Quaestio 1

⁋ Distinctionis. XI. Questio. I Irca distinctionem II est In qua magister contra grecos probat spiritum sanctum procedere a filio. Supposito quod sic sit ex determinatione eclarie et auctoritas scripture: sicut magister bene probat. Que ro vtrum si spiritus sanctus non procederet a filio: non bu distingueretur ab eo:

⁋ Et arguo quod sic: quoniam si spiritus sanctus non procederet a filio: cum filius non procedat a spiritu sancto: nulla oppositio relatiua esset inter filium et spectum sanctum. Et vltra. ergo non distinguerentur ab inuicem. prima consequentia patet: qui oppositio relatiua non est ibi nisi secundum originem vel processionem vnius ab alio. secunda vero probatur: quoniam vbi non cadit oppositio relatiua in diuinis: ibi nulla est distictio sicut inductiue patet: et haberi potest ab Ansel. in de processu spi ritus sancti in pluribus locis Ad oppositum sic: filius non distinguitur a spiritu sancto praecise: quia spiritus sanctus procedit ab eo. ergo non si spiritus sanctus non procederet a filio: non distingueretur ab eo. Antecedens probatur: quoniam filius non solum per spira tionem actiuam distinguitur a spiritu sancto: quia et per filiationem distinguitur ab ipso. Nam per filiationem constituitur in esse. et filiatio non est in spiritu sancto. per quodcumque autem aliquid consti tuitur: distinguitur ab eo in quo illud non est. consequentia probatur: quoniam quocumque distinctiuo retento ceteris remotis: distinguitur illud cuius est distinctiuum: a quolibet a quo illud ipsum distinguit: et per consequens retenta filiatione: remota spiratione et ceteris adhuc filius distingueretur a spiritu sancto. Respondeo hec questio potest in duplici sensu sumi: siue duplici modo tractari: vno modo ad videndum an praecise per hoc quod filius spirat spiritum sanctum: et spiritus sanctus spiratur: et procedit a filio: filius distinguatur a spiritu sancto: vel non per hoc tantum: sed per aliquod aliud distinguitur filius a spiritu sancto: et ideo supponitur hoc impossibile. valet. quod spiritus sanctus non procedit a filio. Et queritur an tunc distingueretur ab eo: quia si sic: sequeretur quod illa non sit praecisa ratio distinctionis eorum: sicut si ad inuestigandum. vtrum pater distinguatur a filio: praecise quia est in genitus: aut etiam propter aliquod aliud (vbi gratia quia genuit) quareretur. vtrum si prciter non esset ingenitus: non distingueretur a filio. 2o potest tractari questio ad videndum vtrum ex hoc quod spiritus sanctus distinguitur a filio: possit concludi quod procedit ab eo: et hoc propter grecos: qui concedunt primum et negant secundum: et tunc idem est quod querere an sequatur. spiritus sanctus non procedit a filio. ergo spiritus sanctus non distinguitur a filio: et per consequens ex opposito consequentis sequitur oppositum antecedentis scilicet spiritus sanctus distinguitur a filio. ergo spiritus sanctus procedit a filio: et in hoc sensu vt mihi videtur tractata est questio ista a pluribus doc. antiquis: quamuis a quibusdam modernis magis discutiatur secundum primum sensum. Secuendum hoc ergo erunt articuli duo. In primo videbitur de questione in primo sensu: et in 2o videbitur de ea in secundo sensu. Quantum ad primum articulum dicitur a multis: quod in filio praeter spirationem actiuam in qua distinguitur a spiritu sancto: est aliud distinctiuum in quo distinguitur ab eo scilicet filiatio: ita quod si per impossibile circumscriberetur a filio spiratio actuua: remanente filiatione: adhuc filius distingueretur a spiritu sancto hoc tamen diuersis modis ponitur ab eis. Nam quidam dicunt quod per solam filiationem filius distinguitur personaliter a spiritu sancto hoc probant: quoniam quocumque formaliter filius constituitur in esse personali: eo personaliter distinguitur: sed filiatione formaliter constituitur filius inesse parsonali. ergo etc. probatur minor: quoniam in filio non sunt alie proprietates positiue quam generatio passiua et spiratio actiua: et spiratione actiua non constituitur in esse personali: quoniam illa est communis patri et filio.

