Quaestio 3

CIrca tertium arguitur: quod in diuinis ab illa persona quae non est emanans ab alia, non emanat aliqua alia, primo sic, necesse esse (vt habitum est supra in quaestionibus de vnitate dei) non con uenit nisi vni soli: nec potest plurificari, quare cum nihil sit in deo quind sit necesse esse, non est ergo magis ratio eius quod est necesse esse in deo ex parte essentiae, quam ex parte personae. cum ergo de ratione essentiae in deo est quod ipsa diuina essentia plurificari non possit vt ema net ab ipsa alia essentiadiuina: quia est in se quoddam necesse esse, vt habitum est es supra: similiter & de ratione personae quae non est ab alia in deo, est quod ipsa persona quae non est ab alia, plurificari non possit vt emanet ab ipsa alia persona diuina. ergo &c.

⁋ Secundo sic. vt dictum est ibidem, impossibile est idem esse necesse esse a se & ab alio. quare cum in diuinis non fit per sona quae non sit necesse esse a se: quia tunc ex se posset esse & non esse: ergo non est in diuinis persona quae habet esse ab alia.

⁋ Tertio sic. si a persona quae in diuinis non est ab alia, emanet alia persona, cum psa sit deus, & ab ipsa non emanet alia nisi per productionem intra manentem, quia productione trans eunte extra emanant creaturae, de qua non est hic sermo: illa ergo persona quae emanat ab alia aut est deus aut non est deus. sed neutrum est ponere, ergo &c. Non quod non sit deus: cum productio di uina nihil producit nisi in ipsa diuina substantia. In diuina autem substantia nihil potest produci, nisi qui deus est. Non quod est deus: quia tunc deus produceret deum, ergo aut se deum, aut alium a se deum. Non se deum, quia nulla res seipsam producit. dicente Augustino id eist de Trinita. cap. i. Nulla res est quae seipsam gignit vt sit. & per eandem rationem neque alia aliqua actione producit vt sit. Non similiter alium a se deum, quia sic non tantum est vnus deus, quod falsum est secundum supra determinata.

⁋ Item si deus producit deum, aut ergo producit deum qui est deus pater, aut qui non est deus pater. Si secundo modo ergo ille qui productus est, deus est, qui non est deus pater: non est ergo vt prius tantum vnus deus. Si primo modo: ergo producit seipsum: quod est impossibile. ergo &c.

⁋ Item si persona quae non emanat ab alia, producit deum, aut ergo quia est deus, aut quia est innascibilis & non ab alia producta. Non quia deus: quia cum deus (vt dictum est) non producit nisi deum: eadem ratione ille productus deum produ ceret: & ille productus similiter: & essent personae diuinae infinitae. Non quia innascibilis, quia tunc innascibilem produceret: quia productio diuina est perfectissima: cuius non est nisi sibi simillimum producere.

⁋ Item verum in diuinis est necessarium, quia in deo nihil est contingens. si ergo haec est vera, deus generat deum, ipsa est necessaria: quia negatiua sibi respondens est impossibilis, deus non generat deum. hoc autem falsum est quia sicut illa deus generat deum, est vera pro persona solius patris, & ista, deus non generat, pro per sona filii & spiritus sancti.

⁋ Item si deus produceret deum, cum producere & produci relationes distinguentes in diuinis important circa terminos suos, deus ergo esset distinctus a deo: hoc autem falsum est. ergo &c.

⁋ Item si deus produceret deum, aut ergo voluntate libera, aut natura, aut necessita te, quia plures non sunt modi agendi. Non natura aut necessitate, quia deus cum sit agens potentis simum, perfecte dominatur suae actioni: hoc autem solum conuenit agenti libere & voluntarie non naturaliter aut necessario. Similiter non voluntate, quia actio productionis personae in diuinis non potest non esse, quia in aeternis non differunt esse & posse. talis actio est necessaria necessitate naturae quare non voluntaria, quia voluntas & natura sunt ex opposito distincta, vt habetur. vii. Metaphy sicae.

⁋ Item si deus producat deum, aut ergo de nihilo aut de sua substantia aut de aliqua substantia aliena, non de nihilo, quia tunc productio personae diuinae creatio esset, & esset ipsa persona pro ducta creatura non deus, non de sua substantia, quoniam id de quo aliquid generatur est in potentia ad illud: & per agens exiret in actum. substantia diuina quae est substantia patris, cum sit pura forma purus actus est, & ita ad nihil est in potentia, ergo &c. Non de substantia aliena, quia non esset patri consubstantialis.

⁋ Tertio ad principale sic. actus nobilissimus non est nisi propter seipsum non propter aliquid, secundum Philosophum. i. &. x. Ethicorum. Actio dei manens intra se nobilissima est, quia circa nobilissimum obiectum, quod est diuina essentia siue in intelligendo siue volendo siue quo cunque alio modo agendo. ergo actio diuina manens intra est propter se & in se perfecta non propter aliquid actum siue productum. sed omnis actio per quam aliquid producitur, est propter ipsum pro ductum. ergo &c.

⁋ Quarto sic. emanatio significat fieri quoddam siue motum siue exitum: quae in diuinis penitus esse non potest. ergo &c.

⁋ Quinto sic. si in diuinis ab illa persona quae non habet esse ab i alia habet emanare alia, ergo aut emanat ab illa procedendo de non esse ad esse, aut de esse ad esse. & hoc de eodem esse in idem esse, aut de alio esse in aliud. Non primo modo, quia tunc persona in diuinis emanans ab alia incepisset esse, quia omne procedens de non esse in esse incipit esse. Non secundo modo, quia tunc circa illam esset mutatio. Et non tertio modo, quia tunc haberet esse antequam produceretur in esse: quod est impossibile. ergo &c.

⁋ In contrarium est. quoniam si a persona quae in diuinis a semetipsa est, non emanaret alia, cum ipsa non possit esse nisi vnica, vt iam ostensum est: non esset ergo in diuinis nisi vnica persona, & ideo non nisi absoluta, cuius contrarium supra ostensum est.

⁋ Quaestio ista non quaerit nisi vtrum in diuinis sit aliqua emanatio quae est actio diuina manens intra, qua vna persona nata est procedere ab alia, large sumendo processionem vt comnl munis est ad generationem & spirationem. Et est dicendum quod sic necesse habet ponere fides catho lica, quamquam sit difficile eam hoc mysterium capere, & hoc primo ratione accepta ex ratione personae. Ex quo enim persona quae in diuinis non est ab alia, non est constituta in sua personalitate nisi ex respectu ad aliam a qua distinguitur, quarum alietas non potest sumi nisi penes rationem originis vnius ab alia secundum praedeterminata, origo autem vnius ab alia non est nisi per actum emanandi vnam ab alia non extra transeuntem, quia hoc est proprium emanationis creaturae, oportet igitur ponere in diuinis actum emanationis, & hoc vnius personae ab alia manentem intra, & hoc ab illa quae non ema- nat ab aliqua, ne sit processus in infinitum, vt habitum est supra. Si enim in diuinis sit actus emanationis, illud quod per ipsum emanat intra, necessario est persona subsistens: quia in diuina essentia nihil potest esse productum inhaerens: & propter diuinae emanationis perfectionem oportet esse simillimum producenti. Secundum diuersitatem enim naturarum, diuersitatem oportet esse modo rum emanandi in rebus: & quanto natura est altior, tanto emanans in ipsa perfectius est & magis inti mum, vt patet procedendo ab emanatione in infima natura, inanimata. scilicet vt ignis ab igne, vsque ad ge nerationem quae habet esse in supremis.

⁋ Ad idem est ratio accepta ex ratione diuinae naturae, quae est summe actiua: & ideo suiipsius summe diffusiua. Summa autem diffusio non est nisi per emanationem communicando alteri suam naturam in diuersitate personae. Vnde Ricar. aspiciens ad ema nationem in creaturis dicit primo de trinita. cap. ix. Qui huic naturae fructum foecunditatis donauit, in se omnino sterilis manebit: quasi dicat nequaquam, quia dicitur Esaiae vltimo. Nunquid ego qui alios parere facio: ipse non pariam: Si ego qui generationem caeteris tribuo sterilis ero: ait domins deus.

⁋ Ad primum in oppositum: quod necesse esse plurificari non potest: quare si essentia non po test plurificari in deo, quia est necesse esse: neque persona similiter: Dicendum quod verum est secundum eandem rationem esse. secundum tamen diuersam rationem esse non est inconueniens. Vnde quia, esse es sentia in deo non potest esse nisi vnius rationis, sicut neque ipsa essentia: esse autem personae non lo quendo de esse essentiae vel existentiae, sed de esse subsistentiae, potest esse plurium rationum: idcirco licet necesse esse in deo non potest plurificari ex parte essentiae, vt in ipso deo ponantur plures dii: po test tamen necesse esse plurificari ex parte personae vt in ipso ponantur personae plures, non secundum vnam rationem personae vt sint plures innascibiles aut plures nati: sed secundum plures rationes per sonales.

⁋ Ad secundum, quod in diuinis non est persona quin sit necesse esse, & hoc ex se: ergo non habet illud ab alio: Dicendum ad hoc secundum praedicta in quaestionibus de esse dei, quod dictum illud, Ne cesse esse ex se non potest habere necesse esse ab alio, solum verum est de necesse esse quod habetur ratio ne essentiae, quia ab alio esse principiatiue repugnat diuinae essentiae. Quod enim ratione essentiae habet esse ab alio, deus esse non potest, vt habitum est supra secundum Auicen. in quaestionibus de vni tate dei. De necesse esse quod habetur ratione personae, non est verum: sic enim filius & spiritus sanctus ha bent necesse esse ex se formaliter, licet ab alio principiatiue, vt expositum est supra circa esse dei, & amplius exponetur infra.

⁋ Ad tertium, quod persona producta ab illa quae non est ab alia, aut est deus: aut non deus: Dicendum quod est deus. & sic concedendum est quod illa est vera, deus producit deum, quia licet hoc nomen quod est deus significat solam essentiam simpliciter: significat tamen eam per modum suppositi in commund scilicet vt habens in se deitatem, & ideo supponit pro supposito. & secundum hoc potest veri ficare locutionem pro alio & alio supposito in subiecto & praedicato, vt cum dicitur, deus producit deum, quia deus pa ter deum filium, vt exponit Magister Sententiarum formando quaestionem de generatione. Sed nos generalius eam ponimus, vt communiter sub ipsa comprehendamus generationem & spirationem & in summa tractemus hanc materiam. Vnde si deus non supponeret nisi idem, sicut non significat nisi idem falsa esset: sicut illa est falsa, essentia generat essentiam, quia non idem significat & superponit. Et penes hoc fundamentum procedunt rationes Magistri pri. Sententiarum distinctione. v. in primis. 4. ca. quibus probat quod essentia nec generat nec generatur. Cuius causa est, quia non potest habere ratio nem suppositi nec in significando nec in supponendo: nec etiam extendi potest ad rationem suppositi sicut extenditur lumen & sapientia: eo quod de suo significato ponunt rationem diffusiuam: non autem substantia aut essentia. propter quod non potest dici essentia de essentia sicut lumen de lumine. Et quod assumitur: ergo aut se deum aut alium a se deum: Respondet Magister Sententiarum pri. Ii. distinctio ne. 4. capitulo i. dicendo quod neutrum concedendum est, quia vtraque est falsa, & neutra sequitur ex primo: quia non est diuisio per immediata. Est enim media propositio inter illas, propter quam illa pri ma est vera: scilicet quia producit alium a se qui est deus: non autem alius, sed idem deus cum generante. Vnde aliqui distinguunt hanc, producit alium deum: quod ly alium possit teneri adiectiue & tunc esset falsa: quia ly alium dicit in generali diuersitatem quae determinatur per substantiuum adiunctum, notando alietatem in eo quod significatur per substantiuum. & sic in proposito notat alietatem i deitate. vel substantiue, & tunc vera: quia tunc dat intelligere suppositum pro suo substantiuo: & no tat solum alietatem in personalitate, & incidit in sensum quem dicimus medium.

