Caput 20

CAP. XX. Quod cuiuslibet actus voluntatis creatae Deus est necessarius coeffector.

Is itaque praeostensis, iam ordo debitus postulat consequenter ostendere quod cuiuslibet actus voluntatis creatae Deus est necessarius coeffector, cuius oppositum, Nemphrotea & Pelagiana haeresis oblatrabat: Iosephus namque I. Antiquitatis Iudaicae 2. sic ait, Quia iuuentutis multitudine feruebant, rursus eos Deus a semetipsis migrare fecit, quoniam non illius propitiatione putabant se habere bona, sed propria fortitudine causam sibi credebant esse diuitiarum: Vnde apposuerunt, vt voluntati Dei inobedientes existerent. Et infra 3. Fecit, inquit, eos esse elatos ad iniuriam Dei atque contemp tum Nemphrot filius Cham filij Noe, qui cum esset audacior, & manum fortissimus, suadebat eis vt non Deo ascriberent, quia hominibus per illum faelicitas euenitet, sed quia hoc eis propria virtute praeberetur, & cognatos generis sui ad causam tyrannidis adduxit, solus ipse praesumens homines a Dei timore reuocare, & spem suam in propria virtute reponere: Multitudo autem prona erat vt Nemphrorae praeceptionibus obedirent, graue putantes seruitium obsequi Deo. Pelagius quoque 3. libro pro libero arbitrio tria distinguens in homine, videlicet posse, velle, & esse, id est possibilitatem, voluntatem, & actionem, primum dixit hominem habere ex Deo & ex gratia Dei, reliqua vero duo a seipso solummodo sine Deo. Vnde & beatus Augustinus I contra Pelagium & Caelestinum de gratia Christi, & de peccato originali 2. cum tria constituat atque distinguat, possibilitatem, voluntatem atque actionem; horum trium primum datum confitetur a Creatore naturae, duo vero reliqua nostra esse asserit, atque ita nobis haec tribuit, vt nobis non esse nisi a nobis contendat. Et infra 3. Scire quippe debemus, quod nec voluntatem nostram, nec actionem diuino adiuuari auxilio credit, sed solam possibilitatem voluntatis atque operis, quam solam in his tribus nos habere affirmat ex Deo; tanquam hoc sit infirmum, quod ipse Deus posuit in natura, caetera vero duo, quae nostra esse voluit, ita sint firma & fortia, & sibi sufficientia, vt nullo indigeant Leius / auxilio, & ideo non adiuuet vt velimus, non adiuuet vt agamus; sed tantummodo adiuuet vt velle & agere valeamus: quod & alia opera eiusdem Sancti Patris indicant multis locis. Deo igitur qui operatur in nobis velle & perficere actus nostros in suo beneplacito dirigente, aggrediendum est intrepide hunc errorem. Porro secundum duo capita proxima, quilibet actus voluntatis est aliquid, & non in aeternum; ergo factum; & hoc a voluntate creata, vt docet Corollarium tertij liuius secundi, & non ab ipsa sola, quia per tertium primi efficientia Dei est ibi necessario requisita; Ergo Deus est ibi necessarius coeffector, scilicet coeffector cum voluntate creata ne cessario requisitus. Omnes etiam rationes probantes conclusionem principalem illius capituli tertij similiter & hanc probant, ex quibus tamen omnibus sufficiat nunc haec vna: Minus videtur seruare aliquam rem in esse, quam eam producere de non esse in esse; sed per secundum primi nulla creatura potest seruare aliquam rem in esse sine Deo etiam conseruante, quare nec producere aliquam rem in esse: & secundum duo capita proxima, actus voluntatis est, aliqua res, non nihil. Item minus est perseuerate finaliter, vel ad tempus in bono actu voluntatis, seu in bono quocunque, quam efficere illud bonum: sed secundum Sum, quumi, & roum. huius secundi, nullus sine auxilio Dei potest perseuerare in bono finaliter, vel ad tempus: Item omnis actus voluntatis est quidam motus: Ergo per quartum primi, Deus ibi necessario commouet; quod & satis ostendunt rationes & Autoritates illius capituli, ex quibus adpraesens sufficiant istae duae: Minus est esse quam mouere, & per secundum primi, nulla creatura sufficit per se esse, quare nec mouere. Item si homo posset velle & mouere ex forma sua sufficienter sine Deo commouente, posset & quaelibet res alia naturalis ex forma sua similiter; quare nulla esset via sumpta a motu ad probandum vnum primum motorem, quod est contra Philosophiam, & Theologiam similiter, sicut memoratum capitulum allegauit. Et hoc nedum est verum in naturalibus, sed & in voluntarijs; Vnde Philosophus in de bona fortuna 2. sicut vigesimum nonum primi plenius recitauit, probat, quod appetitus non est causa qua quis est bene fortunatus per hoc quod illius appetitus est aliqua causa, & illa causa vel est natura vel fortuna. Et reprobato primo, subdit pro reprobatione secundi, si fortuna sit, fortuna erit causa omnium, scilicet actuum humanorum; etenim eius quod est intelligere & consiliari: Non enim consiliabatur consilians & antequam consiliaretur, sed est principium quoddam; neque intellexit intelligens priusquam intelligeret, & hoc in infinitum; Non ergo eius quod est intelligere intellectus principium, nec consiliandi consilium; quid igitur aliud quam fortuna? igitur a fortuna omnia sunt. Et respondet, Aut est aliquod principium cuius non est aliud extra, ipsum autem quia tale secundum esse, tale potest facere: Quod autem quaeritur, hoc est, quid motus principium in anima? Palam, quemadmodum in toto, Deus: Mouet enim aliquo modo omnia quae in nobis diuinum; rationis autem principium non ratio, sed aliquid melius: Quid igitur erit melius & scientia, & intellectu, nisi Deus? Virtus eenim intellectus organum. Ecce quod Deus est virtus motiua quasi artifex; & ars ipsa, & intellectus est organum motum ab eo, quod & testantur multae Autoritates Philosophicae & Theologicae allegatae capitulo 4. primi. Imo & Deus ipse per Esaiam capit. 10. docet idem. vbi vocat Senacherib virgam furoris sui, baculum, securim &e serram; vbi dicit glossa quod sicut haec instrumenta inanimata nihil per se faciunt, sed per eum qui mouet ea; sic nec Senacheribner se, sed in Dei virtute operatus est: Quod & pulchre multumque prosequitur Hieronymus libro 4. super Esaiam; sicut 32um. primi haec omnia plenius recitauit. Dicitque Auicenna 10. Metaphysicae suae I. sicut 2gun. primi plenius allegauit; Voluntates nostrae sunt postquam non fuerunt; quicquid autem est postquam non fuit, causam habet; Ergo omnis nostra voluntas causam habet: Causa autem huius voluntatis non intendit ad infinitum, sed ad aliqua quae accidunt extrinsecus, terrena scilicet, vel caelestia; sed terrena perueniunt ad celestia; Collectio ergo horum omnium prouenit necessario ex necessitate diuinae voluntatis, Istum quoque errorem & Abraham Patriarcha clarissimus Philosophus & Propheta redarguit & refellit per similem rationem, sicumpparet ex 35a. parte corollarij primi, primi. Quare & Sanctus Thomas de Christiana religione, siue de fide, spe, & charitate ad Raynaldum 129. sic dicit; Cum omne mutabile & multiforme in aliquod principium immobile reducatur, sicut in causam, hominis autem intellectus & voluntas mutabilis & multiformis apparet, necesse est quod in aliquam superiorem causam immobilem & vniformem reducantur: & quia non reducuntur, sicut in causam, in corpora caelestia, oportet eas reducere in causas altiores. Et cap. sequenti, Quia vero secundae causae non agunt nisi per virtutem primae causae, sicut instrumenta agunt per directionem artis, necesse est quod omnia alia agentia, per quae Deus ordinem suae gubernationis adimplet, virtute ipsius Dei agant: Agere igitur cuiuslibet ipsorum a Deo causatur, sicut motus mobilis a motione mouentis; Mouens autem & motum oportet esse simul; oportet igitur quod Deus cuilibet agenti assit interius, quasi in ipso agens, dum ipsum ad agendum mouet. Quod etiam in libello quaestionum suarum de potentia Dei, quaestione 20a. de naturalibus & voluntarijs pariter probat & tenet, sicut in ostensione corollarij secundi capituli primi libri plenius recitatur: Et similiter tertio contra Gentiles, & alijs locis multis. Item Iohannes Scotus super 1. sentent. dist. 2a. Ostendens quod primum efficiens est intelligens & volens, arguit in hunc modum; Aliquid causatur contingenter, ergo prima causa contingenter causat, ergo volens causat. Probatio primae consequentiae, Quaelibet causa secunda causat in quantum mouetur a prima; Ergo si prima necessario mouet, quaelibet alia necessario mouetur, & quidlibet necessario causatur; Ergo si aliqua causa contingenter mouet, & prima contingenter mouebit, quia non causat causa secunda, nisi in virtute primae causae, in quantum mouetur ab ipsa. Probatio secundae consequentiae, Nullum est principium contingenter operandi nisi voluntas vel aliquod concomitans voluntatem, quia quodlibet aliud ex necessitate naturae, & ita non contingenter. Et statim instat contra primam consequentiam isto modo; Nostrum velle potest aliquid contingenter causare, ergo non requir tur quod prima causa illud contingenter causet: & contra secundam consequentiam, scilicet, Causat contingenter, ergo volens; sic instat, Alia naturaliter mota possunt impediri, & ita oppositum contingenter & violenter eueniet. Ad primam autem instantiam sic respondet; Dicendum quod si Deus est primum mouens vel efficiens respectu voluntatis nostrae, idem sequitur de ipsa, quod de alijs, quia siue immediate necessario mouet eam, siue aliud immediate, & illud necessario moueat ex hoc quod mouetur, sequitur tandem, quod proximum voluntati necessario moueat voluntatem, etiamsi proximum sit ipsamet voluntas, & ita necessario volet, & sequitur vlterius impossibile, quod necessario causat quodlibet suum creatum. Ad secundam instantiam sic respondet; Dico quod si alia causa potest impedire istam, non hoc potest nisi in virtute superioris causae, & sic vsque ad primam causam, quae si immediatam causam sibi necessario mouet, vsque ad illam erit necessitas: ergo necessario impediet, & per consequens non potest alia causa naturaliter causare. Qui & infra super di stinct. 