Quaestio 3

Questio. iii UTrum charitas acquisita in nobis sit principium productiuum alicuius actus meritorii: et videtur quod non. Apostolus primo ad Corin. 13o. dicit quod ni hil prodest sine charitate infusa.

¶ Contra actus charitatis acquisite laudantur in scriptura se cundi Machabi. tredecimo. introducuntur quatuor Circa istam quotionem preambula. Deide ad quaestionem.

¶ Primum preambulum est istud quod in anima nostra est necessarium ponere charitatem acquisi tam. Et hoc probo sic. Nam in omni potentia operatiua ex actibus perfectis circa aliquod obiectum potest generari habitus conforminis illis actibus et operationibus quas habet vel habere potest circa illud obiectus. Sed potentia nostra volitiua ex puris naturalibus potest habere actum dilectionis circa deum saltem posito quocumque sine cha ritate infusa. ergo ex ipsis actibus frequentatis poterit habens generari: sicut ex actibus frequentatis iustitie. Illum autem habitum aggeneratum voco charitatem acquisitam non infusam.

¶ Confirmatur dupliciter. Primo. quia sides ponitur 2r. Quedam infusa et quedam acquisita. Et respectu eorundem credibilium scilicet respectu trinitatis et aliorum supenaturalium.

¶ Secundo. natura per vnicum peccatum mortale tota charitas infusa corrum pitur: homo tamen remanet inclinatus ad actum diligendi deum faciliter. talis facilitas non potest esse ab aliquo habitu ifuso. ergo relinquitur quod sit ab aliquo acquisito. ergo etc.

¶ Secundum praeambulum est quod ista charitas non est eiusdem rationis cum illa charitate infusa.

¶ Et probo sic. Quandocumque aliqua sunt eiusdem rationis. si vnum est producibile per naturam et reliquum. hoc probatur. quia respectu producibilium eiusdem rationis sufficiunt principia eiusdem rationis. cum ergo charitas acquisita possit per naturam induci: relinquitur quod charitas infusa possit per naturam induci: si ponatur eiusdem rationis cum ea. quod falsum est.

¶ Tertium preambulum est quod actus charitatis acquisite est moralis. et magis meritorius et laudabilis quam omnes actus aliarum virtutum moralium. sicut iustitie castitatis: et sic de aliis. hoc enim probo sic. Actus. moralis qui est circa summum obiectum et optimum bonum. videtur esse magis laudabilis quam actus qui sunt circa bona diminuta. hoc patet. quia inter actus aliarum virtutum ille est magis laudabilis et meritorius moraliter qui est circa melius obiectum: sicut patet de actu iustitie. Constat autem quod actus charitatis acquisite est circa optimum et sum mum bonum: quia circa deum. ergo etc.

¶ Quartum preambulum est quod actus charitatis acquisite non est secundum se meritorius vt scilicet acceptetur pro vita eterna. quia cum in puris naturalibus tharitas acquisita maneat corrupto omni dono supenanli. sequeretur quod ex puris naturalibus possemus mereri vitam eternam. quod est erroneum. sicut patuit in prima quaestione contra Delagium.

¶ his premissis circa punctum quaestionis sunt quatuor modi dicendi. Primus est quod talis habitus non ponitur nisi ad vigorandum potentiam. vt scilicet per ipsum potentia fiat actiuior ad actum perfectiorem eliciendum. Nam secundum istos dispositio se tenens ex parte principii actiui non concurrit ad actum causandum: sed solum ad habilitandum potentiam: sicut ponunt exemplum de acutie in ferro quae non ponitur ad causandum: quia non est forma actiua: sed ad habilitandum: sic dicunt in proposito.

¶ Secundus modus dicendi est. quod talis habitus non datur nisi ad determinandum potentiam respectu talis actus: quia potentia de se est indeterminata ad actum perfectum et imperfectum. habitus autem determinat potentia ad actum perfectum.

