione nichil dicam quia eciam nec est propria

¶ Secundo samitur creare mius communiter et minus large prout idem est quod facere aliquid esse post non esse ab illo agente quod potest hoc sine causaliinfluxum materie vel subiecti / et correspondenter potest sumi annichiliri seu anichilatio et sic accipitur creare quando dicitur quam omnis res est creator vel creatura quia licet deus producat multa ex subiecto sicut omnes formas materi ales tamen dicitur omnia creare quia omnia potest producete sine causali influxnmaterie vel subiecti Et secundum hunc mopossibile est idem creari et generari / et idem ainchilari et corrumpi Multa enim hoc modo creantur qua eciam generantur et producum tur ex materia vel subiecto. vnde hic et in sequentibus cum loquor de materia non intelligo solum materiam prima quae est subiectum formarum substantiantialium sed per materi am intelligo quodlibet subiectum de cuius potentia potest educi aliqua forma / et sic intellectus est materia sue intellectionis sict eciam eadem res est materiam et forma Nec ista acceptio est impropa / quia sit capit philosophus materiam 2o phisicorum et 5o methaphysice quanda distinguit quatuor genera carum scilicet materiam formam efficientem et finem / quia aliter non omnis causa reduceretur ad aliquam istarum.

¶ Tercio modo sumitur creare magis stricte et magis proprie prout idem est quod facere aliquid esse post non esse sine concursu causali seu influxum materie vel subiecti sine subiecto praesupposito ex quo illud fiat et correspondenter potest sumi annichilare. Et sic accipitur creare quando dicitur quod anima creatur vel gractia in anima / quia licet gratia vel anima producatur in subiecto non tamen ex subiecto Nam in suo fieri vel suo esse non depedet cusaliter a subiecto Et isto modo capiendo creare non est possibile idem simul creari et generari aut annichil ari et corrupi quia creatio et anichila non praesupponunt subiectum ex quoigneratio vero et corrumpitio illud praesupponunt. Et secundum hanc acceptionem non est bona diuisio entis quod omne ens est creator vel creatura / quia sic nullum ens generatum est creatura. Nam omne generatum fit ex subiecto. Et intelligo omnia ista de productione ad Textra quia de productione ad intra non essent vera Nam filius dei non producitur ex subiecto et tamen non creatur sed generatur Clarum est igitur quod non stat aliquid creare vel aliquid creari isto terciomo et non 2o modo prius dicto sed bene econtra / tamen quicquid potest creare isto modo potest creare 2o modo et econtra Iodo de secundo iodo nichil dicam quia dicoter cio patet de illo

¶ Quarto modo sumitur crearesatis stricte et satis proprie licet non capiatur sic communiter prout idem est quod facere aliquid esse post non esse ab agente se solo causante et sine concursu alterius cse efficientis siue producat ex subiecto sue non / et correspondenter potest sumi anichilare et sic capitur creare gene. illo capitulo vbi dicitur creais deus omnem animam viuentem etc Non enim oportet intelligite quod deus tunc creat omnem animam ex nichilo sed iodeo omnem talem animam creasse dicitur quia se solo produxt licet produxerit ex subiecto. Et secundum istum modum patet quod bene stat idem simul creari et geneari quia ille anime de quibus dictum est fuerunt create quia a solo deo facte et tamen fuerant generate quia ex subiecto producte Sic ergo patet quo creare dicitur quatuor modis. dDe quibus quatuor duo vltimimagis sunt ad propositum / ideo de illlis solum ponam tres conclusiones

¶ Prima concluio est quod capiendo creare et annichilare 4o modo per nullam potentiam siue ordinatam siue absolutam creatura potest creare vel annichilare.

¶ Secunda est quod capiendo creare et annichilare tercio modo et loquendo de potentia naturaliter ordinata nulla creatura potest creare vel annichil are