⁋ Sed sensus iste violen ter est extortus faciendo subdistinctionem post ly alium. Vnde de virtute sermonis solummodo pri mun sensum prius praetendit: nec valet distinctio ad propositum: licet possit valere in se & in alio pro posito vbi absque subdistinctione posset vtrumque sensum praetendere. Si enim arguatur sic, Deus generans est deus genitus, ergo idem est deus generans & deus genitus: ergo a simili deus generans non deus genitus: ergo alius est deus generans & deus genitus: quia ly alius potest teneri substantiue & no tare alietatem in persona, sic est ista vera. alius est deus generans & alius est deus genitus. & repetendum est alius in hac secunda parte copulatiue: & sequitur ex prima, quia verificatur negatiua pro suppositis. Vel potest teneri adiectiue, vt suum substantiuum sit ly deus. sic notat alietatem in substantia, & est falsa, vt patet: & ideo non sequtur ex prima. Et consimili modo posset distingui illa conclusio: idem est deus generans & deus genitus, & contrario modo vera & falsa: & vno modo sequitur ex praemissis, alio vero modo non. Vnde quia in proposito non valet illa distinctio ex parte ly alium, ideo dicit Praepositinus, quod dicit alietatem tam in substan tia quam in persona, quia alietas in substantia non est sine alietate in persona: vt sit sensus. produxit alium deum. i. alium in persona & alia deitate deum. Vnde statuit regulam, quod sicut relatio identitatis refert per identitatem signatum & appellatum: Propter quod illa est falsa, produxit se deum, quia sensus est, produxit se in eadem perso nalitate, & in eadem deitate deum: Ex quo apud veteres inoleuit regula talis: Non habet locum omnimoda vnio vbi simul cum vnione est distinctio: Consimiliter relatio diuersitatis refert per diuersitatem signatum & appellatum. Et notat differentiam secundum vtrumque: propter quod illa est falsa, produxit alium a se deum, vt dictum est. Sed uaelibet earum falsa est contrario modo pro altera parte copulatiuae. Prima propter identitatem in persona quam refert lyse: secunda propter alietatem in substantia quam refert ly alium. Propter quod coniungendo partes pro quibus singulae habent veritatem, constituitur ex ambobus propositio tertia media & vera praedicta, quia pro duxit alium a se in persona, & hoc ex secunda, quid est deus, & hoc ex prima. Et sic est media propositio ac cipienda in diuinis ratione materiae propter substantiae identitatem in pluralitate personarum: quod non esset necessarium in alia materia: vt in creaturis vbi diuersitas personae necessario ponit diuersitatem substantiae Vt si homo producat hominem & quaeratur: aut ergo se hominem aut alium a se hominem: illa simpliciter danda est, alium a se hominem, quia producit alium in persona & substantia: & contraria propter ambo simul neganda. Quare nec pro ducit se secundum identitatem personae, neque secundum identitatem substantiae. Propter quod non est media propositio accipienda in creaturis, sicut in diuinis, in quibus etiam non esset propositio media accipienda si diuisio fieret per contradictoria quaerendo, aut ergo produxit se deum, aut non se deum. & est concedenda ista: non se deum propter diuersitatem in persona. siue quaerendo: aut ergo alium a se deum, aut non alium a se deum & est concedenda ista, non alium a se deum, propter identitatem substantiae. Ex quo inoleuit alia regula anti quorum praedictae contraria, talis. Non habet locum omnimoda diuisio, vbi non est ex diuersis causis vnio. I lam autem mediam propositionem accipiendam in diuinis expressit Augustinus cum dixit de patre in epistola ad Maximinum. Genuit de se alterum se. i. secundum quod exponit Magister primo sententiarum distinctione. iiii. in fine, genuit alterum, scilicet in persona, qui est hoc quod ipse est, scilicet in substantia. Nam etsi alius pater sit quam filius, non tamen aliud sed vnum: vt hoc quod est qui est hoc quod ipse est, sit expositiuum eius quod est se: vt ly se intelligatur esse neutri generis, & reciprocatiuum substantiae circa personam patris: dan do illam intelligi circa substantiam. Vnde concedenda est illa, pater genuit alterum se: sicut ista, pater genuit hunc qui est id quod ipse. propter identitatem ei substantiae est quasi ipse. Propter quod etiam vt propria accipienda est illa quam profert Augustinus, xv. de Trini. Tanquam se dicens pater verbum genuit. Et secundum hunc modum propter amoris conformitatem dicit Philosophus. viii. Ethicorum, quod amicus amico est alter ipse. & poeta dilectam suam finxit esse seipsum, vbi dixit. Dii faciant sine me ne moriatur ego. Est igitur in dictis illis Augustinus sermo proprius & verus quantum est ex parte rei: sed non quantum est ex parte sermonis. quia vt dicit Simodn Tornacen. alterum ibi intelligitur esse masculini generis, & ita personale: se vero neutri generis, & ita essentia le. & sic inuenitur ibi ex parte sermonis improprietas: sicut ibi, Semini tuo qui est Christus, quia re latiuum non conformatur suo antecedenti in genere. Si autem mutemus hoc masculinum hunc, in hoc neu trum quod est id, & dicamus pater genuit id quod ipse est, secundum quod dicit Augustinus in sermone de Symbolo, proprie loquendo sermo falsus est: quia sequitur quod genuisset diuinam essentiam secundum quod arguit Magister id est sententiarum distinctione. v. cap. iii. Vnde vt veritatem habcat exponendus est & extendendus commutando neutrum in masculinum, secundum quod magister exponit, dicendo pater ge nuit id quod ipse estid i. filium qui est illud quod pater est. Nam quod pater est, & filius hoc est: sed non qui pa ter est, & filius hic est. Si autem sumamus relatiuum medio modo, quod non refert simul personam & substam tiam vt facit pronomen se propter reciprocationem: neque solam substantiam sicut facit ly id, quia neutri generis est: sed quod indifferenter possit referre vnum vel alterum: illa bene potest recipi. Secundum enim quod dicit An selmus in prosol. cum dicitur deus de deo, non intelligimus alium deum: sed eundem de seipso. Si vero mutetur neutrum pronominis in rem nominis: dicendo quod essentia est de essentia, aut substantia de substantia, secundum quod dicit Augustinus. vii. &, xv. de Trini. & habetur cap v. proprie loquendo sermo est simpliciter falsus & nimium extensus, & exponendus violenter. secundum quod exponit magister cap. vi. i. filius qui est substantia seu essentia, de patre qui est substantia seu essentia. Et hoc modo vel consimili ex ponendae sunt omnes propositiones, & dicta sanctorum quae insinuant essentiam generantem aut genitam. secundum quod auctoritas Hil. ad hoc adducta in. vi. ca. exponitur in viii. Et cum assumitur in secundo medio, aut ergo produ xit deum quid est deus ptur, aut qui non est deus ptr, Magister Sententiarum hic respondet confuse dist. iiii. ca. ii. facit enim differentiam in membris diuidentibus, apponendo in praedicato ly deus cum eo quod est pitr, vel non apponendo: di cendo deum quid est pater, vel quid non est ptre: & dicendo, quid est deus piu, & quid non est deus ptr. Et simpliciter negat il lam affirmatiuam, deum quidest pitr, nullam penitus faciendo mentionem de illa, deum quid est deus pater: & concedit illam ne gatiuam, deum quid non est pater, & distinguit illam, deum quid non est deus ptr. Praepositinus autem in summa sua di cit quod neutra est concedenda: & quod ambae sunt falsae. Magistri in scriptis suis super hoc multiplices ponunt di stinctiones. Vt ergo totum euoluamus, sciendum quod aliqui distinguunt hanc negatiuam, deum quid non est deus ptur: quod l qui potest referre l deum relatione simplici pro forma & essentia, vel relatione personali pro supposito. Primo modo est falsa: Secundo modo vera, quemadmodum si dicatur video hominem qui non est dignissima crea turarum: si ly qui referat hominem simplici relatione pro significato, falsa: si vero personali relatione, vera est. vt patet. Et quamquam quandoque in dictis authenticis aut vsitatis oportet ponere talem distinctionem: vt si demonstrata aliqua haerba Romae, dicatur haec haerba crescit in horto meo, vel si dicatur, mulier quae damnauit saluauit: eo quod pro personali demonstratione aut relatione veritatem habere non possent: de virtute tamen sermonis ibi lo cum non habet distinctio dicta: quia omnis demonstratio & relatio de vi sermonis personales sunt, dum di ctio significans id quod demonstratur, aut ad quod sit relatio, stat pro supposito: & nunquam sunt essen tiales nisi simplex suppositio determinetur in dictione per aliquid sibi adiunctum: vt hic, homo est species & ipse est vniuersale. Et hoc planum est de demonstratione: quia pronomen demonstratiuum non demonstrat nisi quod ei est subiectum: neque relatiuum refert nisi quod ei est praepositum, & secundum quod subiectum est & praepositum, quia ex se non nisi meram substantiam significant, cuius significatio cassa est & vana nisi determinetur per id quod subest demonstrationi & quod praeest telationi. Quia ergo in proposito ly deum, dicendo deus produxit deum, non potest ex se stare nisi pro supposito: nihil enim determinat personalem actionem nisi suppositum: cum additur quid non est deus pater, l qui non potest ipsum referre nisi relatione sub hoc sensu, qui deus pro ductus non est deus ptr. Et huic concordat in summa sua Simodo Tornacen. Sed tunc Magister Sententiarum dicit quod cum dicitur qui non est deus pater, respectu huius verbi est, D pater potest esse appositum pri cipale, & hoc nomen deus specificatiuum ipsius. sic est vera sub hoc sensu: produxit deum quid non est pie, qui quidem pater deus est: & est primum membrum distinctionis quam ponit Magister, & extorquet eum sensum vel econverso: & sic est falsa sub hoc sensu: produxit deum quid non est deus qui est pater. Sed in rei verita te distinctio haec non potest hic habere locum. Cum enim secundum Philosophum, sermones inquirendi sunt secundum materiam: & secundum Hila, non sermoni res sed sermo rei debet esse subiectus: cum ergo in proposito sermo non est nec intentio loquendi nisi de rebus diuinis, significatis igitur per terminos hic ad