¶ Ter tius modus dicendi est. quod non datur nisi ad modificandum actum. quia tota substantia actus est a potentia: sed modus illius actus secundum quem ille actus dicitur bonus moraliter vel malus. est ab habitu semper sequente rectam rationem.

¶ Quartus modus dicendi est. quod habitus datur ad intensionem actus. Ima ginatur enim quod ab vno est substantia actus scilicet a potentia. et ab alio intensio illius actus scilicet ab habitu.

¶ Sed nulla ista rum opionum potest stare vt videtur

¶ Prima non. Nam vigo ratio solum ponitur in potentiis fatigabilibus et organicis que non distincte operantur sicut sunt potentie sensitiue. sed voluntas non est potentia fatigabilis nec de difficili operatiua. ergo non ponitur habitus in ea ad vigorandum.

¶ Praeterea de omni potentia actiua vigor potest demonstrari qui est vis actiua de ea demonstrabilis. ex eo quod est potentia actiua vigor ille. ergo vigor qui ponitur esse in habitu non potest esse ille vigor qui est demonstrabilis. quia ille est per se potentie actiuem. Oportet ergo quod iste vigor sit aliquod accidens adueniens potentie causatus ab habitu vel actu. vel a quocumque alio. et tunc idem dubium stat quod prius erat de habitu. Utrum concurrat cum potentia ad vigorandum vel ad determinandum etc. Et erit processus in infinitum.

¶ Se cunda opinio etiam stare non potest. Nam determinatio quantu ponis non potest habere bonum intellectum. Cam enim particularis determinat vniversalem: et tamen propter hoc pon aufertur causali tas ab ea vel excluditur. ergo nec hic.

¶ Praeterea. quandocumque per aliquam formam videmus alicui inesse potentiam ad operan dum. cui tamen prius non inerat ante illam formam: nisi illi forme aliunde repugnet. non videtur quin possit sibi attribui vis actiua. ita est hic. ergo etc.Praeterea. quando dicis de inclinatione aut intelligis per eam quandam pronitatem ad operandum. et si sic non oportet ponere habitum: quia potentia quantum est ex sesemper est prona. ergo oportet ponere quod propter aliquid aliud habitus ponatur quam propter hoc

¶ Tertia opinione non valet: quia a quicunque causatur subiectum ab eodem causatur et passio consequens illud subiectum. et econuerso. sed bonitas moris vel ma litia est passio actus moralis. ergo etc. Praetrea actus chari tatis non potest esse malus. Praeterea. idem actus posset esse posmious sine charitate.

¶ Quarta etiam via non valet: quia a quocunque producitur forma: ab eo forma in certo gradu producitur: si sit apta nata esse in gradu: sed ex hoc quod in certo gradum est: necessario est intensa vel remissa. ergo etc.

¶ Exunte de albedine. quod non apparent nisi duo modi ponereIdeo Dico di istum habitum. quo scilicet ponitur in ratione principii concurrentis cum potentia. Vel in ratione principii concurrentis cum ea inquantum receptiua est. Vel in ratio ne principii concurrentis cum ea inquantum actiua est.

¶ Dicunt enim aliqui quod habitus concurrit cum potentia inquantum receptiua est. et sic passiue.

¶ Alii dicunt quod concurrit cum potentia inquantum actiua est. et ideo concurrit actiue.

¶ Uidendum est ergo quis istorum modorum sit rationabilior.

¶ Quantum ad primum scilicet de passiuo est intelligendum. quod quatuor genera dispositionum ponum tur ex parte principii passiui.

¶ Quedam enim sunt dispositiones transeuntes: sicut in inductione forme substantialis requiruntur alique dispositiones in ma eria: que forma inducta transeunt: sicut alterationes et multa talia que adueniente forma substantiali rece dunt.

