CCASIONE praedictorum quaeritur vtrum esse rei generabilis & corruptibilis mensuretur tempore. Et arguitur quod non, quia tempus est mensura successiuorum, sed in esse rei generabilis & coraruptibilis non est successio, ergo &c.

IN CONTRARIVM arguitur, quia esse rei corruptibilis non mensuratur aeternitate (cum illa soli deo conueniat) nec aeuo cum sit corruptibile, ergo per locum a sufficienti diuisione vt videtur, mensuratur tempore.

RESPONSIO. Ad euidentiam huius quaestionis sciendum quod illa quae dicuntur mensurari, respiciunt duplicem quantitatem vnam qua sunt quanta formaliter in se: Aliam extrinsecam per quam mensuratur extrinsece, & denominantur denominationi extrinseca: verbi gratia, pannus qui mensuratur ad vlnam, resp cit quantitate qua formaliter est quantus. Item respicit quantitatem vlnae qua mensuratur extrinsece. Et similiter est de duratione in re prout duratio accipitur in ratione quanti. Verbi gratia, calefactio vel frigefactio, quae sunt quaedam alterationes inferiorum corporum, habent quandam quantitatem intrinsecam quae formaliter dicitur duratio earum tanta circunscripto quocunque alio extrinseco, & praeter hanc respiciunt quantitatem extrinsecam, scilicet quantitatem motus primi mobilis secundum quam mensurantur mensuratione extrinseca, & secundum hanc denominationem dicuntur diurnae vel mensales vel annuales, & sic de aliis.

Hoc ergo praemisso circa hanc quaestionem sunt facienda duo principaliter. Primum est videre de quantitate intrinseca talis esse substantiae corporalis, vtrum scilicet quantitas eius sit successiua an non, & quae sit illa siue sit successiua siue non. Secundum est videre de quantitate extrinseca & de mensura extrinseca talis esse.

Quantum ad primum sciendum quod in generabili est duplex duratio quaedam successiua, & quaedam non, sicut motus. Non successiua autem sunt quattuor, scilicet aeternitas, aeuum, nunc temporis discreti, & nunc temporis continui. Duratio autem successiua diuiditur in duas, scilicet continuam & discretam, differenti, autem inter durationem successiuam & non successiuam satis patet de se, quia ex hoc ipso differunt, quod vna ex natura sua habet successionem intrinsece, alia vero non. Dico autem ex natura sua quia si aliquid succedit alteri per accidens & non ex natura sua tali non conuenit per se duratio successiua, vt si (verbi gratia) existente aliquo quanto superueniat albedo inter quantitatem & albedinem non est per se successio, quia quantum est de se simul possum stare secundum esse & fieri. Dico autem intrinsece, quia successic indiuisibilis quae in se nulla habet successionem intrinsece potest coexistere alicui durationi successiuae, sicut aeternitas coexistis toti tempori, & nunc temporis discreti potest coexistere tempori continuo. Differentia vero inter successionem continuam & discre tam est, quod successio continua consistit in successione eiusdem actus numero. Et hoc vocatur proprie loquendo motus cuius duratio est successiua & continua quae pertinent ad tempus continuum. Duratio autem successiua discreta consistit in receptione successiua diuersorum actuum in compositione circaidem subiectum quorum vnusquisque est indiuisibilis (sicut patet in actibus intelligendi quorum vnus succedit alteri) quaelibet tamen in se est indiuisibilis. Et ista duratio pertinet ad tempus discretum solum nec est ibi ponenda quantitas solum discreta quaeust numeruss talis quantitas sit in talibus actibus, sed etiam ibi ponenda est quantitas discreta quae est tempus, quia non solummodo est ib dare plura, quia duo actus sunt plures quam vnus, & tres quam duo. Sed est etiam ibi dare plus & minus durare, quod pertinet ad tempus. Durationes autem non successiuae cuiusmodi sunt aeternitas & aeuum (de quorum differentia ab inuicem non oportet modo loqui) differunt a nunc temporis discreti vel continui quia in aeternitate & aeuo non solummodo non est intrinsece aliqua successio continua vel discreta, sed neque etiam ibi est ali quod indiuisibile succedens alteri, nec aliquod indiuisibile terminans successionem, quia talia non sunt nisi in illis quae circa idem subiectum habent esse, & sunt incompossibilia simul esi in illo, vel saltem aliquod vnum continuum successiuum cuius indiuisibile est terminus illius continui successiui. Dico autem in illis quae habent fieri circa idem, quia illa quae fiunt in diuersisubiectis non habent successionem per se loquendo, quia simul possunt esse & fieri. Dico autem incompossibilia circa idem, quia illa quae sunt compossibilia circa idem subiectum non habent per se successionem cum se compatiantur simul in esse & in fieri, sicut dictum est de quantitate & albedine, quantum ad nunc temporis con tinui satis patet quod se habet vt terminus continui successiui, in aeternitate vero & aeuo nihil tale potest esse, qa actus cuius du ratio est aeternitas vel aeuum, aut non est in subiecto, aut non ess possibile quod in eodem subiecto actus oppositus succedat, nec ibi est aliquid indiuisibile, quod sit terminus continui successiui.