praesens vti non debemus nisi vt rebus diuinis determinantur. Quare cum in diuinis deus est terminus quasi communis & genera lis, & pater quasi specialis terminus, vt dictum est supra & iam amplius dicetur infra: quandocumque autem appositio est inter generale & speciale, semper generali debet appositum esse speciale non econverso: dicendo animal homo, non homo animal, ne fiat nugatio in sermone secundum Philosophum: ideo alter sensus omnino extortus est a Magi stro vt per illum verificaret antecedens illud, deus producit deum. Et quia omnino obuianti omnino obuiandum est, idcir circo Magister etiam extorquendo istum sensum vt satiffaciat calumniae & obiectioni haereticorum distin guit illam negatiuam, vt dictum est: licet forte bene videbat quod non erat distinguenda. Sed adhuc in illo sen su quo l pater est oppositum ad ly deus, aliqui distinguunt: quod dicendo produxit deum quid non est deus pater, in ter l deus & l ptr, necessario intelligitur quid est, sub hoc sensu, deum qui non est deus quid est pirtre. & tunc illud qui est pitr, potest poni implicatiue: vt illud totum deus piter teneatur dictionaliter: & sit circumlocutio vnius personae, sicut hic quod dicitur spiritus sanctus, sicut dixit Alexander in summa sua. sic est vera: & est idem dicere deum quid non est deus pitr, & dicere deum qui non est pater. Vnde hoc membrum implicite tetigit Magister, cum concessit istam genuit deum. Vel potest teneri relatiue & orationaliter. & sic est falsa sub hoc sensu: deum qui non est deus quid deus est pater. & est secundum membrum distinctionis quam ponit Magister, & sensus extortus ab haereti cis, per quem volebant falsificare antecedens principale. Sed reuera nec ista distinctio valet: quia sicuti illa praecedente distinctione ille primus sensus extortus est: quia de virtute sermonis ly pitr debet esse appositum ad ly deus, non econverso: sic in ista distinctione iste secundus sensus est extortus: quia ly quod etsi subitelliga tur propter appositiuam conclusionem quam sermo praetendit: non tamen potest intelligi nisi implicatiue. & sic amota omni distinctione in rei veritate non refert dicere produxit deum qui non est deus ptr: & dicere, produxit deum qui non est pitoe. Vnde nisi haeretici in illa produxit deum quid non est deus pitur, extorsissent vnum sensum falsum ad destruendum illam deus generat siue producit deum: Magister non distixisset illam deus generat deum quid non est deus piti, extorquendo alium sensum verum ad confirmandum illam deus generat deum, plus quam istam deus generat deum qui non est ptri sed absolute concessisset illam deus generat deum qui non est deus pater: & absolute negasset contrariam affirmatiuam qui est deus pater: sicut absolute concedit istam qui non est pitr, & negat illam quid est ptr. Et in rei veritate si negatiua esset distiguenda, & affirmatiua: & hoc siue deus adiungatur illi quod est pitr, siue non: & contrario modo affirmatiuae & negatiuae sunt verae & falsae: vt patet inspiciendo omnes distinctiones praemissas. & hoc ideo: quia membra illius diuisionis, si deus produxit deum, aut ergo deum qui est deus ptr, aut qui non est deus ptur, diuisio est per contradictorie opposita: quia omne quid est deus, aut est deus quid est deus pater, aut qui non est deus pater. & in contradictoriis regula generalis est. Si vnum eorum dicitur multipliciter, & reliquum. Vnde multum peccat Praepositinus cum dicit in summa sua contra Magi trum sententiarum, quod neutra illarum concedenda est sic inquiens. Patet solutio argumenti quod in sententiis inuenitur, huiusmodi scilicet, pater genuit deum, ergo deum qui est pater vel deum qui non est pater. neutra vera est. Haec est falsa: deus genuit deum qui est pater: quia hoc relatiuum qui in affirmatiua personam filii refert, quam hoc nomen deum supponebat: & filius non est pater. Et haec est falsa, deus genuit deum qui non est pater, quia in negatiua relatio refert signatum & appellatum. Est ergo sen sus: genuit deum qui non est paterid ist genuit deum filium qui non est pater, & cuius deitas non est pa ter. Vnde etiam dicit quod haec est falsa: deus generat, qui non est filius: quia ly qui refert deum non tantum pro persona patris: sed etiam pro eius deitate. Hanc vero dicit esse veram: deus generat & ipse non generatur, quia nec patris persona, nec ipsa diuina essentia generatur. Supponit autem falsum in sua responsione, quod relatiuum aliud refert in negatiua quam in affirmatiua: quia tunc aliter negaret negatio quam affirmaret affirmatio: quod falsum est. Vnde si antecedens tam in propositione affirmatiua quam in propositione negatiua non supponit deitatem nisi vt est in supposito filii: similiter relatiuum in vtraque non refert deitatem nisi vt est in persona filii. & sic negatio non negat ibi aliquid de deitate absolute, nec habet aliquo modo sensum illum, deitas filii non est pater: sed solummodo istum, filius non est pater. Et hoc Simon Tornacen. in summa sua concedit cum Magistro sententiarum dicens sic. Deus pater non genuit deum qui sit pater. Accusatiuus enim deum ibi supponit personam filii, & qui resert eam. Redeundo ergo ad primum dicimus simpliciter & absolute quod deus produxit deum qui non est deus pater, hoc est qui non est pater: vt declaratum est. Et cum assumitur vlterius, ergo deus est qui non est deus pater: bene verum est: quia filius est qui non est deus pater. Et cum ex hoc vlterius concluditur, Non ergo vnus tantum deus est: hanc Magister negat per hoc quod dicit, Non tamen genuit alterum deum, nec qui genitus est alius deus est quam pater: sed vnus deus cum patre. Sed ad consequem tiam non respondet quae apparens est, & tamen non tenet, quia consequens falsum est & suum ante cedens verum: & ex vero (secundum regulam Philosophinihil sequitur nisi verum. Vnde nisi fecisset calumnia & extorsio haereticorum (vt dictum est) vbi dixit, Si vero additur, genuit deum qui non est deus pater: non debuit dicere, Hic distinguimus &c. immo debuit dicere, hic dicimus quod idem est dicere genuit deum qui non est pater: & genuit deum qui non est deus pater. hoc enim non refert: vt dictum est. Et tunc vt respondeat ad consequentiam & ad formam argumenti, deberet addere, & cum ex hoc vltimo concluditur, non ergo tantum vnus deus est: hic distinguimus: quod dupliciter potest intelligi, non vnus tantum deus est. potest enim illud nomen vnus substantiue teneri & supponere illi verbo est personaliter retento. sic est vera sub hoc sensu, non ergo vnus tantum est deus: hoc est non vnus tantum in persona est deus, immo plures in personis scilicet deus qui est pater, & deus quid non est deus pater, sed qui est deus filius. Et sic bene sequitur, deus est qui non est deus pater, non ergo vnus tantum deus est Vel potest ly vnus teneri adiectiue & essentialiter, & determinare in praedicato illud substantiuum deus retento ly est impersonaliter. sic est falsa sub hoc sensu, non ergo vnus tantum est deus, hoc est non tantum est vnus deus in essentia, sed plures: vt alius deus in essentia sit deus qui est deus pater, & alius qui non est deus pater: sed deus filius. quod intendebant haeretici. Et sic non sequitur ex prima propter fallaciam accidentis: quia lydeus primo positum in antecedente cum dicitur deus est qui non est deus pater, tenetur personaliter. Aliter enim non esset vera, neque sequeretur ex illa deus genuit deum qui non est deus pater. In conclusione vero cum dicitur: non ergo tantum est vnus deus, tenetur essentia liter. Aliter enim haeretici non haberent suum intentum: nec posset concludi ex hoc oppositum primi antecedentis: quod intendebant haeretici: vt patet consideranti. Ad illud quod assumitur in tertio medio: Si deus producit deum, aut quia est deus, aut quia est innascibilis &c. Dicendum quod ratione vtriusue scilicet ratione qua deus innascibilis, habendo aspectum ad actum productionis simpliciter a persona quae in diuinis non est ab alia, de qua sermo est hic modo: licet alio & alio modo ratione qua deus, quia deitas est elicitiua omnium diuinarum actionum: vt habitum est supra: & ratione qua innascibilis, quia innascibile supponit proprietatem personae quae non est ab alia: qua primo deitas determinatur ad actum emanationis simpliciter: vt inferius declarabitur. Propter quod quia ratione vtriusque deus producit deum, idcirco non omnis in quo est deitas, producit deum: quia in ipso non est innasci bilitas. Nec tamen sequitur quod deus productus sit innascibilis sicut & deus producens, quia natura perfectae productionis similiter est, quod ex ratione qua productio est, non patitur eundem esse in persona producentem & productum, siue in deo siue in creaturis. Ratione vero qua est perfecta productio in diuina natura, non patitur productum esse omnino alium & diuersum in natura a producente. ita quod quanto est perfectior, tanto minorem alietatem patitur inter ipsos: & hoc in creaturis: & vbi est perfectionis infinitae nullam omnino: vt contingit in solo deo. Vnde in creaturis est identitas naturae inter generantem & generatum in vno communi secundum speciem. In deo vero est identitas in vno singulari secundum rationem indiuidui. Quia autem non patiatur eundem esse, hoc est ratione proprietatis determinantis principium elicitiuu ad actum. Quia vero non patiatur esse alium vel non omnino vel nullo modo, hoc est ratione naturae, quae est eliciti ua actus. super illam autem non identitatem producentis & producti fundatur eorum distinctio: & super illam identitatem fundatur eorum similitudo. Propter quod non sequitur, quod licet simile producat simile secundum naturam, quod generet simile secundum, proprietatem, immo productio simpliciter requirit contrarium. & sic innascibilis deus ge nerat similem secundum deitatem, quia deum: dissimilem autem & distinctum secundum innascibilitatem: quia innascibilis producit natum. & per hunc modum Socrates humanitate sua quia est humanitas simpliciter generat hominem, non quia Socrates, sed quia homo: quia vero est haec humanitas, generat alium hominem a se, & hoc quia Socrates est.