¶ Alique autem sunt dispositiones permanentes: sicut respectu forme aeris in materia requiritur raritas que etiam cum forma aeris permanet. Quedam autem sunt que permanent: et vltra hoc sunt receptiue imme diate ipsius forme: sicut quantitas in corpore respectu coloris: que permanet cum colore: et ipsum immediate recipit.

¶ Alie autem sunt que necessario requiruntur: quia forma in determinato subiecto non potest recidi nisi sint dispositiones tales simul in tali subiecto determinato: sicut dyaffanitas in aere respectu lucis: que non recipitur nisi cum illa dyaffanitate. et hoc est: quia aer simul cum dpatur fanitate sunt vnum principium receptiuum.

¶ Discurrendo per singulas predictas dispositiones et applicando ad haditum.

¶ Primo de prima patet. quia nullus ponit habitum talem dispositionem esse. oportet ergo quod si ponatur quod altero trium modorum ponatur. Oostendo ergo primo quod non eo modo concurrit vt dispositio: sicut quantitas respectu coloris scilicet quod immediate receptiuum. Primo sic. Quandocunque aliquid est dispositio ad aliquam formam vt immediate receptiuum. illa forma non potest recipi inubiecto vltimato nisi illo mediante. Sed actus reciditur in potentia nullo habitu existente: quia actus precedit habitum. ergo etc.

¶ Secundo sic. quia omnis talis dispositio que immediate recipit formam: prius denominatur a forma¬ charitas ergo prius denominatur a forma scilicet ab actu: et sic charitas prius esset amanas quam voluntas.

¶ 3o sic. quandocumque aliqua talis dispositio a subiecto separatur non repugnet forme in eo rece parte similis separi. sicut patet de superficie et colore. Si ergo charitas seperetur. ipsa esset amanas et volens etc.

¶ Si autem ponatur quod potentia solum sit sicut aliquid quod necessario coexigitur ex parte receptiui: si cut raritas respectu forme aeris. tunc sequitur quod habitus sit selum causa sine qua non. quod negatur ab eis et ab omnibus. Probo consequentiam. quia dato quod sit causa per quam hoc probo impossibile esse sic: quia illud non potest esse causa per quam in genere causare materialis: quae non causat vt totaliter nec vt partialiter in illo genere: sed raritas respectu forme aerl nec habitus respectu actus est causa materialis. nec totalis necpartialis. non totalis. quia causalitas causare materialis est recipere. Constat autem quod habitus nec totaliter nec partialiter actum recipit. ergo etc.

¶ Si autem ponatur quod isto modo concurrit: sicut dyafanitas in aere respectu lucis.

¶ Contra hoc arguo sic. quia aut lux recipitur in aere mediante dyafanitate. vel econverso. Aut totaliester vtroque. aut partialiter in vno. et partialiter in alio. Si primo modo dicatur. tunc redit primus modus improbatus. quod scilicet actus non potest recipi in potentia nisi mediante habitu eodem modo mediationis. Similiter nec econverso.

¶ Si autem ponatur 2o modo quod in vtroque totaliter recipiatur. hoc est impossibile: quia tunc eiusdem effectus essent due causae totales. et in eodem genere causae. Nam recipere est causalitas causare materialiNec etiam 3o modo potest intelligi scilicet quod partialiter in vno et partialiter in alio. Nam actus non est forma diuisibilis per istum modum. quod posset poni partim in vna re et partim in alia.

¶ Praeterea. nulla videtur di uisibilitas in actu. nisi vel in partes essentiales vel in gradus. Si fiat diuisibilitas in partes essentiales. tunc vel genus erit in potentia. et differentia in habitu vel econverso quocumque posito manifestum est inconueniens. Si autem fiat diuisio in gradus. cum in quocumque gradum salueter ratio forme. et poinitur gradus in habitu. tunc forma ponetur in habitu et tunc erit volens et amans: si cut contra primum modium argutum est.

