Quaestio 2

Sequitur secunda questio, qua queritur, an puellae alteri desponsatae possint renunciare priori condicioni, et transferre sua uota ad alium. (Qu. I.) Hic primum uidendum est, an sit coniugium inter eos? (Qu. II.) Secundo, an possint abinuicem discederef

§. i. Hos autem coniuges esse, et ex diffinitione coniugii, et auctoritate multorum facile probatur. Suntenim nuptiae siue matrimonium uiri mulierisque coniunctio, indiuiduam uitae consuetudinem retinens. Inter hos autem fuitconiunctio, que indiuiduam uitae consuetudinem exigebat. Fuitenim inter eos consensus, qui est efficiens causa matrimonii, iuxtaillud YsidorP: „ Consensus facit matrimonium . Item Iohannes Chrisostomus super Matheum &, [id est auctor operis imperfecti, homil. XXXII. in Math.]:

Matrimonium quidem non facit coitus, sed uoluntas, et ideo non soluit illud separatio corporis, sed uoluntatis . Ideo qui dimittit coniugem suam, et aliam non accipit , adhuc est maritus. Nam etsi corpore iam separatus est, tamen adhuc uoluntate coniunctus est. Cum ergo aliam acceperit, tunc plene dimittit. Non ergo qui dimittit mechatur, sed qui alteram ducit X

Item Nykolaus Papa [ad consulta Bulgarorum, c. 3.] „Sufficiat solus secundum leges consensus eorum, de quorum quarumque coniunctionibus agitur. QuD solus si defuerit , cetera etiam cum ipso coitu celebrata frustrantur.

Cum ergo inter istos consensus intercesserit, qui solus matrimonium facit, patet hos coniuges fuisse. Sed queritur, quis consensus facit matrimonium, an consensus cohabita-tionis, an carnalis copulae, an uterque ? Si cohabitationis consensus facit matrimonium, tunc frater cum sorore potest contrahere matrimonium; si carnalis copulae, inter Mariam etIoseph non fuit coniugium. Vouerat enim Maria se uirginemperseueraturam. Unde ait angelo ; „ Quomodo fiet istud, quoniam uirum non cognosco ?“ id est, me non cognituram proposui. Neque enim quia tunc uirum non cognoscebat, necesseerat inquiri, quomodo posset habere filium, sed quia numquam secognituram proposuerat.

§. 1. Si ergo contra suum propositumpostea consensit in carnalem copulam, rea facta est uoti uirginalis mente, etsi non opere uiolati . Quod de ea sentire nefas est, sed, sicut Augustinus ait:

Beata Maria proposuit se conseruaturam uotum uirginitatis in corde, sed ipsum uotum uirginitatis non expressit ore. Subiecit se diuinae dispositioni, dum proposuit se perseueraturam uirginem, nisi Deus ei aliter reuelaret. Conmittens ergo uirginitatem suam diuinae dispositioni consensit in carnalem copulam, non illam appetendo, sed diuinae inspirationi in utroque obediendo. Postea uero filium genuit quod corde conceperat simul cum uiro labiis expressit , et uterque in uirginitate permansit.

§. 1. Consensus ergo cohabitandi et indiuiduam uitaeconsuetudinem retinendi interueniens eos coniuges facit . Indiuidua uero consuetudo est talem se in omnibus exhibereuiro , qualis ipsa sibi est, et e conuerso. Ad indiuiduam itaqueconsuetudinem pertinet absque consensu legitimi uiri orationi aliquando non posse uacare, nec continentiam profiteri. Quia ergo iste consensus fuit inter istos , patet hoss coniuges fuisse

Iohannes Chrisostomus, id est auctor operis imperfecti, hom. XXXII. in Math. Omnis res, per quascumque causas nascitur, per easdem dissoluitur. Matrimonium enim non facit coitus, sed uoluntas, et ideo non soluit illud separatio corporis, sed separatio uoluntatis. Ideo qui dimittit coniugem suam, et aliam non accipit, adhuc maritus est. Nam etsi corpore iam separatus est, tamen adhuc uoluntate coniunctus est. Cum ergo aliam acceperit, tunc plane dimittit. Non ergo qui dimittit mechatur, sed qui alteram ducit.]

Item auctoritate probantur coniuges. Ait enim Ambrosius in libro de uirginibus, [c. 6.]

Cum initiatur coniugium, coniugii nomen assciscitur. Non defloratio uirginitatis facit coniugium, sed pactio coniugalis. Denique cum iungitur uiro, coniugium est, non cum uiri admixtione cognoscitur.

Item Ysidorus Ethimologiarum lib. IX., c. 7. Coniuges uerius appellantur a prima desponsationis fide, quamuis adhuc inter eos ignoretur coniugalis concubitus.

Quod condicio interposita non ualeat, ex concilio Aflricano probatur.]