⁋ Ad illud quod assumitur in quarto medio: Si illa est vera pro patre, deus generat deum, & alia est vera pro filio & spiritu sancto, deus non generat deum. Et si velimus extendere medium: Si illa est vera pro patre & filio, deus producit deum: ista similiter est vera pro spiritu sancto, deus non producit deum. Dicendum quod cum veritas propositionis non habet esse nisi ex virtute terminorum, & in termino non attenduntur nisi duo scilicet significatum & suppositum: intellectus huius quaestionis depen det ex significato & suppositione huius termini deus, quia licet veritas propositionis principali ter causetur ex significato termini: tamen secundum quod diuersimode supponit suum significatum, vel pro ipso significato, vel pro supposito, secundum hoc diuersimode veritatem habet causare in propositione.

⁋ Est ergo sciendum primo ex parte significati: quod vniuersaliter omnis dictio categorematica significat idem scilicet secundum rem & naturam: quae habet esse in supposito, vel vt quiditas & essentia eius: quemadmo dum humanitas habet esse in Sorte: vel vt accidens eius: vt albedo in Sorte. Vnde hoc nomen deus non significat nisi deitatem quam significat hoc nomen deitas: quemadmodum album significat solam albedinem, sicut & hoc nomen albedo. ita quod hoc nomen deus quantum est ex parte rei significatae non significat aliud quam significetur hoc nomine deitas. Differunt autem solummodo in modo significandi: quia deus significat per modum suppositi siue subsistentis. dicente Damasceno, Deus significat naturam vt in habente, & deitas per modum formae absolutae. sicut album significat idem quod albedo: sed album per modum inhaerentis, albedo vero per modum formae absolutae. Et licet illud nomen deus significet per modum suppositi, non tamen significat aliquod diuinum suppositum nec vnum nec plura: quia deus non significat nisi absolute, & per modum absoluti & absolutum. Nullum autem est suppositum in diuinis, quod non significet respectum, & modum respectus, vt patet ex praedeterminatis. Et per hoc differt in significato & modo significandi ab hoc nomine persona: quia persona significat relatiue, & per modum re latiui, & non nisi relatiuum, licet indeterminate: vt similiter patet ex supra determinatis. Vnde & quod ambo indefinite supponunt pro tribus personis, hoc est differenter, quia hoc nomen personae illas tres supponit per indifferentiam: & non aliquid commune, nisi intentionale ad illas: vt similiter patet ex supra determinatis. Deus autem etsi supponit pro eisdem, supponit tamen primo & principaliter significatum, & pro ipso suo significato, quod est vnum aliquid commune tribus: vt quo ad hoc non differant in eo significatum & appellatum: sed cum alteri termino adiungitur in oratione, ratione adiucti aliquando in telligitur supponere pro significato, siue pro seipso: aliquando pro supposito relatiuo in quo habet esse. Pro seipso: vt cum dicitur Deus est conicabilis. Pro supposito: vt cum dicitur deus generat. lta quod licet sper primo & principaliter supponat suum significatum, & pro illo quantum est de se, in verificam do tamen loquutionem ratione adiuncti determinantis sibi acceptionem, aliquando primo & principaliter suppo nit pro supposito relatiuo vno vel pluribus, aliquando pro seipso. secundum quod adiunctum aliquando natum est convenire deo principaliter ratione suppositi, & sibi simpliciter ratione suppositi: vt cum dicitur deus generat, & vniversale in actibus personalibus: aliquando econverso: vt cum dicitur deus creat, & sicvniversale in actibus essentialibus, quemadmodum in creaturis praedicata essentialia per prius conveniunt supioribus, & per illa inferioribus: praedicata vero accidem talia, econverso. Vnde quia natura illa quam deus significat, & supponit, vnica est & sangsaris, & nulla propositio est in qua praedicatur aliquis terminus principaliter, cui denotatur aliquid inesse vel non inesse, siue in qua ipse denotatur alicui inesse vel non inesse, nisi insit vel non insit secundum id quod principaliter significat & supponit, aut principaliter ratione sui, aut principaliter ratione sui suppositi: nulla igitur propositio in qua deo denotatur aliquid inesse vel non in esse, siue convenire, aut disconvenire, aut econverso in qua deus denotatur alicui inesse vel non in esse, convenire, vel disconvenire, nisi illud insit vel non insit, conveniat, aut disconveniat deo vel econ uerso ratione illius vnici & singularis quod significat & pro quo supponit quantum est de se primo & prim ipaliter. Si ergo verum est quod deus creat aut generat, hoc non est nisi quia deo simpliciter & absolute atione singularis deitatis hoc conveniat, licet propter determinationem acceptionis quam facit circa hoc nomen deus, hoc non conveniat ei nisi vt est in aliquo vel in aliquibus suppositis relatiuis. Si autem verum est, deus non creat, aut non generat, hoc non est nisi quia deo simpliciter & absolute ratione singularis deitatis hoc non conveniat, licet hoc conveniat ei secundum quod est in aliquo vel in aliquibus suppositis relatiuis. Quare cum deitati singulari, vt singularis est, non potest aliquid simul convenire & non convenire, neque ipsa econverso simul conuenire vel disconvenire alicui: idcirco quandocumque affirmatiua verificatur in qua ponitur hoc nomen deus, negatiua simul verificari non potest, nec econverso, etiam etsi contingat quod pro aliquo supposito verificetur. Vnde cum haec est vera deus creat, haec non potest esse vera deus non creat. Si haec est vera, deus generat: haec non potest esse vera deus non generat. Si haec est vera deus est incarnatus, haec non est vera deus non est incar natus. Nec est in hoc aliqua differentia siue deo aliquoid conveniat naturaliter & necessario in aliqua perso na, vt generare in persona pris, siue in nulla persona ei conveniat necessario & naturaliter: dum tamen in aliqua perso na ei conveniat saltem quocumque modo sit: vt esse incarnatum in persona filii. Vnde ad determinationem quam praedicatum potest facere circa subiectum, non est hic aliquid attendendum principaliter: licet per hoc determi nat hanc dubitationem Praepositinus in summa sua, sentiendo aliter quam diximus de suppositione hu ius nominis deus, sic dicens. Notandum quod hoc nomen deus vbicumque supponit pro essentia, potest sup ponere pro persona vel personis: sed non conuertitur: quia ex adiuncto supponit tantum pro persona: vt cum dico deus generat, ibi supponit tantum pro patre: quia talia sunt subiecta qualia permiserunt praedicata Eodem modo & in negatiua, vnde haec est falsa deus non generat. Sed manifestum est quod contrarium dicti sui verum est: quia alicubi supponit pro essentia, vbi nullo modo potest supponere pro persona vt cum dicitur Deus est conicabilis. Nullibi autem supponit pro persona quin ibidem supponat pro essentia nisi restringatur ad supponendum pro persona tantum per immediatam implicationem, dicendo sic: aliquis qui est deus non generat: vt filius vel spiritus sanctus. Quamquam enim ex adiuncto per implicationem supponit tantum pro persona primo & principaliter verificando loquutionem pro ipsa, simul tamen & supponit pro centia, non enim est verum patrem generare: qui verum sit deum generare, quia non solum supponit patrem: sed simpliciter supponit vnum deum simplicem, de quo verum est dicere quod generat & generatur, spirat & spiratur: licet loquutio verificetur varie pro diuersis suppositis primo & principaliter. Vnde non sequitur istud argumentum, aliquis qui est deus non generat, ergo deus non generat, propter fallaciam conse quentis ab inferiori ad superius negando vniuersaliter: sicut non sequitur, aliquis homo non currit, ergo nullus homo currit: quia illa deus non generat, includit illam nullus qui est deus generat. Et hoc quia iste terminus deus inquantum supponit pro suo significato quid est res singularis, sic habet rationem termini proprii, & facit propositionem singularem: licet inquantum natus est super ponere pro suppositis relatiuis, & vt est ommunis eis per communionem non per plurificationem, habet quodammo do rationem termini appellatiui: & facit propositionem quodammodo indefinitam. Et quo ad hoc bene se queretur, aliquis quid est deus non generat, ergo deus non generat: sicut sequitur, aliquis homo siue aliquis quid est homo non currit, ergo homo non currit. Sed in proposito reformat pactum quod eadem res singularis significatur hoc nomine deus, quod & supponit pro illa vniformiter in negatiua sicut in affirmatiua: li cet pro alio & alio supposito. Hoc autem nomine homo significatur eadem res vniuersalis, & supponere potest pro alia & alia re singulari in affirmatiua & in negatiua sicut pro alio & alio supposito. & ideo hoc nomen homo supponendo pro significato & pro supposito, pro alia re significata potest supponere in affirmatiua quam negatiua, sicut & pro alio supposito: hoc autem nomen deus etsi pro alio supposito, non tamen pro alia re significata. Quare cum propositio quae vera est pro supposito, etiam requirat veritatem pro significato: vt sit vera simpliciter, sicut dictum est: idcirco illae, homo currit, homo non currit, possunt simul esse verae simpliciter: quia & pro significato & pro supposito simul. Non autem istae, deus generat, deus non generat: quia etsi pro supposito possint simul esse verae: non tamen pro significato: vt dictum est. Et sic ista propositio deus generat deum, & ista, deus non generat deum, ratio ne deitatis quae plurificabilis non est, pro qua lydeus supponit, & per modum subsistentis se habet, simul verae esse non possunt, immo contradictoriae sunt, sicut istae duae, Sortes currit, Sortes non currit. Nec differt in eis negatio praeposita, & postposita: ita quod si vera esset negatiua, hoc non esset nisi quia praedicatum disconueniret deo simpliciter ratione suae deitatis: & sic oporteret quod disconveniret ti in quocumque supposito inueniretur: vt esset simul falsa ratione essentiae, & cuiuslibet personae: quia scilicet deus nec generaret ratione deitatis simpliciter, nec ratione deitatis in aliquo supposito, quod enim discon uenit deitati simpliciter significatae per modum subsistentis, disconuenit ei in qualibet persona propter vnitatem eius in pluribus personis, econtrario eius quod contingit in creaturis: quia essentia plurisi catur in pluribus personis. Si autem vera sit affirmatiua, hoc est quia praedicatum convenit deo simpliciter ra tione suae deitatis. & sufficit quod simul conveniat ei vt est in aliquo supposito: licet disconveniat ei vt est in aliis.

⁋ Ad illud quod obiicitur quito, si deus produceret deum, ergo deus esset distinctus: quia pro ductio actiua & passiua important relationes distinguentes inter terminos: Dicendum iuxta iam exposita, quod in quolibet termino est considerare id quod supponit, & est solum suum significatum: & est con siderare pro quo supponit, & hoc est illud pro quo reddit locutionem veram. Sed pro alio potest terminus supponere & reddere locutionem veram dupliciter. vel primo & principaliter: vel secundario. Primo modo supponit hoc nomen deus suum significatum per modum suppositi. Secundo autem modo in proposito, deus generat deum, supponit principaliter & primo hoc nomen deus in supposito pro supposito relatiuo patris, & hoc nomen deum in praedicato pro supposito relatiuo filii. Tertio autem modo supponit pro ipsa essentia. Cum ergo dicitur quod productio actiua & passiua important relationes distinctiuas inter terminos suos, verum est: sed tantum inter illos pro quibus primo & principaliter verificatur locutio, & inquantum verificatur pro illis, non autem pro illo pro quo verificat locutionem secundario, & inquantum pro illo verificat. Quare cum (vt dictum est) propter determinationem actus producendi ly deus supponit verificando locutionem pro patre, & l deum pro filio primo & principaliter: licet secundario pro essentia: distinctionem igitur notat solum pro ipsis personis & non pro ipsa essentia. Sed cum exprimitur dicendo deus distinguitur, ly deus primo & princi paliter supponit pro essentia: quia ly distinguitur non determinat sibi aliquam personam determi nate, & semper in tali locutione principaliter supponit & denotat locutionem verificari pro essentia, vt significatur hoc nomine deus per modum suppositi: & etiam si significaret non solum per modum actionis grammatice loquendo, sicut significat hoc verbum discernere, sed veram actionem per modum actionis, sicut significat hoc verbum creat, dicendo deus creat. Propter quod non sequitur vlterius, notat distinctionem inter terminos, ergo inter deum & deum: vt ponatur distinctio intelligi circa deum ratione deitatis: immo esset fallacia figurae dictionis ex commutatione suppositionis. Super ponit enim deus principaliter pro persona patris vel filii, vel vtriusque simul, cum dicitur deus producit deum: econuerso autem pro essentia principaliter, cum dicitur, Deus discernitur.

⁋ Quod arguitur vlterius, si deus producit deum, aut ergo voluntate, aut natura, aut necessitate &c. Ad huius dissolutionem sciendum: quod deum producere deum necessitate, natura, aut voluntate, dupliciter potest intelligi, quia y necessitate natura & voluntate possunt teneri nominaliter vel aduerbialiter. Si nominaliter, sic sunt ablatiui: & dicunt rationem originandi actum productionis in originante. & hoc modo deus non producit deum necessitate: quia necessitas quae est ratio producendi alia a natura, non est nisi principium extra: quae dicitur necessitas coactionis. Et de tali modo necessitatis intelligebant haeretici quando quaerebant vtrum pater genuit filium necessitate, vel ambo producerent spiritum sanctum de necessitate. De qua dicit Hila. de Syno. Si quis nolente patre dicat generari filium, anathema sit, non enim nolente patre coactus est pater: vel necessitate naturali ductus cum nollet genuit filium. Et Augustinus ad Orosium quaestione. vii. Necessitas in deo non est. Si vero praedicta tria sumantur aduerbialiter: vt sint idem quod ne cessarie & voluntarie & naturaliter, sic dicunt solummodo productionis modum. Sic in omni modo pro ductionis deus producit deum de necessitate non alicuius indigentiae. iuxta quod dicit Hila. de Syno. xl Nulla necessitate naturali ductus pater genuit filium, neque consimiliter ambo produxerunt spiritum sanctum aliqua necessitate. De tali autem necessitate quaerebant haeretici. Sed cum secundum Anselmus ii. libro de libero arbitrio, duplex sit necessitas scilicet quaedam praecedens, quae est causa vt sit res, & necessitas se quens quam res facit: vtroque modo cadit necessitas quae dicit modum productionis, in diuina productione. Dicitur autem praecedens necessitas ab ipso causa vt sit res: quia est modus actus, ex eo quod est ratio & principium actus: quemadmodum caelum dicitur necessario moueri: quia de neces sitate suae formae mouetur: & similiter ignis de necessitate calefacit: quia de necessitate naturali suae caliditatis. Dicitur autem necessitas sequens quam res facit & quae nihil efficit, quia est modus actus non ex eo quod est ratio & principium ipsius actus: sed ex conditione ipsius actus. Et haec secunda potest esse vbi non est prima: vt cum dico te ex necessitate loqui quando loqueris. vt enim dicit Anselmus, cum hoc dico, significo nihil facere posse vt dum loqueris non loquaris, non quod aliquis cogat te ad loquendum. Sed vbi est prima necessitas necessario est secunda. Et potest pri ma harum necessitatum appellari necessitas efficientiae. Secunda vero existentiae. Prima necessitate secundum Philosophos dicitur caelum de necessitate moueri, quia habet causam necessariam effectiuam motus eius. Secundo modo dicitur caelum moueri de necessitate: quia non potest esse vt non sit motus in caelo: & loquens cum loquitur de necessitate loqui: quia non potest esse vt aliquis dum loquitur non loquatur. Primo modo deus preoducit deum de necessitate. & haec necessitas a quibusdam appellatur necessitas immutabilitatis: & ab Anselmo appellatur necessitas inuertibilitatis seruandi constantiam. Sed se cundum quod natura & voluntate sumuntur aduerbialiter, hoc modo ambo concurrunt in omni pro ductione dei de deo: quia deus deum naturaliter & voluntarie generat, & similiter spirat. Quia enim deus nihil agit nisi vt natura intelligens & voluntaria, cuius natura non patitur violentiam aut indigentiam, cuius intellectus non errat per ignorantiam, cuius voluntas non impeditur per impotentiam: & sunt penitus idem re in deo pertinentia ad attributa essentialia secundum rationem praecedentia vt fundamenta, & principia actuum personalium: impossibile est quod in deo aliquod agat natura quod non sciat & intelligat per intellectum, & quod non velit siue in ipsum non consentiat per voluntatem, neque voluntate de ipsa sua substantia, quin natura concurrat & intellectus sciat. De hoc autem minus dubium est in productione spiritus sancti ab vtroque, quod scilicet productio eius sit natura & intellectu cum hoc quod est voluntate: quam filii a patre. scilicet quod productio eius cum hoc quod est natura & intellectu, sit etiam voluntate: quia illa est modo voluntatis, & ista modo naturae & intellectus: vt infra videbitur. Natu ra autem & intellectus ratione absolui possent a voluntate & agere sine illa: quia ordine quodam rationis natura & intellectus in deo praecedunt voluntatem: vt iam visum est supra, & amplius videbitur infra: non econverso. dicente Augustino ad Orosium. Praeire voluntas sapientiam non potest Propter quod auctores magis sollicite affirmabant productionem filii cum hoc quod est natura & intellectu etiam esse voluntate. In hoc enim haeretici magis errabant: vt patet per Magistrum. id est sententiarum distin. vi. per totum. Hic dicit Hila. de Syno. Eos quid dicunt quod neque consilio, neque voluntate pater genuit filium, anathematizat sancta ecclesia. Et Ric. vi. de triniitate. c. xvii. Producenti qui est ipsa omnipotentia idem est de se alium producere quod ex ordinatissima causa idipsum velle: ex principaliori autem causa id velle idem est quod generare. Nam cum vterque procedendi modus constet in voluntate, differunt tamen pro causae alteritate. Vnde & in causa principaliori consistit principalior modus procedendi. Vultis super his audire verbum abbreuiatum: Ingenitum velle habere sibi conformen, idem mihi videtur quod gignere filium: tam genitum quam ingenitum velle habere condilectum, idem mihi videtur quod produ cere spiritum sanctum. & cap. xviii. Videtur mihi esse deo patri filium gignere quod personam de per sona sua naturaliter & pro voto producere. Est autem aduertendum quod licet ambo, natura scilicet & voluntas, simul concurrunt in duplici productione dei de deo, non tamen eodem modo, sed diuersimode. secundum quod differunt principia elicitiua illarum productionum. In productione enim principali quae est generatio, quae elicitur a principio quod est natura, deus producit deum naturaliter primo & prim cipaliter: voluntarie vero secundario & consequenter. In productione secunda quae est spiratio, econverso vis elicitiua actus est voluntas vt est potentia libera: naturalis tamen necessitas impellens est in actum. In generatione enim vis elicitiua actus est intellectus vt est natura, naturali impetu impellens in actum: in spiratione vero econverso. Sed in generatione voluntas est coniuncta naturae vt consentiens naturae in actum generationis. In spiratione vero natura est coniuncta voluntati vt inclinans cum voluntate in actum spirationis. Et sic generans primo & principaliter generat naturaliter, voluntarie au tem concomitanter: econverso autem spirans spirat: Sed tamen aliter & aliter voluntas est coniuncta naturae in generatione: & natura voluntati in spiratione: quia voluntas in generatione est coniuncta naturae non vt coagens: sed vt complacens in actione: natura autem in spiratione est voluntati coniuncta vt naturali quasi impetu voluntatem liberam inclinans in suam actionem: vt propterea ambae emanationes naturales dici possunt. Propter quod dicit Ric. vi. de triniitate. capitulo i. quod in diuinis nihil est iuxta donum largientis gratiae: sed totum iuxta proprietatem exigentis naturae. Et Hila. v. de triniitate. Ex virtute naturae in eandem naturam subsistit filius natiuitate, & ex virtute naturae in eandem na turam processione subsistit spiritus sanctus.