39. ista breuius recitat sub his verbis dist. 2a. Probatum est Deum esse intelligentem T & volentem per contingentiam rerum, quia nulla contingentia potest esse in causatione alicuius causae respectu sui effectus, nisi prima causa contingenter se habeat ad causam proximam sibi vel ad suum effectum: quod probabatur breuiter ex hoc, quod causa mouens in quantum mouetur, si necessario mouetur, necessario mouet: quaelibet igitur causa secunda, quae producit in quantum monetur a prima, necessario mouet proximam sibi, vel producit effectum suum: Tota igitur ordinatio causarum vsque ad vltimum effectum necessario producet; si habitudo primae causae ad sibi proximam causam sit necessaria: & hoc satis testatur illa vulgata propositio prima de causis. Omnis causa primaria plus est influens supra causatum suum, quam causa vniuersalis secunda, cum suo commento: sicut secundum primi plenius allegauit. Quare & Stephanus Episcopus Parisiensis iuste damnauit & excommunicauit duos articulos contrarios veritati praemissae: Quorum primus dicit, "quod in causis efficientibus causa secunda habet actionem quam non accipit a prima causa": Secundus autem ponit, "quod in causis efficientibus cessante prima, non cessat secunda ab operatione, dum tamen secunda operetur secundum natura suam": Ter. vero art. non damnat simpliciter, sed exponit, "quod omnes scilicet motus voluntarij reducuntur in Motorem rum error est, inquit, nisi intelligatur in Moto rem primum simpliciter non causatum, & intelligendo de motu secundum substantia, non secundum deformitatem". Item per 22um, primi, Deus necessario habet actum voluntatis circa quemlibet actum voluntatis creatae, & non nolutionem, quia tunc non fieret, vt 1oun, primi docet; ergo volutionem; & per indem roum. illa de necessitate est efficax; Ergo necesse est, quod ipsa efficiat quemlibet actum talem; imo dato huius opposito, voluntas Dei non esset efficax, nec Deus omnipotens. Posito namque quod Deus velit voluntatem creatam producere suum actum, tunc si Deus nihil ibi agat, sed solaboluntas creata, ipsa potest libere ex se sola non producere suum actum, & per consequens frustrari voluntatem diuinam, & eius omnipotentiam similiter mutilare; quia si Deus vult aliquid fieri, & illud non fit, Deus non potest facere quod hoc fiat: Nam ex opposito conclusionis cum maiori sequitur oppositum minoris, vt idem ioun. primi plenius deducebat. Et propter istas rationes tenet Iohannes Scotusistam conclusionem super 2. sent. dist. 37. quaestione secunda, quae quaerit Vtrum voluntas creata sit totalis causa & immediata respectu sui velle, ita quod Deus respectu illius non habeat aliquam efficientiam immediatam, sed tantum mediatam; & recitata opinione ponente partem affirmatiuam, sic ait, Contra istam opinionem arguitur dupliciter; Primo quia ex ipsa sequitur quod Deus non sit naturaliter praescius futurorum; Secundo, quod non sit optimus, Probatio primae consequentiae, Quia Deus non habet scientiam de futuris contingentibus, nisi quia certitudinaliter nouit determinationem voluntatis suae respectu eorum, quae voluntas est immutabilis & impotentialis; sed si voluntas sit totalis causa respectu sui velle, quantumcunque ponatur voluntas diuina determinata ad vnam partem eorum quae dependent a voluntate creata, poterit voluntas creata aliter velle, & ita non sequitur certitudo ex cognitione determinationis voluntatis diuinae. Probatio secundae consequentiae. Quia quicquid vult optimus, hoc sit: Sed si velit volutionem meam fore, & illa est in potestate voluntatis meae, vt totalis causae contingenter se habentis ad illam, ipsa de se potest determinari ad vnam partem vel ad aliam indifferenter; & ita potest non fieri illud ad quod voluntas diuina eam determinat. Item si voluntas creata sola efficeret suum actum, non omnes actiones nec res humanae per diuinam prouidentiam regerentur, contra vigesimum septimum, tricessimum, tricesimum primum, & trigesimum secundum capitula primi libri: Si enim Deus tales actiones prouideat, hoc est, voluntarie, & voluntas sua est efficax per decimum primi libri: Quare diuina voluntas efficit omnes huiusmodi actiones? Item aliter multa esse possent causalia & for¬ tuita simpliciter, quia respectu causarum secundarum, & etiam primae causae vigesimum nonum primi. Quare & Dominus Stephanus Parisiensis Episcopus iuste damnauit duos articulos erroneos; quorum primus dicebat, quod Humani actus non reguntur prouidentia diuina; Secundus vero ponebat quod aliqua possunt casualiter euenire respectu primae causae, & quod falsum est omnia esse praeordinata a prima causa, quia tunc euenirent ex necessitate. Item si voluntas creata sola posset producere suum actum, posset & sola producere quandoque actum intensiorem, & quandoque remissiorem, quare & posset sola intendere suum actum, & meritum suum bonum, contra quadragesimum sextum primi. Item si voluntas creata sola posset producere suum actum, posset & intellectus creatus similiter, quare posset intelligere, componere, & diuidere, discurrere, & multas // veritates cognoscere sine adiutorio intellectus agentis, qui est Deus; quod est contra Philosophos, sicut sextum primi plenius, allegauit. Quomodo namque homo ignorans scientias habitu simul & actu, per studium suum ipsas artificiose quaereret, & similiter inueniret, nisi dirigeretur ab aliquo sciente in actu, cumque docente? Non enim potest hoc fieri a fortuna vel casu. Vnde & Auerroes super de somno & vigilia assignans causam cognitionis acquisitae in somno, sic ait; Manifestum est quod istam cognitionem quae acquiritur in somno, non antecedit modus agens; vtrum autem praecedit eam modus praeparans, habet dubitationem; & cum ista cognitio est acquisita post ignorantiam, & postquam erat in potentia, & sine aliqua cognitione antecedenti, manifestum est, quod eodem modo acquiritur, sicut prime propositiones acquiruntur; & cum ita sit, necesse est, vt agens eas sit idem, & eiusdem generis; quia omne quod exit de potentia in actum habet agens quod est de genere illius rei, // quod exit de potentia in actum; Ergo necesse est vt faciens istam cognitionem sit intellectus in actu, & iste dat principia vniuersalia in rebus speculatiuis, cuius esse declaratum est in libro de Anima. Item Deus agit vera somnia in intellectu hominis dormientis, & veram prophetiam in intellectu hominis vigilantis, vt docuit sextum primi; Ergo Deus est intellectus agens cognitionem humanam, & non mediante corpore caelesti, vt quidam fingunt, sed per se ipsum, sicut multipliciter possit ostendi. Sed gratia breuitatis tantum adduco Stephanum Episcopum Parisiensem, damnantem & excommunicantem quendam articulum in haec verba, quod Deus, vel intelligentia non infundit scientiam animae humanae in somno, nisi mediante corpore caelesti: Item intellectus humanus de se est potentialis, & in potentia ad intelligendum; Ergo ad hoc, quod exeat in actum intelligendi, requirit necessario aliquod actuale quod moueat ipsum de hac potentia in hunc actum: Hoc non potest esse corpus, nec aliquid corporale, nec aliquid quod non est intellectus, nec intellectus non in actu, sicut facile est ostendere singula: Hoc ergo intellectus in actu; hoc igitur est intellectus omnem intellectionem nostram agens. Et per hanc rationem ostendit Aristoteles hanc conclusionem 3. de Anima 17. & post, & Auerroes super illum locum similiter, & super 12um. Me taph. 18. super de somno & vigilia: Et Auicenna 5. de Anima 5. & 6. & Algazel 5. Physicae suae 1. & 6. Et est similiter vnus articulus damnatus & excommunicatus a Stephano Parisiensi Episcopo in haec verba: Quod intellectus agens non copulatur nostro possibili; Isti tamen videntur aliqualiter discrepare: Nam Aristoteles & Auerroes volunt hunc intellectum agentem esse Deum, vt patet cap. 60. primi; Auicenna vero & Algazel volunt eum esse intelligentiam infimam, vt patet locis nunc allegatis; & etiam 9. Metaphysicae Auicen. 