Quicumque sub condicionis nomine aliquam desponsauerit, et eam postea relinquere uoluerit, dicimus quod condicio frangatur, et desponsatio irrefragabiliter teneatur.]

Item Augustinus de bono coniugalis , [lib. I. c. 11.] Coniunx uocatur a prima desponsationis fide, quam concubitu non agnouerat, nec fuerat cogniturus, nec perierat, nec mendax manserat coniugis appellatio, ubi nec fuerat, nec futura erat carnis ulla conmixtio.

§. i. Propter quod fidele coniugium ambo parentes Christi uocarimeruerunt, non solum illa mater, uerum etiam ille patereius, sicut et coniunx matris eius, utrumque mente, non carne.

Item in eodem [lib. et capite]. Omne itaque nuptiarum bonum inpletum est in illis parentibus Christi, fides, sacramentum, proles. Prolem cognoscimus ipsum Dominum, fidem: quia nullum adulterium; sacramentum: quia nullum diuortium; solus ibi nuptialis concubitus non fuit, quia in carne peccati fieri non poterat sine pudenda concupiscentia carnis, que acciditex peccato, sine qua concipi uoluit qui futurus eratsine peccato.

Item in Leuitico precepit Dominus Moysi, dicens: „Si quis sponsam alterius in agro oppresserit , mortemoriatur , quia uxorem alterius uiolauit.

§. i. Item in legibus principum sponsa iubetur lugere mortem sponsi tamquam uiri sui.

Item in Canonibus inuenitur :

Si quis desponsauerit sibi aliquam, et preueniente mortis articulo eam cognoscere non potuerit, frater eius non potest eam in uxorem ducere.

Item Gregorius Mauricio Inperatori, ob quendam comitem, qui nepotis sui mortui desponsatum duxit uxorem. Qui desponsatam puellam proximi sui acceperit in coniugium, anathema sit ipse, et omnes consentientes ei, quia secundum legem Dei mori decernitur.

§. i. Nam diuinaelegis mos est, sponsas appellare coniuges, ut in euangelio:, , Accipe Mariam coniugem tuam, “ et illud in Deuteronomio: „Si quis cuiuslibet hominis desponsatam puellamin agro uel in quolibet loco oppresserit, uel adduxeritin domum suam, moriatur, quia uxorem proximi suiuiolauit;“ non que iam uxor erat, sed que a parentibusuxor fieri debebat.

Et infra: §. 2. Sicut nulli Christianolicet de sua consanguinitate uel quam cognatus habuitin matrimonium assumere, ita et de consanguinitateuxoris suae.

Item Ieronimus. Additur aliud quartum legitimum coniugium. Dum mortua fuerit uxor cuiuslibet, licet illi accipere aliam, sed non repudiatam, nec desponsatam uiro, sed liberam; similiter et mulier debet. Unde et Paulus ait: „Mulier, que sub uiro est, ligata est sub lege uiri, quamdiu uiuituir eius.“ Viro igitur uiuente uocabitur adultera, siiuncta fuerit alteri uiro. Si autem mortuus fuerit uireius, liberata est a lege uiri ita, ut non sit adultera, si iuncta fuerit alteri uiro.

Item Gregorius. Si quis uxorem desponsauerit, uel eam subarrauerit, quamquam postmodum preueniente die mortis eius nequi-uerit eam ducere in uxorem, tamen nulli de consanguinitate eius licet accipere eam in coniugio, et si inuentumfuerit factum, separetur omnino.

Item Iulius Papa, Si quis desponsauerit uxorem uel subarrauerit, etsiue preueniente die mortis, siue irruentibus quibusdamaliis causis minime eam cognouerit, neque superstes eius frater, neque ullus de consanguinitate eius eandem sibitollat in uxorem ullo umquam tempore.

His omnibus auctoritatibus probantur isti coniuges esse. Sed Augustinus contra testatur, dicens:

Non dubium est, illam, mulierem non pertinere ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse conmixtio sexus.

Item Leo Papa Cum societas nuptiarum ita a principio sit instituta, ut preter conmixtionem sexuum non habeant in se nuptiae Christi et ecclesiae sacramentum, non dubium est, illam mulierem non pertinere ad matrimonium, inqua docetur non fuisse nuptiale misterium.