⁋ Quia ergo inducebatur in argumento, quod deus non producit deum natura aut necessitate: quia producit eum libere: Dicendum quod libere producit, & ita voluntarie: sed voluntate consentiente non eliciente in prima productione, & per hoc voluntarie. dicente Rioarlib. vi. ca. iii. Hoc proculdubio erit ei prolemo producere, in eoipso sibi omnia complacere. Per quod non excluditur quin a natura eliciente, & per hoc etiam necessario & naturaliter: secundum modum necessitatis qui dictus est ca dere in deo. Voluntate autem eliciente in secunda productione, & per hoc voluntarie: per quod non excluditur a natura concomitante, & per hoc naturaliter & necessario: vt patet ex iam dictis, & in sequenti quaestione amplius decla rabitur. Quia autem additur quod natura siue necessitas & voluntas ex opposito distiguuntur, & in eadem actione non concurrunt, dicendum quod voluntas operatur aut vt libera absolute, aut vt libera arbitrio. Isto secundo modo non concurrunt in eadem actione natura siue necessitas & voluntas. sic enim deus nihil opeatur voluntate intra se: siy solum circa creaturas. Et secundum hoc Hila. de Syno. & Anselmus ii. cur de. homo, dicunt quod nulla est in deo faciendi vel non faciendi necessitas. Item Anselmus ibidem. In deo sola operatur voluntas. Primo autem modo bene concurrunt in eadem actione: vt supra determinatum est disputando de voluntate dei: licet non eodem modo: vt iam declaratum est hic.

⁋ Quia vero adducebatur quod deus non producit deum voluntate siue voluntarie: quia productio talis non potest non esse: Potest responderi modo iam dicto distinguendo de voluntate penes diuersum modum quo voluntas concurrit ad actum generandi & spirandi, econtrario tamen natura. Penes hoc enim accipitur quaedam distinctio magistralis, quod est quaedam voluntas antecedens, quaedam vero concomitans: prima in spiratione. secunda vero in ge neratione. Sed haeretici Eunomiani (vt dicit Auinus, xv. de triniitate. ca. xx. cum non potuerunt intelligere, nec crederes voluerunt dei filium esse natura genitum: filium voluntatis dixerunt eum esse, volentes asserere antecedentem voluntatem, qua scilicet vt principio elicitiuo gigneret filium. Propter quod Magister. vi. distin ca. vl. appellat eam efficientem, & non solum antecedentem ordine vt principium principiatum: sed tempore: intelligendo voluntatem illam non solum antecedentem originaliter: sed etiam anteceden tem de nouo aut ipsi volenti, sicut nos aliquando volumus quod antea non volebamus: aut ipsi operi siue rei operatae, sicut deus voluit aliquando creaturam de nouo producere quam antea producere noluit. Quod dixerunt: vt ostenderent filium dei esse creaturam. Contra quos dicit Augustinus super epistolam ad Ephesios super illud ca. i. Praedestinauit nos. De domino nostro lesu Christo dictum est: quia cum patre semper fuit, & numquam eum vt esset voluntas paterna praecessit.

⁋ Ad sequens: si deus producit deum, ergo de aliquo, aut nihilo &c. Dicendum quod non de nihilo, sed de aliquo, nec de substantia aliena, sed de substantia produ centis. De aliquo oportet poni esse productum omne quod producitur in diuinis. De nihilo autem non po test dici productum quod in diuinis producitur. Quoniam sy nihil cum dicitur aliquid esse de nihilo. secundum An sel. mon. c. viii. tripliciter accipitur. Vno modo negatiue: sicut esse de nihilo dicitur id quod omnino non habet esse. secundum quod tacens dicitur loqui de nihilo. Hoc igitur modo nihil existens siue in deo siue in creaturis potest dici esse de nihilo, neque omnino id quod habet esse, siue sit productum, siue non. Contra dictio enim includeret scilicet quod haberet esse & non esset. & ideo isto modo neque in diuinis neque in creaturis potest aliquid dici esse productum de nihilo. Secundo modo dicitur aliquid de nihilo: quia non est aliquid de quo potest dici esse. secundum quod id dicitur de nihilo, quod habet causam sui esse. sic pter in diuinis potest dici esse de nihilo: vel ipsa essentia diuina: quia non habet principium aut causam sui esse. sed tunc illa praepositio de, inclu ditur sub negatione: vt idem sit dictu esse de nihilo quid non esse de aliquo. Et ideo isto modo nihil productum potest dici productum de nihilo in diuinis: quia omne productum in diuinis habet aliquid de quo est & princi piatiue, & quansi materialiter: vt iam videbitur. Sed iste modus dicendi aliquid esse de nihilo, non debet vsita ri in diuinis: quia secundum vsum conem non solum praetendit negationem essendi quod non ab alio: sed negationem essendi simpliciter. Vnde dicit Anselmus mond. c. vi. Licet summa essentia non sit per aliquod efficiens aut ex aliqua materia, non tamen per nihil atque ex nihilo, quia per seipsam & ex seipsa est quicquid est. Sic & pater ex seipso & per se ipsum est quicquid est, non ex nihilo. Et ita istis duobus modis dicitur ly de nihilo negatiue. Tertio modo dicitur de nihilo positiue, & hoc dupliciter. Vno modo, quasi materialiter: vt nihil ingrediatur materiam rei subiectam, sicut ferrum ingreditur substantiam cultelli qui est de ferro. Sic iterum nihil sit de nihilo: quia nihil nullius habet esse aliquid. Alio modo originaliter: quia eius substantia habet esse post non esse. & sic sola creatura habet esse ex nihilo: non autem aliquid productum in diuinis: quia nihil est ibi nisi peretuum: vt infra dicetur. De aliena autem substantia ex nihilo tamen concreata, dicebant haeretici esse productum quicquid in diuinis producitur. Vnde & dicebant nihil produci a deo, nisi quod esset creatura, & alterius substantiae quam diuinae, & esse productum post producentem: & dice bant filium creaturam nobilissimam a deo creatam. dicente Hila. in principio. iiii. de trinitate. Aiunt haeretici filium non ex patre natum: neque deum ex natura: sed ex constitutione esse: quia sicut plures dei filii ita & hic filius sit: sicut plures dii sunt, ita & hic deus sit: indulgentiore tamen in eo & adoptionis & nuncupationis affectu: vt & prae caeteris sit adoptatus, & adoptiuis sit maior, & excellentius cum ctis naturis creatus: & creaturis ipse caeteris praestet, & ex nihilo vt caetera in aeterni illius creatoris sui imagine constitisse, verbo videlicet de non extantibus iussum esse subsistere, deo potente similitu dinem sui ex nihilo coaptare. Et dicit hoc contra Arrianos, qui filium dicebant creaturam spiritualem nobilissimam ante alias creatam, & in virgine naturam humanam accepisse. Photinus vero dixit, quod initium accepit in virgine cum carnem assumpsit: & ambo dicebant spcnium sanctum creaturam nobilissimam post filium: & ambos dicebant a deo dignitate gratiae deificatos: & ideo vtrumque dici deum in sacra scriptura. Sed qui sic dicunt (vt dicit Ambrosiuis ist de triniitate. negant filium diuinitate vnum cum patre esse. Deleant ergo euangelium: deleant vocem Christin. Ipse enim dicit. Ego & pater vnum sumus. Eos qui dicunt, erat quando non erat, & antequam nasceretur non erat, & quid ex nihilo factum aut ex alia substantia, anathematizat catholica & aprsica ecclesia. Vnde ad huiusmodi errorem improbandum ex textu scripturae potius quam ex vi rationis naturalis, inuigilat vt plurimum disputatio de trinitate Ambrosii & Hila. & aliorum catholicorum: vt patet inspicienti libros ipsorum. Vnde quia ita sit ex dictis sacrae scripturae quae eorum disputationibus sunt declarata, tenere debemus: & quom intelligere possumus quod deus deum de substam tia sua producat, inuestigare debemus. Sed (vt dicit Hila. i. de triniate. de natura dei & natiuitate, siue (vt largius loquar) de processione tractantes exempla afferemus: quia intelligentiae niae infirmitas cogit spe cies quasdam ex inferioribus tanquam superiorum indices quaerere: vt rerum familiarium consuetudine admonem te, ex sensus nostri conscientia ad insoliti sensus opinionem educeremur.