¶ Tercia est quod capiendo creare et amnichilare illo 3o modo et loquendo de potentia simpliciter absoluta quelibet creatura potest creare et anichilare Et istam tercia non assero quia communiter negatur ab omnibus / sed eam solum pono probabiliter et dispubtitie Prima conclusio probatur sic / per nullam potentiam creatura se sola aut sine alio agente concurrente potest facere aliquid esse post non esse vel aliquid non esse post esse / igitur conclusio vera / consequentia est clara et antecedens patet quia creatura nichil omino potest nisi deo concurrente Nam sicut necessa rio deus est omipotens ita necessario sialiquid fit ips est omnifaciens et eciam sialiquid de esse transit in non esse ipse respectu illius subtrahit sua influentiam conseruatiua / ac per hoc ipse est illius causa destructiua Et hoc tenendum est ex fide licet non possit probari euidenter / et sic patet de 4o modo creadi de quo breuiter transeo quia de illo moditata loquuntur doctores 2a conclusio probatur / circa cuius probationem dico duo Primo dico quod ipsa non potest probari euidenti ratione Cum primo quia omnis probatio eius potest apparenter soliu eciam sequendo purai philosophiam natura lem Qum 2o quia puri philosophi posuerunt oppositum / sicut auicena qui concedit creaturam creare posse ymmo de facto creare / sicut patet 9o methaphysice vbi ipse ponit intelligentia 2am esse causam productiuam tercie et terciam quarte et sc deinceps illa aut intelligentia 2o vel 3o producta creataest et productio vtriusque creatio est / eo modo quo ipse loquitur de creatione et creatura otato methaphysice prout scilicet creatio est productio de nichilo et est post nichil non vedine durationis sed oraeunte nature / pro¬ ut ipse exponit ibidem / vel de nichilo id est non de aliquo ipsius producti praesupposito. hoc ergo modo ipse ponit intelligentiam 2am producta a deo / et 3am a 2a nullo praesupposito et capre esse pus non esse ordine nature sed non durationis / quia non ponit nouitatem et iste modus ponendi est bene subtilis et valde probabiliter sustinil / nec oppositum posset euidenter probari Ex quo patet error articus et sui commentatoris quae reputauerunt principium euidens quod ex nichilo nichil fit siue quod omne quod fit fit ex aliquo quia nec est euidens nec euidenter probabile Et sict patet quod predicta secunda conclusio non potest euidenter probari sicit dixi dico tamen secundo quod ipsa potest apparenter probari. Vnde eam visus est probare multipliciter sanctus thomas / sed omnes rationes eius reprobat scotus / eo quod ille supponunt multa falsa sicut ipse ostenditit in prima. q. quarti ideo ipse facit alias rones quas eciam refellit ockam. q. 4a 2a / ostens ibi eas non procedere ex veris Nolo tamen hic insistere sed probo seu persua deo conclusionem ostendendo primo quod depotentia naturaliter ordinata nulla creatura potest creare id est aliquid facere esse sine subiecto concurrente Secundo quod nec potest anichilare Primum probatur sic quia si crcatura posset creare vel naturaliter vel libere

¶ Primo non potest dici quod naturaliter quia agens quod equaliter se habet ad plura produbila eiusdem rationis quatum est de se vel omnia producit vel nullum quia non est ratio quare illud et non istud sed agens naturaliter equaliter se habet ad omnia producivsa eiusdem ratio nis quantum est de se yrmo est ad infinita¬ et agit secundum vltimum potentie igitur si possit producere vnum non requirendo subiectum receptiuum ex quo producat pari ratione producet omnia producibilia eiusdem rationis cum illo et per consequens poterit producere infinita / hoc autem est falsum. igitur etc 2o non potest dici quod creatura possit creare libere seu per liberum arbitrium quia sic non potest creare nisi mediate suo vel le et tunc si ponatur quod potest creare per suum velle vel hoc erit sic quod eoipso quod vellet ipsum producbile esse / ipsum esset / vel sic quod volitio posita esset cautsa ipsius producendi seu creandi. Si2o modo cum volitio posita et causa ta naturaliter causet illud cuius est capatet quod redit idem argumentum quod factum est de actiuio naturali Si primo modo cum voluntas creata possit velle infinita equaliter sicut finita et eque leuiter igitur poterit creare eciam infinita / et si non per vnam volitionem tamen per infinitas volitiones successiue / hoc autem videtur falsum sicut prus quia non videtur esse finite potentie posse producere infinita Hanc rationem prolixe tractat adam prim q. 4t ipsam fortificando et declarando / et videtur michi quod ipsa bene concludit quod creatua secundum potentiam naturaliter ordinatam seu virtute sua naturali non potest aliquid creare seu aliquid facere et non ex subiecto et boc tenuerunt philosophi propter experientiam quia viderunt: in multis tam artificialibus quam naturalibus quod omne quod fit / fit ex aliquo / sicut vestis ex pano panus ex lana / ignis ex lignis et sic de aliis. Et non vide¬ tunt instantiam in aliquo lideo tenuerunt quod quicquid facit aliquid de nonuo facit illud ex aliquo nec potest illud facere ex nichilo et hoc est bene verum secundum potentiam naturaliter ordinatam tamen videtur michi quod cum omnibus predictis stat quod de potentia simpliciter absoluta creatura possit creare quia deus absolute posset creature supernaturaliter communicare potentiam creadi sicut patebit in tercia conclusione quamuis adam teneat oppositum et communiter omnes

¶ Secundum probatur scilicet quod nec eciam creatura potest naturaliter seu de potentia naturali anichilare / quia agens naturaliter semper intendit per prius productionem alicuius quam destructionem alterius / ideo quod potest annichilare potest creare etc Vnde videmus per experientiam quod in operationi bus naturalibus semper ad destruictionem vnius sequitur productio alterius ideo dicit articuls primo de generatione quod sem per corruptio vnius est generatio alterius. igitur etc