¶ Si ponatur concurrere ex perte principii productiui et actiui isti habitus. tunc est dubium. vtrum sit in voluntate agente et intellectu agente. vel in voluntate et intellectu possibili. Primo modo non est verisimle scilicet in voluntate et in tellectu agente: quia non possunt habitum recipere nisi patiantur. intellectus autem agens et voluntas agens: vt sic: non sunt passiua

¶ Si autem dicatur quod habitus ponitur in intellectu possibili et voluntate possibili. isto modo non potest concurrere cum illo in quo est ad agendum. quia intellectus possibilis et voluntas possibilis nihil causant. Posset ergo poni in intellectu possibili et in voluntate possibili. et tamen quod concurrat cum intellectu agente et voluntate agente. ad causandum actiue et ad producendum actiue ipsum actum Exemplum. appetitus enim sensitiuus concurrit cum volun tate ad motum corporis: et tamen non est in voluntate: sed secundum multos est in corpore moto. sic potest habitus concurrere cum volunta te agente. quamuis non sit in ea. Patet ergo quod dubia est vtraque via siue ponatur concurrere vt actiuum: siue vt passiuum.

¶ Sed quae est in via rationabilior: Dico quod mihi apparet quod rationabilius est ponere. quod concurrat vt principium actiuu. quam vt passiuum. Et hanc persuadeo sic. quandocumque est aliqua natura que potest in duas operationes. in quarum vna abundat et in alia deficit: si adiutorium detur illi naturae. rationabilius est quod detur sibi ex ea per te qua deficit quam ex ea qua abundat: sed natura in producendo deficit et in recipiendo abundat. ergo si habitus de tur ei in adiutorium. potius debet sibi dari ex parte quae deficit scilicet ex ea parte qua producit quam ex ea qua abundat scilicet ex ea parte qua est receptiua. Maior istius per suasionis videtur latis probabilis.

¶ Primo quia natu ra non deficit in necessariis. ergo si sibi non daretur: iam videretur deficere in necessariis.

¶ Secundo quia natu ra nihil facit frustra. frustra autem faceret si daret ad iutorium ex ea parte qua abundat: quia sine illo adiuto rio facere potest illud quod potest facere cum illo. ergo erit frustra.

¶ Tertio. quia vnumquodque sic agitur secundum naturam: sicut ageretur si fieret secundum artem: sed artifex potius auxiliare tur vbi magis deficeret quam vbi superabundaret. ergeeodem modo faceret natura.

¶ Quarto quia processus naturae est ordinatus secundum rationem: sed ratio dictat. quod ibi debet magis poni adiutorium vbi est maior defectus. quam vbest superabundantia. ergo eodem modo faciet natura. Minor etiam persuadetur per. 4. exempla. Primum est. quod natura est potens ad recipiendum. et deficiens ad producendum. per hoc patet quod optime corpus disponitur ad recipi endum animam: et tamen non potest producere eam. Secundum est de corpore bruti. Similiter tertio nos sumus receptiui diuinarum reuelationum. et intellectus est capax earum: nec tamen potest eas producere. Similiter quarto voluntas et omnes inspirationes et charitatem et talia potest recipere. et tamen non potest producere. Patet ergo vniversaliter quod nam magis deficit in producendo quam in recipiendo. ergo cum habitus detur nature in adiutorium. magis dabitur ex ea parte qua est acti ua: quia in illa deficit: quam ex ea quae est passiua: quia ibi non de ficit.

¶ Ista opinio confirmatur per. 4. proprietates quae consueuerunt attribui habitui. Prima est quod habitus est illud quo velociter operamur. homines enim habituati dicuntur prompti. 2a. quia per habitum faciliter operamur. Nam virtuosus cum difficultate non operatur. 3a. quia per ipsum operamur delectabiliter. quia habituatus circa opera sua non tristatur. 4a. quia per ipsum operamur efficaciter et firmiter: quia actus fortiores sunt et itensiores in habentibus habitum. Discurrendo ergo per singulas patet quod magis competunt habitui inquantum est actiuus quaninquantum se tenet ex parte principii passiui.