⁋ Est ergo sciendum quod in exemplo productionis naturalis est inuenire ea quibus vti possumus ad intentum nostrum circa productionem diuinam. Est enim in productione considerare tria quodammodo re differentia. scilicet subiectam materiam quae est in potentia ad formam, & ipsam formam quam agens deducit in actum de potentia materiae, & compositum constitutum in esse ex vtroque, quod est per se terminus productionis naturalis. His tribus differentibus in productione creaturae secundum rem, est inuenire tria correspondentia differentia secundum rationem tantum in productione diuina, videlicet ipsam diuinam essentiam & proprietatem personalem, & ipsum suppositum siue personam ambo illorum in se continentem. iuxta illud quod dicit Augustinus. vii. de triniitate. ca. ii. de persona filii. Quae est nata sapientia. vt per hoc quod dicit nata, intelligamus proprietatem: per hoc vero quod dicit sapientia, intelligamus essentiam. Vnde & sicut in productione creaturarum ipsum productum habet esse per actum productionis: & quicquid est in ipso etiam habet esse in ipso per actum productionis, ita quod secundum determinationem Philosophis. vii. meta. compositum generatur per se & primo: secundo vero forma in composito: materia vero tanquam ingenita & incorruptibilis, in composito solum habetur esse per genera tionem: nullo tamen modo generatur in ipso, nisi largissime loquendo de generatione: consimiliter in pro ductione diuina quisquis est productus, in deo habet esse suum per actum productionis, &etiam quicquid est in ipso. Propter quod dicit Augustinus quod essentiam filio praestat de patre generatio: quemadmodum compositum in creaturis habet esse suum & quicquid est in ipso, per actum generationis naturalis. Est enim persona quid constitutum in diuinis ex essentia cum proprietate: licet absque compositione: vt infra patebit. Et Hila. dicit quod filius nihil habet hisi natm. id eit quod nascendo accepit: vt exponit Praeposi tinus. Licet tamen proprie dicimus quod persona producitur per se & primo, tamen non est consuetum dici a theo logis quod proprietas & essentia vllo modo producantur per accidens: sed solummodo quod habentur per productio nem in persona producta: licet aliter & aliter: quoniam proprietas non solum habet esse in persona producta per ipsam productionem: sed etiam simpliciter habet esse per illam: quia in illa habet esse absque productione: essentia vero per productionem habet esse in producto: sed non habet esse simpliciter per productionem: quia absque productione passiua habet esse in producente. Propter quod forte aliquo modo posset proprie vel saltem magis proprie quam de essentia, aut minus improprie dici quod proprietas producatur in persona producta: vt quod filiatio generetur non simpliciter secundum se, sed tantum in filio. Nullo autem modo proprie dici posset quod essentia produceretur etiam in producto: vt quod deitas generaretur in filio: sed solummodo quod haberetur in ipso per generationem: & ita quod proprie dicitur essentia communicari filio per generationem. Hila. tamen concedit substantiam generari in filio, cum dicit. ii. de triniitate. in principio. Pater quomodo erit, si non quid in se substantiae atque naturae est genuerat in filio: Sed hoc minus proprie & vere dicimus: quemadmo dum in creaturis minus vere & proprie materia generari dicitur quam forma. Dicimus ergo quod quemadmodum in productione naturali materia est subiectum generationis, inquantum est in potentia ad formam & per hoc ad compositum generandum de ea: sic in productione diuina, puta in generatione filii, & consimiliter in spiratione spiritus sancti: ipsa diuina essentia est quasi subiectum generationis, & vt aliquid in potentia: licet necessario semper coniuncta actui ad generandum de ea personam constitutam ex essentia & proprietate, quae est sapientia genita, secundum quod dictum est: vt sapientia nominet subiectum, quod in creaturis est materia: nata vero nominet proprietatem per generationem habitam, qua filius in es se generati constituitur, & a patre distinguitur, qui est innata sapientia: cum quo conuenit inquantum est sapientia simpliciter & absolute. Sic dicendum est quod deus generat deum de sua substantia. scilicet generantis dicente Augustino in sermone de symbolo, Deus cum verbum genuit, id quod ipse. est genuit, nec de ni hilo nec de aliqua iam facta conditaque matetia: sed de seipso, hoc est de substantia sua. Et de fi. ad Pe. Pater de nullo genitus deus semel de sua natura sine initio genuit filium. Ad idem inducit Magister sentem. distin. v. cap: Dicitur quoque. plurimas auctoritates. Dico autem de substantia generantis cum redu plicatione inquantum scilicet generans est. licet enim eadem sit in tribus, non tamen habet rationem potentiae vt de ea generetur aliquis, nisi secundum quod habet esse in patre. vt per hoc excludatur inconueniens quod Magister sententiarum inducit ex dicta auctoritate Augustini de fi. ad Pe. distinctio ne. v. capitulo. Dicitur quoque. vbi dicit sic. Ecce hic dicit Augustinus filium genitum de natura patris. Est autem eadem natura patris & filii & spiritus sancti. Si ergo de natura patris est genitus filius, genitus est de natura filii & spiritus sancti, immo de natura trium personarum. Propter quod Magister in ca. Ostenditur quoque, respondendo huic inconvenienti exponit eam dicens. Eilius natus est de substantia patris, vel pater genuit filium de sua natura siue essentiaid i. de se natura siue essentia genuit filium eiusdem naturae siue essentiae. & hoc quasi ly de solum posset dicere circunstantiam qua si causae efficientis non materialis: quod non oportet dicere.

⁋ Et quod arguitur in contrarium, quod diuina essentia purus actus est & forma: quare ad nihil est in potentia, &c. Dicendum quod aliquid est in potentia ad aliquid quod est absolutum, & differt ab ipso re vel intentione, & vadit de potentia in actum per motum & transmutationem rei vel rationis: vel ad aliquid quod est respectus tantum, & differt ab illo so la ratione, nunquam vadens per transmutationem quancumque de potentia in actum: sed semper naturaliter coniunctum est actui. Primo modo in creaturis materia est in potentia ad formam tanquam ad differens re ab ipsa, & transiens de potentia ad actum per realem transmutationem in materia: & similiter for ma generis est in potentia ad formam differentiae tanquam aliquid differens intentione ab ipsa, & transiens de potentia ad actum per transmutationem rationis. Nec est tali modo diuina essen tia in potentia ad aliquid: de qua habeat veritatem medium in argumento, non autem de potentia secundo modo: immo de natura formae diuinae inquantum est actus purus, est quod sit in poten tia ad plures respectus. Vnde productio diuina ex parte eius de quo producitur, non solum ex parte modi producendi, differt ab omni modo productionis qui possibilis est fieri in creaturis. Vt enim dicit Victorinus in disputatione sua contra Arrium, aeterna generatio improportionabilis est omni generationi. Vnde qui perfecte vult videre modum generationis diuinae, & hoc quantum pertinet ad ppositum, debet aspicere ad modos generationum aliarum: & quod nobilitatis est isti productioni ascri bere, & quod ignobilitatis est abnegare: & tandem ostendere quomodo in eadem est aliquid nobilita tis quod in nulla aliarum possit inueniri: vt declaratur in Glossa Hebra. id est super illud, Cum sit spledor gloriae. Differt igitur productio diuina summe a productione qualibet alia, quia illa vadit per transmutationem ad perfectionem, & in ipsa distat potentia ab actu, in ista vero nequaquam. Differt spe cialiter a productione naturali quae est generatio: quia illa est de imperfecto substantialiter: ista vero est de perfecta substantia. In quo plus conuenit cum productione quae est alteratio, quia in illa sub iectum quod est in potentia, est aliquid existens in actu: sed differt in hoc, quod subiectum in alteratione est in potentia ad aliquid re absolutum differens ab ipso: in productione autem diuina nequaquam: in quo diuina productio convenit plus cum productione speciei ex genere: quia in hac productione genus quod est sicut subiectum & materia, est in potentia ad aliquid absolutum: vt ad differentiam, quae sola intentione differt ab ipso: hic autem subiectum est in potentia ad aliquid respectiuum, quid differt ab ipso sola ratione Et licet ista productio sit magis similis diuinae quam alia, in multis tamen aliis differt: quia productio speciei ex genere per differentiam procedit de incompleto ad completum, assumendo complementi determinationem: vt secundum aliud & aliud re descendat in aliam & aliam speciem, & sit tantum vnum cone secundum rationem. In productione autem diuina subiectum non est aliquid incompletum determinatum per assumptam proprietatem: sed vnum & idem re singulare totaliter habet esse per productionem in di uersis sub diuersis proprietatibus relatiuis: quod est commune non secundum rationem, sed secundum con municationem. Vnde quia illud commune est vnum & idem singulare, ideo ista est vera, Tres per sonae sunt vnus deus, & vna substantia: & quia in constitutione personae secum habet rationes proprietatum quae non differunt ab ipsa nisi ratione, ideo & conuersa est vera, vnus deus est tres personae si ue trinitas. secundum quod Magister probat hoc auctoritatibusi.d is. sententiarum distin iiii. c. Quidam tamen. Propter vtrumque vero eorum simul omnes propositiones conceduntur in quibus praedicantur concreta de concre tis: vt ptur est deus: vel abstracta de abstractis, vt paternitas est deitas, vel econverso: vel abstracta de concretis, vt paternitas est deus, vel pitr est deitas, vt dictum est: licet non sunt sper aeque, propriae: & hoc vbique vbi non repugnat relationis oppositio seu disparatio. illa enim impedit praedicationem: & hoc vel principaliter vel ex adiuncto. Principaliter: aut ratione significationis terminorum, propter quod non dicitur paternitas aut pater est filiatio, aut filius: aut ratione modi significandi, propter quod non dicitur essentia generat aut generatur. Ex adiuncto autem, vt licet dicatur absolute essentia est pitr, non tamen dicitur essentia est pater filii. Licet enim Magister Alexander in summa distinguat, dicendo quod l pater po test sumi adiectiue vel substantiue: & si substantiue, sic est vera: quia tunc supponit pro tota per sona habente filium, sub hoc sensu, essentia est persona quae est genitor filii: sicut econuerso ista, pa ter filii est essentia. i. persona generans filium est essentia: Si vero sumatur adiectiue, sic est falsa: quia dicit quod essentiae convenit proprietas qua refertur ad filium vt generans ipsum: Magister tamen Praepositinus in summa sua dicit eam veram esse simpliciter: & ly pater tantum teneri substantiue. sicut hic, essentia est pater. Quod probat: quia sequitur: pater filii est essentia, ergo essentia est pater filii. prima est vera: quia pater tenetur substantiue: quare similiter & secunda. Item essentia est pater, haec est vera: quia ly pater tenetur substantiue: aut ergo est pater alicuius, aut nullius. Si nullius, ergo omnino non est pater. Si alicuius, hoc non est nisi filii. Sed in rei veritate illa est falsa, essentia est pater filii: & tenetur ly pater tantum adiectiue: quoniam nomina quae imponuntur a potentia actiua vel passiua, vt sunt magister discipulus, pater filius, aedificator, adiectiua sunt significatione tantum: & hoc ex respectu quem habent ad aliud, quod respicit potentia a qua imponuntur. Sed ita est, quod cum aliquid habet rationem adiacentis vel adiectiui ex respectu ad aliud, quanto magis est deteriatus respectus: tanto magis habet rationem adiacentis: & tanto minus, quanto magis indeteriatus est respectus. sicut patet de modo infinitiuo: quod grammatici dicunt quod potius potest supponere quam alius modus: quia alii dicunt finitam inclinationem ad suppositum, iste vero infinitam. Et similiter adiectiuum in neutro ge nere potius substantiuatur quam in masculino aut foeminino. Quare cum ly pater, dicendo Pater filii, habet finitam habitudinem & expressam, non sic cum per se ponitur: ideo licet posset teneri substanti ue dicendo Essentia est pater: non tamen nisi adiectiue, dicendo essentia est pater filii. Et sic sim pliciter est falsa (vt dictum est) illa, essentia est pater filii: haec tamen est vera, essentia est pater. Si ergo obiiciatur Essentia est pater, & non est pater nisi filii: ergo essentia est pater filii aut non est pater: patet quod est figura dictionis: quia in prima l pater per se supponit pro tota persona: in secunda cum dicitur pater filii, copulat proprietatem tantum circa subiectum. Patet ergo quod non va let primum argumentum Praepositini, Pater filii est essentia: ergo essentia est pater filii: quia deberet sic convertere: ergo aliquid quod est essentia est pater filii. sicut illa, indiuiduum est homo, non conuertitur sic: ergo homo est indiuiduum: sed sic. ergo aliquid quod est homo est indiuiduum. Si militer cum arguitur: essentia est pater: ergo aut alicuius aut nullius: Dicendum quod non sequitur propter figuram dictionis: quia statim cum additur alicuius aut nullius, aliter copulat quam prius supponebat: et est dicendum, nullius id es. non alicuius est pater. Et non sequitur ex hoc quod non sit pater propter figuram dictionis: sed sequitur tantum, ergo non convenit ei proprietas paternitatis. Quia etiam deitas (vt dictum est) siue essentia diuina habet rationem communis, licet per solam communicationem: & persona rationem proprii: & sic quandam rationem totius tenet essentia, & persona quasi rationem partis, licet nec pars nec totum sunt vere in diuinis, vt habitum est supra: pro pter hoc talis propositio tanquam, propria & vera concedenda est, filius est substantiae diuinae aut substantiae patris: quasi participatiua conclusione sub hoc sensu, filius est aliquis substantiae patris di. aliquis in substantia patris subsistens: non autem aliquid. sicut dicimus quod Sortes est aliquid substantiae hominis, quia in diuersis hominibus est vera partitio humanitatis. Per hunc etiam modum conceditur quod pater & filius & spiritus sanctus sunt vnius substantiae. id est aliqui quorum vna est substantia. Sed si ille genitiuus substantiae intelligatur construi secundum habitudinem quasi cause materialis, vt de quae aliquid vel aliquis producitur: sic ista conceditur: Christus est filius suba stantiae patris vel deitatis. dicente Augustino, xxv. de trinitate. Quod dictum est filii charitatis suae nihil aliud intelligatur quam filii substantiae suae. & hoc ideo quia genitus est de sua substantia, quemadmodum dicimus quod imago est statua aeris: quia de aere facta. Non sic autem possumus dicere ingenitum esse patrem substantiae diuinae: quia non est de ipsa quasi materialiter productus. Propter quod dicit Augustinus. vii. de trinitate. Tres personas eiusdem substantiae vel vnam essentiam dicimus tres autem personas ex eadem essentia non dicimus. Illa tamen, Christus est filius substantiae diuinae, non debet passim concedi, nisi exprimatur circunstantia quasi principii materialis: quia secundum commu nem vsum talis constructio solet intelligi penes circunstantiam causae agentis: vt ipsa substantia diuina intelligatur filium produxisse. Propter quod Magister talem propositionem exponit quasi impropriam in praedicto cap Ostenditur quoque. dicens. Expone illud filius substantiae patris. i. patris qui est substantia, & cum quo filius est eadem substantia. Sed non oportet sic exponere: immo sensum habet verum & proprium. Aliter enim ista: Ingenitus est pater substantiae filii, aeque vera esset & propria sicut illa Christus est filius substantiae patris, sic exponendo id est filius qui est substantia, quod non est verum quia construendo illum genitiuum substantiae in habitudine quasi principii materialis, illa est vera & propria, Christus est filius substantiae patris. Nullo autem modo illa, Ingenitus est pater substantiae filii, vt dictum est. Aliqui autem dicunt quod in talibus propositionibus Pater genuit filium essentiae suae, tres personae sunt vnius essentiae, ille genitiuus in omnibus talibus propositionibus construitur ex vi designationis essentiae: quemadmodum si dicatur mulier egregiae formae: hoc est mulier habens egregiam formam, quid non necesse est hic dicere, vt visum est, nec debet: quia talis: constructio solummodo vsitatur apud grammaticos in formis accidentalibus: non autem in substantialibus: sed secundum illum modum debent exponi omnes illae propositiones in quibus substantia vel essentia ponitur vt terminus a quo, vel ter minus ad quem actus personalis. vt illa Hil. ix. de triniitate. Nec corporali insinuatione patrem in filio praedicamus: sed ex eo eiusdem generis genitam naturam naturaliter in se gignentem habuisse na turam. hoc est: non praedicamus corporali insinuatione. id est quemadmodum locatum est in loco, patrem esse in filio: sed supple praedicamus genitam natura id et filium qui est natura genita, habuisse in se ex eo id est ex patre naturam eiusdem generis naturaliter gignentem id est quae est pater quid naturaliter gignit.