Ex quo patet quod esse substantiae generabilis & corruptibilis siue quantum ad esse formae in materia, siue quantum ad esse con positi quod habet a forma habet duratione nunc temporis discreti. Quod patet dupliciter. Primo per locum a diuisione sic quia oportet quod tali esse correspondeat, vel aeternitas, vel aeuum vel successio continua, vel discreta, vel nunc temporis continu successiui, vel nunc successiui discreti. Non aeternitas nec aeuum (vt de se patet) nec etiam duratio successiua continua vel discreta quia in tali actu vno est aliqua successio, nec etiam potest correspondere nunc temporis continui, quia illud cui per se correspondet nunc temporis continui non potest coexistere continus successiuo, sed esse substantiae corruptibilis coexistit alicui continuo successiuo sicut tempori (vt de se patet) relinquitur ergo? ei correspondeat nunc temporis discreti siue successionis discretae.

Secundo hoc idem probatur ex ratione nunc temporis discreti siue successionis discretae, quia illud nunc respicit illud quod in si est indiuisibile, & eius susceptio cum natum est aliud succedere in eodem, & ipsum etiam natum est succedere alteri, sed talis actu: est actus substantiae generabilis & corruptibilis, ergo &c. Maior patet ex ratione nuc temporis discreti. Minor etiam patet quantum ad suas tres partes. Et primo quantum ad hanc, scilicet quod in ipso esse substantiae generabilis & corruptibilis non est successio aliqua, quia hoc nullus ponit, nec etiam in eius susceptione, quiintroductio formae substantialis est in instanti, ei etiam potest suc cedere aliud indiuisibile incompossibile cum eo circa idem, quivna forma substantialis in eadem materia succedit alteri, & ei esse incompossibilis, ergo &c. Et sic patet primum, horum autem aliqui dicta sunt assertiue, aliqua autem tantum recitatiue secundum opinionem quae communiter currere consueuit, videlicet quod nunc temporis vel mutatum esse in motu sit aliquod indiuisibile positiuum in motu vel tempore, hoc enim non est verum sicut in praecedentibus probatum est, sed est sola fictio imaginationis.

Quantum ad secundum principale, scilicet quantum ad mensuram extrinsecam talis esse. Dicunt quidam quod respectu durationis rerum corruptibilium est dare mensuram extrinsecam vni geneam. Quod probatur primo sic, cui conuenit per se durare conuenit passio durationis, sed omnibus talibus actibus conueni per se durare, ergo eis conuenit passio durationis. Sed vna passio durationis est durare tantum vel quantum, ergo istud competit omnibus talibus actibus, sed cui competit tantum vel quantum ei competit commensuratio quae est passio quantitatis, ergo &c. Secundo sic, tempus discretum est quantitas successiua, sed omnia quanta habent commensurationem cum ipsa sit passio quantitatis ergo &c. Et confirmatur, quia quantitates permanentes omne habent inter se commensurationem secundum quam dicitur vna maior altera, vel minor vel aequalis, ergo & quantitates successiuae, vt illae quae pertinent ad tempus continuum vel discretum

Propter quod dicunt isti quod in praedictis de quibus est quaestio est dare vnam mensurâ vnigeneam respectu omnium aliorum, addunt tamen quod in istis est triplex comparatio. Vna est vnius indiui sibilis ad aliud indiuisibile. Alia ipsius quanti discreti ad parte suas, id est, ad nunc ex quibus componitur. Tertia est vnius succes sibnis discretae ad aliam successionem discretam. In prima comparatione est talis commensuratio, sicut est inter aeuiterna inquantum eori durationes sunt indiuisibiles. In secunda vero comparatione es talis commensuratio quodammodo sicut mensuratur numerus per vnitatem, quia illud nunc aliquotiens sumptum reddit totum discretum in hoc tamen differt inter numerum absolute acceptum & tempus discretum, quia quantum ad numerum pertinet, attenditur quod sint plu res vel pauciores vnitates, quantum vero pertinet ad tempus discretum non solum attenditur quod sint plura vel pauciora nuc, sed etiam que secundum ea contingat plus vel minus durare. Secundum autem tertiam comparationem est ibi similis commensuratio sicut est inter successiones diuersorum motuum, nisi quia in hoc differt quod in motibus est successio continua, in istis vero est successio discreta

Istud autem non videtur sufficienter dictum, quia si est vna mensura extrinseca & vnigenea omnium generabilium & corruptibilium (vt isti dicunt) rationabile esset quod illa nominaretur vt sciretur quae est, sicut philosoph. 4. Physi. nominat primum motum esse mensuram omnium aliorum motuum. Cum quo primo motu tempus continuum quod est mensura omnium inferiorum motuum est idem realiter, hoc autem ipsi non faciunt.