3. & 5. Metaphys. Algazelis. Sed hoc est erroneum, si sic intelligatur, quod illa intelligentia sola sine Deo est agens principaliter intellectionem humanam, quia illa cum sit entitatis terminatae & finitae. est necessario similis actiuitatis; quare tot possent esse homines, quod illa non sufficeret agere intellectionem in omnibus illis simul, cum tamen omnes intelligere simul possent. Item cum mouens & motum debeant esse simul, vt docet Philosophus 7. Phys. & in quotlibet locis quantumcunque distantibus possunt homines intelligere simul in actu, & nulla talis Intelli gentia potest de se simul esse in quotlibet locis quantumcunque distantibus, cum ipsa de se sit determinatae entitatis; quare nulla talis intelligentia est intellectus agens. Ad idem posset argui per rationes sumptas a motu, & per multas alias Philosophicas & Theologicas rationes; sed sufficiant istae paucae: Oportet igitur quod intellectus agens sit actiuitatis infinitae. immensus, illocalis, praesens vbique & immobilis omniquaque, & talis nulla finita intelligentia potest esse, sed tantum Deus omnifarie infinitus. Nec potest quis dicere quod intellectus agens est necessarius intellectui possibili, vt intentiones materiales a materia abstrahat, & denudet, easque quodammodo ei infundat, sed ipsis iam habitis non indiget eius auxilio, sed potest facere omnia per seipsum; quia rationes praemissae concludunt, quod quando intellectus possibilis est intelligens vel sciens in potentia, ad hoc quod exeat in actum requirit necessario aliquem motorem in actu: Quare & Philosophus 3. de Anima 18. sic ait; Est intellectus hic quidem talis in omnia fieri, ille vero in omnia facere, sicut habitus quidam, sicut lumen; quodam enim modo & lumen facit potentia existentes colores actu colores; vbi transtatio, quam Auerroes exponit, sic habet; Oportet vt in ea, scilicet Anima, sit intellectus, qui est intellectus secundum quod efficitur omne, & intellectus, qui est intellectus secundum quod facit ipsum intelligere omne; & intellectus secundum quod intelligit omne, est quasi aliquis habitus, qui est quasi lux &c: vbi Auerroes super hoc verbum, & Intellectus secundum quod intelligit &c. ita dicit; Intendit per istum intelligentiam agentem, & per hoc, quod dixit, intelligit omne, quasi aliquis habitus, intendit quod facit omnem rem intellectam in potentia, intellectam in actu, postquam erat in potentia quasi habitus in forma. Auicenna quoque 5. de Anima 5. dicit; Causa dandi formam intelligibilem non est nisi intelligentia in effectu, penes quam sunt principia formarum intelligibilium abstractarum, cuius comparatio ad nostras animas est, sicut coparatio solis ad visus nostros, quia sicut Sol videtur per se in effectu, & videtur luce ipsius in effectu, quod non videbatur in effectu, sic est dispositio huius intelligentiae quantum ad Animas nostras; & post multa dicta de ista materia 5. & 6. in fine sic ait, Possibile est ergo, vt alicuius hominis Anima eo quod est clara & cohaerens principiis intelligibilibus, ita sit inspirata, vt accendatur ingenio ad recipiendum omnesliquaestiones ab intelligetia agente, aut subito aut pene subito, & firmiter impressas non probabiliter, sed cum ordine qui comprehendit medios terminos; & hic est vnus modus prophetiae qui omnibus virtutibus altior est, vnde congrue virtus sancta vocatur, & est altior gradus inter virtutes humanas. Algazel etiam 5. Physicae suae, dicit quod Intelligentia agens est semper agens in animas nostras incessanter; & capit. 6. dicit, Clarificatur Anima in tantum, quod coniungatur cum intelligentia agente, sic vt infundatur ei scientia: Nullus enim est speculator, qui non inveniat multa per se. Transit enim per mentem eius prius conclusio, & deinde exercitatur ad cognoscendum medium terminum, quasi veniat in animam eius, & nescit vnde; vel prius percipit medium terminum, & deinde praesentatur ei conclusio, & omne contingens eget causa, ex qua contingit; quare anima eget intelligentia; haec autem & consimilia non est impossibile percipi. Quod cum intellectum fuerit, tunc non est impossibile sic peruenire vsque ad vltimum horum quae intelliguntur & in longo tempore, vel in paruo: Ille autem cui reuelantur haec omnia intellecta in tempore paruo sine doctrina, dicitur Sapientissimus vel Propheta; & hoc est magnificentia vel miraculum. Similem quoque sententiam a Platonicis, ab Aristotele & Auerroe recitauit capitulum sextum primi. Item secundum omnes istos Philosophos, & secundum ipsam veritatem, sicut Iux corporalis visionem efficit corporalem, sic lux aliqua spiritualis spiritualem efficit visionem; haec autem lux est intellectus agens vel aliqua virtus eius. Haec autem Ethnicorum sententia Catholicorum Philosophiae concordat: Nam Sapientiae 70. De ipsa Sapi. entia increata scribitur isto modo; Omnibus mobilibus mobilior est Sapientia; attingit autem vbique propter suam munditiam: Vapor enim est virtutis Dei, & emanatio quaedam est claritatis omnipotentis Dei sincera; Candor est enim lucis aeternae, & speculum sine macula Dei maiestatis, & cum sit vna, omnia potest, & in se permanens omnia innouat; & per notiones in animas sanctas se transfert; Amicos Dei & Prophetas constituit, neminem enim diligit Deus, nisi eum qui cum sapientia inhabitat. Est enim haec speciosior sole, & super omnem dispositionem stellarum luci comparata, prior inuenitur. Et Ioh. 1. Deus lux est: Et Ioh. 1. Illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Et Parabolarum 2. Dominus dat sapientiam, & ex ore eius scientia & prudentia; & multa similia occurrunt saepissime in Scriptura Item si homo iam habitis intentionibus denudatis posset ex se facere caetera, posset ex se per proprium studium, vel per Doctorem alium sine Deo adinuenire plurimas veritates, cum tamen ille Auerroes super 1. de Coelo, comment. 32. vbi ostenditur motum circularem non habere contrarium, ita dicat; Ego autem longo tempore feci moram, in quo non intellexi explanationem istius loci vltimam, sed Deus induxit me // ad veritatem. Robertus quoque Lincol. Episcopus super 1. Poster. 1. sic ait; Non solum illud voco doctrinam, quod ab ore Doctoris audimus, sed scriptura in loco Doctoris accipio: & si verius dicamus, nec qui exterius lonat, docet, nec litera Scripturae exterius visa docet; sed solum mouent haec duo, & excitantesed verus Doctor est, qui interius mentem illuminat & veritatem ostendit. Cui & clare concordant testimonia multa praeclara ;3 8. primi praemissa. S. quoque Tho. de Christ. religione, siue de fide, spe, & charitate 120. ostenso quomodo homo mouetur ad intelligedum ab homine, quia scilicet propositum intelligibile, & quomodo ab Angelo, quoniam dupliciter, quia scilicet per Angelum proponitur homini obiectum, & quia lumen naturale hominis per lumen Angeli confortatur. subiungit; Deus autem ad intelligendum hominem iuuat, non solum ex parte obiecti quod homini proponatur a Deo, aut per additione luminis, sed etiam per hoc, quod ipsum lumen na¬ turale hominis, quo intellectualis est a Deo; & per hoc etiam quod cum ipse sit veritas pre¬ ma, a qua omnis alia veritas certitudinem habet, sicut secundae propositiones a primis inscientijs demonstratis, nihil intellectui certum fieri potest, nisi virtute diuina, sicut nec conclusiones sunt certae in scientijs, nisi secundum virtutem primorum principiorum. Beatus etiam Augustinus in toto libro suo de Magistro, hanc vnam conciusionem principaliter & ex intentione ostendit, quod in omni doctrina Deus tanquam summus Magister scientiam omnem docet: Vnde & 1. retract. 12. dicit ita; Scripsi liberum, cuius est titulus de Magistro, in quo disputatur & quaeritur, & inuenitur, Magistrum non esse qui docet hominem scientiam; nisi Deum; secundum illud quod in Euangelio scriptum est, Vnus est Magister vester; & supra eiusdeni 4. dicit, propterea vera respondere de quibusdam disciplinis etiam imperitos earum quae bene interrogantur, quia praesens est eis quando id capere possunt lumen rationis aeternae, vbi haec immutabilia vera respiciunt. Etiam in sententijs Prosperi cap. 382. prenotato de cognoscendis creaturis quae non videntur, Humana lanima naturaliter diuinis, ex quibus pendet, connexa rationibus, cum dicit melius hoc fieri quam illud, si verum dicit, & videt quod dicit in illis supernis rationibus videt: Non enim cogitatione cerneret faciendum fuisse, nisi in his rationibus quibus facta sunt omnia. Et 2. de lib. arb. c. 14. & post multis cap. ostendit, vna esse veritatem communem, qua omnia vera sunt vera, & qua omnia vera cognita cognoscuntur; Vnde 2I. sic ait; Hanc igitur veritatem, de qua iam diu loquimur, & in qua vna tam multa conspicimus, excelsiorem putas esse quam mens nostra est. Et cap. 22. Haec enim veritas ostendit omnia bona quae vera sunt, quae sibi suo captu intelligentes homines, vel singula, vel plura eligunt quibus fruantur; sed quemadmodum illi qui in luce solis eligunt, quod libenter aspiciant, & eo aspectu laetificantur; in quibus si qui forte fuerint vegetioribus sanisque & fortissimis oculis praediti, nihil libentius quam ipsum solem intuentur, qui etiam caetera quibus infirmiores oculi delectantur, illustrant; sic fortis acies mentis & vegeta, cum multa & vera & incommutabilia certaratione conspexerit, diriget in ipsam veritatem qua cuncta monstrantur, eique inhaerens tanquam obliuiscitur caetera, & in illa omnibus simul fruitur. Idem 8. de Ciuit. Dei 8. dicit quod Philosophi, quos caeteris non immerito fama atque gloria praelatos videmus, lumen mentium esse dixerunt ad discendum omnia, eundem ipsum Deum a quo facta sunt omnia. Et cap. 9. Quicunque igitur Philosophi de Deo summo & vero ista senserunt, quod & rerum creatarum sit effector, & lumen cognoscendarum & bonum agendarum, & quod ab illo nobis sit & principium naturae & veritas doctrinae, & faelicitas vitae, siue Platonici accommodatius nuncupentur, siue quodlibet aliud sectae suae nomen imponant, siue Ionici, siue Italici propter Pythagoram & Pythagoreos, siue Atlantici Libyes, AEgyptij, Indi, Persae, Chaldaei, Seythae, Galli, Hispani, alijue reperiantur qui hoc viderunt & docuerunt, eos omnes caeteris anteponimus, eosque nobis propinquiores fatemur. Et capit. 