¶ Sed contra praedictam iconclusionem sunt tria dubia primum est vtrum deus possit creare mediante creatura / ipsa creatura pure naturaliter agente Et videtur quod sic quia deus creat animaet huam nam mediante homine / ipso homine pure naturaliter agente / aliter in productione hominis homo non essed causa efficiens naturali ile videtur quod creatura naturaliter possit creare saltem partialiter et / instrumentaliter 2m dubium est quia videtur quod creatura possit anichilare quia peccatum mortale destruit gratia et infidelitas fidem sed destructio gratie vel fidei est anichilalio sicut earum productio est creaitio illur etc Tercium dubium est contra moitum probandi conclusionem / quia per similem rationem probaretur quod creatura non potest naturaliter generare quia arguitur sic / omne agens naturaliter non impeditum respiciens plura producibilia equaliter / producit quodlibet vel nullnm Sed omne agens naturaliter equaliter respicit omnem formam producibilem de potentia huius materie abipso in ea Et similiter illa materia vel subiectum inderenter est in potentia ad receptionem cuiuslibet illarum / quia nec habent ordinem ad agens nec ad passum cum quelibet illarum omino nichil sit. igitur producit quamlibet talem et per consequens potest producere infinitas vel nullam potest etc. Item si illa ratio ad probat non videtur aliud probare nisi quod creatura non potest aliquid producere nisi in receptiuo sicuit animam et gratiam. igitur etc. Pro solutione primi dubii scitum est quod deum crearemediante creatura potest intelligi dupliciter. Vno modo quod deus creet ad creatura illud idem producente / sicut celum agit mediate lumine calo tem / quia lumen secum agit calorem. Et sit loquendo deus non potest creare mediatet creatura ipsa creatura naturaliter agente seu secundum cursum nature quia si deus sic faceret esset miraculum Utrum at possit sic facere videbitur in tercia conclusione quod sic Alio modo potest intelligi deum creare mediate creatura quia dat potestatem creature aliquid faciendi in aliquo receptiuo quo facto ipse vult idmutabiliter causare sicut dedit potestatem homini sic disponendi materiam in generatione hominis quod ipsa sic disposita ipse in mutabiliter velit animam intelleciuam creare Et isto modo posset deus multa creare per creaturam seu mediante creatura / quae ipse de facto sic non creat Sic enim potest conferre sacramentis vel ministris sacramentorum potentiam creandi. id est causandi aliquem effectum naturalenvel faciendi aliquid naturaliter circa aliquod subiectum vtpote circa puerum baptisatum / quo facto immutabiliter ipse vult creare / hoc autem potuit sed non fecit / sicut dicit augustinus omnls. 5a super io. et allegat illud magem 4o libro ditinti. 5a Et sic dicit scotus et adam post eum quod magistur intelligit in illo distinctione deum posse communicare creature potentia creandi licet hoc non communicauerit de facto sacramentis vel ministris sacramentorum. Pro solutione secundi dubii pono aliquas propositiones

¶ Prima est quod nec peccatum mortale active destruit gratiam nec infidelitas fidem infusam

¶ Secunda quod in fidelitas bene destruit agtie fidum acquisi tanitur quiaillia destractio non est an nichilatio sed corruptio / sicut pro ductio fidei acquisite est naturalis generatio.

¶ Tercia est quod peccatum mortale demeritorie destrut gratiam et infidelitas fidem infusam / deus autem solus actime destruit eas scilicet non conservantieum subtrahendo inl luentiam manute nentie sue ab eis

¶ Quarta propositio est quod quad cito positer casus culpe mortalis tancito et non prius vel posterius tempore vel natura deus anichilat gratiam / ex entum de obstaculo lumis

¶ Ad tercium dubium potest responderi dubitur eo odo secundum ockam qua tenet quod idem agens naturale de eodem passo non est ineter num natum producere nisi vnicum indiuiduum eiusdem rationis adequatum sue actiuitati ex eodem passo secndum mimerum / et quod ilta forma rediret quociens idem agens produceret indiuiduum eiusdem speciei ex illo materia. Et istud tenet scotus in libro 4o esse multum probabile et magis videtur ad hoc declinare / et secundum istum modum leuissime respondetur ad illam obiectionem que fiebat contra illam rationem conclusionis sicut patet intuenti. Sed adam reprobat illud et ostendit quod idem agens numero possit de eadem materia numero producere diuersa indiuidua sue virtuti ad equata sicut ignis de eadem materia multos ignes successiue produce potest / crum quilibet proportionetur actiuitati sue Vide processum suum si placetquia transeo causa breuitatis.

¶ Se cundo modo potest responderi secundum hanc viam ad illam obiectionem proquo pono aliquas propositiones. Prima sit hec quod agens naturale potest producere infinita ymmo aliquod est cigens naturale quod non potest producere quin producat infinita quia aliquod est agens natura le quod non potest producere nisi producat ens continuum et quodlibet talo est infinitum quia infinite partes proportionabiles

¶ Secunda est quod nullum agens naturale potest producere infinita actum separata / patet quia non est possibilis infinita multitudo indiuiduorum actum separatoum

¶ Tercia est quod infinita actum separata eiusdem rationis potest agens naturale naturaliter producere seu generare de quo libet passo de quo potest vnum indiuiduum producere / patet quia cum vnum possit producere et non solum vnum vt dictum est sed plura eiusdem rationis sequitur quod non tot potest producere quando plura posset et hoc si duraret. igitur et