⁋ Et est hic aduertendum ad pleniorem intellectum praedictorum, quod hae tres praepositiones, a, ab, de & ex, si pro prie vsitentur, diuersas circunstantias & habitudines nominant: licet proinuicem saepius assumuntur: quoniam a, praepositio notat circunstantiam & habitudinem causae efficientis siue principii originantis. vnde illa recipitur, filius est a patre: non autem illa, Filius est a substantia patris. Ab vero notat circunstantiam effectus siue principiati. Propter quod esse ab alio in diuinis: solum conuenit personae procedenti. De & ex communiter notant circunstantiam causae materialis & efficientis vel quasi. Vnde istae recipiuntur indifferenter, filius est de patre, vel ex patre, vel de substantia patris, vel ex substantia patris. Sed differunt aliquantulum tam in circunstantia materiali quam in circunstantia causae efficientis, vel quasi. In circum stantia enim materiali differunt: quia de indifferenter & aeque proprie notat circunstantiam materiae quae est aliud re a forma eius quod ex ipsa producitur, & illius quae non est aliud re ab illa. Vnde aeque proprie dicitur quod cultellus est de ferro: & quod species est de genere. Ex vero proprie notat circunstantiam materiae primo modo, non secundo. Vnde magis proprie dicitur, cultellus est ex ferro, quam species est ex genere. Et secundum hoc in diuinis magis proprie dicimus quod filius est de essentia patris quam quod sit ex essentia patris. dicente Augustino. vii. de trinitate. Tres personas ex eadem essentia non dicimus, quasi aliud ibi sit quod essen tia sit, aliud quod persona est. cuius tamen iam aliam rationem assignamus. Differunt etiam in circunstantia causae efficientis siue originantis: quia ex aliquo dicitur siue res sit de illius substantia siue non. Bene enim dicitur quia filius est ex patre, et domus ex artifice. De vero solum dicitur quando alterum de substantia alterius. vnde proprie dicitur quod filius est de patre: non autem quod domus est de artifice. Hanc distinctionem ponit Augustinus li. de nat. bo. Et habetur distinctione. xxxvi. Ii. i. capIllud etiam. Praeter illos autem modos, de & ex sumuntur ordinaliter solum, vt ex mane vel de mane fit meridies. Sed de hoc nihil ad propositum in diuinis.

⁋ Ad illud quod arguitur vlterius: Si deus producit deum, aut ergo semper producit eum: aut non semper &c. Hic oportet primo declarare quod diuina productio termiata aditra, aeterna est, sem per persistens sine principio & sine fine: & deinde concedere vnum membrum diuisionis in argumento & alterum negare. Primum quidem duplici via declaratur. Vna scilicet deductione ad impossibile: alia. scilicet ostensiue. Prima quidem, quia si principium haberet durationis aut finem: tunc aut non esset antequam esset, aut a postquam esset: quod non posset fore sine aliqua mutatione in deitate & ex parte producti & producentis & eius de quo producitur simul, si non esset antequam esset: quia agens actionem quae non respicit aliquid extra non agit de nouo nisi aliter se habendo ad actionem quam prius: nec productio potest de nouo esse post non esse, nisi productum haberet esse post non esse: & esset noua dispositio in eo de quo producitur quae prius non erat. Mutatio autem in diuinis omnino cadere non potest, vt ostensum est supra. Via ostensiua idem patet: quoniam productio non incipit aut desinit nisi quia agens secundum alium & alium modum se ha bet ad subiectum de quo producit: aut ipsum subiectum ad ipsum producentem. Agente enim existente in dis positione illa quae natum est agere, & subiecto in illa dispositione qua natum est recipere in se illius actio nem, et sint approximata: impossibile est actionem non esse. In diuinis autem persona quae non est omnino ab alia, quia est purus actus & semper perfecte foecundus ad producendum, & diuina essentia in ipso est ab aeterno: & ita non solum quasi approximata: sed summe vnita: est semper perfecte fcecunda vt de ipsa producatur filius. Deum ergo necesse est aeternaliter deum producere, vt productus sit coaeternus producenti. secundum quod declarat Magister Sententiarum distinctione. ix. primi li. in principio pluribus auctoritatibus. & sic concedendum est quod deus producit deum semper. Et quia assumitur in at gumento: quod actio producendi non cessat, hoc non est nisi quia non est aliquid perfecte productum: Dicendum quod est quaedam productio in qua productum per productionem accipit esse post non esse natura aut duratione non esse praecedente esse. Est etiam productio in qua productum per productionem accipit esse: sed non post non esse praecedens natura aut duratione. In prima productione res non habet esse nisi per aliquod fieri quo ei acquiritur esse. Cui enim acquiritur esse per fieri, nullo modo ex se naturaliter habet esse, vt iam dicetur. Et de tali productione verum est quod non cessat: quia non est aliquid perfecte productum in ea, vt patet in productione per motum naturalem. Secundum enim expositores philosophi,s Auer. & alios, omnis forma natu ralis quae per agens naturale de potentia ad actum reducitur, in eo quod de potentia vadit ad actum per natu ralem transmutationem quae motus est. secundum esse & esse diuiditur, vt motus ad formam non sit nisi quaedam acquisitio partis formae post partem, vt quamuis idem sit secundum rem & substantiam in animali bruto viuens spirans sensibile: si tamen per motum in esse producatur, primo secundum esse distenditur in viuum: deinde ex vi uo in spirans: deinde ex spirante in sensibile: & non est medium transmutationis simul cum principio & fine. Quamuis enim simul habent esse constitutum in substantia, non simul tamen habent diuersa esse substantiae recepta per motum: quae complete non habentur nisi in vltimo. Vnum enim istorum de altero procedit secundum viam generationis continuae: vt sit illud quod est ante, semper in potentia ad id quod est post, secundum Auerro. Si vero sit productio subita, vt est vera generatio substantiarum omnino indiuisibilium, & illorum quorum productio est in fine motuum, vt medii illuminatio secundum philosophum. vii. Physicorum, ibi statim cessat productio: quia aliquid statim est perfecte productum: & tunc agens non operatur nisi ad producti conseruatio nem: vt sit alia actio qua res producitur & conseruatur: licet agens esset idem. Propter quod Auer. super. ii. Phyae sicorum distinguit duplex agens: quoddam est causa fieri rei tantum, quid semel influit, & statim cessat, vt homo in generando filium: quoddam vero quid non solum est causa fieri rei & esse eius: sed etiam conser uationis vtriusque: & hoc numquam cessat, vt sol generans hominem. etsi eni cessat ab actu generationis: non tamen ab actu conseruationis. Vnde quia talis est productio in omnibus quae habent esse post non esse vel natu ra vel duratione: idcirco omnis talis natura habet initium sui esse: quia illa productio cum simplex est & indiuisibilis, in indiuisibili aliquo necessario habet primo esse, & de caetero non esse, manente pro ducto per actum conseruationis in se. Vt secundum hoc positio Auicennae, qua dicit mundum ab aeterno habere esse ab alio, & non esse ex se natura praecedens, implicat incompossibilia. Si vero illa productio esset composita, necesse esset simiter eam finitam esse & incepisse: quia aliter infinitae essent partes in re producta per illam productionem. Si autem sit productio in qua productum per productionem accipit esse ab alio: sed non post non esse praecedens natura aut duratione: in tali productione res non habet esse per aliquod fieri: quoniam fieri quod ordinatur ad esse, respicit subiectum & materiam: quae ex se non habet esse: sed solum potentiam ad esse: quod acquiritur ei in producto per fieri. Vnde quia in diuina productione id quod est quasi subiectum & materia de qua sit productio (vt iam supra dictum est) est diuina essentia, quae habet ex se esse in actu non exi stens omnino in potentia ad esse, vt habitum est supra: licet sit (vt iam supra dictum est) in potentia quo dammodo ad personam de ea producendam: Idcirco talis productio non est aliquod fieri rei & esse eius: sed solummodo est ipsius esse & essentiae communicatio: & ipsius rei cui communicatur ab alio habere esse relatiuum. Productum enim in esse personali relatiuo habet esse ab alio: & esse essentiale per productionem sibi habet communicatum ab eodem. Et de tali productione non est verum quod cessat: licet aliquis perfecte & perfectus sit productus in ea: sicut non cessat quod esse suum habet ab alio: sicut in praedicta productione cessat fieri quod habet suum esse. Et sicut non oportet quod cesset habere esse suum ab alio: sic non oportet quod incipiat habere esse suum ab alio. Habere enim esse suum ab alio, non repugnat nec ponit principium essendi in duratione, nec praecedere illum a quo habet suum esse: secundum quod dixerunt haeretici. Quod bene declarat Magister auctoritatibus sanctorum, distinctione. ix. praedicta, de productione quae est generatio & natiuitas. odu etiam bene confitentur philosophi in creaturis: ponunt enim Mundum habere esse ab alio: sed ab aeterno sine initio & sine fine, non ponendo quod mundus ex se habet non esse praecedens suum esse vel natura vel duratione, vt secundum praedictum modum posuit Auicenna: sed quod mundus ex se non habuit ab aeterno potentiam nisi ad esse: & quod cum hoc bene staret quod ab alio ab aeterno haberet esse. Sed hoc non potest poni. Quod enim ex se habet solam potentiam ad esse ex se & sua essentia, nullum esse ponit: quia tunc esset necessarium accipere illud esse ab alio. Quamquam ergo ponatur habere esse ab alio ab aeterno: ta men ponendum est secundum positionem Auicennae quod habet ex se non esse praecedens natura vel duratione & ita per fieri acquisitum: & habet initium & finem, vt dictum est. Vnde in diuinis solummodo potest aliquis habere esse ab aeterno & ab alio: & hoc absque omnifieri. Cuius propria ratio est, quod subiectum quasi mate ria existens in diuina productione ex se habet esse absolutum conmunicabile alteri cui per productionem con uenit ab aeterno suum esse respectiuum: sicut ab aeterno habet oppositum esse respectiuum ille a quo producitur ne ponatur esse mutabilis. dicente Ambrosio. Dic mihi haeretice, fuit ne omnipotens deus quando pater non erat & deus erat: Nam si pater coepit esse deus: ergo prius erat, & postea coepit esse pater Quomodo ergo immutabilis est deus: quasi dicat, nullo modo. Si autem semper est pater: & non est pater nisi generando filium: generatio autem prsihs et filii natiuitas simul sunt sine medio: filii autem natiuitas & eius esse sitr simul sunt: quia est perfectissima natiuitas: simul ergo ab aeterno habent esse pitur quod pater est, & filius quod filius est, quod impossibile est ponere circa vllam creaturam a quocumque ponatur produci. Quod bene declarat Mgtur distinctione. ix. praedicta, in fine, auctoritate Hil. Et sic in diuinis non cessat nec incipit productio: sed semper instat institit, & istabit, & productum nec incepit esse, nec desinet esse: sed semper est, fuit, & erit. Sed quem admodum dictum est supra, quod aeternitati maxime convenit praesens tempus: licet per nullum possit perfecte explicari: sic & productio & productum si secundum se explicentur in sua duratione, magis proprie explicantur: dicendo quod productio semper est: & similiter ipsum productum. Similiter si coniunctim explicetur eorum duratio, adhuc certum est quod minus proprie explicatur per purum praeteritum, dicendo quod productus semper producebatur, siue semper fuit productus, aut quod semper producetur, siue semper erit producendus: ne per praeteritum intelligamus de- fectionem: & per futurum expectationem. dicente Augustino super illo: Ego hodie genui te. In aeternitate non praeteritum est quasi esse desierit: nec futurum quasi nondum sit. Sed nec propriissime explicatur per prae sens tantum: dicendo semper producitur, ne intelligatur productio fore in fieri. Sicut enim aeternae productioni repugnat desitio praeteriti, & expectatio futuri: sic repugnat ei fieri praesentis. Vnde etsi perfecte explicar non possit, expressior tamen modus est quo perfectio productionis exprimitur sine alicuius expectatione, & ipsius producti instantia sine alicuius desitione, & vtriusque permanentia sine fieri & successio ne. Quod sit, hanc actiuam, deus producit deum, convertendo in passiuam: dicendo Deus semper productus est a deo, vt ly productus propter tempus praeteritum quod consignificat, pertineat ad productionis perfectionem, per quam perfectus deus est productus sine alicuius expectatione. Ly est, quia est praesens verbi su tiui, pertinet ad ipsius producti instantiam sine lapsu in aliquam defectionem. l semper, quia omnem differentii temporis comprehendit, pertinet ad aeternitatis vtriusque permanentiam sine fieri & successione. Gregorius tame in sua expositione illa duo, productus & est, refert ad personae productae perfectionem, vt patet in eius aucto ritate quam ponit super hoc Magtur Sententiarum dist. ix. praedicta in ca. Hic quaeri potest. vbi inuenies plures auctoritates de hac materia.