⁋ Confirmatur. quoniam quodlibet habens aliquod esse: distinguitur distinctione conuenienti illi esse a quocumque alio per aliquid: quod est de ratione eius inquantum habet tale esse. igitur filius personaliter distinguitur per aliquid quod est de ratione eius: inquantum est persona: spiratio actiua non est de ratione eius: sed filio iam posito est quasi proprietas ad uenticia. Ex quo patet secundum istos quod filius intrinsece personaliter distinguitur a spiritu sancto per solam filiationem: per spirationem vero actiuam quae est proprietas communis sibi et patri et quasi aduenticia et sequens personas iam constitutas non distinguitur personaliter et intrinsece: sed potius extrinsece.

⁋ Alii vero dicunt quod tam spiratio actiua quam filiatio et essentia concurrunt intrinsece ad personalitatem filii: et non ei est aduenticia vel extrinseca: sicut per plures probant rationes: non solum ergo personaliter distinguitur filius a spiritu sancto per filiationem: sed etiam per spirationem: sicut per vtrumque constituitur in esse perso nali: propter quod vlterius dicunt: quod si filius non spiraret: non remane ret persona: eo quod careret spiratione: que intrinsece concurrit ad eius personalitatem: et per consequens non distingueretur personaliter a spiritu sancto: adhuc tamen in filio remanet aliquid realiter distinctum a spiritu sancto scilicet generari quod est incompossibile cum spirari.

⁋ Alii etiam dicunt: quod in filio praeter spirationem actiuam: que realiter distinguitur a spiritu sancto: est aliquid sufficienter distinguens ipsum realiter a spiritu sancto. si filiatio ipsa. vnde et circumscripta spiratione: et retenta filiatione: adhuc constitutum ex filiatione et quo cumque alio ex vna parte: distingueretur realiter a constituto ex spiratione passiua et quocumque alio: ex alia parte: quod quidem constitutum est spiritus sanctus. hi omnes conueniunt in duobus: vt patet: vnum est quod in filio est spiratio: et praeter illam etiam est in eo filiatio per quarum vtramque realiter filius distinguitur a spiritu sancto: et quod si spiratio cir cumscriberetur a filio: et filiatio remaneret: adhuc remaneret aliquod constitutum ex filiatione et esentia: quod realiter distingueretur a spiritu sancto.

⁋ Secundum est: quod filius constituitur in esse personali per ipsam filiationem. hec duo videntur mihi falsa: ad quod ostendendum suppono quod filius vere existit: et est persona: et alia a persona spiritus sancti: preter omnem operationem anime: et sic fuit eternaliter ante omnem anime operationem: et per consequens talia constitutiua eius in esse personali: et distinctiua eius a spiritu sancto: si qua sunt: sunt vere in rerum natura: nec sunt relationes vel conceptus: aut aliqua alia ab intel lectu nostro fabricata: cum hic non queratur de distictione conce ptuum: sed personarum eternarum quae sunt verus deus.

⁋ hoc suppo sito arguo contra primum dictum et sumo ipsam spirationem secundum se: vt praescindit ab omni quod est extra animam quoquo modo distinctam ab ipsa: siue quod non est ipsa. Et quaero an spiratio sic sumpta est persona filii seu filius ipse vel non: Si sic. ergo in filio non est aliquid praeter ipsam spirationem: et per consequens non est in ipso aliquid aliud distinctiuum ipsius a spiritu sancto praeter spirationem. Et similiter sequitur quod si sola spiratio circumscriberetur: non remaneret aliquid filii quod aliquid constitueret cum essentia aut aliquo alio quorum opposita isti dicunt. Et patet consequentia quantum ad vtrumque: quoniam si detur oppositum consequentis scilicet quod aliquid remaneret: aut quod in ipso filio sit aliquid praeter spirationem: sequitur quod ipsa praecise sumpta non est filius: et sic dici posset quod est aliquid filii. Si vero ipsa spiratio sic sumpta non est persona filii seu filius ipse: aut ipsa est aliquid intrinsecum sibi: et tunc sequitur quod praeter ipsam filius intrinsece includit aliquid aliud quod non est spi ratio. Et per consequens filius non est omnino simplex: quod est erroneum: aut est aliquod extrinsecum filio: et tunc cum nihil sit in deo inherens aut informans: ipsa erit per se subsistens: et per consequens suppositum vnum vel plura: quodlibet autem in deo suppositum est persona. ergo ipsa est quaedam perso na distincta a persona filii: et eadem ratione distincta a persona patris Et constat quod ipsa non est persona species sancti. Ex quo sequitur quod in diuinis sunt quatuor persone: quod est hereticum dicere.

