Principium 3

Utrum Dei montis pinguedo, potius sapientia aut misericordia, nostram regionem incrassaverit.

Et arguitur quod sapientia in Psalmo "quam magnificata sicut opera tua Domine, omnia in sapientia fecisti; impleta est terra possessione tua" per incarnationem, ut Deus sit homo, et homo Deus, ergo pinguedo montis Dei, potius sapientia, emanavit in regionem nostram. Et per consequens, Deus incarnatus fuisset, etiamsi miseria aut peccatum non fuisset.

In contrarium, arguitur per illud Psalmi "prospexit de excelso sanctuario suo, Domino de caelo in terram aspexit, ut audiret gemitus compeditorum, ut solveret filios interemptorum". Ergo venit ut salvator, hoc autem misericordiae est, misericordia enim miseriorum et peccatorum est. Unde videtur, si non fuisset miseri et peccatores, Deus non venisset incarnationem, ergo Dei montis pinguedo, potius misericordia, in nostram stillavit regionem.

Pro responsionem ad propositam quaestionem, sit haec propositio fundamentalis: ratio ordinabilitatis et reductionis creaturae rationabilis in finem ultimum est prior secundum intellectum quam ratio restaurationis et salvationis deficientis et lapsi in eundem finem.

Ista propositio probatur sic. Quoniam ratio restaurationis in finem in suo intellectu praesupponit rationem casus et defectus sive deordinationis a fine, sed defectus et casus a fine supponit ordinabilitatem sive rationem ordinis in finem. Quoniam privatio cognoscitur per habitum, nec esset defectus neque peccatum, nisi quia contra finem et a fine, sicut arguit Philosophus II Physicorum, probans per hoc quod natura agit propter finem. Quoniam monstrata sit, ergo ratio restaurationis et salvationis in finem est posterior ratione ordinabilitatis in finem eundem.

Ex quo sequitur quod ablata ratione restaurationis et salvationis in finem, remanet ratio ordinis in eundum finem. Unde manifeste accipitur quod, licet utrumque sapientiae sit, scilicet reducere humanam naturam in suum finem et lapsam restituere in eundem finem, prius tamen est et post, secundum ordinem intelligentiae, ipsam ordinare in finem quam lapsam restaurare in eundem. Cum igitur incarnatio Verbi Dei, sive assumptio naturae humanae, sit summum bonum et maximus finis eius, sequitur quod ablata restauratione naturae lapsae, ita quod non fuisset lapsa ab ordine in finem, manet ordinabilitas eius in eundem, qui est assumptio eius ad esse divinum sive incarnatio. Hoc autem est opus sapientiae pinguedo, igitur montis Dei, ut videtur potius sapientia, emanavit in regionem nostram.

Ex his sequitur: videtur quod si Adam non peccasset adhuc Dei Verbum incarnatum fuisset. Ad hoc, etiam possunt adduci rationes ex parte bonitatis et potentiae quas dimitto.

Ex istis infero collative et probabiliter, licet natura rationalis potest intelligere [f. 146r] substantias separatas, non tamen per intellectum venire potest in suum finem ultimum.

Secunda pars patet quoniam ultimus finis est assumptio naturae humanae in divinum esse per incarnationem, quae est similiter omnem creatam potestatem, sed est opus Spiritus Sancti, sicut dicit Iohannes Damascenus, qui separavit purissimos sanguines Virginis Gloriosae in formationem corpus Christi.

Primam partem pono sicut alias posui contra magistrum meum, reverendum Magister Iudocum, etc., qui in suo principio alias oppositum posuit, ad hoc multas adducens rationes et rationes pro meo corollario adductas conatus est solvere.

Sequitur ex praedictis, et praecipue ex responsione ad quaesitum, cum reductio humanae naturae in suum finem ultimum sic secundum sapientiam, ipsa natura in reductione sua in suum finem, quae est per incarnationem, non destruitur sed manet creatura sive creata, sicut etiam dicit doctrina sanctorum. Sed creatura est creatura per hoc quod participat esse a primo quod est primum creatum primi ut dicit quarta propositio Libri causarum.

Oportet ergo quod in assumptione humanae naturae aliquo modo maneat esse quo dicatur creata vel aliter non erit creata sive creatura, quod si distinguitur realiter a natura humana sive ab essentia humana, in Christo erunt tres naturae, scilicet humana, et divina, et esse primum creatum primi, et tres substantiae, anima, et corpus, et verbum, vel si esse non sit natura, erit substantia, et sic erunt quattuor substantiae in Christo. Quocumque modorum dicatur, erit contra doctrinam sanctorum. Ergo, per oppositum, esse quo natura humana est creata est idem realiter cum ea. Esse ergo existentiae quod per creationem accipitur non distinguitur realiter ab essentia.