Benedictus seruus seruorum Dei Grandensi Patriarchae salutem, etc. Lex diuinae constitutionis apostolicam cathedram totius posuit orbis terrarum magistram, ut quicquid ubique locorum dubitatur, ab ea ratio eiusdem requiratur. Affatusest autem nos suis litteris eiusdem cathedrae sessorem, ac percunctatus est quidam uestras nomine Iohannes, proconubio filiae suae superstitis, cuius soror defuncta cuidamiuueni, Stephano nomine, simplicibus uerbis fuerat desponsata, et ante, quam ad nuptias perueniret, morte preuenta:utrum scilicet cum eodem iuuene possit matrimonium celebrari superstitis filiae, nec ne. Namque testatus est huius rei rationem apud uos haberi ambiguam. Quam Deo docentereddimus his uerbis certissimam. Protoplastus ille, radixet origo nostra, detractam sibi costam in mulierem uidens formatam, prophetico spiritu inter alia protulit: „Propterhoc relinquet homo patrem et matrem, et adherebit uxorisuae, et erunt duo in carne una. Quibus uerbis innotuit, non aliter uirum et mulierem posse fieri unam carnem, nisicarnali copula sibi cohereant. Qui ergo nequaquam mixtusest extraneae mulieri federe nuptiali, quo pacto per nuda sponsionis uerba possunt una caro fieri, nullatenus ualemusintueri. Propinquitas enim sanguinis uerbis dicitur, nonuerbis efficitur. Sed neque osculum parit propinquitatem, quod nullam facit sanguinis conmixtionem. Quoniam ueroita prorsus sese habet res Iohannis istius, ut uelit secundamfiliam illi nuptiis copulare, cui primam iam decreueratdesponsare, censura apostolici magistratus mandamus, hoc absque ullius criminis uicio posse fieri, si utriusquepartis sederit uoluntatif. Nam cur prohibeatur quod prohibendum numquam sancta scriptura declarat? Sed neque mundanae leges connumeratis personis, que interse nuptias non contrahunt f+, de huiusmodi aliquid dicunt. Ne ergo abnegetis quod negandum nulla rationedocetis.]

Item Apostolus precipit, ut uxor reddat debitum uiro , et uir uxori , nisi forte ex consensu ad tempus , ut expeditius uacent orationi. Unde datur intelligi , quod sine consensu alterius non licet alteri uacare orationi.

§. i. Item propositum melioris uitae uir sumere non potest sine consensu uxoris , et e conuerso.

Unde Gregorius scribit Theutistae Patriciae , [lib. IX. epist. 39.]:

Sunt qui dicunt, religionis causa coniugia debere dissolui. Verum sciendum est, quia, etsi hoc lexhumana concessit, lex tamen diuina prohibuit. Per se enimueritas dicit: , , Quod Deus coniunxit homo non separet/ Qui etiam ait: , , Non licet dimittere uxorem, excepta causa fornicationis. Quis ergo huic legislatori contradicat? Scimus, quia scriptum est: , , Eruntduo in carne una. Si igitur uir et uxor una caro sunt, et religionis causa dimittit uir uxorem, uel mulier uirumin hoc mundo remanentem, uel fortasse ad illicitamigrantem, que est ista conuersio, in qua una eteadem caro ex parte transit ad continentiam, et ex parteremanet in pollutione? Si uero utrisque conueniat continentem uitam ducere, hoc quis audeat accusare? cum s certum est, quia omnipotens Deus, qui minora concessit, maiora non prohibuit. Duobus enim modis sancti uiri etiama licitis abstinere solent: aliquando, ut merita sibi apudomnipotentem Deum augeant; aliquando, ut anteactae uitaeculpas detergant.

§. i. Proinde cum boni coniuges autmeritum augere desiderant, aut anteactae uitae culpasdelere, ut se astringant, et meliorem uitam appetant, licet. Sic enim multos sanctorum nouimus cumsuis coniugibus et prius continentem uitam duxisse, etpostmodum ad sanctae ecclesiae regimina migrasse. Siuero continentiam, quam uir appetit, mulier nonsequitur, aut quam appetit uxor uir recusat, diuidi con-iugium non potest, quia scriptum est: „Mulier suipotestatem corporis non habet, sed uir; similiter et uirpotestatem sui corporis non habet, sed mulier.

Idem Leoni , Episcopo Caianensi , [lib. III. ep. 34.] Multorum relatione conperimus, hanc apud uos olim consuetudinem fuisse, ut subdiacones suis licite miscerentur coniugibus. Quod ne denuo quisquam presumeret, a Seruo dei, sedis nostrae diacone, ex auctoritate nostri decessoris isto est modo prohibitum, ut eodem temporehii, qui iam uxoribus fuerant copulati, unum e duobuseligerent, id est aut certe ministrare nulla ratione presumerent, aut a suis uxoribus abstinerent. Et, quantumdicitur, Speciosus tunc subdiaconus pro hac re ab admini-strationis se suspendit offitio, et usque in obitus sui tempora notarii quidem gessit offitium, et a ministerio, quodsubdiaconum oportuerat exhibere, cessauit. Post cuiusobitum, quia relicta eius Honorata marito est sociata, atua fraternitate in monasterio cognouimus deputatam. Ideoque, si, ut fertur, eius se maritus ab admini-stratione suspendit, antedictae mulieri non debet officere, quod ad secunda uota coniugii migrauerit: presertim, si non tali mente subdiacono iuncta est, ut a carnisuoluptatibus abstineret. Si ergo ita se ueritatem, quemadmodum edocti sumus, habere cognoscis, predictam mulierem de monasterio per omnia conuenit te relaxare, ut adsuum maritum sine aliqua possit formidine remeare.