⁋ Praeterea constat: quod filius est eque simplex vt filiatio: et quod filiatio (vt hoc de ea est sermo istorum) est ipse filius: et filius est filiatio: et omni modo sibi idem quo filiatio est eadem filiationi: et hoc infra magis patebit: sed in ipsa filiatione non sunt aliqua plura distincta quibus distinguatur a spiritu sancto: neque quorum aliquo solo circumscripto aliquid eorum remanet cum essentia constituens aliquid distictum realiter a spiritu sancto: ergo nec in filio sunt aliqua talia plura distincta.

⁋ Contra 2m dictum arguo primo sic. persona filii non constituitur in suo esse personali per se ipsam: seu quod idem est dictum filius non constituitur in esse personali per filium: nec filiatio constituitur in esse personali aut aliqua suo esse per filiationem et universaliter nihil constituitur in aliqua esse per seipsum primo: ergo filius non constituitur in esse personali per filiationem. Antecedens notum est: et consequentia probatur: ex eo quod vt dictum est: filiatio nullo modo distinguitur a parte rei a filio: sed est sibi adequate omnibus modis eadem: quibus est eadem sibi ipsi.

⁋ Confirmatur quoniam omne quod constituitur in esse per aliquid: aliquo modo distinguitur ab ipso: nam constituens est aliquo modo causa constituti: sicut patet in omnibus inducendo.

⁋ 2o filius est omnino simplex et actus purus per se subsistens: ergo non constituitur in esse personali per aliquid formaliter seu tamquam formali et constitutiuo. Antecedens est certum: et consequentia probatur. Nam ex eo quod est simplex non constituitur aliquo sibi intrinseco: ex eo vere quod est actus purus per nullum formale dans sibi esse constituitur: sicut forsitan diceret quis: quod materia constituitur per formam: ex eo quoque quod est per se subsistes non constituitur in esse per aliquid tanquam per ma teriam. sicut aliquo modo posset quis dicere quod forma costituitur per materiam: quia subsistit aliquo modo per illam.

⁋ Unde talia verba in sua proprietate penitus falsa sunt: et ex falsa imaginatione procedunt. qua. valet. sic loquentes imaginantur quod essentia divina sit quasmateria respectu filiationis: et filiatio sit forma eius et ex vtraque resultet persona completa: et propter hoc persona constituitur formaliter in suo esse per filiationem: sicut compositum subiectale dicitur constitui formaliter in esse per suam formam substantialem. quod vtique figmentum omnino remotum est a persona divina. Quapropter in deo non est estimam dum aliquod realiter constitutum per aliud formaliter: nec aliquid formaliter et realiter constituens aliud: sed quicquid ibi est per se ipsum et nullo alio formaliter est quicquid est. quamuis causaliter seu principia tiue vel productiue habeat aliqua persona esse personam.