¶ De primapatet scilicet de velocitate. Sed tamen aliquo dicunt quod hoc potest esse ex parte principii passiui: sicut ipsi exemplificant de motu grauis sursum et leuis deorsum. Sed hoc nihil est. natura ratio quare graue non velociter mouetur sursum et leue deorsum. est propter inclinationem oppositam et contrariam: quia graue inclinatur deorsum et leue sursum. voluntas autem nullam habet contrarietatem respectu alicuius actus: et ideo quantum est ex se velociter operatur. quia nullam habet contrarietatem. si ergo facit velociter operari: hoc erit. quia ad eliciendum operatio nem datur sibi coadiutorium: quando in ea aggeneratur ipse habitus.

¶ De secunda scilicet de facilitate patet quia difficultas non prouenit nisi ex aliqua inclinatione ad oppositum. Ipsa autem voluntas non inclinatur ad aliquid contrarium actui. faci litatur autem ex collatione adiutorii.

¶ De tertia scilicet de delectatione eodem modo.

¶ De quarta etiam patet clarius scilicet de efficacia et firmitate. Nam intensio alicuius actus et firmitas actus non prouenit ex principio passiuo: quia sicut superius est ostensum. illud quod imprimiter in susceptiuo corporeo numquam ratione susceptiui corrumpitur: sed solum videtur vel propter inductionem contrarii si habet contrarium. vel propter subtractionem actionis. Similiter secundum Augusti. habitus est quo possumus in actum exire: quando volumus: sed pati: non est in potestate nostra. ergo oportet quod hoc proueniat ex eo quod habitus se tenet ex parte principii actiui.

¶ Contra istam positionem instatur 4r. Primo sic. Omne principium productiuum actus vel operationis est potentia: sed habitus per te: est huiusmodi: siue sit totale siue partiale. ergo etc. et per consequens tot erunt potentie quot habitus.

¶ 2o sic. impossibile est in causis et caulatis esse circulum: sed actus sunt causa habitus: quia habitus generatur ex actibus. ergo habitus non potest esse causa actus. et maxime in equiuocis.

¶ 3o sic. impossibile est esse circulum in essentialiter ordinatis: sed actus ordine essentiali precedit habitum: quia ex eo generatur. ergo habitus non causa est actus: quia tunc esset ordine essentiali prior.

¶ 4o quandocumque alique cause equiuoce concurrunt ad eum dem effectum causandum: non potest tantum extendi virtus vni quod sine altera possit in effectum: sed non habituati cum maiori conatum aliquando eliciunt intensiorem actum. vel saltem eone intensum: sicut habituati. ergo videtur quod iste due causae. scilicet habitus et potentia non concurrant in genere principii actiui. quia constat quod sunt equoce.

¶ Ad primum dico. quod non omne productiuum actus est potentia: sicut obiectum quantumcumque sit et ponatur productiuum actus: non tamen est potenti vitalis. Similiter nec species intelligibilis tamen si vis vocare potentiam. non est cura.

¶ Ad 2m dico. quod difficile est videre. posito quod actus praecedentes sint eiusdem rationis cum sequentibus. quod actus praecedentes causaent habitum: et sequentes causaentur ab habitu. Nam in variatione alterius causae videtur effectus variari. Uitur etiam multum mirabile ponere quod actus praecedentes respcum eiusdem obiecti sint differentes specie ab actibus sequentibus habitum qui est respectu eiusdem obiecti.

¶ Dico ergo quod actus praecedentes non sunt causa habitus: sed actus et habitus sunt sicut duo effectus essentialiter ordinati: ita quod potentia et obiectum primo causant actum. vel actum primo. secundo habitum.

¶ Ad auctoritates que videntur sonare quod habitus generatur ex actibus.