10. Haec itaque causa est cur istos caeteris praeferamus, quia cum alij Philosophi ingenia sua, studiaque contriuerint in requirendis rerum causis, & quinam esset modus discendi, atque viuendi; Isti, Deo cog¬ nito, reperierunt, vbi esset & causa costiturae vniuersitatis & lux percipiendae veritatis, & fons bibendae faelicitatis: Siue ergo isti Platonici, siue quicunque alij quarumlibet gentium Philosophi de Deo ista sentiunt, nobiscum sentiunt. Idemque 5. Confess. 6. sic ait, Me iam docueras Deus meus miris & occultis modis, & propterea credo quod tu me docuetis, quoniam verum est, nec quisquam praeter te alius Doctor est veri, vbicunque & vndecunque claruerit. Item B. Creg. 7. Moral. 25. super illud Iob 37. Nonne vestimenta tua candida sunt, cum perflata fuerit terra Austro? per vestimenta Auditores; per terram, cor seu mentem; per Austrum Spiritum Sanctum intelligens, ita dicit; Nequaquam sibi Doctores tribuant, quod per exhortationem suam ad summa proficere Auditores vident; quia nisi Spiritus Sanctus eorum corda repleat, ad aures corporum vox docentium incassum sonat: Formare enim vocem Magistri exterius possunt, sed hanc imprimere interius non possunt: Neque enim qui plantat est aliquid, nec qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. B. quoque Ambr. super illud 1. ad Cor. 12. Nemo potest dicere Dominus Iesus, nisi in Spiritu Sancto, sic ait; Quicquid enim falsum est, ab homine est, & quicquid verum a quocunque dicitur, a sancto dicitur Spiritu; Vnde & Ioan. II. recitato dicto Caiphae, scilicet, Expedit vobis vt vnus moriatur homo pro populo, & non tota gens pereat, subiungit; Hoc autem a semetipso non dixit, sed cum esset Pontisex anni illius prophetauit. Dicitque Origines, sicut allegatur in glossa, super illud Exod. 4. Obsecro Domine, non sum eloquens; Et infra; Ego ero in ore tuo. Eorum qui verba Dei loquuntur, os Deus aperit; corum qui loquuntur mendacium, falsum testimonium, scurrilitates, turpitudines, susurronum quoque & detractorum, & eorum qui otiosa loquuntur, Diabolus aperit os. Tertij quoque Reg. 3. Offerente Domino Salomoni vt daret ei quodcunque voluerit postulare, ipsoque sapientiam postulante, & Domino eam dante, exemplo magnifico satis ostenditur, quod omnis sapientia a Domino Deo est. Ecclesiastici 1. quod & libri legales, sapientiales & prophetales sapissime & clarissime contestantur. Non solum autem Sapientia speculatiua siue politca datur a Domino, sed & // Sapientia manualis, que ars mechanica nuncupatur; vnde Exod. 31. loquutus est Dominus ad Mosen dicens; Ecce vocaui ex nomine Besaleel, & impleui eum spiritu Dei sapientia & intelligentia, & scientia in omni opere ad ex cogitandum fabre quicquid fieri potest ex auto, & argento, & aere, marmore, & gemmis, & diuersitate lignorum, dedique ei socium Aholiab, & in corde eorum omnis eruditi posui sapientiam, vt faciant cuncta quae praecipi tibi, tabernaculum faederis & arcam testamenti &c. Nec etiam sapientia solorum fidelium, sed & infidelium a Domino Deo datur; Vnde Apostolus ad Rom. 1. loquens ad literam de Philosophis gentium, ita dicit: Quod notum est Dei, manifestum est illis, Deus enim illis reuelauit; inuisibilia enim ipsius a creatura mundi per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque eius virtus & diuinitas, ita vt sint inexcusabiles, quia cum cognouiscent Deum, non sicut Deum glorificauerunt, aut gratias egerunt, sed euanuerunt in cogitationibus suis, & lobscuratum est cor eorum insipiens; Dicentes enim se esse sapientes stulti facti sunt; Ecce quod Deus suam illis notitiam reuelauit, pro qua & sibi gratias agere debuerunt, quod tamen non debuerant facere, nisi ipsam accepissent ab eo, vt docet 3i1. primi. Dicentesque se esse sapientes stulti facti sunt. Sed quare cum verum dixerunt? quia dixerunt se esse sapientes, & hoc a se, non abillo fonte sapientiae, a quo omnis sapientia velut quoddam flumen sucidum deriuatur, qui & solem suum oriri facit super bonos & malos, & pluit super iustos & iniustos, Math. 5. Vnde Augustinus de Spiritu & Litera 7. Dicentes, inquit, se esse sapientes, quod non aliter intelligendum est, nisi hoc ipsum sibi tribuentes, stuli facti sunt? & adhoc idem facit autoritas venerabilis Bedae contra Iulianum 13. huius secuindi Iuperius recitata. Et Esai 10. a Domino dicitur, visitabo super fructum magnifici cordis regis Assur, & & super gloriam altitudinis oculorum eius: Dixit enim, In fortitudine manus meax, ego feci, & in sapientia mea intellexi. Quare & contra istud elationis venenum pestiserum parauit Dominus antidotum salutare: Non glorietur, inquit, sapiens in sapientia sua, & non glorietur fortis in fortitudine sua, & non glorietur diues in diuitijs suis, sed in hoc glorietur, qui gloriatur, scire & nosse me, quia ego sum Dominus qui facio misericordiam, iudicium & iusticiam in terra, Ierem. 9. ac si diceret manifeste, quod nihil horum facit sibi homo exseipso, sed haec omnia omnibus secundum misericordiam & iudicium facit Deus. Et huic satis concordat autoritas venerabilis Bedae contra Iulianum 12. superius memorata, aliaque eiusdem supra eodem 7. dicit Iulianum dixisse blalphemiam, eo quod dixit animum hominis per se posse fieri sapientem. Hoc autem totum autoritates vtriusque testamenti concorditer attestantur. Vnde Exod. 4. dixit Dominus ad Mosen?I Quis fecit os hominis? Glossa, exterius vel interius; aut quis fabricauit murum? Clossa, in re, vel in spiritu; & surdum, videntem & caecum? nonne Ego? Perge igitur, & ego ern tecum in ore tuo, doceboque te quid loquaris. Et Math. 10. Nolite cogitate quomodo, aut quid loquamini; Dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini; Non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis: & Ioh. 16. Cum ergo venerit ille spititus veritatis, docebit vos omnem veritatem, & I. Ioh. 2. Vnctio docet vos de omnibus; & Psal. 17. Disciplina tua ipsa me docebit: & Psal. 70. Deus docuisti me a iuuenture mea: & 933. Qui docet hominem scientiam; Beatus homo quem tuerudieris Domine, & de lege tua docueris eum. Et Esaiae 48. Haec dicit Dominus; Ego Deus tuus docens te vtilia, & gubernans te in via qua ambulas, quod & glossae autoritatum istarum, & ceterae expositiones Catholicae clare docent, quas silendo pertranseo gratia breuiandi. Veruntamen ecre ad haec testimonium Apostoli docti a Domino, doctorisque gentium satis clarum; Fiduciam, inquit, talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, E sed sufficientia nostra ex Deo est. 2. ad Corinth. 3. Proculdubio ergo nec sufficientes sumus intelligere, componere, syllogixare, aut scientiam vllam acquitere a nobis quasi ex nobis, sed in omnibus istis & singulis sufficientia nostra ex Deo est, qui aperit autes surdorum, & oculos caecorum illuminat, qui scientiarum Dominus est, qui & docet hominem scientiam, diuidens singulis prout vult. Si igitur secundum praemissa Deus est necessario requisitus tanquam coeffector cuiuslibet actus intellectus creati, ergo &st cuiuslibet actus voluntatis creatae, & cuiuslibet operationis illius per similem rationem: & per hanc rationem Augustinus, Gregorius, Prosper & Bernardus eandem conclusionem ostendunt. Beatus igitur Augustinus de praedestinatione sanctorum 2. sic ait; Quis non videat prius esse cogitare? Nullus quippe creditaliquid nisi prius cogitauerit esse credendum. Si igitur non simus idonei cogi¬ tare aliquid quasi ex nobismet ipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est, profecto non sumus idonei credere aliquid quasi ex nobismet ipsis, sed sufficientia nostra, qua credere incipiamus, ex Deo est. Quocirca nemo sibi sufficit ad incipiendum vel perficiendum quodcunque opus bonum, sed in omni opere bono & incipiendo, & perficiendo sufficientia nostra ex Deo est. Et idem argumentum facit Augustinus de bono Perseuerantiae 18. & de gratia & liberoarbitrio 17. & alijs locis multis. Beatus quoque Cregorius 33. Moral. 