¶ Quarta propositio est quod nullum agens naturale potest naturaliter producere exaliquo subiecto seu passiuo nisi vnicum indiuiduum vna vice / et ideo agens quamuis sit de se indeterminatum ad recipiendum istud vel illud tamen passum non est naturaliter natum suscipere plura simul Ideo agens ex subiecto determinatur ab ipso subiecto naturaliter ad producendum vnicum vna vice quamuis non determinetur ab ipso passo ad plus producendum illud quod producit primo quam aliud 2o producibile de eodem

¶ Si vero quae ras a quo sic determinatur Respondet adam quod ab agente libero scilicet a deo ipsum 2m agens praeueniente et libere determinante ad producendum istud indiuidum um plus vel prius quam aliud Vnde dicit quod ex hoc sumitur efficacissimum arguitatum ad probandum contra philosophos maxime aristotilem et suum commentatorem deum esse agens liberum libertate contingentie. Et hoc idem post eum tenet gregoris libro primo inmateria de intentione formarum

¶ Ex praedictis patet faciliter solutio ad obiectionem contra rationem conclusionis

¶ Sed ad confirmationem eiusdem obiectionis quando dicitur quod si illa rapiuo aliquid probet non videtur aliud probare nisi quod agens creatum non potest aliquid producere nisi in subiecto modo cum hoc stat quod possit creare etc

¶ hic dico primo quod stat aliquid produci insubiecto et non produci ex subiecto / vt bene probat ratio. Vnde differentia est inter illa sed bene difficile est illo explicare verbis hoc aut debet videri super 2o libro.

¶ Dico secundo quod non stat naturaliter agens creatum aliquid agere in subiecto et illud non agere ex subsecto. iodo ratio conclusionis procedit quare etc Vtrum autem agens creatum absolute possit aliquid facere in subiecto et non ex subiecto teneo quod sic quia cum vtrumque cilicet pro ducere in subiecto et producere ex subiecto conueniat agenti creato et primum absolute possit separari a 2o Non videtur quinium absolute possit inee sine 2o quare etc

¶ Tercia concluio probatur circa quam scientum est quod sicut dicitur quod deus aliquid potest de potentia absoluta quod non potest de potentia ordinata ita dico de creatura. ideo concedo probabiliter quod licet creatura de potentia naturaliseu naturaliter ordinata non possit creare vel anichilare vt dictum est / tamenista potest de potentia simpliciter absoluta / scilicet supernaturaliter seu miraculose. Et hoc capiendo creare et annichilare tercio modo. Vnde arguitur primo sic / non apparet aliqua contradci o quod deus vellicet vel absolute posset velle creaturam active facere aliquid esse post non esse vel non esse prius esse sine passo praesupposito ex quo sic ageret Igitur hoc est abolute possibile

¶ Secundo arguitur sic confirmando praedictam rationem quia si posse creare absolute repugnaret crature hoc esset maxime quia necessarie esset quod virtus creatiua sit infinita / sedprobo quod hoc non sit necessarium absolute. quia aut hoc esset ratione termini productionis. i. ipsius producti / aut ratione productionis / aut ratione distantie inter terminum a quo / et terminum ad quensilicet inter esse et non esse Sed primum mon valet hoc enim non exigit infinitatem quia omnis termius creationis est finitus. Nec secundum / cum omnis modus creationis sit finitus quia est aliquid extra deum Nec tercium quia ipsa productio est finita cum sit creatura vel aliquid in creatura. Nec quartum / quia nulla est ibi distanmtia positiua nec puatiua Et de hoc bene prosequitur scotus contra thomam. p. q. super 4to et alibi in primo et aliis multis locis Et eciam sicut bene dicit ockam illa casade distantia terminorum nichil valet / quia si valeret ita concluderet quod creatura nichil posset facere Nam tanta distantia est inter terminum a quo et terminum ad quem productionis naturalis sicut creationis si aliqua sit ibi distantia /ilul non apparet ratuio cur potentia creatiua nemcessario debeat esse infinita. et per conequens cur non sit absolute communnicabilis creature.

¶ Tercio arguitur sic quia licet deus talem legem naturalem rebus ordinauerit quod vnus angelus non producit alium angelum / tamen non apparet aliqua contradictio cur hoc non possit absolute sicut ignis potest producere ignem / cum sit perfectionis posse producere ibi simile et angelus sit propulto per ectioris speciei quod ignis

¶ Quarto probo quod de facto creatura sepe creat et deinde quod annichilat. et arguo sic Quicquid conseruat aliquid et non ex subiecto / creat illud quod sic conseruat / sed creatura sepe conseruat aliquid et non ex subiecto. igitur creat et cetera maior videtur vera / sed minor patet de accedentibus quesunt in eucharistia que conseruantur a causa naturali non in subiecto. lita bene sicut quando erant in subiecto Ad istam rationem respondet ockam in2o libro dupliciter vno modo quod accientia eucharistie conseruantur a solo deo et non a creatura / alio modo quod non est simile de creatione et conseruatione quia aliter agens respicit productum in actum et aliter non productum / quia ad quodlibet producitus non productum est indrecens etc Ideo concedit quod creatura potest conseruare aliquid sine subiecto sed non crear