Idem AdrianOj Panormitano Notario , [lib. IX. epist. 44.] Agathosa latrix presentium questa est, uirum suum contra uoluntatem suam in monasterio Urbici abbatis esse conuersum.Quapropter experientiae tuae precipimus, ut diligenti inquisitione discutiat, ne forteeius uoluntate conuersus sit, uel ipsa mutare se promiserit. Et si hoc reppererit, et illum in monasterio permanere® prouideat, et hanc, sicut promisit, mutare conpellat. Si uero nichil horum est, nec quondam fornicationis crimen (propter quod licet uxorem dimittere) predictam mulierem conmisisse cognoueris, ne illius conuersio uxori relictae in seculo fieri possit perditionis occasio, uolumus, ut maritum suum illi, etiam si iam tonsuratus est, reddere debeas omni excusatione cessante, quia, etsi mundana lex precipit conuersationis s gratia utrolibet inuito solui posse coniugium, diuina tamen lex fieri non permittit. Nam, nisi fornicationis causa, uirum uxorem dimittere nullaratio concedit, quia post, quam copulatione coniugii uiri atque mulieris unum corpus efficitur, non potest exparte conuerti, et ex parte remanere in seculo.

Item ex VIII. Sinodo. Si quis coniugatus uult conuerti ad monasterium, non est recipiendus, nisi prius a coniuge castimoniam profitente fuerit absolutus. Nam si illa uiuente illo per incontinentiam alteri nupserit, proculdubio adultera erit. Nec recipitur apud Deum eiusdem uiri conuersio, cuius sequitur coniugalis federis prostitutio. Tales igitur tunc sine culpa secuntur Christum derelicto seculo, si habent ex pariuoluntate castitatis consensum.

Item ex Sinodo Eu genii Papae [II., in Sinodo Romana c. 36.] Si uir et uxor diuertere pro sola religiosa inter se consenserint uita, nullatenus sine conscientia episcopi fiat, ut ab eo singulariter prouiso constituantur loco. Nam uxorenolente, aut altero eorum, etiam pro tali re matrimoniumnon soluitur.

Item Augustinus de adulterinis coniugiis. Si tu abstines sine uxoris uoluntate, tribuis ei fornicandi licentiam, et peccatum illius tuae inputabitur abstinentiae.

Item Gregorius Urbico Abbati, [lib. V. ep. 49.] Quia Agatho lator presentium in monasterium dilectionis tuae conuerti desiderat, hortamur, ut eum omni cum dulcedine deuotioneque suscipias. §. i. Quem tamensuscipiendum ita esse cognosce, si et uxor illius similiter conuerti uoluerit. Nam dum unum utrorumquecorpus coniugii copulatione sit factum, incongruum estpartem conuerti, et partem in seculo remanere.

Item Nyholaus Papa [Carolo Regi]. Scripsit nobis Theberga regina, se uelle dignitate seu copula exui, et sola uita priuata esse contentam desiderare. Cui nos scripsimus, non hoc aliter fieri posse, nisi eandem uitam coniux eius Lotharius elegerit.

§. i. Nam licet sit scriptum: „QuodDeus coniunxit homo non separet.“ Deus tamen, et nonhomo separat, quando diuini amoris intuitu ex consensuutriusque coniugis matrimonia dissoluuntur. Aliter autemfieri mutuam separationem uestram prohibemus.

Ecce, quod coniugati sine consensu alterius continentiam profiteri non possunt. Sponsi uero, etiam inconsultis quas sibi desponsauerunt, exemplis et auctoritatei probantur continentiam posse seruare. Ut enim refert B. Ieronimus , Macharius, precipuus inter Christis heremitas, celebrato nuptiarumconuiuio, cum uespere thalamum esset ingressurus, ex urbe egre-diens transmarina petiit, et heremi solitudinem, sibi elegit.

§. 1. Item B. Alexius, Epiphanii s clarissimi filius, similiter ex ’ nuptiis diuina gratia uocatus, sponsam deseruit, et nudus Christofamulari cepit . Horum exemplo patet, quod sponsi non exquisitoconsensu suarum sponsarum continentiam profiteri ualent.

Probatur idem auctoritate Eusebii Papae dicentis :

Desponsatam puellam non licet parentibus alii uiro tradere; tamen monasterium sibi licet eligere.

Item Gregorius in Registro, [lib. VI. epist. 20. ad Fortunatum]. Decreta legalia desponsatam, si conuerti uoluerit, nullo censuerunt omnino dampno mulctari.