Item si est vna, aut est vna numero, aut solum vna secundum speciem. Si est vna numero, puta duratio vnis rei numero, sequi¬ tur quod mensura frequenter mutabitur, quia omne corruptibile cito deficit, & per consequens definit esse mensura, propter o alia carebunt mensura, quod est contra eos. Aut de nouo habebun aliam rem corruptibilem pro mensura. Et illa corrupta aliam, & sic semper: quod est absurdum, tum quia non omnia corruptibilia eiusdem speciei sunt aequalis durationis, & sic mensura erit incerta quod est contra rationem mensurae quae debet esse certa, & per ipsam debent alia certificari, tum quia iam non erit vna mensura numero sed plures saltem successiue. Si vero mensura non sit vna numero, sed solum secundum speciem, & plures secundum numeri simul cum species non habeat esse reale, nisi per indiuidua, nec per consequens realiter mensurare, tunc omnia indiuidua specie eiusdem erunt mensura aliorum corruptibilium. Non enim apparet quare quaedam sint mensura, & quaedam non, sed ratione speciei conpetit eis esse mensuram, hoc autem est manifestum inconueniens.

Primo, quia contra rationem mensurae est pluralitas. Secundo, quia non omnia indiuidua eiusdem speciei sunt aequalis durationis, & ita si quodlibet esset mensura, sequeretur quod mensura est varia, & per consequens incerta, quod est contra rationem mensurae. Tertio, quia duratio cuiussibet indiuidui corruptibilis est ignota & incerta, & ideo siue omnia indiuidua ponantur esse mensura, siue plura, siue vnum, totum est incertum & contra rationem mensurae. Item si per vnum corruptibile mensuratur esse omnium aliorum corruptibilium, aut illud est supremae speciei quae est humana, aut infimae sicut est elementalis. Et maxime terra vel alicuius ex mediis speciebus. Et quicquid istorum detur non poterit ostendi qualiter per quodcunque istorum possit notificari duratio & quantitas durationis aliorum.

Comparatio etiam quam faciunt non est bona. Quod enim primo dicunt quod comparatio est vnius rei corruptibilis, ad esse alterius, est sicut comparatio vnius aeuiterni ad aliud aeuiternum, contra eos est, quia vnum aeulternum non mensuratur per aliud, vt patet ex praecedente quaestione. Et dato quod mensuraretur adhuc non est simile, quia omnium aeuiternorum secundum naturam est eadem duratio. Et ideo quodlibet durat quantum aliud, sed inter corruptibilia non est sic.

Quod etiam dicunt secundo quod esse vnius rei corruptibilis, vel nunc temporis discreti est mensura successionis corruptibilium, vel nunc temporis discreti sicut mensuratur numerus per vnitatem: non valet, quia vnitas aliquotiens sumpta reddit praecise totum numerum, & sic mensurat ipsum. Sed vnius rei corruptibilis duratio quotienscunque sumpta non reddit praecise durationes aliorum, nisi quantum ad numerum, nec hoc facit aliqua duratio ratione rei cuius est, sed ratione quia vna est. Et ibi vnitas replicata reddit numerum durationum, sed quantum ad quantitatem durationum nihil tale est ibi, quia non tantum durat esse vnius rei corruptibilis quantum esse alterius. Et ideo replicatio vnius praecise non reddit omnes durationes aliarum, sed vel excedit vel deficit. Et talis excessus vel defectus non potest mensurari ex ratione durationis vnius rei corruptibilis, nec secundum se, nec secundum aliquam partem sui. Non secundum se, ex quo est ibi excessus vel defectus ex eius replicatione. Nec secudum partem sui, quia esse talis rei non habet secundum se partem & partem, sed est totum simul duratione, propter quod oportet, quod mesura talium aliunde accipiatur. Tertia comparatio est clare falsa quantum ad rationem mensurae & mensurati, quia inter motus continuos est dare vnum motum diurnum, cuius duratio est notior & certior, & per eam vel aliquam eius partem certificamur de duratione aliorum. Non sic autem est in successione discreta, nec aliquis hoc hactenus assignauit, nec assignare potest.