¶ Sed prima responsio non videtur valere quia apparet sensui humano quod illa accidentia conseruatur a creatura sicut antequam erant sine subiecto / igitur non est magis negandum quod conseruantur a creatura post / quod ante antecedens estinotum cuilibet et consequentia tenet quia in fide christi numquam neganda est apparentia sensus naturaliter bene dispositi nisi vbi expressam auctoritas fidei vel efficax ratio sumpta ex hiis quae sunt / fidei / ad hoc cogit Sicut negamus quod eucharistia sit panis quamuis hoc equeappareat post prolaitionem verborum sacramentalium sicut ante quia ad hoc negandum cogit expressa auctoritas vel ratio etc sicut patet intuenti. igitur etc

¶ Simttiter 2a responsio non videtur valere quia probo quod conseruare aliquid et non ex subiecto sit creare Ad cuius probationem pono aliquas propositiones Prima est quod conseruatio alicuius rei est eiusdem recontinia productio ita quod omne quod ab aliquio conseruatur ab eodem continue producitur ta propositio manifeste est de intentione auicene vbi prius allegatur in 2a conclusione Et patet eciam secundum philosophiam articulus quia secundum ea non sunt nisi qua tuor modi carum scilicet materialis for¬ malis efficiens et finalis Sed constat quod conseruare est causare et esse conseruatorem est esse causam / sed hec causa litas non est causalitas materialis formalis aut finalis ut notum est igitur est causalitas efficiens et per consequens conseruare aliquid est efficere seu producere illud quare etc Secunda est quod omnis productio alicuius et non ex subiecto est creatio / bene tamen verum est quod noua productio alicuius et non ex subiecto est noua creatioe productio talis que non est noua sed continia est continua creatio Et ita ex dua bus propositionibus patet quod conseruatio alicuius non ex subiecto quamuis non sit noua productio tamen est productio continua et per consequens quamuis non sit noua creatio tamen est creatio continia

¶ Vndem pro maiori intellectum predictorum sit haec tercia propositio quod quod iuis isti termini productio et conseruatio pro eodem supponant ut iam dictum est tamen diuersa conqnotant / et eciam productio se habet in postolus quam conseruatio / quia iste terminus productio dicitur generaliter de illo quod est ab alio siue de nouo siue non / conseruatio vero solum dicitur de illo quod est ab alio et non de nouo sic quod non sit ab eo primo sed prius fuit ab eo etc Ex hiis omnibus sequitur a propositio quod hoc consequentia non valet hoc incipoit creari ergo hoc incipit produci Nt ista hoc de nouo creaitur ergo de nouo producitur Patet quia antecedens est verum de accidente euchaphysie immedite pus consecntionem panis et ed consequens de eodem lum itur etc 5o ad principale argitur sic approximetur hostia consecnta igni certum est quod ibi producetur calor et tamen non in subicto Sed non est negand um quod ille calor prodica tur ab igne cum hoc appareat sensuiet fides non cogat illud negare. igitur signis creat ibi calorem etc

¶ Sexto arguitur quod creatura anichuat quia approximetur hostie consecrate aliquod agens naturale corruptiuum albedinis certum est quod illa albedo destruetur et per consequens annichilabitur Sed non est negantum illam destructionem seu annichilation esse ab illo agente naturali cum hoc appareat sensui etc / sicut immediate arguebatur gitur etc Sed ad hanc rationem respondet ockam in 4o dupliciter. Vno modo quod accidens seperatum nulla virtute creatapotest corrumpi quia hoc esset per anichilaom et nulla creatura potest anichilare sicut nec creare et istam rationem ipse simpliciter tenet in 2o qua5a et in 2o quolce. qu. nona Sed contra eam est ratio iam facta de apparentia sensus Aliter respondet quod creatura potest annichilare licet non creare et rationem diuersitatis assignat quam transeo causa breuitatis Eciam quia ista ratio concedipropositum de anichilatione

¶ Sed contra eam arguo probando quod si creatura in casu posito anichilat quod eciam creat / quoa a experientia docent quod si corrumpitur in eucharistia aliqua qualitas ibi alia introducitur / ad praesentiam eiusdem actiui ad cuius praesentiam corrumpebatur prima. Et ita dicendum quod ab eodem actiuo producitur secunda a quo destruebatur prima / vt si ab igne destruitur frigiditas abeodem introducitur caliditas Et isuta se cunda ita bene est sine subiecto sicuit prima maxime si non ponatur quantitas distincta a qualitatibus sicut iste ockam ponit Igitur si agens creatum annichilat vt probatum est et ab isto concessu sequitur quod eciam creat / et sic patet conlusio etc Sed contra praedictam conclusionem expresse videntur esse quedamauctoritates sanctorum et doctorum

