Caput 42

Commentaria Ferrariensis

EXCLUSA Avempaces positione, vult Sanctus Thomas et E Alexandri positionem excludere . Unde primo eius positionem, ut ab Averroe in III de Anima recitatur, explicat, atque ad opinionem Avempaces comparat; secundo, eam reprobat ; tertio, eius rationi respondet ,

I. Posuit ergo primo Alexander quod nunquam intellectus noster possibilis potest pervenire ad cognoscendas substantias separatas: quia est generabilis et corruptibilis, utpote existens praeparatio humanae naturae consequens commixtionem elementorum, ut in Secundo habitum est.

Posuit secundo quod, hoc non obstante, nos possumus, secundum, statum praesentis vitae, substantias separatas intelligere. Quia cum, quando unumquodque pervenerit ad complementum generationis et ad ultimam perfectionem suae substantiae, compleatur eius operatio propria, sive actio sive passio; quando intellectus habitualis, qui nihil aliud est quam species intelligibiles factae per intellectum agentem existentes in intellectu possibili, fuerit completa generatio, dum scilicet non acquiret amplius novas species, complebitur eius duplex operatio; omnia enim intellecta in potentia faciet in actu, quod est complementum: illius suae operationis quae est facere intellecta in potentia esse intellecta in actu; intelliget etiam omnia intelligibilia separata et non separata, in quo completur eius secunda operatio, quae est intelligere intel- lecta in actu. - Quomodo aliqua operatio sit actio, et aliqua passio, ostensum est superius in hoc tertio libro, capite xxr.

Posuit tertio quod, cum intellectus possibilis non possit tales substantias intelligere, intelligemus ipsas per intellectum in habitu, inquantum , intellectus agens, qui secundum ipsum est substantia separata, fiet forma intellectus in habitu in nobis ipsis, ita quod per eum intelligemus sicut nunc per intellectum possibilem: cum ipsius sit facere omnia intellecta in actu quae sunt intelligibilia in potentia, et intelligere substantias separatas.

2. Ex iis sequitur primo, quod per cognitionem quae est ex phantasmatibus pervenimus in cognitionem substantiae separatae, non tanquam phantasmata intellecta sint medium ad ipsas cognoscendas, ut contingit in scientiis speculativis, secundum opinionem Avempaces: sed inquantum species intelligibiles sunt quaedam dispositiones in nobis ad talem formam quae est intellectus agens.

Sequitur secundo, quod in scientiis speculativis non est perfectio ultima humana, ut posuit Avempace: sed per eas homo disponitur. ad ultimam perfectionem | consequendam, scilicet ad hoc ut intellectus agens fiat nobis forma. Ipsumque intellettum sic' formatum nominat Alexander intellectum adeptum, de quo dicunt aliqui iati telem dicere quod sit ab extrinseco.

Sequitur tertio, quod per hoc quod continuatur nobiscum intellectus agens ut forma, intelligimus ipsum et alias substantias separatas: non autem intelligere intellectum agentem est causa quod continuetur nobiscum, ut voluit Avempace.

3. Quia Sanctus Thomas, in secundo dicto positionis Alexandri, ait hominem per intellectum 'in habitu, sive per habitum intellectualem, facere intelligibilia in actu; in tertio vero dicto, ait hoc per intellectum agentem fieri: considerandum est quod hoc utrique illorum attribuitur, sed diversimode. Dupliciter enim loqui possumus de intelligibili in actu: scilicet quantum ad actum primum, et quantum ad actum secundum. Esse intelligibile in actu primo, est esse abstractum a mgateria, et esse unitum intellectui per modum formae qua intelligit. Esse vero intelligibile in actu secundo, est actualiter obiici actui intelligendi et esse eius terminum.