22. super illud Iob. 4. Quis ante dedit mihi, vt reddam ei? sic ait: Si saltem dona bonorum operum virtute nostra bene cogitando preuenimus, vbi est quod rursum per Paulum tam subtiliter dicitur; vbi omnis de se humanae menti fiducia ab ipsa cordis radice succiditur, cum ait, Non quia sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est, Sanctus etiam Prosper contra Cassianum 6. recitat quartam definitionem Cassiani // Dicentem; vt autem euidentius clareat etiam per nature bonum quod beneficio creatoris indultum est, nonnunquam bonarum voluntatum prodire principia, quae tamen nisi a Deo dirigantur, ad consummationem virtutum peruenire non possunt, Apostolus testis est dicens; Velle enim adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio, cui e contrario dicit Prosper, falso igitur secundum hanc definitionem ante dixisti, non solum actuum, verum etiam cogitationum bonatum ex Deo esse principium, qui incipit quae bona sunt, & exequitur, & consummat in nobis. Sed hoc nullo modo ex aliqua parte potest esse falsum, cui nequaquam inferri contraria debuerunt, vt quod recte professus es exgratia incipere, id postea confirmates per naturae bonum, & per liberum arbitrium nos habere. Dixit quidem beatus Apostolus, Velle enim adiacet, mihi, perficere bonum non inuenio; sed idem dixit, Non quia idonei sumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est; & idem dixit: Deus est enim qui operatur in nobis & velle & operari pro bona voluntate; non ergo Apostolus sibi contratius est, sed cum donatum nobis fuerit velle, non statim inuenimus & facere, nisrpetentibus, querentibus, atque pulsantibus nobis, vt qui dedit desiderium prestet effectum: Vox ista dicentis, velle enim adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio, vocati est etiam sub gratia constituti, qui delectatur quidem lege Dei secundum interiorem hominem, sed videt aliam legem in membris suis repugnantem legi mentis suae, & captiuantem se in lege peccaui: & quamuis acceperit scientiam recte volendi, virtutem tamen in se non inuenit ea quae optat? operandi, donec pro bona voluntate quam sumsit, virtutum mereatur facultatem inuenire quam quaerit. Et infra 25. vult idem. Beatus quoque Bernardus de Gratia, & libero arbitrio 22. sic dicit, Hinc coadiutores Dei, cooperatores Spiritus Sancti, & promeritores regni, nos esse praesumimus, quod per consensum voluntarium diuinae voluntati coniungimur. Quid igitur? Hoc ergo totum liberi arbitrij opus, hoc totum eius est meritum quod consentit? Est prorsus, non quidem quod vel ipse consensus in quo omne meritum consistit, ab ipso sit; cum nec cogitare, quod minus est quam consentire, a nobis quasi ex nobis sufficientes simus. Verba sunt non mea sed Apostoli, qui omne quod boni potest esse 1. cogitare, & velle, & perficere pro bona voluntate attribuit Deo, non suo arbitrio; Ergo Deus tria haec, bonum cogitare, velle, & perficere operatur in nobis; primum sine nobis, secundum nobiscum, tertium per nos facit. Vnde & Esaias 40. Ecce, inquit, gentes quasi momentum staterae reputatae sunt ei: Super quod Glossa in comparatione eius, scilicet Dei, quod scilicet momentum ex nihilo in vtramlibet partem inclinatur. Et Parab. 2I. Sicut diuisiones aquarum, ita cor Regis in manu Domini; quocunque voluerit inclinabit illud; omnis autem creatura rationalis Rex dicitur, quia ratione se regit: Non enim potest hoc tantum intelligi de corde magni Regis terreni, & non de corde parui subiecti, quoniam pufillum & magnum ipse fecit & aequaliter est illi cura de omnibus, Sapientiae 6. Quare & finguli Dominum humiliter deprecamur, cum Psalmista dicentes, Inclina cor meum Domine, in testimonia tua, & non in auaritiam, Psalmo 1I8. super quod dicit Augustinus, Quid est inelinatum ad alinuid cor habere, nisi hoc velle? Quare & immediate ante super illum versum priorem; Deduc me in semita mandatorum tuorum, sic ait; Diuinum auxilium, quo deducatur, inquit; quia neque volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei: Denique quia & ipsum velle Deus operatur in omnibus, praeparatur enim voluntas a Domino. Ad hoc etiam facit illud Sapientiae II. Omnia in mensura, & numero & pondere disposuisti; cum // expossitione Augustini 4. super Genesin ad literam 5. capitulo 90. & 460. primi plenius recitata; Est, inquit, pondus voluntatis & amoris, sed hoc pondus alio pondere rapitur; pondus sine pondere est, quo referuntur omnia vt quiescant. Item si homo posset velle ex se solo, posset similiter ex se solo resistere tentamento, contra 4. 5. & 6. huius secundi; Itemsi homo posset velle ex se solo, posset sic male vesse. & cum potentia rationalis possit in obiecta, posset ex se solo similiter bene velle, & sic sine Dei auxilio solius liberi arbitrij viribus posset mereri, quod est error Pelagij, sicut ex superioribus satis constat, possetque ex se solo se ad gratiam praeparare, & aperire Deo, hominiue pulsanti, contra 37um, & 38um, capitula primi libri. Et sicet quis iam sit in gratia constitutus, adhuc per quintum huius secundi sine Dei auxilio non potest resistere tentamento, quare nec mereri. Nullus etiam, quantumlibet gratiosus, meretur, nisi gratia cooperante, sicut 40. an. primi docet, nec gratia operatur, nisi a Sancto Spiritu dirigatur, per 42um. eiusdem. Omnia quoque fidelium merita donantur a Deo, sicut superius est ostensum; Nullus ergo ex se solo sine Deo potest bene velle; ergo nec velle omnino, Nec potest quis fingere quod homo quantum est de se, & de potetia liberi arbitrij posset per se in vtrumlibet oppositorum, in malum scilicet & in bonum; sed Deus non vult permittere eum benefacere sine ipso; quonia sic rediret error Pelag. Et Sap. 7. dicitur quod est amans bonum actum, seu bonum qui // nullum vetat benefacere. Item nec Angelus, nec Adam ante sapsum B potuit per se velle, vt docet decimum huius secundi, quare nec modo. Item si homo posset per se velle, posset & per se operati, & cum secundum Philosophum 2. Ethicorum, virtus generetur ex operibus, posset per se acquirere sibi virtutes, contra tertium primi, & contra Augustinum & Bedam in libris suis contra Iulianum, vt sextum huius secundi plenius allegauit; vbi volunt, quod omnis virtus, etiam infidelium, est a Deo. Item nulla creatura nabet liberum arbitrium potentius quam habuit Iesus Christus, sed ipse non potuit per se velle, ipsomertestante: Non possum, inquit, ego a meipso facere quicquam; sed sicut audio, iudico. & iudicium meum verum est, quia non quaero voluntatem meam, sed voluntatem exis, qui misit me, Patris, Ioh. 5. Vnde Augustinus super Iohannem lib. 2. Homilia 45. sic ait, Propter personam Filij vnam ex duabus substantijs, diuina, humanaque constantem, auquando secundum id quod Deus est loquitur, vt est illud quod ait, Ego & Pater vnum sumus; aliquando secundum id quod est homo, vt est illud, Quoniam Pater maior meest, secunnum quod accepimus abeo dictum; & hoc vnde nunc disputo, Non possum a meipso facere quicquam, sed sicut audio, iudico, aliasque potuit Christus scienter voluisse contrarium voluntati diuinae, mortaliterque peccasse. Item, Pater facit omnia opera Filij, ergo & ipsemet Filius secundum suam diuinitatem similiter ipsa facit; Nam Iohan. 14. Christus dicit, Pater in me manens ipse facit opera: Dicitque Augustinus I. super Iohan. Hom. 20.. Amhulauit Filius Dei super mare; caro ambulabat, & diuinitas gubernabat; quando ergo caro amnulabat & diuinitas gubernabat, Pater absens erat; si absens erat, quomodo Filius ipse dicit, Pater autem in me manens facit opera sua? Si ergo Pater in Filio manens facit opera sua, amouiatio illa carnis super mare a Patre fiebat, per Filium fiebat; ergo illa ambulatio opus est Patris & Filij inseparabile; vtrumque ibi operantem video. Item ostensum est 460. primi, quod illud quod petitur a Domino, sit ab eo, sed homo recte petit a Deo, vt ipsemet homo vellt 3eligat. & faciat semper bonum, nolit semper & fugiat omne malum, dicens cum Psalmista, inclina cor meum in testimonia tua, & non in auaritiam, Psalmo II8. & iterum, Domine neducme in iustitia tua, propter inimicos meos dirige in conspectu tuo viam meam; Psalmo 5. & Hesterae 14. Da, inquit, mihi fiduciam Rex Deorum, & vniuersae Domine potestatis, tribue sermonem compositum in ore meo in conspectu Leonis, & transfer cor illius in odium hostis nostri, vt ipse pereat, & caeteri, qui ei consentiunt, cum multis similibus creberrime in Scripi tura; oratque sancta Dei Ecclesia consequenter; Omnipotens sempiterne Deus, dirige actus nostros in beneplacito tuo, &c. & iterum, Fac nos amare quod praecipis, Orat etiam proinimicis, vt Deus voluntates eorum malas conuertat in bonas; & Sacerdos in Missa Corpus Dominicum percepturus, Fac, inquit, me tuis semper obedire mandatis, &c. cum similibus suis multis. Item quicquid Deus promittit, facit; sicut docebatur in 460. primi, sed Deus promisit hominibus voluntates & multa opera sua futura, vt idem capitulum allegauit, & patet Ismaele, Isaac, Samsone, Salomone, leremia, Iohanne Baptista, & Domino Iesut nristo, & alijs g multis valde; Vnde & Ezcch 36. Auferam, inquit Dominus, cor lapideum de carne vestra, & dabo vobis cor carneum, & spiritum nouum ponam in medio vestri, & faciam vt in praeceptis meis ambuletis, & iudicia mea custodiatis, & operemini. Haec autem duo motiua adducit Augustinus ad hanc vnam conclusionem de Cratia & libero arbitrio 31. Item illud pro quo gratiae aguntur Deo, sit ab eo vt ostensum est 310. primi. Sed quis tam ingratus vt pro nullo actu voluntatis suae, aut alterius agat gratias Domino Deo suo? Dicitur etiam 1. Esdr. 7. Benedictus Dominus Deus, qui dedit hoc in corde Regis, vt glorificaret domum Dominis Deus ergo omnes omnium efficit voluntates. Ad hanc etiam conclusionem, & specialiter de malis actibus voluntatis faciunt multae rationes & Autoritates adductae 26. 31. 33. & 340. pri¬ mi. Hanc eandem quaestionem vtriusque series testamenti & multiplex sanctorum Autoritas clare probat, & hoc vniuersaliter de quacunque volutione bona vel mala; vnde Esa. 26. Domine dabis pacem nobis; omnia enim opera nostra operatus es in nobis. Et infra 45. Ego Dominus, & non est alter, formans lucem & creans tenebras, faciens pacem & creans malum; ego Dominus faciens omnia haec; quod & testatur planissime textus & Glossa Esaiae. 