¶ Prima est augustini super gen. xvmo de magnis et 2ide paruis Angeli nullam omnino possunt creare naturam et ibidem ec. xxro Creare aliquam naturam tam nullus angelus quad nec sei patet creare potest Si uid non potest angelus nec aliqua inferior creatura

¶ Secunda est damasceni. c. 148. Qui dicunt angelos esse creatores alicuius nature sunt omnes filii dyaboli

¶ Tercia athanasii libro suo contra arrium ponentem spiritus sanct esse creaturam Creaturam creatricem esse non posse nulli omnino esse estimo ambiguum

¶ Quarta hugonis de sacramentis libro primo parte 6ta capitulo villo / de nichilo facere aliquid / siue de aliquo nichil vlus deus potest. Multe alie possent induci sed iste videntur magis expresse. Ad istas auctoritatis et omnes similes potest responde ri quod intelliguntur de potentia naturaliter ordinata et creature naturaliter indita / et sic sunt pro secunda conclusione sed per eas non negatur quin creatura possit creare vel annichilare de potentia simpliciter absoluta et facto aquio miraculo praeter vel contra potentiam naturaliter ordinatum et hoc non est contra praedictam terciam conclusionem Vel aliter potest dici quod nulla ceratura potest creare vel annichi lare auctoritatiue se sola / et virtute propria sicut ponit prima conclusioet sic possunt intelligi predicte auctoritates de quacunque potentia siue ordinata siue absoluta sed tunc non ster contra terciam conclusionem Hec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tercium articulum videndum est vtrum sacramenta legis noue sint perfeciora sacramentis legis ane tique

Circa quod tria videnda sunt / primo quae sit sacramenti diffinitio / 2o quid antiquitus conferebat circumcisio / 3o ex hiis patebit huius articuli responsio Ad videndum enim diferentiam sacramentorum veterum et nouorum prius est videndum de circunci sione vtrum ipsa conferebat gratiam quia de hoc tangit magister in prima distinctio ne huius quarti / et tercia ratio ante oppositum qua Primo igitur circa diffinitionem sacramenti notandum est quod secundum aristo tilem 2o posteriorum duplex est diffinitio vna est exprimens quid rei Alia exprimens quid nominis Primo modo nichil diffinitur nisi sit res vna et si sit vna vnitate compositionis peartium diuersa rum rationum sicut materie et formen tunc proprie diffinitur per genus et differentiam essentialem / que diffinitio vocatur diffinitio quidditatiua. Si vero sit res simplex sicut angelus vel anima aut res vna vnitate compositionis partium eiusdem rationis sicut caliditas vel frigiditas tunc non potest diffiniri diffinitione quidditatiua sed bene diffinitione descriptiua / que datur per genus et difrentiam vel diferentas accidentales et per multos comcep tus quorum quilibet est in plus et totum in eque / 2o autem modo potest omne vniversle diffiniri quicquid significet in recovel in obliquo eo quod pro omni nominie possunt poni nominia distincte significantia illa que significantur per vnum nomen Ad propositum ergo dico quod sacramentum non potest primo modo diffiniri quia non est aliqua res una et hoc requiritur ut dif¬ finiatur illo modo sed bene diffinitur 2o modo scilicet diffinitione quid nominis Et sic diffinit magister sacramentum quod est inuisibilis gratie visibilis formaEt augustinus /10. de triui. capitulo 5o sacramentum est sacre rei signum Secundo notandum est quod scotus 2a qu. quarti exponendo praedictam diffinitionem magistri diffinit sacramentum sic Sacramentum est signum sensibile gratiam dei vel effectum dei gratuitum ex institutione diuina efficaciter signas ordinatum ad salutem hominis viatoris. Et in hoc quod dicitur efficaciter includitur tam certitudinaliter quod prenostice Et secundum hoc ut dicit est intelligenda diffinitio magistri vnde cum in ea ponitur forma debet intelligi pro signo sicut ymago herculis dicitur forma eius Quod autem dicitur visibilis Capitur ibi prosensibili cuiuslibet sensus quia visus est excellentior omni sensu et plurium difrentiarum cognoscitiuus secundum philosophum primo metaphysice / Ponitur autem ibi inuisibilis gratia proeffectu dei gratuito interiori ordina to ad salutem