Item, Christus est vere natus de virgine, ergo aliquod esse accepit de virgine cum generatio sit ad esse. Non accepit esse divinum a virgine, nec esse essentiae, quia hoc est innaturale, ut dicit magister meus. Ergo accepit esse existentiae, sine quo, etiam natura non est completa [f. 148v] in suo proprio genere. Verbum autem assumpsit naturam completam in suo genere, quia in atomo, ut dicit Damascenus, et hoc esse non distinguitur realiter a natura, aut sequitur inconveniens, ut prius.

Cuius oppositum posuit in suis principiis, magister et dominus meus reverendus actu legens, etc.

Et praeter rationes quas adduxerat in primo suo principio. In secundo addidit alias. Deinde conatus est ostendere solutiones ad rationes suas esse invalidas. Sed de rationibus meis pro meo corollario inductis, dicit quod solvit eas in primo suo principio, licet ostenderim in secundo meo principio quod una pars solutionum suarum continet manifeste intentum meum, et alia pars earumdem continet impossibilia.

Ad primam rationem suam, quando sic arguit probando corollarium suum: quandocumque aliqua realia sic se habent quod unum est de primo modo dicendi 'per se' alicuius et aliud non, distinguitur realiter in creaturis. Hoc patet ex distinctione praedictorum quorum essentiae sunt impermixtae, sed quaelibet essentia sive quidditas in primo modo dicendi 'per se' includitur in intellectu et quidditate eius, cuius est et non ipsum esse, ergo esse et essentia distinguitur realiter. Consequentia, ut dicit, patet. Minorem probat, quia hoc est proprium solius Dei quod de eius essentia et quidditate sit existere, et ita dicit, aliter, sicut ista est aeternae veritatis et invariabilis 'homo est substantia animata sensibilis,' ita ista 'homo est'.

Nego assumptum pro prima parte, quia idem secundum unam rationem dicitur in primo modo dicendi 'per se' de aliquo, et non secundum aliam rationem, quia essentia accepta secundum se probatur in primo modo dicendi 'per se' de eo cuius est, sed secundum quod stat sub efficientia primi efficientis et creantis non dicitur in primo modo de eo cuius est, secundum hoc enim dicitur esse simpliciter. Et quia iste modus est posterior, non clauditur in intellectum quidditatis. Et propter hanc diversitatem modorum et rationum, ista est aeternae veritatis, 'homo est substantia animata', etc., sicut dixi alias. Manifestum est quod non est neccesse ubi aliquid est secundum unam rationem, ibidem esse secundum quamcumque suarum rationem. Nec est simile de Deo, in Deo enim esse et essentia sunt idem re et ratione, et hoc est proprium Deo, sed in creaturis differunt ratione rei.

Secundo arguit sic ex dictis meis: nulla creatura per se existens est capax tantae simplicitatis quod sit idem realiter cum suo esse, quia hoc esse proprium solius Dei. Sed ita est quod aliqua est creatura 'per se' existens in qua non distinguuntur suppositum et natura sive essentia realiter, ut in substantiis separatis. Ergo neccessario sequitur quod in aliqua creatura essentia distinguitur realiter ab esse, consequentiam dicit formalem in tertio modo secundae. Praemissas dicit esse de dictis meis.

Cum reverentia, non bene video quod ratio sit in tertio secundae, quoniam conclusio est affirmativa quod non contingit, et ita idem est subiectum et praedicatum diversum. Consequenter dico quod minor est vera, sed maior est falsa. Nec dixi eam, cum reverentiam, sed dixi quod nulla creatura est tantae simplicitatis, ut re et ratione sit idem cum suo esse, quia hoc est proprium Deo.

Praeterea adduxit Boethium in Ebodomandibus, "diversum est 'esse' et 'quod est'".

Respondi quod hoc non est ad propositum suum, quia per 'quod est' Boethius intelligit suppositum, sicut magister meus etiam exponit: 'quod est', id est, suppositum. Et si Boethius facit mentionem de essentia, hoc est per 'esse', et sic non [f. 149r] facit differentiam inter esse et essentia. Et hoc est pro me.

Ipse arguit contra per eundem in sexta Ebodamadae "omne quod est eo quod est, esse participat ut sit, alio vero participat ut aliquid sit", ergo non cadit pro eodem esse quo res est et essentiam qua res est.

Respondeo quod differunt ratione, sed non realiter, sicut satis patet ex commento, sicut nec sequitur ex verbis Boethii quod differunt realiter.

Deinde arguit per Algazalem dicentem "interpretatio substantiae est quod non sit suum esse".

Concessi verba ista, et dixi quod ex hoc non sequitur quin sit idem cum suo esse, ita quod nulla essentia creata est suum esse et tamen non est aliud, sicut homo non est humanitas, et tamen sunt idem.

Arguit contra: apparet sibi quod contradico mihi, quia dico quod proprium est Dei esse suum esse, et nulla creatura est suum esse, et tamen non est aliud a suo esse, sed est idem.

Cum reverentia ista non contradicunt, sicut iam dixi, 'homo non est humanitas, et tamen non est aliud', quia non idem dicere 'esse ipsum' et 'esse idem' sicut dicit Philosophus in VII Primae philosophiae.