Cum ergo coniugatorum continentia, nisi ex amborum consensu, Deo offerri non ualeat; cum mV sui corporis potestatem non habeat, sed mulier, sponsae autem monasteriumpossint eligere, et sponsi non exquisito consensu sponsarumpropositum melioris uitae assumere ualeant: patet, quod intersponsum et sponsam coniugium non est.

§. 1. Item cum secundum Augustinum illa mulier non pertineat ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse conmixtio sexus. Item secundumLeonem illa non pertinet ad matrimonium, «Yj 290 d quadocetur non fuisse nuptiale misterium ': apparet, quod intersponsum et sponsam coniugium non est.

§. 2. Item NykolausPapa precepit , de his, qui ab aduersariis excecantur, autmembris detruncantur, ut ob hanc infirmitatem talium coniugianon soluantur.

§. 3. De his autem, qui causa frigiditatis uxoribus debitum reddere non possunt, statuit Gregorius Papa, ututerque eorum septima manu propinquorum tactis sacrosanctisreliquiis iureiurando dicat, quod numquam permixtione S carnis coniuncti una caro effecti fuissent. Tunc mulier secundasnuptias poterit contrahere; uir autem, qui frigidae naturae est, maneat sine spe coniugii.

Unde idem scribit Venerio, Caralitano Episcopo, ita dicens :

Quod autem interrogasti me de his, qui matrimonio iuncti sunt, et nubere non possunt, si ille aliam, uel illa alium possit accipere, de quibus scriptumest: Vir et mulier, si se coniunxerint, et postea dixeritmulier de uiro, quod non possit coire cum illa, si potestprobare per uerum iudicium, quod uerum sit, accipiatalium.

Ecce, inpossibilitas coeundi, si post carnalem copulam inuenta fuerit in aliquo, non soluit coniugium . Si ueroante carnalem copulam deprehensa fuerit, liberum facit mulierialium uirum accipere. Unde apparet, illos non fuisse coniuges;alioquin non liceret eis ab inuicem discedere, excepta causa fornicationis; et sic discedentes oportet manere innuptos, aut sibi inuicem reconciliari.

§. i. Item si coniunx sponsa esset, mortuo sponso remaneret uidua. Si autem uidua esset, uir eius adsacros ordines conscendere non posset. Maritus enim uiduae, eque sicut et bigamus, sacerdos fieri prohibetur. Ex huius autemcopula nullus prohibetur a sacris ordinibus. Ut enim aitPelagius Papa: , , Nichil est (quantum ad hunc articulumattinet) quod ei obuiet de canonicis institutis .“ Apparet ergo, non fuisse hos coniuges .

§. 2. Item si coniuges essent, discessioab inuicem esset diuortium. Sed horum separationem negatAmbrosius esse diuortium, dicens de B. Maria, quam Ioseph sibidesponsauerat, et in suam duxerat: „ Ioseph’" numquamcognouit eam. Nam si uir iustus eam cognouisset, numquam ase discedere passus esset, nec Dominus, qui uxorem preceperat auiro non discedere, nisi causa fornicationis, conmendans eamdiscipulo, auctor diuortii fuisset. Ecce, conmendatio MariaeIohanni, et detractio Ioseph negatur fuisse diuortium, quiaIoseph non cognouerat eam. Unde apparet, eos non fuisse coniuges. Si autem B. Maria, quam Ioseph sibi desponsauerat, et insuam duxerat, coniux negatur fuisse, multo minus ista, que simpliciter sponsa erat, coniux est appellanda.

Item ex Concilio Aureli an en si. Qui dormierit cum duabus sororibus, et una ex illis ante uxor fuerat nec unam ex ipsis habeat, nec ipsi adulteri umquam in coniugio copulentur.

Id est, nec propriae uxori licet sibi reddere debitum, quam sibi reddidit illicitam, sororem eius cognoscendo . Nec etiam post mortem uxoris licet ei, uel adulterae alicui copulari in coniugium .

De sponsa uero econtra legitur in Concilio Triburiensi :

Quidam desponsauit uxorem, et dotauit, et cum ea coire non potuit: quam clanculo frater eius corrupitet grauidam reddidit. Decretum est, ut, quamuis nuptanon potuerit esse legitimo uiro, desponsatam tamen fratrifrater habere non possit; sed mechus et mecha fornicationisquidem uindictam sustineant, licita uero coniugia eis non negentur.

Item ex eodem. Si quis sponsam filii sui oppresserit, et postea filius eius eam duxerit, pater postmodum non habeat uxorem, nec mulier uirum. Filius, qui facinus patris ignorauit, aliam accipiat.

Si illa, quam uir sororis suae cognouerit, per petuo copulari prohibetur, hic uero , sponsam fratris sui corrupit , peracta penitencia matrimonium contrahere permittitur, apparet, hanc non fuisse coniugem fratris eius.