¶ Dico quod ly ex: diciet exponi per prius: sicut dicimus quod ex aurora fit dies. ita ex actibus fit habitus id est post actus fit habitus. actus enim sunt actiones immanentes. et ideo non habent producere: sed sunt fines. et per consequens non possunt causare habitum. nec aliquid aliud.

¶ Ad 3m de ordine essentiali dico. quod si actus praecedentes et sequentes essent alterius rationis. pateret solutio sed posito quod sint eiusdem rationis apparet difficitas. Ideo dico quod actus sequentes habitum non sunt essentiali ordine poste riores habitu: licet habitus sit eorum causa. Et hoc ideo est. quia habitus non est per se necessaria causa eorum. eo quod possunt eque causari sine habitu: sicut cum habitu: quia a potentia cum maiori conatu: effectus ergo bene est posterior essentialiter causa per se et necessaria: sed non causa per accidensicut quod causatur homo ab hoc homine. non est per se: id non est eo posterior.

¶ Si dicatur quod homo et homo sunt eiusdem speciei: et ideo vnus respectu alterius est causa vniuoca: et ideo non est mirum si vnus non est prior ordine essentiali altero habitus autem est alterius speciei. et est causa equiuoca.

¶ Dico ergo quod non solum in vniuocis. verum etiam in equiuocis reperitur quod causa per accidens non est prior ordine essentiali suo effectu. Exemplum. in disposito ad sanitatem. si deturmedicina. eadem sanitas inducitur ab arte que fuisset imducta a natura et eiusdem speciei. Constat autem quod tam natura quam ars sunt causae equoce. hoc non obstante sanitas imducta ab ambabus non est posterior medicina. quia posset totaliter a nam induci et sine arte. et per consequens accidentalis ordo est sanitatis. vt effectus ad medicinam vt ad causamque tamen est equoca. Eodem modo dico in proposito. dato quod habitus sit causa actus et equiuoca. non tamen est essentialiter prior: sed solum per accidens.

¶ Ad quartum dico. quod si poneretur quod actus praecedentes et sequentes essent alterius speciei pateret solutio: tamen tenendo aliam viam dico. quod si cause diuerse. concurrunt habentes diuersos modos causandi. tunc apparet bene probabile quod effectus specie debebant distingu. ergo. si concurrat ad vnum effectum vna causa. et ad alium dueque habeant modum eundem. non oportet quod effectus differanspecie. Ita dico in proposito quod habitus datur in adiutorium potentie. Et ideo in eundem modum causandi incidit cum potentia. et per consequens posset tantum potentia extendere conatum suum quod eque perfectum actum posset causare per se precise: sicut cum habitu: ideo non sequitur.

¶ Sed hoc occurrunt aliquae diffiat Prima. quare actus non potest causare aliquid.

¶ Dico quod quia sunt fines negatur ab eis causalitas que specialibus entibus conuenit. tamen causalitas obiectiua que nulli negatur potest eis conuenire.

¶ 2a difficultas est que istarum causarum est printipalior respectu actus. vel potentia vel habitus.

¶ Di co quod potentia. Tu quia est causa prima et vniuersalis. habitus autem parti cularis. Tum etiam quia habitus non necessitat posetiom ad ope¬ radum. potentia autem habitum sic.

¶ 3a difficultas quomodo a volun tate causato actu. potest causari habitus. cum ipsa libere causet omnia. cum habitus videatur necessario causari. necessitas autem repugnat libertati: quia libertas videtur respiceme comtingens.

¶ Dico quod voluntas quicquid causat libere causat: non tamen contingenter. Unde dico quod solus actus qui causatur prior habitu contingenter causatur et libere. alia libere: sed non contingenter.

¶ Ad auctoritatem in prinncipio dico. quod Apstilus intendit praecise loqui de merito pro vita eternaacccepto. et isto modo secundum leges ordinatas non sufficit potenti sine habitu charitatis: et ita intendit.