⁋ Et ideo quantum ad articulum istum dico quod de reali distinctiuo alicuius ab aliquo possumus dupliciter loqui. Uno modo vt per huiusmodi distinctiuum intelligamus aliud existens extra animam significabile incomplexe secundum se ab alio distinctum: quemadmodum diximus quod homo per animam suam distinguitur ab asino: et quod vna anima secundum se distinguitur ab alia. Alio modo vt per distinctiuum intelligamus aliud complexe tamen significabile: per quod aliud potest vere concludi ab aliquo esse distinctum: quamuis ipsum huiusmodi distinctiuum non sit secundum se aliqua enti tas ab aliquo quoquo modo distincta: sicut si diceremus quod acci dens in sacato distinguitur ab aliis per hoc quod ipsum non est in subiecto: alia vero accidentia sunt in subiecto: sic aut dicendo non intel ligitur quod aliqua entitas aut aliquid incomplexe significabile sit distinctiuum talis accidentis ab aliis: quamuis ipsum se ipso in primo sensu dato distinguatur ab aliis: sed quod ex eo quod istud accidens non est in subiecto: illud autem est in subiecto. hoc vere est aliud ab illo seu distinctum ab illo.

⁋ hoc modo est dicimus in divinis quod pater distinguitur a filio per hoc quod ipse est a nullo: filius autem non est a nullo: sed a patre: et hic vtique sic est: est si nulla anima vmquam hoc consideret: nec tamen per hoc aliquod distinctiuum primo significabile datur intelligi: sicut infra. distinctio 26. amplius declara bitur. Si ergo in primo sensu queratur per quid filius distinguitur est sptum secundo: Dico quod se ipso et non aliquo sui secundum intransitiuam con structionem loquendo. hoc autem probatur. ex hoc quia filius est persona simplicissima nulla plura et aliquo modo inter se distincta includens. et ideo a quocumque distinguitur seipso primo distinguitur: sicut plenius infra declarabitur.

⁋ Et vlterius ad articulum co quod praeter spirationem non est in filio aliquid quo distinguatur. istum secundum hunc sensum in quo ipsum pertractant doctores. diipse a spum scecndo. quod patet. quoniam ipsa persona filii simplicissima est spiratio et econverso nihil aut est in filio quod non sit filius est persona filii: et per consequens quod non sit ipsa spiratio. Si autem in 2o sensu loqua mur de distinctiuo: secundum quem sensum formaui articulum. cum quaeritur vtrum per hoc praecise: quia spiritus secus procedit a filio: aut quia filius spirat spiectum scentdum filius distinguatur ab illo. dico quod non Quod probo sic. filius distinguitur a spum scondo per hoc: quia ipse est a patre nascendo: spiritus autem scus est a patre non nascendo: sed proce dendo. ergo non praecise per hoc filius distinguitur a spum second: quia ipse spirat spiectum scuntdum et ille procedit ab eo. consequentia patet. quoniam non est hoc fi lio esse a patre nascendo: quod est specntum scentum esse ab eo procedendo: siue ab ipso procedere: nec filius ideo nascitur a patre: quia spiraspoctum scentum. Antecedens probatur per Aug. 5. de tri. vbi dicit quod ideo spiritum non est filius: cum vterque tamen a patre exeat: quia ipse exit non quo na tus: sed quo datus id est donum.

⁋ Item de fi. ad petrus dicit: quod quia aliud est natum esse aliudque procedere. ideo alius filius alius spiritus scuns.

⁋ Item Ansel. de processu spiritus sctint in fine. Spitus sicus inquit non est filius: quia filius nascedo habet esse de patre. spiritus ver scus non nascendo: sed procedendo.

⁋ Item idem infra. ait. habent vtique a patre esse filius et spitus secus: sed diuerso modo: quia alter naon scendo: alter procedendo vt alii sint per hoc abinuicem. Et subdit. Nam si per aliud non essent plures filius et spitus scuns: per hoc solum essent diuersi.

⁋ Ex quibus verbis manifeste probatur quod non praecise per hoc quod filius spirat spiectum scentum: et ille spiratur ab eo ipsi sunt abinuicem distincti.

⁋ Ad rationes vero opinionis alterius patet quid dicendum sit ex dictis. Nam filius non constituitur filiatione neque spiratione: sed est seipso tantum et nullo alio formaliter: nec est spiratio est aduenticia filio: sed est ipse filius. Et per hoc non valent rationes praedic. doc.