hominis viatoris Non enim oportet quod semper res sacramenti sit gratia existens in anima. sicut patet in euchaphysica debet etiam in dicta diffinitione suppleri ex institutione diuina contra signum signans naturaliter / et efficaciter contra signum equiuocum seu dubium et contra signum sequens naturaliter signatum 3o notandum est quod ockam p. q. 4o diffinit sacramentum quod est signum signas effectum dei gratultum Et dicit quod hec oratio non predicatur modo nisi de sensibilibus sitamen deus institueret spiritealia ad signandum dei effectu gratuitum tunc illa eis competeret sicut modo sensibilibus ideo in illa diffinitione non ponitur sensibile ut possit / esse communis tam sensibilibus quam spiritualibus quibus potest diffinitum competere Et in hoc bene dicit vt michi videtur et valde concordat cum illa diffinitione augustinsacramentum est sacre rei signum intelligendo per rem sacram effectum dei gratuitum. Sed tamen diffinitio scoti videtur completior et magis circumstantionata ad differentiam signorum que non sunt sacramenta hiis praemissis ponam tres conclusiones Prima est quod licet possibile sit de. o de potentia absoluta culpam delere originalem aut aliam quamlibet mortalem sine infusione gratie vel collatione cuiuscumque positiui vere repugnantis illi peccato / vt puta originalis iusticie tamen de potentia ordinata hoc non est osibile Primam partem diffuseprobat scotus super 4o qu. 5a Et stat principale motiuum in hoc quod aliquis potest fieri depeccatore non peccator per solam liberam dei acceptationem et licet circa istam materiam plura possint dici tamen traneo quia de hiis magis spectat videre ipra primum librum in materia de gratia 2am partem conclusionis quae magis est ad propositum probo sic / quia licet absolute sine contradictione possit esse medium in specie humana inter filium regni et filium perditionis scilicet homo inpuris naturalibus / tamen secundum legem ordinatam post lapsum nullum est medium inter gratum qui est filius regni et ingtum seu peccatorem mortalem qui est filius carceris igitur secundum legem ordinatam non est possibile quod aliquis sit sine peccato mortali et non habeat gratiam quia secndum augustinum 5. de trini. ca. /1 19 gractia est quaediuidit filios regni et perditionis. qua re etc Secunda conclusio est ista quod sicut in circumcisione detebatur origina lis culpa Sic in ea conferebatur gratia Prima pars supponenda est tanquam doctrina sanctorum et eciam ad hoc est ratioquia nullo tempore deus dimisit genus humanum / et maxime illos quibus deditlegem siue remediuam contra peccatum / et nocessario ad salutem / sed in lege moysi non videtur aliud remendium contra origina le peccatum nisi circumcisio. igitur etc. Sed circa secundam partem conclusionis sciendum est quod de ea est duplex opinio / quidam dicunt quod de facto in circumcisio ne delebatur culpa originalis et non conferebatur gratia. Et hoc dicunt propter auctoritates quae videntur negare graciam a sacramentis ve. le. sicut est illa glosa ad ratio. 4o quae dicit quod in circumcisione peccata solum demittebantur sed gratia ad bene operandum adiutrix non praestabatur. Et illa auctoritas augustini super psalmus o vbi dicit quod sacramenta ve. le. tantum promit tebant et significabant hec aut dant salutem scilicet sacramenta noua Alii autem dicunt quod principaliter instituta fuit circumcisio propter diletionem culpe origina lis ex consequenti ad graciam conferendam / et pro tanto dicitur non conferre gratiam quia non ex principali institutione sed concommitanter Contra primam opinionem apparet satis ex secunda parte prime conclusionis quam in circumcisione conferebatur gratia et ad hoc eciam sunt auctoritates prima augustini in libro de nupciis et concupiscentia et ponitur de conse. disquarta Et quoinstituta est ciccuciso ad purgationem peccati veteris volebat magnis et paruulis sicut baptismus valere cepit ex quo institutus est quod non esset nisi conferretur quod cia / item beda super illud luce 2o postquam consummati etc salutisere curationis auxillum circumcisio in lege agebat quod baptismus tempore gracie consueuit. in et