Tripliciter ergo possumus, quantum ad hoc, ponere diversitatem inter intellectum agentem et intellectualem habitum, qui dicitur alio nomine species intelligibilis. Uno modo, quia intellectus agens facit intelligibilia in actu primo, inquantum causat in intellectu possibili species —intellectuales a phantasmatibus abstractas. Species vero intellectualis facit intelligibilia in actu secundo, inquantum intellectus, factus in actu per speciem, format conceptum in quo. sibi res actualiter obiicitur tanquam terminus inptrinsecus actus intelligendi. - Secundo modo, comparando utrumque ad actum primum. Quia intellectus agens facit intelligibilia in actu primo efficienter: species vero intelligibilis formaliter, quia species ipsa est id quo res dicitur actu intelligibilis in intellectu. — "Tertio modo, comparando utrumque ad actum secundum. Quia intellectus agens facit intelligibilia in actu secundo mediate: species vero immediate, tanquam forma per quam intellectus possibilis conceptum et verbum producit. Ideo inquit Sanctus Thomas quod hanc actionem quae est intelligibilia in potentia facere intelligibilia in actu, habet intellectus in habitu ex parte intellectus agentis.

II. Contra hanc opinionem arguit Sanctus Thomas primo sic. Intellectus in habitu, sicut et intellectus possibilis, ponitur ab Alexandro generabilis et corruptibilis. Ergo impossibile. est quod intellectus agens fiat eius forma. — Probatur consequentia. Quia, secundum ipsum, intellectus agens ponitur quaedam substantia separata aeterna. Aeternum autem non potest fieri forma generabilis et corruptibilis, secundum eum, qui propter hoc ponit intellectum possibilem esse generabilem et corruptibilem quia unitur nobis ut forma.

Adverte quod ista propositio Alexandri, Aeternum non potest esse forma rei generabilis et corruptibilis, non est universaliter vera, nam anima intellectiva potest esse aeterna, scilicet ab aeterno producta, et tamen est forma rei generabilis et corruptibilis, scilicet corporis humani: sed habet veritatem de forma a materia dependente secundum esse. Nam sequitur: A materia secundum esse dependet : Ergo non potest esse sine materia: Ergo, materia corrupta, et ipsum corrumpatur necesse est : Ergo non est aeternum. Sed si 'etiam aliquid sit aeternum (voco aeternum quod non habet principium suae durationis), non repugnat sibi quod sit forma rei corruptibilis elevata supra ipsam, et ab ipsa non dependens secundum esse.

III. Secundo. Forma intellectus, inquantum intellectus, est intelligibile: cum intellectus non recipiat aliquid, per se loquendo, nisi intelligibiliter. Ergo, si intellectus agens non potest esse intelligibile per intellectum in habitu, impossibile est ut sit forma eius.

Advertendum quod haec ratio concludit duo dicta Alexandri non posse simul stare: scilicet quod intellectus agens sit forma intellectus in habitu; et quod intellectus in habitu non intelligat intellectum agentem, sed tantum sit dispositio ad hoc ut intellectus agens nobis uniatur ut forma ut per ipsum intelligamus, ut voluit Alexander.

Circa id quod dicitur, intellectum | nihil recipere, per se loquendo, nisi intelligibiliter, attendendum quod ad- didit per se loquendo, quia per accidens, idest ratione virium sensitivarum, potest dici recipere aliquid non intelligibiliter: puta dum, laeso organo phantasiae, impeditur a sua operatione; tunc enim dicitur per accidens recipere, quia id quo ad suam operationem indiget, materialiter alteratur, et materialiter recipitur.

IV. Tertio. Si homo per intellectum agentem intelligat quandoque substantias separatas, intelliget ipso aut sicut virtute intellectiva a qua egreditur operatio quae est et intelligere intellectus et intelligere nostrum ; aut sicut specie intelligibili qua perficitur vis intellectiva; aut sicut medio per cuius cognitionem devenimus in cognitionem alterius. Non tertium: quia nec intellectus possibilis, nec intellectus in habitu, secundum Alexandrum, intelligit intellectum agentem. — Non etiam secundum: quia intelligere per speciem intelligibilem attribuitur virtuti intellectivae cuius illa species intelligibilis est. forma; non concedit autem Alexander quod intellectus possibilis, aut intellectus in habitu, intelligat substantias separatas. - Non denique primum: quia intelligere intellectus agentis esset intelligere hominis; hoc autem esse non potest, secundum positionem Alexandri, quia tunc intellectus agens non esset substantia separata, ut ipse voluit. Probatur sequela. Quia non potest esse ut idem sit intelligere hominis et intellectus agentis nisi ex substantia intellectus agentis et substantia hominis fiat unum secundum esse: cum impossibile sit duas esse substantias diversas secundum esse, et quod operatio unius sit operatio alterius. Non autem fiet ex illis unum secundum esse accidentale: quia tunc intellectus agens non esset substantia. Ergo secundum esse substantiale. Ergo vel erit anima humana; vel pars eius, scilicet potentialis; et per consequens non substantia separata.