§. i. Item mulier causa fornicationis a uiro suo dimissa aut ei reconciliabitur, aut illo uiuente manebit innupta. De sponsa uero contrainueniiur in I. libro Capitularium [c. 105. et 1 . VII. c. 183., ] in quo ita legitur S:

Raptor publica penitencia mulctetur. Raptam uero, si sponsus recipere noluerit, et ipsa eidem crimini consentiens non fuerit, licentia nubendi alii non negetur.

Item ex Concilio Tolletano. Statutum est a sacro conuentu, ut si quis sponsam alterius rapuerit, publica penitencia mulctetur, et sine speconiugii maneat. Et si ipsa eidem crimini consentiens nonfuerit, licentia nubendi alii non negetur. Quod sipost hec coniungere se presumpserint, utri que usquead satisfactionem anathematizentur.

Apparet ergo, hanc non fuisse coniugem, cui uiuente sponso alteri nubendi licentia non negatur. Quomodo ergo secundum Ambrosium et reliquos Patres sponsaeconiuges appellantur, et his omnibus argumentis coniuges nonesse probantur ? Sed sciendum est, quod coniugium desponsationeinitiatur, conmixtione perficitur. Unde inter sponsum et sponsam coniugium est, sed initiatum; inter copulatos est coniugiumratum.

Unde Ambrosius 361 :

Cum initiatur coniugium, coniugii nomen asciscitur, non cum puella uiri admixtione cognoscitur.

Ecce, quod in desponsatione coniugium initiatur, non perficitur.

Item Ambrosius in lib . [I.] de Patriarchis. In omni matrimonio coniunctio intelligitur spiritualis, quam confirmat et perficit coniunctorum conmixtio corporalis.

Item Ieronimus super Abdiam. „Quapropter in filiabus uestris fornicabuntur, et sponsae uestrae adulterae erunt.“ Notandum, quod in filiabus dicit futuram fornicationem, et in coniugiis adulteria, que sponsali conuentione initiantur, et conmixtione corporum perficiuntur.

Item Ambrosius ad Paternum , [epist. LXVI.] Si quis desponsata sibi et tradita utatur coniugium uocatur.

Quare autem post nuptialia pacta non statim tradantur, Augustinus in libro IV. Confessionum [c. 3.] ostendit, dicens ;

"Institutum est, ut iam pactae sponsae non statim tradantur, ne uilem habeat maritus datam, quam suspirauerit sponsus dilatam."

Iuxta hanc distinctionem intelligenda est auctorU tas illa Augustini : „ Non dubium est, illam mulierem nonpertinere ad matrimonium, cum qua docetur non fuisse conmixtiosexus .“ Ad matrimonium perfectum subintelligendum est, taleuidelicet, quod habeat in se Christi et ecclesiae sacramentum. Itaet illud Leonis Papae intelligendum est.

§. 1. Sed obicitur illud Augustini : „ Inter Mariam et Ioseph fuit perfectum coniugium. “ Sed perfectum intelligitur non ex offitio, sed ex his , que comitantur coniugium , ex fide uidelicet, prole e£ sacramento. Que omnia inter parentes Christi fuisse auctoritateAugustini probantur. Cuncta ergo, que de non separando con-iugio inducta sunt, de perfecto intelliguntur, quod sponsali coniunctione est initiatum, et offitio corporalis conmixtionis estconsummatum. Illa uero, quibus separabile coniugium ostenditur, de initiato intelliguntur, quod nondum offitio sui perfectum est.

§. 2. Potest et aliter distingui. Sponsae appellantur coniuges consuetudine scripturae spe futurorum, non effectu presentium. Unde Ambrosius, cum dixisset : „Cum initiatur coniugium, non addidit: tunc res uel effectus, sed: „tunc nomenconiugii asciscitur , “ ostendens, tales nomen coniugii habere, nonrem uel effectum. Item Augustinus, cum de parentibus Dominiloqueretur, ait: „coniuges fuerunt mente, non carne, sicut etpar entes. “ Ex quo datur intelligi, quod sicut Ioseph paterDomini dictus est non effectu geniturae, sed offitio et cura proui-dendi: sic et coniux matris eius appellatus est non coniugiieffectu, sed subministratione necessariorum, et indiuiduae mentisaffectu . Hinc Augustinus ait: „ Noli timere accipere Mariamconiugem tuam; coniugem nominauit, quia futura erat uxor » Hinc e£ Beda super Leuiticum: , , Si quis sponsam alteriusuiolauerit, etc. sponsam uxorem dixit, non que tunc esset, Ssed que futura erat uxor. Hinc e£ Ieronimus super Mat - theum in euangelio : „Cum esset desponsata .

„Genuit Ioseph uirum Mariae “. Cum uirum audieris suspicio tibi non subeat nuptiarum, sed recordare consuetudinis scripturarum, quod sponsi uiri, et sponsae uocenturuxores.