¶ Sed contra secundam opinionem probatur quod in circumcisione intendebatur gracia quia agens secundum rectam ronem principalius intendit perfectionem quam carentiam imperfectionis quia non intendit illam carentiam nisi propter perfectionem. igitur etc Tercia conclsioe ista quod licet sacramenta noua sacramentis antiquis sint perfectiora tamen hoc non est ideo quia in solis sacramentis nouis conferatur gratia Prima pars patet quia legis perfectioris sacramenta sunt perfectiora Sed 2a pars patet quia ectiam in antiquis sacramentis conferebatur gratia sicut iaprobatum est de circumcisione. igitur etc

¶ Hic est ergo dubitatio in quo sacramenta noua sunt aliis perfectiora cum in aliis conferebatur gratia sicut confertur in istis / item quid dicendum ad auctoritates supra tactas quevidentur negae gratiam a sacramen tis antiquis Pro solutione istorum notanda est quedam distinctio quamponit scotus scilicet quod sacramentum potest capi proprie et improprie Mono in legem moysi fuerunt multa sacramenta improprie dicta sicut purgationes ab immudiciis contractis ut atactum mortui et a lep et sic de aliis E rant eciam ibi quedam sacramenta improprie dicta alia a predictis taemen plus accedentia ad perfectionem sicut erat oblationes hostiarum hec enim participabant ad cultum latrie pro tempore illo quo deus sic volunit coli. Et iste scilicet purgationes et oblationes dicebantur cerimonie vel cerimonialia sacramenta Et de istis potest concedi quod non dabant gractiam tanquam signa efficacia respectum gracie modo quo expositum est efficaciter in diffinitione sacramenti ymmo eciam dixerunt aliqui quod nec in illis conferebatur gratia per modum meri ti / sed istud videtur nimis durum quod aliquis ex obedientia seruet dei preceptum cumiusmodi erant praecepta de praedictis cerimoniis in lege et tamen quod non mereatur gractiam vel augustintum eius si eam habeat prius ergo licet in illis non conferretur gratia ex virtute operis opeati sicut fit in sacmentis proprie dictis tamen in illis conferebatur virte operis operantis virtute bonimotus interioris tquam meriti Sed potest illa ad hunc in lege eat circumcisio quae fuit proprie sacramentum in ea eim conferebatur gratia virlte operis operati ita quod non requrebatur in suscipiente bonus motus interior qua mereretur gratiam sed sufficiebat quod suscipiens eam non poneret se obice Et si sit aiqua dicta sanctorum a doctorum negantia gratiam a sacmentis antiquas loqendo non solum de sacmntis improprie dictis sed eciam de tercumcisione silla possunt templiciter intelligi secundum terplicem comperationem perfectionis sacmentorum nouorum super antiqua sacmnta Primodo potest intelligi quod tercumcisio non confebat gratiam nec alia sacramta atiqua iet paruam gratiam conferebat respecum baptisum et aliorum nouorum sacmtorum 2o modo potest dici quod non conferbant gratia scilicectr et immediata dispositio ad gloriam quia lla gratia non aperuit ianuam regni / sed hoc non fuit ex defectu illorum sacramento rum sed quia fluxerunt tempore quo nundum erat priecium solutum / id est an te passionem christi Vnde ita fuisset tunc de sacramentis nouis Nam licet omnia sacramenta tam noua quam antiqua habuerunt efficactiam a solo deo tamquam a causa principali tamen a christo paciente siue a passione christi habuerunt efficaciam tanquam a causa meritoria sicut probat scotus in 4o po. q. 2 sictione Vodo sicut ipse dicit ibidem quia obsequium iusticie de facto exhibitum ad maius acceptatur quam ipsum solum praeuisum. Trinitas vero in sacramentis antiquis conferebat gratiam merito passionis christi tanquam ab ea preuiso / ipsa autem nunc in sacramentis nouis confert gractiam merito passionis christi tanquam iam exhibito ideo maiorem efficaciam habent sacramenta noua quam antiqua. Et eciam noua maiorem habuerunt efficaciam pos christi passionem quam ante quare perfectiora fuerunt post quam ante Tercio modo potest intelligi quod circumcisio non conferebat gratiam quia non vniuersaliter cuicumque suscipienti / ipsa enim forte ex sua institutione determinabatur ad certum gradum gractie ita quod vltra illum non conferebat et sitantum gradum inueniebat in suscipiente nichil conferebat eidem Et iste vltimus modus apparet de intentione magistri vnde cum ipse dixerat quod in circumcisione gratia non dabatur statim subdit vt in baptismo Et causam reddit quia quantumcumque iustus accedit ad baptismum vl¬ teriorem ibi accipit gratiam supple nisi tantum habeat quod maiorem habere non possit sed sic non erat de circumcisione Vnde abrahe iam iustificato sigculum tantum fuit et nichil ei contulit supple per modum sacramenti / quia iam habebat illum gradum ad quem determina ta erat circumcisio et ad quem poterat virtute operis operati / sed tamen ei bene contulit virtute operis operantis quia credendum est quod actus circumcidendi ex obedientia dei et caritate procedens fuit ei valde meritorius sicut immolatio ysaacLicet ergo in circumcisione non semper daretur gratia tamen ipsa erat verum et certum signum gractie / vel in fieri si non erat obex / vel inesse sicut in abraham et ita de circumcisione et baptismo christi. Ex predictis patet quod sacramenta noua tripliciter perfciora sunt antiquis sacramentis / sed adhuc 4o sunt perfectiora / quia licet omnia sacramenta sint instituta a deo tamen antiqua a deo instituta fuerunt mediante alio quia secundum apostolum lex per angelos data est in manum media toris. Noua vero sacramenta a christo vero deo immediate nstituta sunt ut de singulis patet de baptismo Mat vltimo ite baptizantio etc de eucharistia Mat 2o in cena De confirmatione io. 20. Accipite spiritum sacum etc vel acter. 2 de prinia 1o. 20. Quorum remiseritis peccata etc De extrema unctione non apparet vbi fuerit instituta tamen marci 6o legitur quod apostoli vngebant infirmos etc quod nonfecissent nisi ex instiune christi de matrimonio marci 8o apparet quod christus approbat illud quod deus in statu innocentie peros ade publicaite. de ordine Matt 2o hoc facite in meam et cetera et io 20 Quorum remiseritis peccata et cetera. Et hoc verum est secundum tho¬ / mam et scotum. Quod tamen non tenet dominus armanacus libro suode questionibus armenorum / sed de hoc et de aliis in suis locis videbitur Et hec de tercio articulo Ad rationes ante oppositum patet ex dictis quid dicendum sit et cetera. Et hec de questione.