Deinde arguit per rationem: quicquid reale non est de intellectu essentiae aut quidditatis, hoc est adveniens extra et faciens compositionem cum essentia. Sed omnis essentia creata intelligi potest sine hoc quod aliquid intelligatur de suo esse existentiae.

Istam negavi, quia licet esse differt ratione ab essentia, tamen est idem quod essentia. Et ergo cum dicitur, essentia potest intelligi sine hoc quod aliquid intelligatur de suo esse existentiae etiam essentia, negatur, et ergo est falsa.

Arguit contra: si esse existentiae differet ratione ab essentia, sequeretur quod esse existentiae esset ens rationis vel relationis tantum.

Cum reverentia, non sequitur: rationale differt ratione ab homine, ergo est ens rationis vel relationis tantum.

Praeterea arguit quod non est idem esse et essentia, quia hoc est proprium Dei.

Iam respondi quod Dei proprium est quod esse et essentia in eo sint idem re et ratione, quia hoc non potest reperiri in creaturis.

Praeterea arguit, si essent idem esse et essentia, cum ex propriis et essentialibus principiis rei oriatur quidditas, sed esse actualis existentiae esset idem cum essentia realiter, sequeretur quod creatura ex propriis principiis haberet esse existentiae.

Nego consequentiam intelligendo in genere causae efficientis, quoniam esse existentiae dicitur secundum quod est ab efficiente. Est tamen ex propriis principiis in genere causae formalis, quia forma est quae dat esse, sed secundum hanc rationem non dicitur esse existentiae, sed esse essentiae, sicut alias dixi.

Et cum dicit quod hoc non potest esse, quia hoc non potest convenire rei cuius origo et radix est nihil.

Respondeo quod origo essentiae est prima causa a qua fluit et esse et essentia, sed idem cuius est essentia, scilicet, quod est, ex nihil est.

Secundo principaliter arguit sic: si esse cum essentia creata est idem, sequeretur quod ubicumque esset pluralitas naturarum, esset pluralitas talium esse.

Negavi consequentiam, si intelligat quod sit pluralitas talium esse secundum rationem esse existentiae, quia non oportet quod ubi sit aliquid secundum unam rationem, sit ibi secundum omnem rationem possibilem sibi, sicut secundum Commentatorem "forma in esse fluentis dicitur motus, et inquiete non, et tamen est idem re". Similiter essentia dicitur principium ipsius esse, in genere causae formalis et dicitur 'esse essentiae' per comparationem ad essentia, sed dicitur 'actualis existentiae' per comparationem ad causam efficientem illud esse in suo proprio sumpto in quo natura completur in suo proprio genere.

Et propter hoc non sequitur quod magister meus infert, quod in Christo duo sunt esse covenienter existentiae, sed in Christo sunt duae naturae, quia natura humana in Christo non est in proprio supposito sed in divino, quod non informat secum componendo sicut faceret cum supposito proprii generis, [f. 149v] et ideo non habet rationem secundum quam dicatur esse existentiae in supposito divino.

Arguit contra hoc quod dixi quod essentia est principium esse in genere causae formalis. In omni genere causae vel principii ubi realiter datur principium et realiter principiatum, principium distinguitur realiter a principato, quia impossibile est, nec natura admittit, nec intellectus capit, idem esse principium sui ipsius.

Salva reverentia, genus est principium suarum specierum, similiter differentia, et tamen sunt idem realiter. Fons est principium suorum rivulorum, et tamen eadem est aqua realiter. Pater est principium Filii, et tamen est idem cum Filio in neutro genere et non aliud. Ita omnis forma est causa sui esse, sicut fons et rivulus. Et secundum magistrum meum essentia dat esse supposito a quo non differt realiter. Et tamen si dat, est causa eius.

Deinde arguit contra hoc quod dixi quod humanitas in Christo non dat esse existentiae. In Christo, humanitas habet esse essentiae, aliter non esset homo, sed hoc respicit Deum a quo emanat in genere causae efficientis, formalis, et finalis. Ergo per me est esse existentiae humanitatis in Christo.

Cum reverentia, consequentiam nego quia magister meus dimittit partem rationis esse existentiae, scilicet, in supposito proprio informando illud, secum componendo diffiniendo se in illud vi agentis. Ex hoc tamen habet suppositum quod existit per huiusmodi esse ipsum informans et actuans. Enim nisi per huiusmodi esse suppositum actuaretur, non diceretur per ipsum existere. Et hoc non est Christo, divinum enim suppositum non actuatur vel informatur aliquo, quia non potest esse subiectum, cum sit summe actus. Et per consequens compositio non est in eo. Hinc dicit Iohannis Damacenus "in Domino Iesu non est speciem accipere", quia natura humana non componit cum divina.

Unde patet quod rationes magistri mei nullam efficaciam habent ad propositum suum.