⁋ Ad rationes omnes alterius docores dicendum quod verum est spirationem non esse extrinsecam vel aduenticiam filio: sed tamen nec intraneam sibi velut partem eius quasi ipsa non sit ipsa persona filii: sed aliquid per se: vt rationes ille pretendunt. Quantum ad 2m articulum dicitur a quibusdam quod non sequitur. spiritus scus non procedit a filio. ergo non distin e guitur ab ipso. Alii dicunt oppositum diuersis tamen motiuis. Nam er quidam dicunt quod facta ypothesi spitus scus et filius essent vna erg persona genita et spirata: et per consequens non distinguerentur. Alii vero a dicunt quod non distinguerentur. non quia concurrerent in vnam personam vt dicunt isti: sed quia tunc filius non esset persona. Et inter istos est aliqua diuersitas est: sed non curo de illa.

⁋ Ego pro nunc dico: quod consequentia est bona: et quod posito antecedente illo spiritus scus non prgo distingueretur a filio: non quia esset vna persona: sed quia tunc spiritus scuns non esset. Unde arguo sic. Si spiritus scus non procederet a filio: spiritus scus non esset. ergo si spiritus scuns non procederet a filio: spiritus sanctus non distingueretur a filio: consequentia patet: quia vtrumque distinctorum oportet esse ens. cum idem et distinctum sint passiones enti: vt patet. 10eo meta. Antecedens autem probo tripliciter. Primo sic. si spiritus san ctus non procederet a filio: spiritus secus non esset spiritus seu donum patris et filii. Et vltra. ergo spiritus scuns non esset spiritus scus. et per consequens non esset persona. consequentia patet. ex eo quod spiritus scus non est donum filii seu spiritus filii vt dicit apostolus: nisi quia procedit a filio nec aliud est spectum scentum esse filii: quam ipsum esse a filio: vt dicit magister in ista. dicens. Si ergo non procederet a filio: non esset spiritus filii aut donum: et per consequens non esset donum patris et filii. 2a vero consequentia probatur. quia hoc est esse spiritum scuendum vt sumitur notionaliter pro3a in trinitate persona tantum: quod est esse donum patris et filii: seu specnteum patris et filii. vnde Aug. 5. de tri. ait. Ille spiritus scuns qui non trinitas: sed in trinitate intelligitur in eo quod proprie id est non communi ter dicitur spiritus secus relatiue dicitur: cum et ad patrem et ad filium refertur: quia spiritus scus et patris et filii spiritus est: sed ipsa relatio non apparet in hoc nomine. apparet autem cum dicitur donum dei: donum enim est patris et filii. Et infra concludendo sic dicit. ergo spiritus secus ineffabilis est quedam patris filumque communio.

⁋ Item libro. 15. ait. spiritus secus secundum scripturas sanctas nec patris est solius nec filii solius: sed amborum. et ideo communem qua inuicem se diligunt pater et filius nobis insinuat charitatem. Et infra dicit quod pater sic filium genuit: vt etiatm de illo donum commune procederet vt spitus scus spiritus esset amborum. vnde sicut filius: ideo est verbum: quia filius: et ideo filius: quia a patre genitus: et per consequens si non esset a patre genitus non esset filius neque verbum: sic spius secus ideo est spiritus scuns: quia donum patris et filii. Et ideo donum amborum: quia ab vtroque procedit et est vtriusque ineffabilius quaedam communio: vt dicit Aug propter quod si non procederet ab vtroque: esto quod tantum alter illorum produceret: persona producta non esset ille spis scuns qui nunc est: quia non esset communio patris et filii et charitas: qua ambo se communiter diligunt nec commune donum vt iste est.

⁋ 2o sic. filius est per se principium spiritus scint. ergo si filius non produceret spiectum scantum: spiritus sanctus no produceretur: et per consequens non esset: cum ipse procedendo habeat non solum vt sit donum: sed omnino vt sit. vt dicit Aug. 5. de tri. antecedens estnotum per fidem scilicet quod filius sit principium spiritus sancti: et constat quod non per accidens. consequentia patet. quoniam si aliquid sit causa per se alicuius effectus posito quod illa causa non sit aut non sit causa illius: ille effectus non ponetur: nisi suppleretur eius causalitas per aliquid quod prius non causabat: aut quod aliter vel amplius causaret quod causabat prius: cum aliud quod remotum est causabat.