2. Circa illam propositionem, /mpossibile est esse duas substantias diversas secundum esse, et quod operatio unius sit operatio alterius, advertendum, ex doctrina Sancti Thomae Tertio, d. xvi, a. 1, ad 5, quod dupliciter potest actio dici una: scilicet simpliciter; et aggregatione. Similiter potest operatio unius dici operatio alterius dupliciter: scilicet simpliciter; et per adiunctionem. Simpliciter dicitur operatio unius esse alterius operatio, quando eadem numero operatio quae ab uno egreditur, etiam egreditur ab alio: et sic hoc est impossibile, Secundum adiunctionem autem, quando operatio unius adiungitur operationi alterius ad unius effectus productionem: quod contingit quando unum agens non potest per se perficere effectum, sed multi simul; sicut, cum multi simul trabunt navem, sunt multae actiones simpliciter, ut actio egreditur ab agente, sed est una actio aggregatione; et unius actio potest dici actio alterius, inquantum unus actione alterius iuvatur ad complendum effectum. Loquitur ergo Sanctus Thomas ad primum sensum, non ad secundum.

V. Quarto. Qua ratione intellectus agens fiet forma quandoque istius hominis, eadem ratione et alterius. Ergo tunc per intellectum agentem duo homines intelligent sicut per formam suam, Ergo erit idem intelligere duorum intelligentium: cum sic per intellectum agentem homo intelligat quod eius intelligere sit intelligere intelligentis per ipsum. Hoc autem est impossibile. Ergo etc.

VI. Ad fundamentum positionis Alexandri, scilicet quod complementum operationis intellectus in habitu sit intelligere substantias. separatas, respondet Sanctus Thomas negando ipsum. Et primo, respondet ad eius rationem: dicens quod, cum perficitur generatio alicuius generis, eius quidem operatio perficitur, sed tamen secundum modum sui.generis, non autem secundum modum altioris generis. Et sic, completo intellectu in habitu, completur eius intelligere secundum modum suum: non autem secundum modum substantiarum separatarum, ut scilicet substantias separatas intelligat.

2. Secundo, probat illud fundamentum esse falsum, dupliciter. Primo quia, si intelligere substantias separatas sit complementum operationis intellectus in habitu, quandoque intelliget substantias separatas. Et per consequens, per scientias speculativas, quae continentur sub intellectu in habitu, intelligerentur substantiae separatae, Quod Alexander non ponit.

Secundo, quia intelligere substantias separatas consequeretur eos qui ad generationem intellectus. in habitu student, aut semper aut in pluribus. Cum enim eorum quae generari incipiunt, generatio ut in pluribus compleatur; si ad completionem. generationis sequitur complementum actionis, oportet completam operationem pluribus eorum quae generantur advenire. Hoc autem constat esse falsum: quinimmo nullus professus est se ad hanc perfectionem devenisse. Ergo etc.

3. Circa primam harum rationum dubitatur: cum inquit Sanctus Thomas quod Alexander non. ponit intellectum in habitu intelligere quandoque substantias separatas. Videtur enim. hoc contradicere ei quod superius nar- ravit in secundo dicto Alexandri. Nam ibi dixit Alexandrum: voluisse quod, completo: intellectu in habitu, complebitur eius secunda operatio, per hoc quod intelliget omnia intelligibilia, separata et non separata..

Respondetur quod posuit Alexander, ut ex supra dictis patet, intellectum in. habitu non intelligere substantias separatas tanquam id a quo egreditur ipsa operatio: et sic in hac prima ratione intendit Sanctus Thomas. Posuit tamen quod per ipsum homo intelligit inquantum est dispositio ad hoc ut intellectus agens uniatur nobis ut forma per quam intelligamus.. Unde dicitur intellectus in habitu; apud Alexandrum, intelligere substantias separatas, non formaliter quidem, sed. Miepasitin: Et sic intellexit Sanctus Thomas superius.