10. superius allegati. Item Ier. 10. Scio Domine, quod non est hominis via eius, nec viri est vt ambulet & dirigat gressus suos: vbi Glossa, Erubescant, qui aiunt vnumquemque suo regi arbitrio: Non est enim hominis via eius, &c. Vnde Dauid, A Domino gressus hominis dirigetur; Et Parabolarum 20. A Domino diriguntur gressus viri: Glossa, Non a libertate arbitrij. Hinc enim Esaias dicit; Omnia enim opera nostra operatus es nobis: & sequitur consequenter. Quis autem hominum potest intelligere viam suam? Super quod Glossa, vere quod fecit, a Deo habet, quia qualis futurus sit, vel quamdiu victurus per se nescit, sed in Deo est. Et supra 16. Placuerint Domino vie eius hominis, inimicos quoque eius conuertet ad pacem. Et infra 2I. Sicut diuisiones aquarum, ita cor Regis in manum Domini, quocunque voluerit, inclinabit illud. Et Psalmo 104. Conuertit cor eorum vt odirent populum eius, & dolum facerent in seruos eius. Item Exod. 3. legitur, Dabo, inquit Dominus, gratiam populo huic coram Aegyptijs: & infra 4. Ego indurabo cor eius, scilicet Pharaonis: & inferius 90. Iudurauitque Dominus cor Pharaonis, & non audiuit eos, sicut loquutus est Dominus ad Mosen: & iterum, Idcirco autem posui te, vt ostendam in te fortitudinem meam, & narretur nomen meum in omni terra; & 14. Ego indurabo cor Aegyptiorum, vt persequantur vos & glorificabor in Pharaone, & in omni exercitueius. Hanc autem eandem conclusionem probat Apostolus per hanc eandem Scripturam ad Rom. 9. Non volentis, inquit, nec currentis, sed miserentis est Dei: Dicit enim Scriptura Pharaoni, Quia in hoc ipsum excitaui te, vt ostenda in te virtutem meam, &c. Item Iosue II. Non fuit ciuitas quae se non traderet filijs Israel praeter Eneum qui habitabat in Gabaon, omnes bellando caepit, scilicet Iosue; Domini enim sententia fuerat, vt indurarentur corda eorum & pugnarent contra Israel, & caderent, & non mererentur vllam elementiam, ac perirent, sicut praeceperat Dominus Mosi. Et 1. Esdr. 6. Dominus conuerterat cor Regis Astur ad eos, vt manus eorum adiuuaret in opere domus Dei: & 7. Benedictus Dominus qui dedit hoc in cordeRegis, vt glorificaret domum Domini. Et Nehem. 7. Deus autem dedit in corde meo, & congregaui optimates. Item 1. Reg. 10. Saulabijt in domum suam, & abiit cum eo pars exercitus, quorum tetigerat Deus corda; sed quomodo corda eorum tetigerat? nisi quia eis inspirauit voluntatem. Et 2. Parab. 2I. Ecce, inquit, Esaias ad Ioram, Dominus percutiet te plaga magna cum populo tuo, & filijs & vxoribus tuis, vniuersaque substantia tua; & sequitur, Suscitauit ergo Dominus contra loram spiritum Philistinorum & Arabum, & ascenderunt in terram Iuda, & vastauerunt eam, diripueruntque cunctam substantiam, quae inuenta est in domo Regis, &c. Item Hester. 14. Hester orauit Dominum isto modo; Transfer cor illius, scilicet Assueri, in odium hostis nostri, vt ipse pereat? Et infra 15. Cumque eleuasset faciem, & ardentibus oculis furorem pectoris indicasset, Regina corruit, &c. conuertitque Deus spiritum Regis in mansuetudinem, & festinus ac metuens exiluit de solio, &c. Item Ioh. 1. Omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil: Et infra 3. Non potest homo accipere quicqua, nisi fuerit ei datum de coelo, & Pater, qui misit me, traxerit eum: Et 6. Nemo potest venire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum; & infra, Nemo potest venire ad me nisi fuerit ei datum a Patre meo: & inferius 15. Sine me nihil potestis facere; Et ad Philipp. 2. Deus est qui operatur in nobis velle, & perficere pro bona voluntate; & ad Rom. 1. Tradidit illos Deus in reprobum sensum, vt faciant ea quae non conueniunt: Et 1. ad Cor. 3. Neque qui plantat, est alquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Dei agricultura estis, Dei aedificatio estis: & infra 4. Quid habes, quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis? Et inferius 12. Diuisiones operationum sunt; idem vero Deus, qui operatur omnia in omnibus; cum multis suis similibus, tam in testamento veteri, quam in nouo. B. etiam Aug. per Autoritates praemissas, & alias in varijs libris suis, sed specialiter in his quos contra Pelagianos conscriplit, hanc eandem conclusionem feruenti spiritu elaboratissime demonstrauit: Vnde de Gratia & libero arbitrio 35. sic ait; Certum est nos seruare mandata si volumus, sed quia praeparatur voluntas a Domino, ab illo petendum est, vt tantum velimus, quantum sufficit vt volendo faciamus; certum est nos velle cum volumus, sed ille facit vt velimus bonum: de quo dictum est, quod paulo ante posui, quod voluntas praeparatur a Domino: de quo dictum est, A Domino gressus hominis dirigetur, & viam eius volet; de quo dictum est, Deus est qui operatur in nobis velle: Certum est nos facere cum facimus, sed ille facit vt faciamus, praebendo vires efficacissimas voluntati, qui dixit, Faciam vt in iustificationibus meis ambuletis, & iudicia mea obseruetis & faciatis. Idem infra eodem 43. Scriptura A diuina si diligenter inspiciatur, ostendit non solas illas bonas hominum voluntates, quas ipse facit ex malis, & a se factas bonas in actus bonos, & in aeternam dirigit vitam; verum etiam illas, quae conseruant saeculi creaturas, ita esse in Dei potestate, vt eas quo voluerit, quando voluerit, faciat inclinari, vel ad beneficia quibusdam praestanda, vel ad poenas quibusdam ingerendas, sicut ipse iudicat occultissimo quidem iudicio, sed sine dubitatione iustissimoNam inuenimus aliqua peccata etiam poenas esse aliorum peccatorum, sicut sunt vasa itae quae perfecta dicit Apostolus in perditionem, sicut est induratio Pharaonis, cuius & causa dicitur, ad ostendendam in illo virtutem Dei, sicut est fuga Israelitarum a facie hostium de ciuitate Hav. In animo enim factus est timor, vt fugerent, & hoc factum est, vt vindicartur peccatum eo modo quo fuerat vindicandum. Vnde dicit Dominus ad Iesum naue; Non poterunt filij Israel subsistere a facie inimicorum suorum. Quid est, non poterunt subsistere? quare non subsistebant per liberum arbitrium, sed per timorem turbati voluntate fugiebant, nisi quia Dominus dominatur & voluntatibus hominum, & quos in formidinem conuertit iratus? Et idem ostendit per illud Iosue II. quod superius allegaui. Idem cap AaNunquid non sua voluntate homo improbus filius lemini, scilicet Semei, de quo 2. Reg. 16. maledicebat Regi Dauidi? & tamen quid ait Dauid plenus vera, alta, & pia scientia? quid ait illi qui maledicentem percutere voluit? Quid mihi, inquit, & vobis filij Zaruiae? Dimitte eum vt maledicat, quia Dominus dixit illi maledicere Dauidi; sinite illum vt maledicat, quoniam dixit illi Deus, vt videat Deus humilitatem meam, & retribuat mihi bona pro maledictione eius in die isto. Quomodo dixit Dominus huic homini maledicere Dauidi? Quis sapiens, & intelliget: Non enin iubendo dixit, vbi obedientia laudaretur, sed quod Deus eius voluntatem propriam vitio suo malam in hoc peccatum iudicio suo iusto & oeculto inclinauit: ideo dictum est, Dixit ei Dominus. Nam si iubenti obtemperasset Deo, Iaudandus potius quam puniendus esset, sicut ex hoc peccato postea esse punitum nouimus. Nec causa tacita est cur ei Dominus isto modo dixerit maledicere Dauidi, hoc est cor eius malum miserit, vel demiserit; vt videat, inquit, Dominus humilitatem meam, & retribuat mihi bona pro maledictione eius in dic isto. Et sequitur capit. 45. Ecce quomodo probatur Deum vti cordibus etiam malorum, ad laudem atque adiumentum bonorum: Sic vsus est Iuda tradente Christum; sic vsus est Iudaeis crucifigentibus Christum: et quanta inde bona praestitit populis credituris? qui et ipso Diabolo vtitur pessimo, sed optime ad exercendam & probandam fidem & pietatem bonorum, non sibi, qui omnia scit antequam fiant, sed nobis, quibus erat necessarium, vt eo modo ageretur nobiscum. Nunquid non sua voluntate Absolon elegit consilium quod sibi oberat? & tamen ideo fecit, quia exaudierat Dominus eius patrem orantem vt hoc fieret; propter quod Scriptura ait, Et Dominus mandauit dissipare consilium Achitophelis bonum, vt inducat super Absolon omnia mala: Bonum consili. um dixerat, quod ad tempus proderat causae, quia pro ipso erat contra patrem eius, contra quem rebellauerat, vt eum posset opprimere, nisi Dominus consilium dissipasset, quod dederat Achitophel, agendo in corde Absolon, vt tale repudiaret consilium, & aliud quod ei expediebat, eligeret. Et sequitur cap. 46. Quis non ista diuina iudicia contremiscat, quibus agit Deus in cordibus etiam malorum hominum quicquid vult, reddens tamen eis secundum merita eorum? Roboam filius Solomonis repulit consilium salubre seniorum, & verbis coaeuorum suorum potius acquicuit: vnde hoc nisi propria voluntate? sed hinc ab eo recesserunt decem tribus Israel, & alium Regem sibi constituerunt Ieroboam, vt irati Dei voluntas fieret, quod etiam futurum esse praedixerat. Quid enim Scriptura dicit? Et non audiuit Rex plebem, quoniam erat conuersio a Domino, vt statueret verbum suum quod loquutus est in manum Achiae Shilonitae de Ieroboam filio Nabat: Nempe sic factum est, & illud per hominis voluntatem, vt tamen conuersio esset a Domino. Legite libros Paral, & inuenietis in secundo libro scriptum, Et suscitauit Dominus spiritum super Ioram, spiritum Philistinorum & Arabum, qui finitimi erant Aethiopibus, & ascenderunt in terram Iuda, & dissiparunt eam, & caeperunt omnem substantiam quae in domo Regis inuenta est. Hic ostenditur Deum suscitare hostes eis terris vastandis, quas tali poena iudicat dignas. Nunquid tamen Philistaei, & Arabes in terram Iudaeam dissipandam sine sua venerunt, aut sic venerunt sua voluntate, vt mendaciter scriptum sit, quod Dominus ad hoc faciendum eorum spiritum suscitauit? Imo vtrumque verum est, quia & sua voluntate venerunt, & tamen spiritum eorum Dominus suscitauit: quod etiam sic dici potest, & eorum spiritum Dominus suscitauit, & tamen cum sua voluntate venerunt. Agit enim omnipotens in cordibus hominum etiam motum voluntatis eorum, vt per eos agat quod ipse agere voluerit. Et capit. 