⁋ Idem iudicium est de quolibet principio productiuo respectu eius cuius est per se principium: sed si filius non produceret nullum alium productiuum supplere posset productiuitatem eius: nec ipse pater nunc producens plus aut aliter producere posset: quam nunc: et per consequens ipse supplere non posset productiuitatem filii respectu spiritus sctin. Ex quo sequitur quod spis scuns non produceretur. Nec interest vtrum principium per se sit tota le vel partiale: dummodo ipso sublato vel non principiante nihil suppleat vicem eius.

⁋ 3o si aliqua creatura non producere tur a filio: ipsa non produceretur a patre. ergo si spiritus scuns non produceretur a filio: ipse non produceretur a patre. consequentia nota est: quoniam non minus inseperabiliter pater et filius producunt spiectum scentum quam producant creaturas. Antecedens autem patet per verbum saluatoris Io. dicentis. non potest filius a se facere quicquam: nisi quod viderit patrem facientem. Quecumque enim ille fecerit: hec et filius similiter facit.

⁋ Ex quibus verbis concludit Aug. 2. de tri. omnino inseperabiem esse operationem trinitatis ad extra: et quod impossibile est patrem quicquam facere quin illud idem et similiter filius faciat et econverso et per consequens patet hanc consequentiam esse necessariam. si hoc filius non facit: hoc non facit pater: et per consequens consequentia alia que ad ipsam sequitur est etiam necessaria. valet. si spiritus scuns non procedit a filio etc.

⁋ Ex his patet quod rationes quas facit doc. ille qui dicit quod esto quod spiritus scus non procederet a filio: adhuc distingueretur ab eo. non sunt effica ces: pro eo quod supponunt quod.s scilicet esset data ypothesi illa: quod falsum est.

⁋ Sed supposito quod spiritus secus esset et similiter filius esset. et tamen spiritus scus non procederet a filio: nunquid distingueretur ab illo. Rsponsio quod ista suppoito includit contradictoria. Nam ponit spiectum scuentum esse. Et quia cum hoc etiam ponit ipsum non procedere a filio: simul ponit donum patris et filii non esse. et per consequens cum spi ritus scuns non sit nisi donum patris et filii: ponit spectum scuentdum non esse. propter quod ex ista ypothesi includente contradictoria: sequuntur contradictoria. valet. quod distingueretur et non distingueretur a filio. Distingueretur quidem: quia vterque esset. et vterque ab altero seipso distinguitu: vt dictum est in primo articulo. non distingueretur autem: quoniam spiritus scus non esset. Et est talis ista suppoitio et questio sicut si diceretur supposito quod filius esset: et esset in productus nunquid distingueretur a patre: ad quod dicendum est quod dicir stingueretur et non distingueretur. distingueret quidem: quia quaelibet persona distinguitur seipsa ab alia persona. Et ideo si esset persona filii que nunc est: et persona patris est esset: vna esset ab alia distincta. Non distingueretur autem: quia filius non esset filius. Nam ideo filius: quia genitus: vt dicit Aug. 7. de tri. Et si filius non esset filius: filius non esset: quia non est estimandum quod filius dei esto quod non esset filius: posset esse: sicut in homnibus homo filius esto quod hesinat esse filius: non est tamen necesse vt simul desinat esse aut hominem esse. Nam filius dei non est accidentaliter vel mutabiliter filius: neque potest non esse aut intelligi non esse filius. Si ergo et fili et pater essent: et filius non esset productus. sequitur quod filius distingueretur et non distingueretur a patre. Sequeretur autem hec contradictio: quia antecedens includit contradictoria.

⁋ Ad argumenta principalia dicendum quod primum argumentum verum concludit: et ideo consequens est concedendum.

⁋ Ad argumentum in opositum neganda est consequentia. Et ad probationem dicendum quod non sufficit ad distinctionem filii a spum scono ipsa filiatio: nisi etiam sit ipse spitus secus a quo filius di stinguitur. Si autem spiritus scus non procederet a filio: ipse non esset. vt iam dictum est: quare non distingueretur a filio: nec econvers