Et infra: §. 1. Non ab alio inuenta est, nisi aIoseph, qui pene licentia maritali futurae uxoris omnianouerat.

Et infra: §.2. „Ioseph fili Dauid, etc.“ Iam ut supra diximus, sponsas uxores appellari, quod plenius liber aduersus Heluidium docet.

Idem super Genesim. „ Egressus itaque Loth locutus est ad generos suos, qui accepturi erant filias suas.“ In sequentibus filiae Lothuirgines fuisse dicuntur. Et ipse ad Sodomitas dixit:, , Ecce duae filiae meae, que non cognouerunt uirumetc.“ Nunc autem dicitur habuisse generos. Sedquidam arbitrantur eas, que uiros habuerunt, in Sodomisperisse, et que uirgines erant, cum patre exisse. SedHebraica ueritas habet: „ E gressus Loth locutus est adsponsos suos, “ quod magis esse uidetur ex hocquod sequitur: qui accepturi erant filias suas.

Unde datur intelligi , quod scriptura sponsos generos uocat .

Item Iohannes Os aureum in eod. euang „Prius, quam conuenirent.“ Non dixit, prius, quamin sponsi adduceretur domum. Hunc enim morem ser-uabat antiquitas, ut sponsae in sponsorum domibus haberentur. Ut autem generi Loth apud socerum leguntur habitare cum sponsis nondum sibi copulatis legeconiugii, sic et Maria habitabat cum sponso.

Et infra: §. i. Neque enim expellere eam de {domo uoluit, seddimittere.

Et infra: §. 2. , , Noli timere accipere Mariamconiugem tuam: “ Quo sermone sponsam similiter indi-cauit, sicut etiam eos, qui adhuc sponsi sunt, generos appellare consueuit scriptura. Quid est autems accipere? domiprofecto retinere. Iam enim illam mente dimiserat.

Et infra: §. 3. Sicut enim illam postea conmendat Christus ipsi discipulo, sic etiam nunc angelus copulat sponso, non in fedus solempne coniugii, sed in consortium conmunis habitaculi.

Idem in eodem om. V. [ad idem c. 1. Matth.] Si enim cognouisset eam, et loco uxoris habuisset, quomodo illam Dominus quasi absque solatio, et nichil penitus habentem discipulo conmendaret, iubens illi, ut reciperet eam in suam?

Item Origenes in eodem, [hom. I. Euang.] „Inuenta est habens in utero.“ A B. Ioseph, qui, licet eam non contingeret, futurae tamen, ut putabat, uxoris omnia nouerat.

Et infra: §. 1. Si tibi uxor nominatur, si in desponsatione tibi esse dicitur, non tamen tibi uxor est, sed Dei unigeniti mater est eterna.

Et infra: §. 2. Coniugem dico propterea, ut diabolo uirginita-tem eius occultem, ut legis instituta non destruam. Insequentibus demonstrabo, quod nec ista tua coniuxsecundum consuetudinem coniugii habeatur, nec iste, quigeneratur, tuus filius esse credatur.

Item Gregorius in expositione Euang. cum esset sero die illa, [hom. XXVI.] Sic quippe discipulum post resurrectionem suam dubitare permisit, nec tamen in dubitatione deseruit, sicutante natiuitatem suam habere Mariam sponsum uoluit, quitamen ad eius nuptias non peruenit. Nam ita factus estdiscipulus dubitans et palpans testis uerae resurrectionis, sicut sponsus matris fuerat custos integerrimae uir-ginitatis.

Ex his omnibus apparet, sponsas coniuges appellari spe futurorum, non re presentium. Quomodo ergoconiuges a prima fide desponsationis appellantur, si ista, quesponsa asseritur, coniux esse negatur ? Sed a prima fide desponsationis coniunx dicitur appellari, non quod in ipsa desponsationefiat coniunx, sed quia ex fide , quam ex desponsatione sibi inuicemdebent, postea efficiuntur coniuges, sicut per fidem dicunturremitti peccata, non quod ante baptisma per fidem remittantur, sed quia fides est causa, quare in baptismate a peccatisemundamur.

§. 1. Illud autem Iohannis Crisostomi: „ Matrimonium non facit coitus, sed uoluntas ; item illud Ambrosii : „Non defloratio uirginitatis, sed pactio coniugalis matrimoniumfacit , “ ita intelligendum est: Coitus sine uoluntate contrahendimatrimonium, et defloratio uirginitatis sine pactione coniugalinon facit matrimonium, sed precedens uoluntas contrahendimatrimonium , et coniugalis pactio facit, ut mulier in defloratione suae uirginitatis uel in coitu dicatur nubere uiro, uel nuptiascelebrare.