⁋ Ad vltimum circa medium praedictum: Si deus producit deum: aut ergo pro essentia aut pro supposito: Dicendum secundum praedeterminata: quod pro supposito, immo pro suppositis: quia princi pium esse & terminum actionis personalis non est nisi suppositorum. Et quod assumitur contra hoc: quia in deo non est nisi suppositum relatiuum, quid secundum philosophum. v. Physi. non principium nec terminus potest esse actio nis: Dicendum est quod verum est per se ratione relationis. Potest tamen rationeleius in quo fundatur. cuiusmodi est ipsa diuina essentia: quae sub ratione vnius propietatis relatiuae est principium vt quo quasi formaliter: sub ratione alterius relationis est principium vt de quo quasi materialiter. & ipsa proprietas relatiua est ipsius suppositi ratio ad modum indiuiduationis in creaturis: quae est conditio & modus existendi quo super positum habet rationem singularis.

⁋ Ad illud quod tertio adducitur ad principale: quod actus omnis diuinus est nobilissimus, & ita propter seipsum non propter aliquod productum: dicendum secundum quod superius est expositum loquendo de diuina actione in generali, quod differunt actus quid est proprie actio, & quid est pro prie opeatio. Et sicut differunt, sic habent perfectiones differentes. Sicut enim opeis perfectio consistit in actione circa obiectum perfectissimum, vt patet in opeatione quae est felicitas: sic perfectio actionis proprie dictae est quod ha beat aliquid perfectum perfecte productum. Et ideo licet actus diuinus quid est proprie opeatio, cuiusmodi est intellige re, propter suam perfectionem non est propter aliud proueniens ab ipso: actus tamen qui proprie est actio, cuiusmodi sut generare & spirare, propter alium modum perfectionis suae bene potest esse propter aliud aut propter alium pro uenientem ex sua actione.

⁋ Ad quaertum: quod emanatio importat motum quendam fieri aut exitum quendam, qualium nihil est in deo: Dicendum quod verum est per omnimodam proprietatem secundum quam vtimur eis in creaturis. Vere tamen dicuntur in ipso per aliquam transmutationem. dicente Hii. in principio. iiii. de trinitate. Non ignoramus ad res diuinas explicandas neque hominium elocutionem, neque naturae humanae conperationem posse sufficere. Quod enim ienarrabile est, id significantiae alicuius finem & modum non habet: & quod spirituale est, id a specie corporum exemploque diuersum est. Tmen (vt dicit) cum de naturis caelestibus sermo est: ipsa illa quae sen su mentium continentur, vsu communi & naturae & sermonis sunt eloquenda, non vtique dei dignitati con grua, sed ingenii nostri imbecillitati necessaria: rebus scilicet verbisque nostris ea quae sentimus & intelligimus locuturi. Et vt ait li. i. siqua nos de natura dei & natiuitate tractantes comperationum exempla afferemus: nemo ea aestimet absolutae in se rationis perfectionem continere. Comperatio enim terrenorum ad diuina nulla est: sed infirmitas niae intelligentiae cogit species quasdam ex inferioribus tamquam superiorum indices quaerere: vt rerum familiarium consuetudie admonente ex sensus nostri conscientia ad isoliti sensus opinionem educeremur. Et semper (vt dicit in li. ii. dicti ratio intelligenda erit ex sensu dicentis. Licet ergo emanatio, processio, & huiusmodi nomina accepta a creaturis in illis significant motum, fieri, exitum corporalem, & caetera quae indignitatis sunt: circa deum tamen cum ad diuina tranfferuntur, vsitantur solummoen pro eo quod dignitatis aliquid & perfectionis simpliciter est significatum illis nominibus etiam circa creaturas iuxta artem superius expositam. Vnde de exitu personae a persona quem praetendit emanatio, dicit Ambrosius. i de trinitate. Si vero generationis proprietatem requirimus, ex deo exiuit: nam cum in vsu nostro ia sit exire quod iam sit, & ex exterioribus secretis prodire videatur quod exire phibetur, angustis licet sermonibus proprietatem diuinae generationis aduertimus: vt non ex loco aliquo videatur exisse: sed vt deus ex deo. Et li. ii. Neque cum de patre exit quasi de loco recedit, aut quasi a corpore separatur &c. Sed haeretici emanationem, exitum &c. huiusmodi spiritualem intelligentiam non aduertentes omnia secundum modum quo vtimur eis in rebus corporalibus, interprstati sunt. dicente Hil. in principio. ii. de triniitate. Ext. terunt plu res qui caelestium verborum simplicitatem pro voluntatis suae sensu, non pro veritatis ipsius absolutione susciperent: aliter interprstantes quam dictorum virtus postularet. De intelligentia enim haeresis, non de scriptura est. Vnde super corporalem verborum intelligentiam formabant omnes suas rationes contra sctonrum patrum spiritualem intelligentiam: & interprstabantur dicta sacrae scripturae corporaliter, quae spiritualiter erant interpraetanda: vt quia natiuitas in creaturis praestat esse ei qui prius non erat sic & in deo, & caetera huiusmodi. secundum quod contra ipsos dicit Damascenus li. i. ca. viii. Non fuit vnquam pater quando non fuit filius: sed simul pater, simul filius ex ipso genitus. Et ita impassibiliter & sine tempore, & non fluxibiliter generat & sine coitu, neque principium habet.

⁋ Ad vltimun: quod si vna persona emanat ab alia in diuinis: ergo producitur in esse ab illa &c. Dicendum quod personam aliquam esse quae non emanat ab alia: hoc contingit quia ipsa ex se formaliter, hoc est ex forma sua quae est sua essentia, habet esse: quia ipsa est esse: immo ipsum necesse esse. Principiatiue autem nec essentiam suam, nec ipsum esse habet ab alio: propter quod nec producitur in esse. Econtrario autem persona quae emanat ab alia principiatiue, suam essentiam & esse totum quod habet, ab alio habet: propter quod verum est dicere quod producitur in esse ab illo. Sed hoc intelligi potest dupliciter. Vno modo quod ab illo ei conicetur esse. Alio modo quod ab illo ei acquiratur esse. Primo modo in diuinis personae emananti ab alia conicatur esse ab illa: quia totum quod habet & essentiam suam & esse principiatiue habet ab illa, inquantum ipsam producendo communicat ei suam essentiam de qua illam producit, & in essentia communicat ei esse suum, & omnia quae habet, praeter proprietatem suam qua distinguitur a persona ab ipsa producta. Propter quod & ipsa persona producta a se formaliter, hoc est ex forma sua quae est sua essentia, habet esse: sicut & ipsa persona producens: quia loannis. xvii. sicut pater habet vitam in semet ipso: sic dedit & filio habere vitam in semetipso. Secundo autem modo, persona emanans ab alia in diuinis, nullo modo producitur in esse ab alio: quia quid sic in esse producitur ab alio, non ha bet esse ex se formaliter: hoc est ex forma sua, quae est sua essentia: sed in essentia sua recipit esse ab alio existente. Propter quod oportet quod sit aliud in essentia ab eo a quo producitur. Talis autem est essentia vniuersae creaturae: quam etiam philosophis qui ponebant mundum ab aeterno fuisse, ponebant ab alio habere esse per acquisitionem, quia ex sua essentia non habet esse, eo quod ipsa ex se non est esse neque necesse esse: sed possibile esse tantum. Propter quod etsi ab aeterno haberet esse ab alio, aeterna numquam diceretur esse.

⁋ Et cum vlterius quaeritur in argumento: Si persona emanans ab alia producitur in esse ab illa, ergo aut de non esse producitur in esse, aut de esse in esse: Dicendum quod lyde potest dicere aut circunstam tia principii quasi materialis: aut circunstantiam ordinis circa productum. Primo modo cum persona in diuinis producitur de ipsa diuina essentia, quae est ipsum esse quod communicatur producto, verum est dicere quod produca tur de esse in esse: & nullo modo de non esse in esse. Et quod quaeritur tunc vlterius in argumento aut ergo de eodem esse in idem esse aut in aliud: dicendum quod non de alio in aliud, vt probat me dium ad hoc: sed de eodem in idem: sed alia & alia ratione vt de ipso: & vt in ipsum: quia de eodem vt est patris, in idem vt est filio communicatum a patre. Et propter hoc non sequitur quod persona illa haberet esse antequam produceretur vel non per productionem: quia esse illud non est eius inquantum est de ipso productus, sed inquantum est in ipso. Sed hoc modo in creaturis nulla est productio possibilis de esse in esse: quia producens nunquam creaturae communicat suum esse. Si vero l de notet circunstantiam ordinis: sic in diuinis nulla persona producitur de non esse: quia producens non producit nisi de sua substantia, quae est ipsum esse: quae est etiam ipsa substantia producti. Nihil autem produci potest de non esse in esse, siue non esse sola natura siue etiam duratione ponatur praecedere ipsum esse: nisi sit tale quod eius substantia est in po tentia ad esse & non esse: ita quod ex se ei solummodo conuenit non esse: esse autem non nisi ab alio: quemadmodum posuit Auicenna circa essentiam creaturae. Vnde & aliqui alii philosophantium qui ponebant quod creatura mundi ex se erat in potentia ad esse: sed nullo modo ad non esse, & de necessitate naturae a deo haberet esse ab aeterno sicut & ipse erat aeternus: dicerent creaturam mundi productam fore in esse: sed non de non esse. Similiter secundum istum modum in quo de notat circunstantiam ordinis, nulla persona diuina producitur de esse in esse, nec de eodem esse nec de alio. Non de alio: quia tunc mutatio esset circa ipsam personam productam: sicut quando notat circunstantiam principii quasi materialis circa essentiam de qua pro ducitur. Nec de eodem: quia absque producto nunquam habuit hoc esse: & tamen esset absque productione sua in esse si ita esset.