Dicendum ergo quod duratio rei corruptibilis, vel successionis formarum corporalium circa eandem materiam non habet mensuram extrinsecam vnigeneam. Cuius ratio est, quia illud quod non est realiter quantum, sed solum secundum rationem prout coexistit alicui realiter quanto habet mensurâ suae quantitatis secundum rationem ab eo quod est quantum secundum rem vel eandem cum ipso, quia cum quantitas rationis sumatur totaliter a quantitate reali cui coexistit, videtur quod mensuretur. per eam, vel saltem habet eandem mensuram cum ea, quia vna dicitur tanta secundum rationem quanta est alia secundum rem, vnde vel vna est mensura alterius vel ambae habent eandem men suram. Sed esset rei corruptibilis & duratio eius non sunt quanta, seu extensa secundum rem, sed solum secundum rationem prout coexistunt alicui durationi, quantae & extensae (puta motui) ergo habet ipsum pro mensura vel eandem mensuram cum ipsa, puta, tempus. Et huic consentit expresse Arist. 4. Physic. vbi dicit sic, quaecunque generabilia & corruptibilia sunt & omnino quae aliquando sunt, aliquando autem non sunt, necesse est in tempore esse. Est enim quoddam tempus plus quod excellit esse ipsorum & mensurat substantiam, huic etiam alludit communis modus loquendi concors modo loquendi sacrae scripturae, vtrobique enim dicitur & scribitur quod talis, puta Adam vel quicunque alius vixit tot annis, & mortuus est, ita quod viuere quod est esse vi uentium generabilium & corruptibilium mensuratur diebus, mensibus & annis quae sunt partes temporis continui. Et sic pate quod mensura extrinseca durationis esse rerum generabilium & corruptibilium non est tempus discretum nec nunc eius: sed tempus continuum cui coexistit.

Ad rationes alterius opinionis, Respondendum est ad primam, quia passio durationis realiter quantae & extensae qualis est duratio successiua & continua est durare tantum vel quantum, Et omnia talia habent mensurâ vnigeneam quae est motus primus seu tempus, durationi autem quae non est secundum rem quanta vel extensa, sed solum secundum rationem, quia coexistit durationi quantae & extensae non conuenit secundum se nec per se durare tantum vel quantum, nec per consequens habe mensuram sibi vnigeneam per quam mensuretur esse tanta ve maior vel minor, quia nihil horum conuenit ei secundum se, sed solum secundum coexistentiam ad motum vel ad tempus, & tunc illud est mensura eius, vel habet eandem mensuram cum illo. Quod etiam additur quod illud cui competit esse tantum quantum est aliuc competit commensuratio. Si intelligimus sic quod vnum istorum sit mensura alterius, falsum est, quia duorum pandorum aequalium vnus non est mensura alterius. Ad rationem enim mensurae non sufficit quod aequetur quantitati alterius, sed requiritur quod sit aliquid certius & notius, & quod per ipsum certificemur de quantitate mensurati: vnde dato quod esse duorum corruptibilium aequaretur in duratione, non tamen propter hoc vnum esset mensura alterius vel econuerso nisi per vnum eorum tanquam per aliud notius certificaremur de duratione alterius quod non contingi inuenire inter corruptibilia (vt prius deductum fuit.)

Ad secundum dicendum quod tempus discretum est quantitas, & habet mensuram ad modum numeri, quia plures sunt durationes plurium corruptibilium quam vnius, & haec pluralitamensuratur vnitate sicut & numero, sed non habet aliam mensuram durationis secundum se, nec ratione suarum partium nisi secundum coexistentiam ad aliquam durationem quantam & extensam. Et tunc habet eandem mesuram cum ipsa puta tempus continuum, vt dictum fuit.

Confirmatio autem quae additur est magis ad oppositum quam ad propositum: quia quantitas discreta permanens non habet mensura nisi vnitatem cuius replicatione mesuratur totur numerus, & idem est de quantitate discreta successiua, quia permanens & successiuum in discretis vt discreta sunt non habeni diuersas mesuras, sicut enim mensuratur vnitate centenarius lapidum, sic centenarius intellectionum sibi inuicem succedentium.

Ad rationem principalem dicendum quod tempus continuum est per se mensura successiuorum continuorum, per acciden: autem mensurat ea quae successiuis coexistunt, quorum initium & finis extenduntur tempore, & sic esse generabilium & corruptibilium mensuratur tempore, vt patet quarto physicorum.

Argumentum in oppositum concedatur propter conclusionem, quamuis ex forma arguendi procedat ab insufficienti.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 6