§. 2. Item Siricius Papa discessionem sponsae asponso uocat coniugalem separationem, Sed talis discessio dicitur uiolatio coniugii non iam existentis, sed futuri, ut ex ipsadesponsatione sperabatur. Sic et diabolus dicitur cecidisse abeatitudine, non solum quam tunc habebat, sed etiam ad quamhabendam creatus erat. Sic qui merito suae uitae uel scientiaein sacerdotem uel m episcopum eligitur, si interim electionemsuam cassari meruerit, dicitur amittere sacerdotalem uel episcopalem unctionem, non quam iam acceperat, sed ad quamaccipiendam electus erat. Non ergo illa auctoritate sponsaconiux potest probari.

§. 3. Sed concedatur, quod sponsa non sit coniux, tamen queritur, utrum liceat ei renunciare priori condicionif

Hoc autem prohibetur auctoritate AnchiritanAl Concilii [c. 11.] in quo statutum &a legitur:

Desponsatas puellas et post ab aliis raptas placuit erui, et eis reddi, quibus ante fuerant desponsatae, etiamsi eis a raptoribus uis illata constiterit.

Item Iohannes VIII. Rostano Archiepiscopo/ Atto presentium lator, dum in nostro seruitio fideliter excubaret, quendam uirum feminam sibi desponsatam queritur rapuisse. Et ideo fraternitas tua nostra auctoritate suffulta suffraganeos suos episcopos presentialiterconuocet, sicque unanimi sentencia, si sponsam huicraptor non reddiderit, tam idem, quam rapta, si ad pristinum sponsum remeare noluerit, omni conmunione pri-uentur.

Sed aliud est priori condicioni renunciare, et de nuptiis cum alio agere; aliud est rapi, hoc estillicite constuprari.

Unde Ysidorus Ethimolog. lib. V. c. 24. ait :

Raptus est illicitus coitus, a corrumpendo dictus; unde qui rapto potitur stupro fruitur.

Hec autem non ab alio rapta, sed alii desponsata monstratur. Raptam uero talem dici prohibet Gelasius Papa, ita dicens :

Lex illa preteritorum principum ibi raptum dixit esse conmissum, ubi puella, de cuius ante nuptiis nichil actumfuerit, uideatur abducta.

Quod autem in fine capituli subiungitur : , , etiam si eis a raptoribus uis illata constiterit, ideo additum est, quia raptarum aliae se rapiendas exponunt, aliaeuiolenter abducuntur. Quolibet ergo modo rapiantur , priori- 2 ws reddendae sunt. Hec autem, ut supra dictum est, non inter raptas, sed inter alias desponsatas connumeratur, et ideonon est huic auferenda, et priori reddenda .

§. 1. Secuntur aliae auctoritates, quibus ista prohibetur nubere secundo, et iubetur redire ad priora uota.

Ait enim Siricius Papa Himerio, Episcopo Terra-conensi, [epist. I. c. 4.]:

De coniugali uiolatione requisisti, si puellam alteridesponsatam alter in matrimonium possit accipere. Tale igitur conubium anathematizamus, et modis omnibusne fiat prohibemus, quia illa benedictio, quam nupturaesacerdos inponit, apud fideles cuiusdam sacrilegii instar est, si ulla transgressione uioletur.

Sed auctoritate hac Siricii illa prohibetur ad secunda uota transire, que in propria domo est ducta , et cum sponso suo est uelata et benedicta. Talium discessione uiolatur benedictio, quam nupturae sacerdos inponit. Verum hancnecdum sponsus in suam duxerat, nec cum ea benedictionem acceperat. iVec ergo hac auctoritate huius copula prohibetur.

§. 1. Item illud Eusebii Papae : , , Desponsatam puellam non licet parentibus alii uiro traderesimiliter de huiusmodidesponsata intelligitur , que uidelicet cum sponso est uelata etbenedicta.

§. 2. Item obicitur illud Gregorii : „ Que propter frigiditatem a uiro suo separata est, et alii nupta, si uir eiusaliam cognouerit, illa est detrahenda secundo, et reddenda primo .“ Sed eodem modo soluitur, quia ista uidelicet cum illo benedictionem acceperat.

Augustinus de fide pactionis, et consensus. Duobus modis dicitur fides, pactionis et consensus. Si aliquis alicui mulieri fidem fecerit pactionis, non debet aliamducere. Si aliam duxerit, penitenciam debet agere defide mentita: maneat tamen cum illa, quam duxit. Nonenim rescindi debet tantum sacramentum. Si autem fecerit fidem consensus, non licet aliam ducere. Si autem duxerit, dimittet eam, et adherebit priori.

"Est autem fides pactionis, quando aliquis promittit fidem alicui, quod eam ducet, si permiserit ei rem secumhabere, uel etiam pro consensu. Fides autem consensus est, quando, etiamsi non stringit manum, corde tamen et orecon sentit ducere, et mutuo se concedunt unus alii, et mutuose suscipiunt/]