47. Quid est, quod homo Dei dixit ad Amasiam Regem, non veniat recum exercitus ifrael: non enim est Dominus cum Israel, quoniam putaueris obtinere te in illis, in fugam conuertet Deus ante inimicos. Quomodo est virtus Deovel adiuuare, vel in fugam vertere? quomodo virtus Dei alios iuuat in bello, dando eis fiduciam, alios immisso timore vertit in fugam, nisi quae in coelo & in terra omnia quaecunque voluit, fecit, etiam in cordibus hominum? Legimus quid dixerit Ioas Rex Israel, mittens nuntium ad Amasiam Regem volentem pugnare cum illoNam post aliqua dixit, Nunc sede in domo tua; quid prouocas in malum? & cades tu & Iuda tecum. Deinde Scriptura subjunxit, Et non audiuit Amasias, quoniam a Deo erat vt traderetur in malum, quoniam quaesierunt Deos Edom. Ecce Deus idolatriae peccatum volens vindicare, hoc operabatur in ejus corde, eui vtique iuste irascebatur, vt admonitionem salubrem non audiret, sed ea contempta iret in bellum, vbi cum suo exercitu caderet. Idem ostendit per seductionem Prophetae a Domino, de quo Exech. 14. & per Assuerum, de quo Hesterae 15. sicut superius allegaui, & infra 48. sic ait, Scriptum est & in Prouerbijs Salomonis, Sicut impetus aque, sic cor Regis in manum Domini, quocunque voluerit, declinabit illud. Et in Psalmo 104. legitur dictum de Aegyptijs, quid eis fecerit Deus; Et conuertit cor eorum, vt odissent populum eius, vt dolum facerent in seruos eius. In literis etiam Apostolicis videte quae scripta sunt. In Epistola Pauli Apostoli ad Romanos, Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum & in immunditiam. Item paulo post, sicut non probauerunt Domini habere notitiam, tradidit illos Deus in reprobam mentem, vt faciant que non conueniunt. Et ad Thessalon. in Epist. 2. ait de quibusdam, pro eo quod dilectionem veritatis non receperunt vt salui fierent, ideo mitret illis Deus operationem erroris vt credant mendacio, & iudicentur omnes, qui non crediderunt veritati, sed consenserunt falsitati: Et concludendo conelusionem principalem totius processus, sic ait; His & talibus testimonijs diuinorum eloquiorum satis, quantum existimo, manifestatur operari Deum in cordibus hominum, ad inclinandas eorum voluntates quocunque voluerit, siue ad bona pro sua misericordia, siue ad mala pro meritis eorum, aliquando aperto, aliquando occulto iudicio, semper autem iusto. Idem de correptione & gratia multis capitulis hanc eandem conclusionem ostendit, sicut allegauit pro parte roun huius secundi. Vnde & cap. 46. dicit de ipsa boni perseuerantia, Noluit Deus sanctos in viribus suis, sed in ipso gloriari, qui eis non solum dat adiutorium, quale primo homini dedit, sine quo non possint perseuerare si voluit, sed operatur & velle, vt quoniam non perseuerabunt nisi & possint & velint, perseuerandi eis & possibilitas, & voluntas diuinae gratiae largitate donetur. Tantum quippe spiritu sancto accenditur voluntas eorum, vt ideo possint, quia volunt, ideo sic velint, quia Deus operatur vt velint. Et infra eiusdem 70. dicit ita; Non est dubitandum, voluntati Dei, qui in coelo & in terra omnia quaecunque voluit, fecit, humanas voluntates non posse resistere, quo minus faciat ipse quod vult; quoniam quidem de ipsis hominum voluntatibus quod vult, facit: Nisi forte, vt ex multis aliqua commemorem, quando Deus voluit Sauli regnum dare, sic erat in potestate Israelitarum subdere se memorato viro, siue non subdere, quod vtique in eorum erat positum voluntate, vt etiam Deo valerent resistere; qui tamen hoc non fecit per ipsorum hominum voluntates, sine dubio habens humanorum cordium quo placet inclinandorum omnipotentissimam potestatem. Sic enim scriptum est, Et dimisit Samuel populum, & abijt vnusquisque in locum suum, & abijt Saul in domum suam in Gabaa, & abierunt potentes, quorum tetigit Deus corda, cum Saule; & filij pestilentes dixerunt, // Num saluabit nos hic? & inhonorauerunt eum, & non obtulerunt ei munera. Nunquid aliquis dicturus est, non iuisse cum Saul quenquam eorum, quorum tetigit Deus corda vt irent cum illo, aut isse aliquem pestilentium, quorum vt hoc facerent, corda non tetigit? Item de Dauide, quem Dominus in regnum successu prosperiore constituit, ita legitur; Et ambulabat Dauid proficiens, & magnificabatur, & Dominus erat cum illo. Et cum hoc E praemissum fuisset, paulo post dictum est; // Spiritus vero Domine induit Amasai principem inter s triginta, & dixit, Tui sumus Dauid, & tecum futuri, fili lesse; Pax tibi, & pax adiutoribus tu tuis, quia auxiliatus est tibi Deus; Nunquid posset ipse aduersari voluntati Dei, & non potius S eius facere voluntatem qui in eius corde operatus est per spiritum suum quo indutus est, vt hoc p vellet, diceret, & faceret? Item paulo post ait eadem Scriptura; Omnis hi viri bellatores ducentes aciem, corde pacifico venerunt in Hebron, vt constituerent Dauid super omnem Israel: sua voluntate vtique constituerunt regem Dauid, quis non videat? quis hoc neget? Non enim non ex animo, aut non ex bona voluntate corde fecerunt pacifico, & tamen in eis egit, qui in cordibus hominum quod voluerit, operatur; Propter quod premisit scriptura, Et ambulauit Dauid proficiens, & magnificabatur, & Dominus omnipotens erat cum illo, ac per hoc Dominus om¬ nipotens qui erat cum illo, adduxit istos vt eum rege costituerent: & quomodo adduxit? Nunquid corporalibus vinculis alligauit? Intus egit, corda tenuit, curda mouit, eosque voluntatibus eorum quas ipse. si operatus est, traxit. Et sequitur cap. proxumo; Si ergo cum voluerit reges in terra constituere: magis habet in potestate voluntates hominum, quam ipsi suas, quis alius facit vt salubris sit correptio, & fiat in correpti corde correctio, vt caelesti constituatur in regno? Quid clarius, quid apertius posset dici? Ecce hic Augustinum velle expresse, quod nullus propria voluntate potuit iuisse cum Saule, nisi vt hoc faceret, Deus tetigisset cor eius; ergo eadem ratione nullus potest se vertere huc vel illuc, imo nec velle quicquam omnino, nisi ad hoc ipsum Deus tangat cor eius, & efficiat ipsum velle. Vnde & 4. contra Iulianum 16. Quid, inquit, iam vtuntur voluntatis arbitrio? nisi eo volente atque subueniente, a quo praeparatur voluntas, velle non possunt. Idem de praedestinatione Sanctorum 28. Agit quippe Deus quod vult in cordibus hominum, vel adiuuando, vel iudicando, vt per eos etiam impleatur quod manus eius & consilium predestinauit fieri: Frustra itaque etiam illud quod Regum & Paralip. Scripi tura teste probauimus, cum Deus vult fieri, quod non nisi volentibus hominibus oportet fieri, inclinari corda eorum vt hoc velint, eo scilicet inclinante, qui in nobis mirabilimodo & ineffabili operatur & velle, ad causam de qua disserimus, non pertinere dixerunt. Idem de bono perseuerantiae 37. Deus est qui operatur in nobis & velle & operari pro bona voluntate? Nos ergo volumus, sed Deus in nobis operatur & velle: Nos operamur, sed Deus in nobis operatur etiam operari pro bona voluntate: Hoc nobis expedit & credere, & dicere, hoc est pium, hoc est verum, vt sit humilis & submissa confessio, & detur totum Deo. Hoc idem ostendit B. Prosp. contra Cassian, multis capitulis, vt patet aliqualiter ex superius allegatis: Vnde & 8. c. recitat ab Epis. Afris Papae Zozimo rescribentibus in hunc modum; Praeparatur voluntas a Domino, & vt boni agant aliquid, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum: Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi filij Dei sunt; vt nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, & in bonis quoque voluntatis humanae singulis motibus magis illius valere non dubitemus auxilium. Idem in suis sententijs capit. 312. praenotato, Nil poste hominem sine Deo, recitat Aug. dicentem; Multa Deus facit in homine bona quae no facit homo; nulla vero facit homo, quae non Deus facit vt faciat homo. Item Bernardus de Gratia & libero arbitrio 23. Quid, inquit, nostra verba aliud sonant, quam illud quod, neque volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei? quod sane non ideo dicit Apost, quasi quis velle aut currere non possit in vanum, sed quod is qui vult & currit, non in se, sed in eo a quo accepit & velle & currere debeat gloriari: Denique ait, Quid habes quod non accepisti? & idem ostendit capit. 18. 22. & alijs. Item Doctor & Martyr gloriosissimus Cyprianus, epistola 13. ad Quirinum intitulata, De disciplina Christianae religionis capit. 4. tantum hanc vnam conclusionem ostendit; In nullo nobis gloriandum, quando nostrum nihil sit: Et hoc per illud Ioh. 3. Nemo potest. quicquam accipere, nisi datum illi fuerit de Coelo: Et per illud Apostoli Iad Cor. 4. Quid habes, quod non accepisti? Si ergo accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? & per multa alia loca Scripturae. Item venerabilis Anselmus de casu Diaboli I. & consequenter ostendit, quod illud dictum Apostoli dicitur tam Angelis quam hominibus, & cuilibet creaturae; & quod nulla creatura potest ex se sola quicquam habere, nec velle, nec peruelle. Vnde & capit. 7o. opponenti discipulo per hunc modum; In nostra natura quaeri potest, quoniam credimus nullum hominem posse habere bonam voluntatem, nisi dante Deo, malam vero semper habere posse, sola permissione Dei, Cur Deus fecerit eam tale c. 8. Primo materialiter sic respondet, nec voluntatem, nec conuersionem voluntatis puto negari posse aliquid esse; Nametum no sunt substantiae, non tamen probari potest eas non esse essentias, quoniam multae sunt essentiae praeter illam quae proprie dicitur substatia. Denique bona voluntas non magis est aliquid quam voluntas mala: Nec enim magis est aliquid voluntas, quae vult dare misericerditer, quam illa quae vult rapere violenter; & consequenter ostendit hanc conclusionem, quam concludendo in fine sic ait; Nec igitur voluntas mala, nec praua voluntatis conuersio est ipsum malum quo Angelus vel homo sit malus, quod nihil esse dicimus; nec bona voluntas, aut bona voluntatis couersio est ipsum bonum quo boni fiunt; Et per multacapitula consequenter ostedit, quod malum siue malitia pura non sit res aliqua positiua, sed pura priuatio; Et ca. 20. vt formaliter magis respondeat, ostendit quod omnis actus voluntatis tripliciter sit a Deo. Vno modo, quia Deus, non, cum posset, prohibet, sed permittit: Alio modo, quod potestas volendi, scilicet ipsa voluntas, quae est potentia voluntaria, est a Deo. Tertio modo, quod ipsemet Deus vere per se coefficit omnem actum etiam malum secundum suam essentiam, quia sic bonus est; non autem secundum suam malitiam, sed sic tantum sit a voluntate iniusta. Vnde sic dicit, Quid mirum, si quemadmodum Deus dicitur inducere in tentationem, quando non liberet ab ea, ita fateamur cum dare malam voluntatem non prohibendo eam cum potest, praesertim cum potestas volendi quidlibet non nisi ab illo sit? Ecce pro primo, & secundo, & addit pro tertio; cum Diabolus conuertit voluntatem suam ad quod non debuit, & ipsum velle, & ipia conuersio fuit aliquid; & tamen non nisi a Deo, & de Deo aliquid habuit; nec velle aliquid nec mouere potuit voluntatem, nisi illo permittente, qui facit omnes naturas substantiales & accidentales, vniuersales & indiuiduas: In quantum enim voluntas & conuersio siue motus voluntatis est aliquid, bonum est, & Dei est; in quantum vero iustitia caret, sine qua esse non debet, non simpliciter malum, sed aliquid malum est, & quod malum est non Dei est, sed voluntatis, siue mouentis voluntatem. Simplex quippe malum est iniustitia, quoniam non est aliud quam malum, quod nihil est; aliud vero malum est natura in qua est iniustitia, quoniam est aliquid, & aliud quam iniustitia, quae malum est, & nihil est. Quare quod aliquid est, a Deo fit, & Dei est; quod vero nihil est, id est, malum ab iniusto fit, & eius est. Contra quae statim opponit Discipulus in haec verba: Quod quidem Deus rerum naturas omnium faciat, fatendum est; quod vero singulas actiones peruersarum voluntatum, vt ipsum prauum motum voluntatis, quo ipsa mala voluntas se mouet, faciat, quid condecet? Et respondet, Nihil mirum, si dicimus Deum facere singulas actiones quae fiunt mala voluntate, cum dicamus eum facere singulas substantias quae fiunt ss: iniusta voluntate & inhonesta operatione. Et I sequitur sub nomine Discipuli consequenter, Non habeo quid contradicam; quippe nec negare possum vere aliquid esse quamlibet actionem, nec fateri volo non fieri a Deo quod vere aliquam essentiam habet: nec ista tua ratio in vllo accusat Deum aut excusat Diabolum, sed omnino Deum excusat, & Diabolum accusat. Idem de Concor. 6. quaesito vtrum praescientia siue scientia Dei sit a rebus, aut e contra, & destructa prima parte, & per consequens constructa secunda, obiectoque contra hanc sententiam hoc modo; Si vero quaecunque sunt a scientia Dei sumunt essentiam, Deus est factor & autor malorum operum; ergo non iuste punit malos. Respondet in hec verba; Hoc autem facile solui potest, si prius cognoscatur bonum, quod est iustitia vere aliquid esse; malum vero quod est iniustitia omni carere existentia: Non est enim iniustitia qualitas, aut actio, aut alia essentia, sed tantum absentia de bitae iustitiae; omnis quippequalitas, & omnis actio, & quicquid habet aliquam essentiam, a Deo est, a quo est omnis iustitia, & nulla iniustitia; facit ergo Deus omnia, quae iusta, siue iniusta voluntate fiunt, id est bona opera & mala. In bonis quidem facit quod sunt, & quod bona sunt; in malis vero quod sunt, sed non quod mala sunt: Nam omni rei esse iustam & bonam, est aliquidesse; nulli vero rei est esse aliquid, iniustam vel malam esse. Et infra eodem ostendit, quod Deus dupliciter efficit omnem volutionem, actionem & motum; primo, quia Deus efficit omnem rem actiuam & passiuam & omnem earum potentiam; secundo, quia vera esficienter mouet & agit; vnde sic dicit, Sicut Deus non facit iniustitiam, ita non facit aliquid iniustum esse, qui tamen facit omnes actiones, & omnes motus, quia ipse facit res a quibus, & ex quibus, & per quas, & in quibus fiunt, & nulla res habet potestatem volendi aut faciendi nisi illo dante. Ecce pro I. & sequitur pro 2. Ipsum quoque velle, quod aliquando iustum est, aliquando iniustum, nec est aliud quam vti voluntate & potestate volendi, quas dat Deus in quantum est bonum, & est a Deo, quod tunc quide quando est recte, bonum & iustum est; quando vero non recte, hoc solo quod non recte est, malum est & iniustum. Est autem aliquid recte esse, & hoc est a Deo: non esse vero recte, non est aliquid, nec est a Deo. Sic itaque facit Deus in omnibus voluntatibus & operibus // bonis, & quod essentialiter sunt, & quod bona sunt: in malis vero non quod mala sunt, sed tantum quod per essentiam sunt. Et 8. capit. dicit idem, vbi ponit modum alium faciendi, quo Deus dicitur facere mala, quia scilicet permittit, sicut dicitur hominem indurare cum non emollit, ac inducere in temprationem cum non liberat. Idem de conceptu virginali 4. dantur, inquit, quibusdam actionibus nomina, quibus significatur eas iniuste fieri, vt fornicatio & mendacium; sed aliud intelligitur cum ipsa actio vel // proloquutio, aliud cum vtrumque, iuste aut iniuste fiat, consideretur. Denique omnis essentia est a Deo, a quo nihil est iniustum: & alijs locis multis saepissime vult hoc idem. Item Villiamus Altissiodorensis Episcopus super 2. sentent. quaerit, Vtrum mala actio sit a Deo operante & cooperante; & tenet quod sit, quod probat autoritate & similiter ratione. Primo autoritate Esaiae superius allegata, Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea? &c. Vnde concludit quod destructionis Iudaeorum factae per Senacherib fuit Deus actor principalis, & Senacherib instrumentalis, vt securis vel virga. Secundo probat idem duplici ratione; prima est, quia passio Christi fuit bona, ergo processit a causa bona; ergo a bona voluntate Dei, & non tantum a mala voluntate Iudaeorum: secunda est, Aliquis fornicando generat sanctum Prophetam; tunc haec actio est causa boni, ergo ipsa est bona; & est mala, ergo actio mala in quantum actio est, bona est, & a Deo est: & subiungit, quod concedimus dicentes, quod Deus est causa efficiens, formalis, & finalis malae actionis, sed non materialis: efficiens eius causa est, quia est eius principalis Actor. Sanctus quoque Thomas in quaestionibus suis de malo, quaestione 19. quaerit, vtrum actio peccati sit a Deo, & respondendo sic ait, Dicendum quod apud Antiquos circa hoc erat duplex opinio: Quidam enim dixerunt antiquitus peceati actione non esse a Deo, attendentes ad ipsam peccati deformitatem, quae a Deo non est: Quidam vero dixerunt actionem peccati esse a Deo, attendetes ad ipsam essentiam actus, quam oportet ponere a Deo esse, duplici ratione: Primo quide ratione comuni, quia cum ipse Deus sit ens per suam essentiam, quia sua essentia est suum esse, oportet quod omne quod quocunque modo est, deriuetur ab ipso; Nihil enim aliud est quod sit suum esse, sed omnia dicuntur entia per quandam participationem; omne autem quod per participationem dicitur tale, deriuatur ab eo quod est per essentiam tale, sicut omnia ignita deriuantur ab eo quod est per essentiam ignis. Manifestum est autem quod actio peccati est quoddam ens, & in praedicamento entis positum; I vnde necesse est dicere, quod sit a Deo. Secundo autem idem patet ratione speciali. Necesse est enim omnes motus secundarum causarum causari a primo mouente: Deus autem est primum mouens respectu omnium motuum & spiritualium & corporalium; vnde cum actus peccati sit quidam motus liberi arbitrij, necesse est dicere quod actus peccati, in quantum est actus, sit a Deo. Hoc idem & plane testatur Iohannes Scotus super 1. sentent. dist. 41. sicut I8o primi plenius recitatur. Ex praemissis, vt arbitror, satis claret, quod ad hoc quod voluntas creata efficiat suum actum quemcunque bonum vel malum, diuina coefficientia est necessario requisita.